Çevre ve Temiz Üretim Enstitüsü 5.Ulusal Verimlilik Kongresi Dr. Şeyma KARAHAN TÜBİTAK MAM Çevre ve Temiz Üretim Enstitüsü Başuzman Araştırmacı 7 Ekim 2015, ANKARA
Destekleyici Kurum: Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı-Verimlilik Genel Müdürlüğü Proje Süresi: 24 ay (Mart 2014 Mart 2016) Projenin hedefleri: İmalat Sanayinde Kaynak Verimliliği Potansiyelinin Belirlenmesi Hammadde, Enerji ve Su Kullanımında Miktarsal ve Parasal Analizleri Çevresel Faydaların Analizi Olumsuz Etkileyen Faktörlerin Analizi Düşük ve Yüksek Maliyet Ayrımı Sektörel ve Bölgesel Analiz Proje kapsamında ele alınacak 5 ana sektör Gıda ürünlerinin imalatı (10) Tekstil ürünlerinin imalatı (13) Kimyasalların ve kimyasal ürünlerin imalatı (20) Diğer metalik olmayan mineral ürünlerin imalatı (23) Ana metal sanayii (24) 2
Proje İş Paketleri Proje Yönetimi Başlangıç Raporu-İş Termin Planının Sunulması Mevcut Durumun Belirlenmesi Metodoloji Belirlenmesi Kaynak Verimliliği Potansiyelinin Analizi Etki Analizi Proje Sonuç Raporunun Hazırlanması Literatür Inceleme ve Derleme Veri Kaynaklarının Incelenmesi, Veri Setlerinin Tanımlanması Potansiyel Hesabı Için Alt Sektörlerin Seçilmesi Sektörel Verilerin Derlenmesi Verilerin Değerlen. Alternatif Metodolojilerin Incelenmesi Potansiyel Analizi Metodolojisinin Oluşturulması Anket ve Saha Çalışmaları Sektörel Potansiyelin Miktarsal ve Parasal Analizi Sektörel Potansiyelin Maliyet Analizi ve Bölgesel Analizi Sektörel Potansiyelin Çevresel Etki Analizi Kaynak Verimliliğini Etkileyen Faktörlerin Analiz Raporun Hazırlanması ve Sunulması Proje Özet Kitapçığının Hazırlanması ve Kapanış Toplantısı
Ulusal Ve Uluslararası Yasal Düzenlemeler Avrupa Birliği / Üye Ülkeleri Ve Diğer Ülke Stratejileri Ulusal Yasal Düzenlemeler Literatür İnceleme ve Derleme Çalışması Kaynak Verimliliği Potansiyelinin Belirlenmesi Çalışmaları Ülkemizde Gerçekleştirilen Çalışmalar Dünyadan Örnek Çalışmalar Kaynak Verimliliği Kavramı 4
Mevcut Durumun Belirlenmesi İstatistiksel Veri Kaynaklarının İncelenmesi, Veri Setlerinin Tanımlanması Resmi Yazışmalar Veri Setlerinin Oluşturulması -Türkiye İstatistik Kurumu (TUİK) - BSTB, Sanayi Genel Müd. - ÇŞB, Atık Yönetimi Dairesi - ETKB, Yenilenebilir Enerji Gen. Müd. Vd Veri Setleri 5
Sektörel Verilerin Derlenmesi TÜİK İstatistikleri Sanayi Sicil Bilgi Sistemi Verileri - NACE Rev.2 Yıllık Sanayi ve Hizmet İstatistikleri (2003-2012) Dış Ticaret İstatistikleri (2002-2013) İmalat Sanayi İşyeri Su ve Atıksu ve Atık İstatistikleri (2000, 2004, 2008, 2010, 2012) TÜİK İş Sektörü Çevresel İstihdam, Gelir ve Harcama İstatistikleri Sanayi Sicil Bilgi Sistemi Verileri (2014) Verilerin İşlenmesi Alt sektörler bazında verilerin derlenmesi Firma bazında verilerin derlenmesi Kullanılacak analiz yöntemine uygun olarak verilerin işlenmesi Protokol imzalanmıştır. İstanbul Veri Araştırma Merkezi Ankara Veri Araştırma Merkezi 6
