SEVKİYAT KONTROL MERKEZİ USUL VE ESASLARI

SEVKİYAT KONTROL MERKEZİ USUL VE ESASLARI 03.11.2002 tarih, 24925 sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe giren Doğal Gaz Piyasası Dağıtım ve Müşteri Hizmetleri Yönetmeliği 23.maddedeki Lisans Verilmesi, 65.maddedeki Sevkiyat Kontrol Merkezi ve 66.maddedeki Haberleşme Sistemleri başlıklı hükümlere bağlı kalarak, lisans bölgemizdeki SCADA sistemi ile ilgili faaliyetler; Escom Enerji Otomasyon Sanayi ve Ticaret Ltd.Şti. yükleniciliğinde; 01.02.2010 tarih, YİM.10.02.01 revizyon numaralı SCADA Sistemi Temin, Montaj ve Devreye Alma Sözleşmesi kapsamında tamamlanmış; 05.07.2010 tarihinde, server sistemini barındıran, ana üst konumdaki Sevkiyat Kontrol Merkezi, Sanayi Mah. Selyeri Mevkii, Tekkeköy, 55300/SAMSUN adresinde kurulmuş ve devreye alınmıştır. Sevkiyat Kontrol Merkezimiz marifeti ile; lisans bölgemiz dâhilinde bulunan 280.000 Sm 3 /h Gelemen MS-A, 80.000 Sm 3 /h Tekkeköy RMS-A, 80.000 Sm 3 /h 132MW Santral RS-A, 55.000 Sm 3 /h 240MW Santral MS-A, 30.000 Sm 3 /h 132MW Santral RMS-B istasyonları ile RMS-B bölge regülâtörleri, serbest tüketici statüsündeki müşteri istasyonları, T/R üniteli ve anot yataklı katodik koruma istasyonları, doğal gazın kokulandırılmasına yönelik THT; Tetra Hidro Teafon ölçümleri takip edilmekte ve ölçülen değerlerler GPRS; General Packet Radio Service sistemi ile uzaktan algılanıp SQL; Structured Query Language Server sistemine kaydedilmektedir. Sayfa: 1/19

Bu kayıtlar çözümlenerek, doğal gaz tüketimindeki sıra dışı düşüş ya da yükselişler ve ölçüme ilişkin sayaçlara yapılabilecek müdahaleler ile saha incelemesi yapılması gereken yerleri tespit edecek GPRS haberleşme panosu, Elcor-2 hacim düzeltici donanımları ve Cıtect Unlimited Tag SCADA, Cıtect Control Client, Cıtect Web Server, Cıtect Web Client, SQL 2005 Server, OPC; Operation Planning and Control Server, TELVES; Telemetric Systems, AMR; Automatic Meter Reading raporlama yazılımlarını içermektedir. Bu yazılımlar tam lisanslı yazılımlar olup, SCADA sistemi üzerine sınırsız sayıda istasyon ilave edilebilmektedir. Statik IP ve GPRS özelliğine sahip istasyonlardan elde edilerek SQL Server sistemine aktarılan veriler, yine Sevkiyat Kontrol Merkezimizde kurulu bulunan AMR programı marifeti ile analiz edilmektedir. Bu program sayesinde, saatlik tüketimler, düzeltme katsayıları, sıkıştırılabilirlik oranları, doğal gaz analiz değerleri, basınç ve sıcaklık değerlerine bağlı elektronik ortamda hesaplanan hacim değerleri ile program tarafından hesaplanan düzeltilmiş hacim değerlerinin karşılaştırılması; alınan ve satılan doğal gaz miktarlarındaki balans kontrolleri analiz edilmektedir. SCADA sistemindeki donanım ve yazılımlara bağlı her istasyondan; kapı konumları, filtre tıkanıklılık seviyeleri, regülâtör konumları, ölçüm basıncı ve ölçüm sıcaklık değerleri, istasyon giriş basıncı, istasyon çıkış basıncı ve çıkış sıcaklık değerleri, anlık düzeltilmemiş ve düzeltilmiş hacim değerleri, hatalı düzeltilmemiş ve düzeltilmiş hacim değerleri, doğal gazın sıkıştırılabilirlik faktörü, düzeltme katsayısı, haberleşme bağlantısı, pil voltajı ve ömrü, güç beslemesi, doğal gaz kompozisyon değerleri ve harici enerji bağlantı değerlerinin dijital olarak takip yapılmaktadır. Aynı zamanda şehir şebeke planına göre kritik kabul edilen noktaları uzaktan kumanda etme imkânı sağlayacak şekilde tasarlanmıştır. 1. Sevkiyat Kontrol Merkezinden alınan verilere bağlı olarak ortaya çıkan mevsimsel değişikliklere göre lisans bölgemizde doğal gaz sevkiyatı takip edilmekte ve mevsimsel tüketim istatistikleri oluşturulabilmekte; elde edilen veriler aşığında aşağıda belirtilen hususlarda da analizler yapılabilmektedir. 1.1. Abonelerin bölgesel olarak doğal gaz tüketimlerinde; artan nüfus yoğunluğuna ve mevsimsel şartlara bağlı olarak kapasite yeterliliğinin ve pik çekişlerin tespit edilmesi, pik çekişlere bağlı oluşan basınç kayıpları ve buna bağlı olarak ilave dağıtım hatlarının ve bölge regülâtörünün projelendirilerek tesis edilmesi, 1.2. Müşteri istasyonlarının doğal gaz tüketimlerinde; pik çekişlere bağlı kapasite artırımına gidilerek gerekli iyileştirmelerin yapılması. Doğal gaz tüketimlerindeki ani yükseliş ve düşüşlerde ölçüm belirsizliklerinin tespiti ve bertaraf edilmesi, 1.3. Şehir giriş istasyonunda ölçümlenen doğal gaz tüketim değerlerinin, müşteri istasyonları ve bölge regülâtörlerine bağlı balans kontrollerinin takip edilmesi ve bağlı olarak; olası kayıp kaçak bölgelerinin tespit edilmesi, 1.4. Bölgesel olarak doğal gaz tüketimlerindeki fatura tahsilâtları ile bölge regülâtörlerindeki ölçüm değerlerine bağlı balans kontrollerinin yapılabilmesi ve buna bağlı olarak; olası kayıp kaçak oranının tespit edilmesi, Sayfa: 2/19

