Marmara Denizi nde Deniz Müdahale Tekniklerinin Mevcut Tehlikeli Madde Taşımacılığı Açısından Değerlendirilmesi Bilal Emiroğlu Serpil Parlak MARMARA DENİZİ 2010 SEMPOZYUMU 25-26 26 Eylül 2010, İstanbul Bilal Emiroğlu 1
Bu çalışmada, Bildiri Kapsamı Türk Boğazları sistemi kullanılarak taşınan tehlikeli ve zararlı maddeler, miktar, özellik ve tehlikeleri açısından ele alınmakta, Gemilerden Marmara Denizi ne dökülebilecek tehlikeli ve zararlı kimyasalların tür ve davranışları dikkate alınarak, müdahale usulleri irdelenmektedir. Çalışmada 2006 yılından başlayarak, 2010 yılının ilk dört ayına kadar Türk Boğazları ndan geçen tehlikeli madde verileri kullanılmıştır. Bilal Emiroğlu 2
Tehlikeli ve Zararlı Maddeler (HNS) Giriş Hususi karakter ve özellikleri sebebiyle çevreye, kıymetlere, sağlığa ve hayatiyete zarar veren maddeler Deniz Yolu İle Taşınan Tehlikeli ve Zararlı Maddeler Petrol Diğer Kimyasallar UN Tehlike Sınıfları Patlayıcılar, Tehlikeli gazlar, Yanıcı sıvılar, Yanıcı katı maddeler, Oksitleyiciler, Zehirleyici ve Bulaşıcılar, Radyoaktifler, Aşındırıcılar, Diğer tehlikeliler Bilal Emiroğlu 3
Tehditler Maruz kalma süreleri 10 dakika ile 8 saat arasında değişen değerler almaktadır. ~15 ton Amonyak (UN 1005), rüzgar: SE (Lodos) 4kts Bilal Emiroğlu 4
Tehditler Maruz kalma süreleri 10 dakika ile 8 saat arasında değişen değerler almaktadır. Aloha Marplot Model Uygulaması AEGL-1 (60 dk) 8.8 kilometre -- (30 ppm) Genel nüfus üzerinde, önemli rahatsızlık, tahriş veya bazı semptomsuz zararlı etkiler. (Maruziyet ortadan kalktığında kaybolacak etkiler.) kilometers 3 1 0 1 3 0 2 4 6 8 10 kilometers >= 1100 ppm = AEGL-3(60 min) >= 160 ppm = AEGL-2(60 min) >= 30 ppm = AEGL-1(60 min) Confidence Lines Bilal Emiroğlu 5
Tehditler Aloha Marplot Model Uygulaması AEGL-2 (60 dk) 4.5 kilometre -- (160 ppm) Genel nüfus üzerinde, geri dönüşü olmayan ya da sağlık üzerinde uzun vadeli olumsuz etkiler. kilometers 3 1 0 1 3 0 2 4 6 8 10 kilometers >= 1100 ppm = AEGL-3(60 min) >= 160 ppm = AEGL-2(60 min) >= 30 ppm = AEGL-1(60 min) Confidence Lines Bilal Emiroğlu 6
Tehditler Aloha Marplot Model Uygulaması AEGL-3 (60 dk) 2.0 kilometre -- (1100 ppm) Genel Toplum için (Duyarlı bireyler dahil) Hayatiyeti tehdit eden etkiler ve Ölümler kilometers 3 1 0 1 3 0 2 4 6 8 10 kilometers >= 1100 ppm = AEGL-3(60 min) >= 160 ppm = AEGL-2(60 min) >= 30 ppm = AEGL-1(60 min) Confidence Lines Bilal Emiroğlu 7
Tehditler ~ 8400kg Klorin (UN 1017), rüzgar: SE (Lodos) 4kts Bilal Emiroğlu 8
Tehditler Aloha Marplot Model Uygulaması AEGL-1 (60 dk) >10 kilometre -- (0.5 ppm) Genel nüfus üzerinde, önemli rahatsızlıklar, tahriş veya bazı semptomsuz zararlı etkiler. (Maruziyet ortadan kalktığında kaybolacak etkiler.) kilometers 7.5 2.5 0 2.5 7.5 5 0 5 10 15 kilometers >= 20 ppm = AEGL-3(60 min) >= 2 ppm = AEGL-2(60 min) >= 0.5 ppm = AEGL-1(60 min) Confidence Lines Bilal Emiroğlu 9
Tehditler kilometers 3 Aloha Marplot Model Uygulaması AEGL-2 (60 dk) 9.5 kilometre -- (2 ppm) Genel nüfus üzerinde, geri dönüşü olmayan ya da sağlık üzerinde uzun vadeli olumsuz etkiler. 1 0 1 3 0 2 4 6 8 10 kilometers >= 1100 ppm = AEGL-3(60 min) >= 160 ppm = AEGL-2(60 min) >= 30 ppm = AEGL-1(60 min) Confidence Lines Bilal Emiroğlu 10
