HÂKİMLER VE SAVCILAR YÜKSEK KURULU HUKUKİ MÜZAKERE TOPLANTILARI 14-17 KASIM 2013 / ADANA Grup Adı Grup Konusu Grup Başkanı Grup Sözcüsü : 7. Daire : Gümrük Uyuşmazlıkları : Dr. Hasan GÜL (Danıştay Üyesi) : Ergün GÖKDAM (Danıştay Kıdemli Tetkik Hâkimi) Raporlama Heyeti : Selim GÜNDOĞDU (Tetkik Hâkimi) Barış ÖNDER (İzmir 1. Vergi Mahkemesi Üyesi) TARTIŞMA KONULARI VE ÇÖZÜM ÖNERİLERİ 1- GÜMRÜK İHTİSAS MAHKEMELERİNİN KURULMASI Gümrük mevzuatının karmaşıklığı ve konuların çokluğu, gümrük uyuşmazlıklarının sayısal olarak artıyor olması hususları göz önüne alınarak gümrük uyuşmazlıklarının yoğun olarak görüldüğü yerlerde gümrük ihtisas mahkemelerinin kurulmasının yerinde bir uygulama olduğu değerlendirildi. 2- GÜMRÜK İDARESİNCE TESİS EDİLEN İŞLEMLERİN HUKUKİ NİTELEMESİ Yükümlülerin dava açma yolunu etkilemesi açısından hangi işlemlerin idari itiraza tabi olacağı önem taşımaktadır. Bozma kararlarının büyük çoğunluğunun usule ilişkin olmasının asıl nedeninin işlemin farklı nitelenmesinden kaynaklandığı belirtilmiştir. Gümrük İdarelerince tesis edilen işlemlerin belli bir şekle bağlanmasının bu sorunu büyük ölçüde çözeceği hususu gözetilerek tesis edilmesi gereken işlemin tesis edilmemesi halinde iptal edilerek idarenin hukuka uygun işlem tesis etmeye zorlanması gerektiği vurgulanmıştır. ÖNERİ : Bu bağlamda Anayasanın 40 ıncı maddesi 2 nci fıkrası gözetilerek, bu işlemlerde ilgili kişilerin hangi kanun yolları ve hangi mercilere başvuracağını ve sürelerini de gösterir şekilde belirli bir şekil ve forma kavuşturulması, (213 sayılı Vergi Usul Kanunu kapsamındaki 1
vergilere ilişkin ihbarname gibi) amacıyla gerekli Yasal/İdari düzenlemelerin yapılmasının uygun olunacağı değerlendirilmiştir. Yine, yükümlünün idarece yanlış yönlendirilmesi durumunda işlemde belirtilen usule göre dava açılmış ise Anayasanın anılan madde hükmü gereğince yükümlüyü mağdur etmeyecek şekilde davanın esasının incelenmesinin hakkaniyete uygun olacağı; diğer taraftan esasa müteallik olmayan eksikliklerin 40 ıncı madde kapsamında değerlendirilmesinin de çok katı bir yorum olacağı ifade edilmiştir. 3- GÜMRÜK VERGİLERİNDE VADE SORUNU 4458 sayılı Kanunun 197 nci maddesinin 5 inci fıkrasında alacağın tahsil edilebilir hale gelmesi Vergi Mahkemesince verilen ret kararının, Gümrük İdaresine tebliğine bağlanmış, 198 inci maddenin 2 nci fıkrasında ise gümrük vergisine ilişkin ödeme süresine itiraz edilmesinin ödeme süresini keseceği, ayrıca dava yoluna başvurulması halinde yeni bir ödeme süresinin başlaması açıklığa kavuşturulmamıştır. ÖNERİ : İki hüküm bir arada değerlendirildiğinde bir belirsizlik göze çarpmaktadır. Bu hükümler arasındaki belirsizliğin giderilmesi gerektiği değerlendirilmiş; ayrıca ret kararının sonucuna ilişkin olarak, idarece, ilgiliye tebliğ yapılmasının süre hesabında dikkate alınabileceği önerilmiştir. 4- EK MALİ YÜKLER 4458 sayılı Gümrük Kanununun 3'üncü maddesinde 5911 sayılı Kanunla yapılan değişiklikten sonra mali yükler açıkça gümrük vergileri tanımı içerisine alınmıştır. Bu değişiklikten önceki uyuşmazlıklarda, davacıdan mali yük istenilmesi yolunda tesis edilen işlemlere karşı, Kanunun 242'nci maddesinde düzenlenen idari başvuru yolları tüketilmeden, doğrudan dava açılması gerekmekteyken; bu değişiklikten sonraki uyuşmazlıklarda, mali yükler de gümrük vergisi gibi tahakkuk işleminin konusunu oluşturmakta olup, bu işleme karşı Kanunun 242'nci maddesinde düzenlenen idari başvuru yolu tüketilmeden dava açılması mümkün değildir. Konuyla ilgili olarak Gümrük idaresince çıkarılan 15.1.2013 tarih ve 2013/1 sayılı genelgede de, yargı kararları çerçevesinde yeniden değerlendirme yapıldığı belirtildikten sonra "gümrük vergileri" tanımı içine giren her türlü alacak ve bunların cezaları ile Gümrük Kanunu hükümlerine tabi diğer para cezalarına karşı Gümrük Kanunu nun 242'nci maddesine göre idari itiraz yoluna başvurulması gerektiği yolunda yargı kararlarına paralel bir düzenleme getirilmiştir. 2