1.5. Dağıtım şebekesi üzerindeki kritik bölgelerde tesis edilen veya edilmesi planlanan basınç düşürme ve ölçüm istasyonları ile hat ayrım vanalarının anlık takip edilerek, gerekli durumlarda ani müdahale edilmesi, sistem mügtedirliğine haiz olmakla birlikte; ilk beş yıllık yatırım programımız kapsamında yer almaktadır. 1.6. Doğal gaz, iletim ve çelik dağıtım hatlarının T/R üniteleri ile korunması. Çelik hat güzergâhına, diğer alt ve üst yapı hizmeti sunan kuruluşlara bağlı tesislerden gelen kaçak akımların tespit edilmesi ve gerekli önlemlerin alınması, 1.7. Doğal gaz dağıtım şebekesi dâhilinde tesis edilen bölge regülâtörü ve müşteri istasyonlarına üçüncü şahıslar tarafından kontrolsüz müdahale durumlarının swich sensörlerle tespit edilmesi. 1.8. İstasyonlarda kurulu bulunan slum-shut sistemlerinin devre dışı kalması durumunda erken tespit edilebilmesi ve buna bağlı olarak abonelere ait bina girişlerinde tesis edilmiş servis regülâtörlerinin devre dışı kalmasını önleyerek doğal gaz arzında kesintiye mahal verilmeden; olası iş yükünün azaltılması, 1.9. Doğal gaz tüketimi yüksek olan ve çalışma zamanları stabil olmayan müşterilerin, tüketimlerindeki değişikliklere bağlı olarak şehir giriş istasyonlarındaki değişik kapasitelerdeki ölçüm hattı değişimlerinin zamanında ve daha sağlıklı kontrol edilmesi, 1.10. Doğal gaz dağıtım hattı üzerine tesis edilmiş bölge regülâtörü ve müşteri istasyonları girişinde bulunan filtre ünitesine ait temizlik seviyelerinin kontrol altında tutulması; bağlı olarak müşteriye temiz doğal gaz arzının sağlanması, 1.11. Abonelerin can ve mal güvenliğinin önemine binaen, doğal gazın kokulandırılmasında kullanılan THT oranlarının, kontrol edilebilmesi, Netice itibari ile sevkiyat kontrol merkezinden elde edilen değerler ile birlikte doğal gaz dağıtım şebekesinin iyileştirilmesi, işletme maliyetlerinin azaltılması, 187 Doğal Gaz Acil ekiplerince yürütülen faaliyetlerde iş yükünün azaltılması, doğal gaz sayaçlarındaki Q min ve Q max sınırlamasına bağlı olarak, ölçüm belirsizliklerinin giderilmesi, insan faktörüne bağlı iş gücü ve hataların azaltılması ön planda yer almaktadır. ŞİD; İletim Şebekesi İşleyiş Düzenlemelerine ilişkin esaslar çerçevesinde çalışan Sevkiyat Kontrol Merkezimiz, dağıtım kuruluşuna bağlı veya BOTAŞ; Boru Hatları ile Petrol Taşıma A.Ş. müşterisi olarak taşıma hizmeti sunulun serbest tüketici statüsündeki müşteriler tarafından tüketilen doğal gazın, internet ortamında kullanıcı adı ve parola yardımı ile saatlik zaman dilimlerinde takibi müşterinin kendisi tarafından da yapılabilmekte ve bu hizmet günümüz itibariyle aktif olan tüm serbest tüketicilerimize sunulmaktadır. Sunulan bu hizmetle birlikte müşterinin tüketimlerinde oluşabilecek sorunlar kısa sürede çözüme kavuşturulabilmekte, müşteri tarafından taahhüt edilen tüketim miktarlarının takibi yapılabilmekte ve taahhüt edilen asgari ve azami tüketimlerin kontrolü sağlanabilmektedir. Sayfa: 3/19