Potansiyel Hesabı için Alt Sektörlerin Seçilmesi Kriterlerin Oluşturulması Sektörel Verilerin Sunumu 1. Kriter: Sektörün Ekonomik Durumu 2. Kriter: Enerji Verimliliği Potansiyeli 3. Kriter: Su Verimliliği Potansiyeli 4. Kriter: Geri Kazanılabilir Atık/Tehlikeli Atık Oluşumu - BSTB, Sanayi Sicil Sistemi Verileri (2014) - TÜİK, Yıllık Sanayi ve Hizmet İstatistikleri (2003-2011) - ÇŞB, TABS Verileri (2013) Önceliklendirme Çalışması Çok Kriterli Karar Verme Tekniği Uzman Görüşü/Puanlama TÜİK Katma Değer, Çalışan Sayısı ve Ciro Verileri
16 Temmuz 2014 TÜBİTAK MAM
Amaç: Her ana sektör içinde sektörü temsil edecek Verimlilik potansiyeli olması Ekonomi k olarak güçlü olması Türk ekonomi sine katma değerinin yüksek olması UZMAN GÖRÜŞÜ kriterleri dikkate alınarak sektörl erin değerlendi ril mesi Sektörel Analiz -Verilerin Derlenmesi Önceliklendirme - Her ana sektör içindeki alt sektörlerin kaynak verimliliği potansiyeli dikkate alınarak Seçilen Alt Sektörler İçin Potansiyelin Ekonomik Analizleri Sonuçların Tüm Ana Sektörlere Genişletilmesi
10 Gıda ürünlerinin imalatı 10.1 Etin işlenmesi ve saklanması ile et ürünlerinin imalatı 13 Tekstil ürünlerinin imalatı 13.3 Tekstil ürünlerinin bitirilmesi 20 Kimyasalların ve kimyasal ürünlerin imalatı 20.1 Temel kimyasal maddelerin, kimyasal gübre ve azot bileşikleri, birincil formda plastik ve sentetik kauçuk imalatı 23 Diğer metalik olmayan mineral ürünlerin imalatı 23.5 Çimento, kireç ve alçı imalatı 24 Ana metal sanayii 24.1 Ana demir ve çelik ürünleri ile ferro alaşımların imalatı
Milyon TL 4.500 4.000 3.500 10 - Gıda Ürünlerinin İmalatı - Katma Değer 100% 90% 80% 10.1 Etin işlenmesi ve saklanması ile et ürünlerinin imalatı 10.7 Fırın ve unlu mamuller imalatı 10.8 Diğer gıda maddelerinin imalatı 3.000 70% Katma Değer: %57,3 2.500 2.000 60% 50% 40% 1.500 30,6% 30% 1.000 500 0 12,3% 13,4% 12,9% 14,4% 6,8% 4,6% 1,7% 3,2% 10.1 10.2 10.3 10.4 10.5 10.6 10.7 10.8 10.9 20% 10% 0% Katma Değer Sektör İçinde Yüzde Payı Kaynak: TÜİK Yıllık İş İstatistikleri, 2014 Not: Sektörler, (10.1) Etin işlenmesi ve saklanması ile et ürünlerinin imalatı, (10.2) Balık, kabuklu deniz hayvanları ve yumuşakçaların işlenmesi ve saklanması, (10.3) Sebze ve meyvelerin işlenmesi ve saklanması, (10.4) Bitkisel ve hayvansal sıvı ve katı yağların imalatı, (10.5) Süt ürünleri imalatı, (10.6) Öğütülmüş tahıl ürünleri, nişasta ve nişastalı ürünlerin imalatı, (10.7) Fırın ve unlu mamuller imalatı, (10.8) Diğer gıda maddelerinin imalatı, (10.9) Hazır hayvan yemleri imalatı
Milyon TL 5.000 4.500 13 - Tekstil Ürünlerinin İmalatı - Katma Değer 100% 90% 13.3 Tekstil ürünlerinin bitirilmesi 13.9 Diğer tekstil ürünlerinin imalatı 4.000 80% Katma Değer: %54,4 3.500 70% 3.000 60% 2.500 2.000 41,1% 50% 40% 1.500 22,8% 25,9% 30% 1.000 500 0 10,3% 13.1 13.2 13.3 13.9 20% 10% 0% Katma Değer Sektör İçinde Yüzde Payı Kaynak: TÜİK Yıllık İş İstatistikleri, 2014 Not: Sektörler,(13.1) Tekstil elyafının hazırlanması ve bükülmesi, (13.2) Dokuma, (13.3) Tekstil ürünlerinin bitirilmesi, (13.9) Diğer tekstil ürünlerinin imalatı