5- İHTİRAZİ KAYIT / İADE TALEBİ Ödenen gümrük vergilerinin iadesi şu yollar izlenerek sağlanır: 1. İdare tarafından ek tahakkuk yapılması ya da beyannamenin ihtirazi kayıtla verilmesi halinde, tebliğ edilen vergilere karşı, Gümrük Kanununun 242'nci maddesi kapsamında süresi içerisinde itiraz yoluna gidilip, itirazın reddi durumunda ret kararının iptali istemiyle dava açılmak suretiyle. (4458 sayılı Kanunda ihtirazi kayıtla beyanname verilebileceğine ilişkin bir düzenleme bulunmamakla birlikte uygulamada ihtirazi kayıtla beyanda bulunulabileceği hususu hem İdare hem de yargı organlarınca kabul edilmektedir.) 2. Beyannamenin ihtirazi kayıtla verilmiş olup olmadığına bakılmaksızın, tebliğ edilen vergilere karşı Gümrük Kanununun 211 ve devamı maddeleri kapsamında süresi içerisinde iade başvurusu yapılıp, başvurunun reddine dair işleme karşı itiraz yoluna gidilip, itirazın reddi durumunda ret kararının iptali istemiyle dava açılmak suretiyle. Kanunen ödenmemesi gereken vergi ibaresinden anlaşılması gereken açık olmamakla birlikte, Yedinci Dairenin yaklaşımı, Mülga 5383 sayılı Gümrük Kanununun geri verme hükümlerinden kaynaklanan uyuşmazlıklar sonucunda verilen 2.7.1966 gün ve E:1965/13; K:1966/3 sayılı İçtihadı Birleştirme kararında da belirtildiği gibi yanlışlıkla alındığı veya fuzulen tahsil olunduğu açıkça anlaşılan vergilerin geri verilmesi gerektiği şeklindedir. Vergilerin iadesine karar verilebileceği haller: a- Tahsil edilen vergilerin dayanağı olan Bakanlar Kurulu kararı Yedinci Dairenin kararıyla iptal edilmiş ise, b- Özel Tüketim Vergisi Kanununa ekli (I) sayılı listede yer alan ithal eşyasına ait ötv gümrük idaresince tahsil edilmiş ise, c- Gözetim ve Standardizasyon Tebliğlerinde belirtilen fiyata göre veya referans kıymete göre ya da kontrol belgesindeki kıymete göre tahakkuk ettirilerek tahsil edilmiş ise, d- Usulüne uygun olarak sonlandırılan dahilde işleme rejimi uyarınca, yani ortada gümrük vergilerini ödeme yükümlülüğü doğmadan bir ödeme yapılmış ise, e- Maddi hesap hatası nedeniyle vergi tahakuk ettirilmiş veya tahsil edilmiş ise vergilerin iadesine karar verilebilir 3
Vergilerin iade edilemeyeceği haller a- Eşyanın beyan edilen pozisyonda değil, diğer bir pozisyonda yer aldığından bahisle beyana göre ödenen vergiler. 6- KONUSU VE YÜKÜMLÜSÜ AYNI OLAN, ARALARINDA MADDİ VEYA HUKUKİ YÖNDEN BAĞLILIK BULUNAN DAVALARIN BİRLEŞTİRİLMESİ Tarafları ve konusunun aynı olması, aralarında maddi veya hukuki yönden bağlılık bulunması kaydıyla birden fazla işleme veya beyannameye ilişkin gümrük vergileri ve para cezalarına ilişkin olarak tek karar alınması yönünde Gümrük Kanunun 232 nci maddesinin 2 nci fıkrası ile getirilen düzenlemenin, yargı yerlerinin iş yüklerini azaltmasının yanında Gümrük İdaresinin gereksiz yere fazla yargılama masrafına katlanacak olması yolundaki sıkıntıları azaltacağından yerinde bir değişiklik olduğu değerlendirilmiştir. Öte yandan, birden fazla beyannameye ilişkin olarak alınan bir karara karşı birden fazla dava açılması halinde, bu davalarda, Gümrük İdaresince, davaların birleştirilmesi talebinde bulunulabileceği değerlendirilerek, bu konuda tek karar alınması hususunun bir zorunluluk değil, gerçekleştirilebilecek bir olanak olduğuna vurgu yapıldı. Gümrük idaresince, bu türden kararların yargı yoluna taşınması halinde, birden fazla beyannamenin tarih ve sayısı ile tahakkuk nedenlerine dava konusu işlemde açıkça yer verilmesi gereği vurgulandı. ÖNERİ : Bu tür davaların mahkemelerce birleştirilmesine olanak tanıyacak şekilde 2577 sayılı İdari Yargılama Usulü Kanununda açık bir düzenleme yapılmasının uygun olacağı ifade edildi. 