25.12.2012 tarih, 28508 sayılı Resmi Gazete'de yayınlanarak yürürlüğe giren, Enerji Piyasası Düzenleme Kurumunun 13.12.2012 tarih, 4168 ve 4169 sayılı ve kurul kararları uyarınca 2013 yılı serbest tüketici olma sınırı 300.000 Sm 3 /yıl olarak belirlenmiştir. Belirlenen bu miktara bağlı olarak lisans bölgelerimizde serbest tüketici olma hakkı kazanan müşterilerimize gerekli bilgilendirmeler yapılmakta, Doğal Gaz Piyasası Dağıtım ve Müşteri Hizmetleri Yönetmeliği'nin 66.maddesindeki 'Serbest Tüketiciler' başlıklı hükümlere bağlı kalarak Sevkiyat Kontrol Merkezimize bağlanmaları talep edilmektedir. Günümüz itibariyle, sistem kurulumu tamamlanarak bağlantısı yapılan toplam 45 adet volume korrektör otomatik hacim düzelticinin haberleşmesi sağlanmıştır. Dağıtım kuruluşu serbest tüketici statüsünde hizmet verilen; Cengiz Enerji Sanayi ve Ticaret A.Ş, Eti Bakır A.Ş, Toros Tarım Sanayi ve Ticaret A.Ş, Devlet Su İşleri 7.Bölge Müdürlüğü, Samsun Gazi Devlet Hastanesi Baş Tabipliği ve Hasel Gıda Sanayi ve Ticaret Ltd.Şti. bağlantısı yapılan müşterilerimizdir. Bunların yanı sıra Samsun Mehmet Aydın Eğitim ve Araştırma Hastanesi, Ondokuzmayıs Üniversitesi, Samsun Doğum ve Çocuk Hastanesi, Yüksek Öğrenim Kredi ve Yurtlar Kurumu, Karayolları 7.Bölge Müdürlüğü, Medicana Samsun Özel Sağlık Hizmetleri A.Ş. bağlantı çalışmaları 2013 yılı sonuna kadar tamamlanacak müşterilerimizdir. Diğer taraftan, serbest tüketici statüsünde doğal gaz taşıma hizmeti verilen; Cengiz Enerji Sanayi ve Ticaret A.Ş, Aksa Enerji Üretim A.Ş, Samsun Organize Sanayi Bölgesi, bağlantısı yapılan müşterilerimizdir. 2. Sevkiyat Kontrol Merkezinin Kurulumu ve İşleyişi; bölge istasyonu, müşteri istasyonu ve anot yataklı katodik koruma ölçüm ünitelerine yerleştirilen otomatik hacim düzelticiler, RMS-A, MS-A ve RS-A istasyonlarındaki RTU panolarından statik IP li ADSL bağlantısından elde edilen veriler, aşağıda belirtilen programlar marifeti ile kontrol edilmektedir. 2.1. CITECT Unlimited Tag SCADA SERVER 2.2. CITECT Control Client 2.3. CITECT Web Server 2.4. CITECT Web Client 2.5. SQL 2005 Server 2.6. OPC Server 2.7. TELVES 2.8. AMR Raporlama Programı Sayfa: 4/19

3. SCADA Sistemi; 3.1. Tüm istasyonlara ait kontrolün sağlandığı SCADA projesi ana ekranı oluşturulmuştur. 3.2. İstasyonlara montajı yapılan otomatik hacim düzelticiler, istasyon üzerindeki türbinmetre ölçüm sayaçlarından gelen düzeltilmemiş hacim bilgisini; sayaçlardaki LF;low frekans veya HF; high frekans pulse çıkışlarından, basınç ve sıcaklık bilgilerini ise yine sayaçlar ile istasyon boru hattı üzerine yerleştirilen basınç ve sıcaklık sensorları üzerinden alarak uluslararası gaz ölçüm standartlarına uygun bir biçimde sıkıştırılabilirlik faktörünü AGA-8 DC 92 metoduna göre hesaplamakta ve PTZ düzeltmesi yapmaktadır. 3.3. MS-A, RMS-A, RS-A, bölge regülâtörleri ve müşteri istasyonları; düzeltilmemiş hacim, düzeltilmiş hacim, sıcaklık, basınç, katodik koruma ve THT kokulandırma ölçümleri şehir haritası üzerinde tesis edilmiş istasyonlardan dijital olarak takip edilmektedir. Her istasyon için ayrı bir isim oluşturulmuş ve SCADA sistemine kodlanmıştır. 3.4. Şehir haritası üzerinde, lisan bölgesinde yer alan ilçeler ayrı renklerde yapılandırılmıştır. Şehir giriş istasyonundan başlayan çelik hat güzergâhı her çap için ayrı renklerde belirtilmiştir. İstasyonlardan elde edilen alarm durumları istasyon sınırlarında kırmızı sinyal ile anlık olarak takip edilmektedir. İstasyonlara dışarıdan yapılacak müdahaleler ve haberleşme durumları için ayrı alarm sistemi oluşturulmuştur. İzlenen dijital değerler beş saniyelik süre zarfında güncellenmektedir. Sayfa: 5/19