Milyon TL 2.000 1.800 1.600 1.400 1.200 1.000 20 - Kimyasalların ve Kimyasal Ürünlerin İmalatı - Katma Değer 100% 90% 80% 70% 60% 50% 20.1 Kimyasal maddelerin, kimyasal gübre ve azot bileşikleri, birincil formda plastik ve sentetik kauçuk imalatı 20.4 Sabun ve deterjan, temizlik ve parlatıcı maddeleri; parfüm; kozmetik ve tuvalet malzemeleri imalatı Katma Değer: %56,2 800 600 400 200 0 33,7% 18,6% 22,5% 17,2% 2,5% 5,6% 20.1 20.2 20.3 20.4 20.5 20.6 40% 30% 20% 10% 0% Katma Değer Sektör İçinde Yüzde Payı Kaynak: TÜİK Yıllık İş İstatistikleri, 2014 Not: Sektörler, (20.1) Temel kimyasal maddelerin, kimyasal gübre ve azot bileşikleri, birincil formda plastik ve sentetik kauçuk imalatı, (20.2) Haşere ilaçları ve diğer zirai-kimyasal ürünlerin imalatı, (20.3) Boya, vernik ve benzeri kaplayıcı maddeler ile matbaa mürekkebi ve macun imalatı.(20.4) Sabun ve deterjan, temizlik ve parlatıcı maddeleri; parfüm; kozmetik ve tuvalet malzemeleri imalatı, (20.5) Diğer kimyasal ürünlerin imalatı, (20.6) Suni veya sentetik elyaf imalatı
Milyon TL 3.000 23 - Diğer Metalik Olmayan Mineral Ürünlerin İmalatı - Katma Değer 100% 23.3 Kilden inşaat malzemeleri imalatı 23.5 Çimento, kireç ve alçı imalatı 2.500 90% 80% Katma Değer: %40,7 2.000 70% 60% 1.500 50% 1.000 500 0 28,6% 18,5% 18,0% 12,1% 11,5% 1,0% 6,3% 4,0% 23.1 23.2 23.3 23.4 23.5 23.6 23.7 23.9 40% 30% 20% 10% 0% Kaynak: TÜİK Yıllık İş İstatistikleri, 2014 Katma Değer Sektör İçinde Yüzde Payı Not: Sektörler, (23.1) Cam ve cam ürünleri imalatı, (23.2) Ateşe dayanıklı (refrakter) ürünlerin imalatı, (23.3) Kilden inşaat malzemeleri imalatı, (23.4) Diğer porselen ve seramik ürünlerin imalatı, (23.5) Çimento, kireç ve alçı imalatı, (23.6) Beton, çimento ve alçıdan yapılmış eşyaların imalatı, (23.7) Taş ve mermerin kesilmesi, şekil verilmesi ve bitirilmesi, (23.9) Aşındırıcı ürünlerin ve başka yerde sınıflandırılmamış metalik olmayan mineral ürünlerin imalatı
Milyon TL 24 - Ana Metal Sanayii - Katma Değer 4.500 4.000 100% 90% 24.1 Ana demir ve çelik ürünleri ile ferro alaşımların imalatı 3.500 3.000 80% 70% Katma Değer: %49,3 2.500 2.000 49,3% 60% 50% 40% 1.500 30% 1.000 22,6% 20% 500 13,0% 2,5% 12,6% 10% 0 24.1 24.2 24.3 24.4 24.5 0% Katma Değer Sektör İçinde Yüzde Payı Kaynak: TÜİK Yıllık İş İstatistikleri, 2014 Not: Sektörler, (24.1) Ana demir ve çelik ürünleri ile ferro alaşımların imalatı, (24.2) Çelikten tüpler, borular, içi boş profiller ve benzeri bağlantı parçalarının imalatı, (24.3) Çeliğin ilk işlenmesinde elde edilen diğer ürünlerin imalatı, (24.4) Değerli ana metaller ve diğer demir dışı metallerin imalatı, (24.5) Metal döküm sanayii