Tehditler Aloha Marplot Model Uygulaması AEGL-3 (60 dk) 4.1 kilometre -- (20 ppm) Genel Toplum için (Duyarlı bireyler dahil) hayatiyeti tehdit eden etkiler ve Ölümler kilometers 3 1 0 1 3 0 2 4 6 8 10 kilometers >= 1100 ppm = AEGL-3(60 min) >= 160 ppm = AEGL-2(60 min) >= 30 ppm = AEGL-1(60 min) Confidence Lines Bilal Emiroğlu 11
Deniz Tehlikeli Kimyasal Müdahalesi Dökülen Madde Çeşitliliği Tehlikelerin Çeşitliliği Gemilerle taşınan madde miktarı Maddelerin farklı kimyasal / fiziksel davranış kalıpları Ortamdaki diğer maddelerle ve müdahale malzemesiyle etkileşim, Müdahale Araçları Uzman İşgücü İhtiyacı Çok sayıda müdahil kurum Sınırlı müdahale kaynakları, Değişen çevresel etkiler, Risk altındaki kıymetlerin büyüklüğü ve çeşitliliği Önceliklendirme ihtiyacı - NeBA Bilal Emiroğlu 12
Deniz Çevresinde Davranış Kalıpları Kimyasalları davranış gruplarına ve tehlike etki kategorilerine bölmek: Karar vermeyi kolaylaştırır ve hızlandırır, Olayın kontrolünü basitleştirir, Dökülümün kısa vadedeki potansiyel tehlikeleri öngörülebilir Kimyasalların Temel Davranış Kalıpları Buharlaşıcılar (E) Yüzücüler (F) Çözünücüler (D) Çökücüler (S) Bilal Emiroğlu 13
Buharlaşıcılar (E): Deniz Çevresinde Davranış Kalıpları Patlama riski ve zehirli hava Aşındırıcılık, Radyoaktivite ve kanserojen etki Çözünücüler (D): Biyolojik birikim ve kalıcılık Radyoaktivite ve kanserojen etki Çökücüler (S): Su ortamını ve dip yaşamını tehdit Yüzücüler (F): Yangın riskleri Dispersiyon- su kolonunu etkileme Sürüklenerek hassas sahillere ulaşması, Aşındırıcı, radyoaktif yada kanserojen etkiler Manual on Chemical Pollution - Problem Assessment and Response Arrangements International Maritime Organization, Bilal Emiroğlu 14
Fiziksel Özellik ve Davranış Kalıpları Temel Fiziksel Özellikler:»Yoğunluk,»Buhar Basıncı»Çözünürlük Manual on Chemical Pollution Problem Assessment and Response Arrangements International Maritime Organization, Manual on Chemical Pollution - Problem Assessment and Response Arrangements International Maritime Organization, Bilal Emiroğlu 15
Davranış Kalıpları ve Müdahale Manual on Chemical Pollution - Problem Assessment and Response Arrangements International Maritime Organization, Davranış Kalıplarına Dayalı Müdahale Yaklaşımı Koops,W, 2005 Bilal Emiroğlu 16
Deniz Müdahalesinin Standartlaştırılması Manual on Chemical Pollution - Problem Assessment and Response Arrangements International Maritime Organization, Bilal Emiroğlu 17
Standart Deniz Müdahale Kalıpları Yöntem F1: Gazların veya uçucu sıvıların havada yayılması ile ilgili öngörüm Hava dispersiyon modelleri,,gerçekçi senaryolar Yöntem M1: Havada bulunan gazların varlığının izlenmesi: Oksijen konsantrasyonunun Yanıcı yada patlayıcı gaz seviyelerinin ve Zehirleyici maddelerin tespit ve izlenmesi Yöntem C1: Suda çözünen gaz kitlesine müdahale Su spreyi/ su sisi ile çökertme Yöntem F2: Su sathındaki yüzücülerin yayılma öngörüsü Rüzgar ve akıntı vektörlerine göre sürüklenme hesabı, çözünme ve buharlaşma öngörüleri Bilal Emiroğlu 18