SAMGAZ lisans bölgesi haritası 3.5. Bağlantısı yapılan her istasyondan; düzeltilmemiş hacim, düzeltilmiş hacim, sıcaklık, basınç, sıkıştırılabilirlik oranı, düzeltme faktörü, gaz kompozisyon değerleri, istasyon kapı konumları, slum-shut durumu, filtre tıkanıklık seviyesi, tarih, saat, korrektör enerji seviyesi ve haberleşme bağlantısı ile ilgili bilgiler dijital olarak izlenmektedir. Sayfa: 6/19

3.6. Alarm durumları kırmızı renkte sinyal ile anlık olarak takip edilmektedir. Sayfa: 7/19

3.7. Katodik koruma ve doğal gazın kokulandırılmasına yönelik THT ölçüm değerleri ayrıca dijital olarak takip edilmektedir. 4. Haberleşme sisteminin yapısı; 4.1. Hacim düzelticilerin SCADA sistemine entegrasyonu söz konusu olduğundan, elektronik hacim düzeltici ve SCADA sistemi ile haberleşmeyi sağlayacak modem ünitesi, güç kaynağı ve diğer yardımcı ekipmanların tümü dış müdahalelerden korunarak standartlara uygun bir şekilde müşteri istasyonları ve bölge regülâtörlerine ait kabinlere monte edilmiştir. Sayfa: 8/19

4.2. Bölge regülâtörleri ve müşteri istasyonlarında GSM; Global System for Mobile Communications ve GPRS; General Packet Radio Service alt yapısına uygun bir modem içeren haberleşme ünitesi istasyon dışında güvenli bölgede bir muhafaza kutusu içinde monte edilmiştir. SCADA ünitesi devre dışı olsa bile, elektronik hacim düzelticinin konfigürasyon yazılımı TELVES, cihazlara uzak erişim sağlayarak dataları toplayabilir özelliktedir. Bu sayede enerji veya haberleşme sorunlarından kaynaklı veri kaybı oluşmamaktadır. 4.3. Hacim düzelticilerde gerçek zaman saati bulunmakta, cihazın menüsü ve lokal remote erişim program dili Türkçedir. 4.4. Hacim düzelticiler, bir şifre veya kilit sistemi ile yetkisiz kişilerin kullanımına karşı korumalıdır. 4.5. Kullanılan basınç transmitterleri external tip olup, istasyonda ölçüme esas sayaçlar üzerine monte edilerek, üretilen bilgiler sinyal kabloları ile hacim düzelticiye gönderilmektedir. 4.6. Hacim düzeltici içerisindeki pil, lityum özellikte olup en az 6 yıl ömrü bulunmaktadır. Sayfa: 9/19

4.7. Haberleşme panosunda kullanılan enerji beslemeleri ATEX; Atmosphéres Explosives ve ISO normlarına uygun olarak temin edilmiştir. 4.8. Elektronik hacim düzeltici ile birlikte sağlanan konfigürasyon yazılımı, tüm verileri kaydetmektedir. Her türlü ölçüm, konfigürasyon, alarm ve arşiv bilgilerinin tamamını okuyabilmekte ve kendi veritabanına kayıt edebilmektedir. Yazılım ile kaydedilen mevcut veriler, raporlama veya istatistikî çalışma yapmak amacıyla Excell, Access veya ticari amaçla piyasada bulunan MS SQL Server, Oracle, Sybase gibi diğer yazılımlar ile sorunsuz veri alışverişinde bulunabilmektedir. 4.9. Hacim düzelticilere lokal pozisyonda veya remote olarak erişilebilmekte ve Z faktörü dinamik olarak hesaplanmaktadır. 4.10. Hacim düzelticilerde gerekli bilgileri görüntüleyecek, minimum 8 karakter kapasiteli display ve key-pad bulunmaktadır. 4.11. Hacim düzelticiler 9.999 m³/h sayaç kapasitesine kadar olan sayaçlarla kullanılabilme özelliğine sahiptir. 4.12. Elektronik hacim düzelticilerde düzeltilmiş hacim, düzeltilmemiş hacim ve alarm durumu için pulse çıkışı bulunmaktadır. 4.13. Elektronik hacim düzelticiler EN 12405 1, EN 12405 1/A1 standardı ile %100 uyumlu olarak üretilmiş ve EN 50014, EN 50020, TS EN 60079 25 prosedürleri, EMC; Elektromanyetik Uyumluluk Direktifi test prosedürleri sağlanmıştır. Ayrıca, Cihazlar en az IP 65 ve NEMA 4X koruma sınıflıdır. 4.14. Elektronik hacim düzelticilerin muhafazası exproof olup, çalışma için gerekli olan batarya ünitesini ve modem kartını da haberleşme panosu içerisinde barındırmakta, alternatif enerji olarak AC~DC güç kaynakları ve güneş enerjisi tiplerini destekleyen yapıdadır. Sayfa: 10/19