26 Ocak 2015 Holiday Inn Gebze-Istanbul Asia Otel
Her ana sektör için sektör uzmanlarının görüşleri doğrultusunda; Büyük, orta ve küçük ölçekte olmak üzere; Enerji, su ve hammadde açısından kaynak verimliliği tasarrufu sağlamış, bunun için yatırım yapmış ve mevcut en iyi teknikleri uygulayan işletmeler belirlenmiştir. Anket değerlendirilmiştir. SEKTÖREL UZMAN GÖRÜŞÜ TÜBİTAK MAM proje ekibi tarafından hazırlanan tesis listelerinin sunulması ve incelenmesi Sektörlere ait tesisler arasından uygun tesislerin seçilmesi Anketin uzman görüşlerine sunulması Tesis seçimi ve anket hakkında genel değerlendirme
10 Gıda ürünlerinin imalatı Toplam Belirlenen Tesis Sayısı 10.1 Etin işlenmesi ve saklanması ile et ürünlerinin imalatı 28 10.7 Fırın ve unlu mamüller imalatı 29 10.8 Diğer gıda maddelerinin imalatı 19 KATILIMCILA R Sektörel Uzmanlar; Prof. Dr. Osman SAĞDIÇ (TÜBİTAK MAM -Gıda Enstitüsü Müdürü) Prof. Dr. Muhammet ARICI (Yıldız Teknik Üniversitesi, Gıda Mühendisliği Bölümü) Prof. Dr. Nevzat ARTIK (Ankara Üniversitesi, Gıda Mühendisliği Bölümü) Dernek/Birlik; Et Üreticileri Birliği (ETBİR) Endüstriyel Fırıncılar Birliği İstanbul Halk Ekmek (İHE) 18
13 Tekstil ürünlerinin imalatı Toplam Belirlenen Tesis Sayısı 13.3 Tekstil ürünlerinin bitirilmesi 47 13.9 Diğer tekstil ürünlerinin imalatı 22 KATILIMCILA R Sektörel Uzmanlar; Dr. Dr. Emrah ÖZTÜRK (Süleyman Demirel Üniversitesi -Çevre Koruma ve Kontrol Anabilim Dalı) Dernek/Birlik; Türkiye Tekstil Terbiye Sanayicileri Derneği (T T TSD) Pamuklu Tekstil Sanayicileri Birliği (PTSB) 19
20 Kimyasalların ve kimyasal ürünlerin imalatı 20.1 20.4 Temel kimyasal maddelerin, kimyasal gübre ve azot bileşikleri, sentetik kauçuk imalatı Sabun ve deterjan, temizlik ve parlatıcı maddeleri; parfüm; tuvalet malzemeleri imalatı Toplam Belirlenen Tesis Sayısı 38 15 KATILIMCILA R Sektörel Uzmanlar; Prof. Dr. İsmail BOZ (İstanbul Üniversitesi Kimya Mühendisliği Öğretim Üyesi) Prof. Dr Emin ARCA (Marmara Üniversitesi Kimya Mühendisliği Öğretim Üyesi) Dernek/Birlik; İstanbul Kimyevi Maddeler ve Mamülleri İhracatçıları Birliği (İKMİB) Türkiye Kimya Sanayicileri Derneği(TKSD) İstanbul Maden ve Metaller İhracatçıları Birliği (İMMİB) Betek Boya ve Kimya Kozmetik ve Temizlik Ürünleri Sanayicileri Derneği (KTSD) 20
23 Diğer metalik olmayan mineral ürünlerin imalatı Toplam Belirlenen Tesis Sayısı 23.3 Kilden inşaat malzemeleri imalatı 37 23.5 Çimento, kireç ve alçı imalatı 33 KATILIMCILA R Sektörel Uzmanlar; Prof. Dr Alpagut KARA (Seramik Araştırma Merkezi ArGe Koordinatörü, Anadolu Üniversitesi Malzeme Bilimi ve Mühendisliği Bölümü) Abdülkadir BAYBURTLU (Proje Mühendislik Danışmanlık, TÇMB KÇK Üyesi) Çoşkun GÖNÜLTAŞ (KİSAD Genel Sekreteri) Dernek/Birlik; Seramik Araştırma Merkezi (SAM) Türkiye Seramik Federasyonu (SERFED) Türkiye Çimento Müstahsilleri Birliği (TÇMB) Kireç Sanayicileri Derneği (KİSAD) 21