Standart Deniz Müdahale Kalıpları Yöntem C2: Yüzücü madde salınımları ile mücadele Tehlikeli maddeyi köpük ile kaplama, sorbent ve jelleştiricilerle biriktirme ve toplama, bariyerler ile sınırlandırma ve yönlendirme, ayrıştırıcı cihazlarla (skimmer) su kitlesinden ayırma, kimyasal üzerine dağıtıcı bileşik tatbik edilerek su kitlesinde dağıtma Yöntem F3: Çözünücü maddenin su içerisindeki dispersiyonunun tahmini Yöntem M2: Su sütunu içindeki yayılımın izlenmesi Yöntem C3: Çözünücü madde kirliliğine müdahale Nötralize edici yada topaklaştırıcı ajan, oksitleyici katkı jelleştirici, aktif karbon yada iyon değiştirici kullanımı Yöntem C4: Çökücü madde dökülümlerinde müdahale Mekanik usuller, hidrolik/ pnömatik taraklar Bilal Emiroğlu 19
Zehirlenmeler, Patlama etkileri, tahriş, fiziksel zararlar Yangınlar, Karaya sirayet edebilecek yangınlar, Radyoaktivite, Bulaşıcı hastalıklar, kanserojen, mutajen etkiler, Çevre zararları,... Risklerin Değerlendirilmesi Kimyasalın türü ve Maruziyet Şekli, Maruziyet Süresi Miktar Mevki Bilal Emiroğlu 20
Türk Boğazları Gemi ve Yük Geçiş Bilgileri Miktar 2006 2010 (ilk dört ayı) dönemi için: 51,749 kez tehlikeli madde taşıyan gemi geçişi, sayılan 169,668 materyal geçişi, 795,394,447 ton tehlikeli ve zararlı madde taşınımı Tür UN Numaralandırmasına göre 1,461 Faklı Kimyasal Grubu, %86.2 Tutuşucı Sıvılar, % 5.7 Gazlar, %3 Tutuşucu katılar, %2 oksitleyiciler, %1.7 Aşındırıcılar, % 0.5 Zehirleyiciler, % 0.04 Patlayıcılar Yoğunluk Marmara Limanlarına doğru :18,801 geçiş; Marmara Limanından kalkan: 13,053 geçiş; 19,591 uğraksız geçiş; İstanbul Boğazı: 10,276 gemi, Çanakkale Boğazı: 21,882 gemi; Kalkış-Varış Limanları, Geçiş Tarihleri, Gemi Yaşı, Gemi Bayrağı, Römorkör-Kılavuz Kullanımı Bilal Emiroğlu 21
Tutuşucu Katılar 3% Aşındırıcılar 2% Radyoaktifler 0% Diğer Tehlikeliler 1% Patlayıcılar 0% Zehirleyiciler 1% Sınıflandırılmamış Oksitleyiciler 0% 2% Gazlar 6% Makro Düzeyde Bilgiler Kanserojen- Mutajen Maddeler 0% Diğerleri 6% Zehirleyici yada Patlayıcı Gazlar 8% Geçen Tehlikeli Madde UN Sınıfları (Ağırlıklarına Göre) Tutuşucu Sıvılar 85% Geçen Tehlikeli Madde UN Sınıfları (Geçiş Sayısına Göre) Aşındırıcılar 16,9% Radyoaktifler 0,0% Zehirleyiciler 9,6% Diğer Tehlikeliler 11,0% Oksitleyiciler 5,5% Patlayıcılar Sınıflandırılmamış 1,1% 0,1% Tutuşucu Katılar 6,3% Tehlikeli Sıvılar 86% Geçen Tehlikeli Madde FEAT Sınıfları (Ağırlıklarına Göre) Gazlar 11,6% Tutuşucu Sıvılar 37,8% Bilal Emiroğlu 22
Örnek: AMONYAK (UN1005) : Odaklanmış Bilgiler 2006 2010 ilk dört ayı dönemi için: Dönem içinde toplam geçiş: 15,174,967 mton Taşıyıcı gemi sayısı : 880 Adet (394 Adet farklı gemi) Yıllık madde geçişi: 3,503,802 mton Taşıyıcı gemi için yük ortalaması.: 17,244 mton Kılavuz kaptan alan taşıyıcı gemi sayısı: 860 Adet Römorkör kullanan taşıyıcı gemi sayısı: 1 Adet Ortalama taşıyıcı gemi yaşı: 15.8 Panama bayraklı gemi sayısı: 25 Bir Marmara limanından kalkan gemi sayısı: 66. Ukrayna Limanından Kalkan ve 18000tondan fazla Amonyak yükü taşıyan, Otuz yaşın üzerindeki, Panama Bayraklı Gemi Sayısı: 24 24 Bilal Emiroğlu 23
Marmara için Genel Değerlendirme 2006 2010 ilk dört ayı döneminde, Veri Tabanı: Her biri 30,000 tondan fazla taşınan, 107 farklı kimyasal: Toplam 594,620,345 ton yük için 88,980 taşıma Daraltılmış değerlendirme Kapsamı: Petrol ve ürünleri dışında taşınan Tehlikeli Kimyasallar: Toplam 36,526,987 ton yük Yoğunluk, için 45,071 taşıma Buhar Basıncı Çözünürlük Bilal Emiroğlu 24