5. SCADA uyumluluk için gerekli modül ve donanımlar, 5.1. Dijital input modülü; en az 8 dijital input içermekte ve aşağıdaki tüm sinyalleri alarak, merkez SCADA sistemine iletmektedir. 5.1.1 Birinci hat filtre kirli veya temiz sinyali 5.1.2 İkinci hat filtre kirli veya temiz sinyali 5.1.3 Birinci hat regülâtör slam shut sinyali 5.1.4 İkinci hat regülâtör slam shut sinyali 5.1.5 Sayaç girişi 5.1.6 Yedek 1 5.1.7 Yedek 2 5.1.8 İstasyon kapısı, açık veya kapalı sinyali 5.2. Dijital output; en az 2 adet olup, serbestçe programlanabilmektedir. SCADA üzerinden bu çıkışlar doğrudan Modbus RTU protokolü ile set edilebilmektedir. 5.2.1 Sayaç pulse çıkışı, 5.2.2 Alarm çıkışı, 5.3. Ölçüm pulse bilgileri; mekanik sayaçtan gelen en az bir adet LF pulse bilgisini alabilmektedir. İhtiyaç duyulması halinde sistem HF pulse bilgisini de alabilir durumumdadır. 5.4. Analog input; katodik ölçüm, T/R üniteleri ve THT ölçüm noktaları 6 adet analog input içermektedir. 5.4.1. Giriş hattı basıncı 5.4.2. Çıkış hattı basıncı 5.4.3. Doğal gaz sıcaklığı 5.5. Dâhili bir database yapısına sahip olup, en az 6 (altı) ay süreli saatlik, günlük, aylık bazlı verileri kendi içinde saklayabilmekte ve istenildiğinde merkez yazılıma transfer edebilmektedir. 5.6. RF, GPRS, GSM ve TCP/IP desteğini sağlamakta ve bunlar arasındaki geçişte seçilebilir bir yapı oluşturmaktadır. 6. SCADA merkezi için gerekli veri detayları; SCADA merkezine taşınan ve SCADA merkezinden gönderilen asgari düzeydeki sinyaller şunlardır; 6.1. SCADA merkezine gönderilen sinyaller, Sayfa: 11/19

6.1.1. Güncel basınç, sıcaklık, düzeltme katsayısı, 6.1.2. Güncel alarm dışı ve alarm durumundaki düzeltilmiş ve düzeltilmemiş hacim bilgileri, 6.1.3. Anlık düzeltilmiş ve düzeltilmemiş debi bilgisi, 6.1.4. İstasyon üzerinde yer alan kapı, slam shut, filtre ve vana pozisyon input bilgileri, 7. SCADA merkezi ile haberleşme, 7.1. Lokal olarak haberleşme için bir RS-232 haberleşme ve optik okuyucu portları bulunmaktadır. 7.2. Elektronik hacim düzelticiler GSM, GPRS, RF türünden farklı haberleşme ortamlarında sorunsuz çalışabilecek yapıdadır. Hacim düzelticiler için haberleşme ortamı GPRS dir. 7.3. Cihaz SCADA veya AMR gibi başka sistemlerle de haberleşebilecek açık yapıda, haberleşme protokolüne sahiptir. Bu protokol, kullanıcı tanımlı, ölçeklendirme sağlayabilecek tarzda, ayrıca Read-Write özellikleri bulunmaktadır. 7.4. Gerektiğinde WEB üzerinden sahadaki cihaza ait verilere ulaşılabilmektedir. 8. Elektronik hacim düzenleyiciler aşağıda belirtilen güç kaynağı yapısına sahiptir; 9. Hacim düzenleyiciler, haberleşme üniteleri ile birlikte çalıştıklarından dışarıdan harici bir enerji kaynağına ihtiyaç duymaktadır. Bu kaynak, 220 VAC şebeke gerilimine uygun olarak temin edilmiş, 220 VAC şebeke elektriğinin kesilmesi durumunda sistem haberleşmesinin ve sinyal enerjilerinin kesilmemesi maksatlı ile en az 72 saatlik bir akü beslemesi sağlanmıştır. Bu akü hacim düzenleyici ve haberleşme ünitesine bağlı tüm modül, sensor ve switchleri 72 saatlik süre boyunca aktif tutabilmektedir. 10. Sistemi enerji olarak besleyen akülerin de tükenmesi durumunda, sistem GPRS haberleşmesini enerji kazanımı açısından otomatik olarak kesmekte ve korrektör sadece hesaplama yapabilecek durumdadır. Harici enerji tekrar geldiği durumlarda GPRS modem otomatik olarak tekrar devreye girebilmektedir. 11. EN 12405 1, EN 12405 1/A1 standartlarına uygun olarak şebeke gerilimi 1,1 ile 0,85 Um arası tolere edilmektedir. 12. Hacim düzelticideki RTC; Real Time Clock lityum batarya desteklidir. RTC ünitesinin çalışma süresi en az 6 yıl olarak seçilmiştir. Sayfa: 12/19