24 Ana metal sanayii Toplam Belirlenen Tesis Sayısı 24.1 Ana demir ve çelik ürünleri ile ferro alaşımlarının imalatı 35 KATILIMCILA R Sektörel Uzmanlar; Ahmet TAŞKIN (TÜBİTAK MAM Malzeme Enstitüsü Müdür Yrd.) Dernek/Birlik; Türkiye Çelik Üreticileri Derneği (TÇÜD) 22
Potansiyel Analizi Metodolojisi
POTANSİYELİN BELİRLENMESİ METODOLOJİSİ Anketin hazırlanması Pilot mülakatlar Anketin revizyonu ve teknik saha çalışması Firmaların özellikleri Kaynak verimliliğini arttırmaya yönelik yatırımlar ve elde edilen tasarruf Anket ve Saha Çalışmalarının Yapılması Verilerin Betimsel Analizleri Alt sektör düzeyindeki hesaplanan potansiyelin ana sektör ve Türkiye imalat sanayi için genişletilmesi Ana sektör ve İmalat Sanayi için Potansiyelin Hesaplanması Öncelikli Alt Sektör için Potansiyelin Hesaplanması Anketlerden elde edilen ortalama tasarruf miktarları ve TÜİK firma düzeyindeki veriler kullanılarak öncelikli alt sektör için potansiyelin hesaplanması 24
Anket İçeriği Kaynak Tüketimi; Kaynak tüketim miktarları ve parasal değerleri Ürün çıktı miktarları ve parasal değerleri Atık miktarları ve bertaraf yöntemleri Girdi Yönetimi; Atık tasarruf mi ktarl arı ve parasal değerl eri (atık minimizasyonu ve geri kazanım çalışmaları) Kaynak tasarruf mi ktarları ve parasal değer leri (enerji, su ve hammadde tüketimini azaltmaya yönelik iyileştirme çalışmaları) Önümüzdeki dönem planlanan ve etüdü yapılan kaynak verimliliğini çalışmalar
Hazırlanan anket, İşletmelerin Belirlenmesi Çalıştayı nda katılımcılarının görüşlerine sunulmuş olup, geri dönüşler dikkate alınarak ankette güncellemeler yapılmıştır.
Gerçekleşen Saha Ziyaretleri 20 Şubat 2015 tarihinde Eczacıbaşı Seramik Vitra Karo Bozüyük Fabrikası nda Seramik Araştırma Merkezi uzmanları eşliğinde pilot anket ve saha çalışması gerçekleştirilmiştir. Çalışmada, anketin uygulanabilirliği değerlendirilmiş olup gerekli revizyonlar yapılmıştır.
Nace Rev.2 Sektör Adı Anket çalışması yapılan firma sayısı 10 Gıda ürünlerinin imalatı 32 13 Tekstil ürünlerinin imalatı 36 20 Kimyasalların ve kimyasal ürünlerin imalatı 30 23 Diğer metalik olmayan mineral ürünlerin imalatı 38 24 Ana Metal Sanayii 28 Toplam 164 28
Teslim Edilen Raporlar 1 Ayrıntılı Proje Planlaması Raporu 2 Mevcut Durum Raporu 3 Metodoloji Raporu 1 Potansiyel Etki Raporu 2 Teslim Edilecek Raporlar Sonuç raporu Kaynak Verimliliğini Olumsuz Etkileyen Faktörler Raporu Çevresel Etki Raporu 29
Ulusal politika ve stratejilerin üretilmesi ve uygulanması süreçlerinde kurumlara Türkiye Sanayisinin kaynak verimliliği ile ilgili nicel bilgi desteğinin sağlanması Hedef kitlenin farkındalığının artırılması Doğal kaynakların üzerindeki baskıların azaltılması ve çevrenin korunmasına katkıda bulunulması Türkiye Sanayisinin kaynakların daha sürdürülebilir kullanımı yoluyla rekabet gücünün artırılması
TEŞEKKÜRLER 31