7- GTİP UYUŞMAZLIKLARI VE BİLİRKİŞİ İNCELEMESİ Eşyanın Gümrük Tarife ve İstatistik Pozisyonunun beyan edilenden farklı bir gümrük tarife ve istatistik pozisyonunda yer aldığından bahisle tahakkuk ettirilen vergilere vaki itirazın reddine ilişkin işlemin iptali istemiyle açılan davalarda, gerekmesi halinde ithale konu eşyanın teknik özelliklerinin belirlenmesi için bilirkişi incelemesi yaptırılması, rapor sonucuna göre Gümrük Giriş Tarife Cetveli İzahnamesinin Tarifenin Yorumu ile İlgili Genel Kurallar dikkate alınarak, uyuşmazlığın hakim tarafından çözümlenmesi gereklidir. Bilirkişiye uyuşmazlığı çözmek için gerekli herhangi bir soru yöneltilmeksizin, dava dosyasının tevdi edildiğini gösteren tutanağın tutulması ve bilirkişi tarafından verilen raporun 4
aynen karara aktarılması, bilirkişilik müessesesinin varoluş amacı ile bağdaşmayacağı gibi Anayasa uyarınca hakime bırakılan yargılama ve uyuşmazlık hakkında hüküm kurma yetkisinin bilirkişiye devri niteliğini taşıdığından Yargılama Hukuku kuralları ile bağdaşmasına olanak bulunmamaktadır. Anılan uyuşmazlıklarda eşya numunesinin mevcut olmaması halinde, kataloglarının ve diğer belgelerin incelenmesi ile bir sonuca ulaşılabiliyorsa buna göre, şayet bu şekilde bir sonuç elde edilemiyor ancak taraflar arasında eşyanın niteliği konusunda bir ihtilaf yoksa, tarife yorumuna ilişkin kurallar, izahname ve açıklama notları değerlendirilerek bir sonuca ulaşılabileceği, bütün bunlara rağmen eşyanın pozisyon ayrımı bilirkişi incelemesini zorunlu kılıyor ancak eşya numunesi elde edilemiyor ise eşyanın beyan edilenden farklı pozisyonda olduğu iddiasının idarece ispatlanması gerektiğine dönük bir yorumun benimsenebileceği değerlendirildi. ÖNERİ : Eşyanın numunesinin yargısal ihtilafların çözümünü ve tahlile tabi tutulabilmesi amacıyla saklanması konusunda idarece gerekli tedbirlerin alınması gereğine vurgu yapıldı. 8- DAHİLDE İŞLEME REJİMİNİN İHLALİ HALİNDE TAHSİLİ GEREKEN VERGİLERİN TAKİP USULÜ Dahilde işleme rejiminde geçici olarak ithal edilen eşyaya ilişkin olarak ithalat vergilerinin, tahakkuk teminata bağlanmasından sonra, teminat iade edilmeden rejim şartlarının ihlal edilmesi halinde, ithalat vergilerinin vadesi belli olmadığından, öncelikle, vadenin belirlenmesi için 6183 sayılı Kanunun 37 inci maddesi; ardından da teminatlı alacakların takip ve tahsilini düzenleyen 56 ncı maddesi uyarınca işlem yapılması gerekmektedir. Buna karşılık, yani, ihracat taahhüdünün yerine getirildiğinden bahisle taahhüt hesabı kapatılıp, teminatların iade edilmesinden sonra, rejim koşullarının ihlali durumunda, gümrük vergilerinin, Gümrük Kanununa göre tahakkuk ettirilerek, yükümlüsüne bildirilmesi suretiyle, yükümlülerin, bu bildirimlere karşı, anılan Kanunun 242 nci maddesinde öngörülen idari itiraz yollarına başvurabilmelerine ve dava açabilmelerine imkan tanınması gerekmektedir. Tahakkukun kesinleşmesi üzerine, vergiler için, 6183 sayılı Kanunun 55 inci maddesine göre ödeme emri düzenlenmek suretiyle alacağın takibine devam edilmesi icap etmektedir. 5