13. Elektronik hacim düzelticilerin hassasiyet, doğruluk ve ölçüm standartları 2004/22/EC Avrupa Direktiflerine uygundur. 13.1. 2004/22/EC Avrupa Direktifleri (MID) doğrultusunda EN12405 standart testlerinde aranan doğruluk beyanı C (dönüşüm katsayısı) için maksimum %0,5 dir. 13.2. Sıkıştırılabilirlik Katsayısı, AGA NX 19, AGA-8 DC 92 ve GERG 88 standartlarına göre hesaplanabilmektedir. Ölçüm hesaplama metodu elektronik hacim düzenleyicinin konfigürasyon yazılımı üzerinden yapılmaktadır. 13.3. Referans basınç değeri 1,01325 bar ve referans sıcaklık değeri 15 C (288,15 Kelvin) olarak girilebilmekte ya da program içinde bu şekilde sabitlenebilmektedir. 13.4. Basınç transmitteri absolute özelliktedir. Hassasiyet ve doğruluk kısmında belirtilen hata payı değerlerini aynen sağlamaktadır. 13.5. Basınç transmitteri metrik bar unit-range tipindedir. 13.6. Basınç transmitteri exproof yapıdadır. 13.7. Basınç transmitteri boru hattı üzerine montajı yapılmıştır. 13.8. Sıcaklık sensoru PT100 veya PT1000 RTD; Platinyum Tip rezistans tipindedir. Sıcaklık sensoru gaz hattı içine yerleştirilmiş durumdaki ½ Thermowell içindedir. Thermowell paslanmaz çelikten imal edilmiş olup, derinliği sensor boyundan uzundur. Sıcaklık sensörünü thermowell e sabitlemek ve havayla temasını kesmek için sıcaklık sensoruna uygun ve exproof yapıda bir rakor kullanılarak montajı yapılmıştır. Rakorun kabloyu sabitleyip havayla irtibatını kesecek iç yüzeyi, kabloyu zedelemeyecek plastik esaslı malzemeden imal edilmiştir. 13.9. Cihazda pulse bilgisinin doğruluğunun sağlanması ve arıza durumunda ölçüm hatasının oluşmaması için iki adet LF girişi bulunmaktadır. 14. Elektronik hacim düzelticilerin hassasiyet ve kalibrasyon garantisi; 14.1. -20 0C ve +50 0C çalışma aralıklarındaki ortam şartlarına bağlı bağımsız olarak doğruluk değerleri belirtilmiş ve belgelendirilmiştir. Sayfa: 13/19

14.2. Elektronik hacim düzeltici kalibrasyonla birlikte verification özelliğini de sağlamaktadır. 14.3. Verifikasyon özelliği, sahada operatörün basınç ve sıcaklık girişlerini donanım veya yazılımla test ederek gerçek referans değerleri ile karşılaştırarak kaydetmesini sağlamaktadır. 14.4. Elektronik hacim düzelticide Single Point ve Two Point kalibrasyon; hem zero hem de span ayarının yapılabilmesi özelliği bulunmaktadır. 14.5. Elektronik hacim düzeltici ve saha sensörleri ile ilgili yapılan tüm düzenli kalibrasyonlar cihaza kaydedilebilmekte ve gerektiğinde yazılım üzerinden değerlendirme amacıyla gözlenebilmektedir. 14.6. Elektronik hacim düzelticiler ve sahada ölçüm amacıyla kullanılan basınç ve sıcaklık transmitterleri minimum iki yıl kalibrasyon gerektiremeyen özelliktedir. 15. Elektronik hacim düzelticiler aşağıdakilerle sınırlı olmamakla birlikte şu yazılım özeliklerine sahiptir. 15.1. Hacim düzelticiler custody transfer özelliğine sahiptir. 15.2. Hacim düzelticilere lokal ve remote olarak erişilebilmektedir. Erişim yazılım üzerinden de sağlanabilmektedir. 15.3. Hacim düzelticide yazılım ve donanım arızalarını kaydeden alarm Log'u bulunmaktadır. Bu arıza kayıtları lokal olarak veya merkezden incelenebilmektedir. Alarm logları saatlik olarak cihaz hafızasında en az 6 ay süreyle tutabilmektedir. 15.4. Düzeltilmiş hacim bilgisinin elde edilebilmesi için kullanılan hesaplama formülleri yazılım üzerinden NX 19, AGA-8 Detailed Characterization, SGERG olarak seçilebilmektedir. 15.5. Hacim düzelticilerle ilgili tüm veri girişleri, anlık ve geçmiş ölçüm bilgileri cihaz ve sistemle ilgili tüm alarm ve olay bilgileri, her türlü müdahale, kalibrasyon ve verifikasyon işlemleri ilgili yazılımın veritabanı bölümüne kaydedilmekte ve gerektiğinde bu bilgiler aynı yazılım üzerinden gözlenebilmektedir. Sayfa: 14/19