Marmara da Taşınan Yüklerin Davranış Kalıpları 2006 2010 ilk dört ayı dönemi için: Marmara da Petrol dışındaki tehlikeli madde taşımacılığı için Davranış ve UN tehlike sınıflandırması Bilal Emiroğlu 25
Davranış Kalıpları Değerlendirmesi 2006 2010 14.000.000 12.000.000 34,4% SD D F FE E DE FED FD ED G 10.000.000 25,2% 8.000.000 GD S 6.000.000 17,6% 4.000.000 2.000.000 0 G S GD 6,7% 5,0% 3,6% 2,9% 1,6% 1,4% 0,8% 0,4% 0,3% SD D F FE FED DE FD E ED Bilal Emiroğlu 26
Tehlike Sınıflandırması 11264849 9977873 6235574 3744988 948329 Gaz, Tu tuşucu Derecelend irilmemiş Gaz, Toksik, Orta düzeyde zehirleyici Sıvı, Toksik (Çevre için), Orta düzeyde zehirleyici Sıvı, Toksik buhar Sıvı, Son derece tutuşucu Katı Tehlikeli, Derecelendirilmemiş Sıvı, Toksik (Çevre için), Son derece zehirleyici Gaz, Derecelend irilmemiş Gaz, Toksik, Düşük düzeyde zehirleyici Sıvı, Toksik (Çevre için), Akut zehirleyici S ıvı, Tutu ş u cu S ıvı, Derecelen d irilmemiş Gaz, Toksik, Son derece zehirleyici 747340 767994 735591 266303 239380 269323 245464 105479 180088 FEAT Tehlike Sınıflandırması Bilal Emiroğlu 27
Davranış Kalıpları ve Tehlikeler 2006 2010 ilk dört ayı dönemi için: Marmara da taşınan Petrol dışındaki tehlikeli kimyasalların davranış kalıbı FEAT tehlike sınıflandırması Bilal Emiroğlu 28
Sonuçlar Müdahale için denize dökülen kimyasalın davranış özelliklerine en uygun yöntemler seçilmelidir. Ancak, müdahale kalıpları kullanılabilir: Belli sayıda,, Standartlaştırılmış, Denenmiş Müdahale personeline aşinalık kazandırılmış yöntemler.. Marmara da taşınan petrol ve ürünleri dışındaki tehlikeli kimyasallar yoğunlukla üç temel FEAT tehlike grubunda toplanmaktadır: %27.1 Tutuşucu Gazlar (GF), %15.5 Toksik Gazlar ve %12.4 Çevre için Zehirleyici Sıvılar (LTe). Bilal Emiroğlu 29
Sonuçlar (Devam) Gemi Trafik Hizmetleri Müdürlüğü elindeki gemi ve yük geçiş bilgileri,: Risklerin tespitinde, Kaynak seçimi ve yönlendirilmesinde, Müdahale birimlerinin gemi geçişlerini gerekli hazırlık ve farkındalıkla izlemesinde, Uygulanabilir müdahale yöntemlerinin seçiminde ve tehdit altındaki değerlerin korunması için zamanında tedbirler geliştirilmesinde önemli bir araç olarak kullanılabilir. Bilal Emiroğlu 30
Sonuçlar (Devam) Toplam taşınımı 30,000 ton üstünde olan diğer tehlikeli yük türleri (en yüksek orandaki türler): Tutuşucu Gazlar (UN Class2) Tutuşucu Katılar (UN Class4.1) Toksik Gazlar (UN Class2.3)» Gaz tankeri yangınları ile mücadele altyapısı geliştirilmelidir.» Model bazlı Tahliye senaryoları geliştirilmeli, planlanmalı, uygulamayı kolaylaştırıcı tedbirler alınmalıdır.» Müdahale kaynakları bu yönde zenginleştirilmelidir. Bilal Emiroğlu 31
Sonuçlar (Devam) Tehlikeli madde taşıyan gemi ve yük bilgileri müdahale birimlerine geçiş öncesinde ulaştırılmalıdır. Bu bilgiler, operasyon planlaması yanında operasyon güvenliğini tespit amacıyla kullanılabilir. Beyana dayalı geçiş bilgileri, üçüncü kaynaklardan doğrulanmalıdır. Taşınan maddelerin belirlenmesinde UN numaralandırması yerine CAS gibi daha özgün bilgi veren ve tanımlayıcı adlandırma sistemleri kullanılmalıdır. Bilal Emiroğlu 32
Marmara Denizi nde Deniz Müdahale Tekniklerinin Mevcut Tehlikeli Madde Taşımacılığı Açısından Değerlendirilmesi Soru, Yorum ve Katkılarınız.. Bilal Emiroğlu, bilalemiroglu@ogr.iu.edu.tr Serpil Parlak, serpil.parlak@kegm.gov.tr Bilal Emiroğlu 33