9- TEBLİGAT Gümrük vergisi tahakkuklarında Tebligat Kanunu, anılan vergilere ilişkin olarak tahsilat safhasına geçilmesi halinde ise 6183 sayılı Kanunun 8 inci maddesinin yaptığı gönderme nedeniyle Vergi Usul Kanunu nun tebligata ilişkin hükümlerinin uygulanması gereği değerlendirildi. ÖNERİ : Gümrük Kanununda yapılacak düzenleme ile Gümrük Kanununun uygulamasında da Vergi Usul Kanununun tebligata ilişkin hükümlerinin benimsenmesinin tek bir tebligat usulünün getirilmesi bakımından faydalı olacağı vurgulandı. 10- GÜNCEL DAİRE İÇTİHATLARI Yükümlü bakımından faiz uygulaması 4458 sayılı Kanunun 216'ncı maddesinde düzenlenmiştir. Buna göre; yetkili idareler tarafından, gümrük vergileri ile bunların ödenmelerine bağlı olarak tahsil edilmiş gecikme faizinin veya gecikme zammının geri verilmesinde idarece faiz ödenmez. Ancak, geri verme kararının alındığı tarihten itibaren üç ay içerisinde idarece söz konusu kararın uygulanmaması halinde, ilgilinin talebi üzerine, üç aylık sürenin bitiminden itibaren faiz ödenir. Bu faiz, 6183 sayılı Amme Alacaklarının Tahsil Usulü Hakkında Kanunun tecil faizine ilişkin hükümlerine göre hesaplanır. İdarenin re'sen, ilgilinin başvurusu veya yargı kararı uyarınca iade edeceği vergiler nedeniyle ilgililerin uğradığı zararın tazmini yoluna gidilebilmesi 4458 sayılı Kanunun 216'ncı maddesinin birinci fıkrasının ikinci cümlesinde olduğu gibi, belli koşulların oluşması halinde, ilgilisine faiz ödeneceği yolunda kanunda hüküm bulunması, ya da aynı maddenin birinci fıkrasının birinci cümlesinde olduğu gibi faiz verilmeyeceğine dair aksine bir hükmün bulunmamasına bağlı olmakla birlikte Danıştay Vergi Dava Daireleri Kurulunda bu tip durumlarda da yükümlüye faiz ödenmesi gerektiği yolunda görüş oluşmuştur. Diğer taraftan, Danıştay kararları uyarınca faiz fer'i bir alacak olup aslın tabi olduğu hukuki rejime tabidir. Bu husus Danıştay kararlarında Fer'i bir alacak niteliğinde olan faiz istenilmesine dair işlem hakkında, aslın tabi olduğu usul hükümlerinin uygulanması gerektiğinden, olayda; davacı tarafından, faiz istenilmesi yolunda tesis edilen işleme karşı, 242'nci maddede öngörülen idari itiraz yollarına başvurulmasında usule aykırılık bulunmamaktadır. şeklinde ifade edilmektedir. Ancak ortada asıl alacak yoksa ve sadece faiz isteniyorsa doğrudan dava açılması gerekmektedir. 6
Gecikme faizi doğrudan ödeme emriyle takip edilemez. Gecikme faizinin, öncelikle, tesis edilecek bir idari işlemle davacıya duyurulması, bu şekilde, alacağın vadesinin belirlenmesi, böylelikle, davacıya, yargısal başvuru yollarını kullanma hakkının tanınması gerekir. Diğer taraftan, teminat mektubunun iade edilmesi istemlerinin reddine ilişkin işlemler de 6183 sayılı Kanun uyarınca tesis edildiğinden idari itiraza tabi olmayıp doğrudan dava konusu edilmeleri gerekmektedir. Ayrıca, eşyanın Gümrük Tarife ve İstatistik Pozisyonunun beyan edilenden farklı bir gümrük tarife ve istatistik pozisyonunda yer aldığından bahisle tahakkuk ettirilen vergiler üzerinden hesaplanan para cezalarına ilişkin uyuşmazlıklarda işin esasının incelenmesi suretiyle hüküm kurulması gerektiği belirtilmiştir. 11- İÇTİHAT FARKLILIKLARI Bölge İdare Mahkemeleri ile Danıştay Vergi Dava Daireleri arasında ve Danıştayın Vergi Dava Dairelerinin kendi aralarında aynı maddi olaydan kaynaklanan tarafları da aynı olmasına karşın dava konusu verginin miktarı ve türü itibariyle farklı mercilerce itirazen yada temyizen incelenmesi sonucunda birbirine aykırı kararların ortaya çıkmasının önlenmesine yönelik çalışmalar yapılmasının uygun olacağı değerlendirilmiştir. 7