15.6. Güvenlik amacıyla sahadan ve merkezden veri okuma ve konfigürasyon yapma işlemleri şifre ile korunmaktadır. Okuma için ayrı, konfigürasyon için ayrı bir şifre bulunmaktadır. 15.7. Elektronik hacim düzelticiler aşağıdaki bilgileri verebilecek kapasitededir. 15.7.1. Stdm³ ; anlık düzeltilmiş hacim, 15.7.2. m³ ; anlık düzeltilmemiş hacim, 15.7.3. Stdm³ ; anlık alarm durumundaki düzeltilmiş hacim 15.7.4. m³ ; anlık alarm durumundaki düzeltilmemiş hacim 15.7.5. Stdm³ ; saatlik düzeltilmiş hacim 15.7.6. m³ ; saatlik düzeltilmemiş hacim 15.7.7. Stdm³ ; saatlik alarm durumundaki düzeltilmiş hacim 15.7.8. m³ ; saatlik alarm durumundaki düzeltilmemiş hacim 15.7.9. Stdm³ ; saatlik düzeltilmiş toplam tüketim 15.7.10. m³ ; saatlik düzeltilmemiş toplam tüketim 15.7.11. Stdm³ ; saatlik alarm durumundaki düzeltilmiş toplam hacim 15.7.12. m³ ; saatlik alarm durumundaki düzeltilmemiş toplam hacim 15.7.13. Stdm³ ; günlük düzeltilmiş hacim 15.7.14. m³ ; günlük düzeltilmemiş hacim 15.7.15. Stdm³ ; günlük alarm durumundaki düzeltilmiş hacim 15.7.16. m³ ; günlük alarm durumundaki düzeltilmemiş hacim 15.7.17. m³ ; günlük düzeltilmemiş toplam tüketim 15.7.18. Stdm³ ; günlük alarm durumundaki düzeltilmiş toplam hacim 15.7.19. m³ ; günlük alarm durumundaki düzeltilmemiş toplam hacim 15.7.20. Stdm³ ; aylık düzeltilmiş tüketim 15.7.21. m³ ; aylık düzeltilmemiş tüketim 15.7.22. Stdm³ ; aylık alarm durumundaki düzeltilmiş tüketim 15.7.23. m³ ; aylık Alarm durumundaki düzeltilmemiş tüketim 15.7.24. m³ ; aylık düzeltilmemiş toplam tüketim 15.7.25. Stdm³ ; aylık Alarm durumundaki düzeltilmiş toplam tüketim 15.7.26. m³ ; aylık alarm durumundaki düzeltilmemiş toplam tüketim 15.7.27. m³/h ; anlık doğal gaz debisi 15.7.28. Stdm³/h ; düzeltilmiş anlık akış 15.7.29. Stdm³/h ; ay içerisindeki maksimum gaz debisi 15.7.30. Bar ; ölçülen basınç 15.7.31. C ; ölçülen sıcaklık 15.7.32. K ; düzeltme katsayısı 15.7.33. KTVO ; hesaplanan toplam düzeltme faktörü 15.7.34. Pil voltajı ve pil ömrü 15.7.35. Gün içerisindeki maksimum ve minimum gaz akışı, 15.7.36. P,T,Z,C düzeltme katsayısı with time-stamp 15.7.37. Cihazda parametre değiştirme logları, 15.7.38. Z\Zb doğal gaz sıkıştırılabilirlik oranı 15.7.39. Basınç ve sıcaklık ölçüm enstrümanlarına ait alarm bilgileri 15.7.40. Cihaz donanımlarına ait alarm bilgileri 15.7.41. Cihazlara ait dijital input girişlerine bağlanan sinyallerin alarm durumları 15.7.42. Pil voltajı ve ömrü Sayfa: 15/19

16. Uyarı ve alarm durumları, 16.1. Elektronik hacim düzeltici bütün giriş değerleri için high ve low alarm durumlarını gösterebilmektedir. 16.2. Cihaz low battery; güç beslemesi düşük alarmını göstermektedir. 16.3. Minimum son 6 aylık alarm mesajları otomatik hacim düzelticinin hafızasında tarihleri ve zamanları ile birlikte depolanmaktadır. 17. AMR Raporlama Programı: 17.1. Telves programı her iki saate bir GPRS odaklı bölge regülatörleri, müşteri istasyonları, katodik koruma ölçümü yapan TR üniteleri, kokulandırma ölçümü için THT üniteleri ile bağlandı kurarak, elde edilen verileri SQL Server sistemine aktarmaktadır. 17.2. SQL Server sistemine iletilen veriler, her istasyon için ayrı ayrı olmak üzere AMR hesap ve raporlama programı tarafından kullanılmakta ve gerekli hesaplamalar yapılarak raporlanabilmektedir. Sayfa: 16/19

17.3. Her istasyon için mekanik tüketim, elektronik tüketim, mekanik sıcaklık, elektronik sıcaklık, mekanik basınç, elektronik basınç, sıkıştırılabilirlik faktörü, düzeltme katsayısı, mekanik düzeltilmiş hacim, elektronik düzeltilmiş hacim, tutanak düzeltilmiş hacim ve hata oranları her saat ayrı ayrı SQL Server dan alınarak hesaplanmakta ve gerekli raporlar düzenlenmektedir. Raporlama programı Client-Server programı ile tasarlandığından SAMGAZ ın bilgi işlem ağına dâhil olan her yerden yetki, dâhilinde ulaşılabilir durumdadır. Yetkilendirmeler, RMS-A istasyonlarındaki operatör düzeyinden, idaredeki yönetici seviyesine kadar çok geniş kapsamda yapılabilmektedir. 17.4. Oluşturulan tüm rapor ve formlar, otomatik olarak sistem tarafından oluşturulmakta ve geriye dönük olarak sistemde arşivlenmektedir. 17.5. Oluşturulan raporlama programı; her iki şirketimizin ISO normları çerçevesindeki Kalite Yönetim Sistemleri tarafından, hâlihazırda kullanmakta olduğu iç yazışma formlarına uygun bir şekilde raporlama yapmaktadır. Sayfa: 17/19

18. AMR hesap ve raporlama programı sayesinde SAMGAZ, BOTAŞ ve müşteriler arasında aşağıda yer alan tutanaklar oluşturulmaktadır, 18.1. SMG.2.100/62.R1 revizyon numaralı Günlük Doğal Gaz Teslim Tutanağı; AMR hesap ve raporlama programı tarafından doğal gaz analiz değerleri, ortalama sıcaklık ve basınç değerleri, Stdm³ olarak günlük tüketim miktarı ve doğal gaz kromotograf cihazından elde edilen ortalama üstü ısıl değeri içeren form, serbest tüketici statüsündeki müşteriler ve şehir giriş istasyonlarında BOTAŞ ile sağlanan mutabakatlar için günlük olarak hazırlanmaktadır. 18.2. SMG.2.100/59.R1 revizyon numaralı Elektronik Balans Formu; AMR hesap ve raporlama programı tarafından, istasyon günlük tüketimleri üzerinde düzeltilmemiş hacim olan mekanik endeks değerleri okunarak, basınç ve sıcaklığa bağlı olarak düzeltilmiş hacim Stdm³ değeri hesaplanmaktadır. Yapılan hesaplamalar sonrası mekanik endeks değerinden hesaplanan ve elektronik endeks değerleri olarak okunan düzeltilmiş hacim değerleri arasındaki balans kontrolü yapılmaktadır. 18.3. SMG.1.200/38.R0 revizyon numaralı Doğal Gaz Kompozisyon Değerleri Tutanağı; AMR hesap ve raporlama programı tarafından, doğal gaz kromotograf cihazından elde edilen analiz verileri ve üst ısıl değerler her gün için ayrı ayrı raporlanabilmektedir. 18.4. SMG.2.100/63.R1 revizyon numaralı Aylık Doğal Gaz Teslim Tutanağı; serbest tüketici statüsündeki müşterilerimize ait faturalandırmaya esas günlük tüketim değerleri, günlük toplam enerji değerleri ve günlük birim enerji değerlerini gösteren tutanak hazırlanmakta ve karşılıklı imzalanmaktadır. 18.5. SMG.1.200/38.R0 revizyon numaralı tutanak; AMR hesap ve raporlama programı tarafından RMS-A, RMS-B, MS-A, MS-B, müşteri istasyonları ve bölge regülatörlerine, her ayın ilk iş günü girilen doğal gaz analiz değerleri ve Meteoroloji İşleri Genel Müdürlüğünden temin edilen atmosferik basınç değerlerini gösteren form, her istasyon için hazırlanmakta ve otomatik hacim düzelticilere veri girişi yapılmaktadır. 18.6. SMG.2.100/60.R1 revizyon numaralı Sistem Giriş Formu; AMR hesap ve raporlama programı tarafından bireysel abonelere ilişkin faturaların düzenlenmesinde kullanılan; toplam şehir tüketimi, günlük üst ısıl değerler, ortalama sıcaklık ve basınç değerlerini içeren form hazırlanarak günlük olarak Müşteri Hizmetleri Müdürlüğüne iç yazı formatında gönderilmektedir. Sistem giriş formu ile elde edilen değerlerin Abone Bilgi Yönetim sistemine günlük olarak girişi yapılmakta ve ay sonu hesaplanan üst ısıl değer faturalandırma amaçlı endeks okuma dönemlerinde el terminallerine girilmektedir. Saha operatörleri tarafından kullanılan el terminalleri ile abone faturaları düzenlenmektedir. Ayrıca, SCADA sistemi ile şehir giriş istasyonları ve BOTAŞ a bağlı taşıma hizmeti sunduğumuz müşterilerimize ait doğal gaz tüketim değerleri ile birlikte ölçüm basıncı, ölçüm sıcaklığı ve üst ısıl değerler, internet ortamında günlük olarak; BOTAŞ tarafından sağlanan kullanıcı adı ve parola yardımı ile EBT; Elektronik Bülten Tablolarına girilmektedir. Sayfa: 18/19

Sevkiyat Kontrol Merkezi, BOTAŞ'ın Elektronik Bülten Tablolarına veri aktarımı yapacak şekilde hazır olup, GPRS haberleşme sistemi, Metro Ethernet ve 3G ile de yedeklenmiş durumdadır. Doğal gaz dağıtım faaliyetlerinde, sorunsuz hizmet anlayışı ve ileri teknoloji kullanarak; halkımıza, güven, konfor ve tasarruf sunmak, çevrecilik bilincine katkıda bulunmak misyonu ile yola çıkan şirketlerimiz; her türlü iş ve işlemlerini, kanun ve yönetmelikler kapsamındaki direktiflere uygun yürütmenin azami gayreti içerisindedir. Sayfa: 19/19