Kışa Girerken İş Makinaları Kış mevsimine girdiğimiz bu günlerde şantiyelerde makinaların da mevsim koşullarına göre hazırlanması gerekmektedir. Çalışmayacak makinaların depolama (Konserve) bakımları, çalışacak makinaların kışlık bakımları yapılmalıdır. Uygun çalışma şartlarına göre imal edilmiş makinaların kış şartlarında da verimli ve arızasız çalışmaları için ikmal bakım ve kontrol işleri zamanın da ve eksiksiz yapılmalıdır. Bu konuya dergimizin 16. Sayısında Kış şartlarında makina çalıştırma başlığı altında yaşanan deneyimleride içeren bir yazı yine aynı sayıda makinanın kışlık bakımını yaptınızmı başlığı altında genel bilgiler içeren bir yazı olarak yayınlamıştık. Kışa girerken hem bunları hatırlatmak hemde bazı ilave bilgiler verme gereğini duyduk. Öncelikle makinaların kışlık bakımı makinanın bakım katoloğunda üretici firma önerilerine uygun yapılmalıdır. Genel olarak mevsim başında ve çalışma esnasında yapılması gerekenleri ise aşağıda belirtilen şekilde uygulamalıyız: * Makinanın genel temizliği yapılır. * Motor subap ayarı yapılır, kompresyonu ölçülür. Soğutma Sisteminde: * Soğutma sistemi tamamıyla elden geçirilmelidir. * Radyatör ve hava soğutucularının temiz olduğuna emin olunmalı; Kirli, ezik petekler temizlenip düzeltilmelidir. * Radyatör kapağının düzgün çalıştığının kontrol edilmeli. * Hortumlarda sızıntı, eziklik, kırılma, şekil bozukluğu varsa su hortumları değiştirilmeli. * Hortum kelepçeleri kontrol edilmeli. * Termostatın çalıştığı ve kış şartlarına uygunluğu kontrol edilmeli. * V Kayışlarında fiziksel bozukluk (çatlak, uzama, kauçuk kopmaları, burulma v.b.) kontrolü yapınız. Bozuk olanları değiştiriniz. * Kayış kasnaklarını kontrol ediniz. * Kayış gerginliğini kontrol ediniz. * Çalıştığınız bölgenin yıllık en düşük olabilecek sıcaklığına uygun olacak soğutma suyu karışımını hazırlayınız. * Soğutma suyunu kontrol ediniz. Sisteminizdeki antifrizli su 2 yılı aşmışsa boşaltılıp yeni hazırlanan uygun antifiriz karışımlı su konulmalıdır. (Sistemde yaz ve kış tüm yıl boyunca antifrizli su kullanılmalıdır.) * Soğutma suyu değişimi veya ikmalinden sonra motor, termostat açıncaya kadar çalıştırılıp tekrar antifiriz oranı ölçümü yapılmalıdır. * Makina çalışmadığı zaman soğutma suyunu dışarıdan ısıtma sistemi makinalara takılabilir. * Çalışmayacak olan makinalarda ya sular tamamen boşaltılmalı (bloktaki su dahil), ya da uygun oranda hazırlanmış antifirizli su doldurulmalıdır. * Ayrıca soğutma sistemine ısıtıcı konulabilir. * Özellikle jenaratörlerstand-by beklediği için, otomatik olarak devreye girenlerde mutlaka blok belli sıcaklıkta tutulmalıdır, çünkü doğrudan yüke girmektedir. Yakıt sistemi: Motorun soğukta kolay çalışabilmesi için yakıtın düşük ısılarda da akıp filtreden geçebilmesi şarttır. Motorun karakteristik özelliği, soğuk arttıkça özellikle dar kesitlerden geçerken içersinde bulunan parafinin ayrışmaya başlamasıdır. Ayrışan parafin zaten dar olan yakıt boruları ve filtrede tıkanmaya yol açarak motora önceleri giden mazot miktarını azaltıp motorun yüksek devirlere çıkmasını engellemekte, sonrasında ise hattı tamamen tıkayarak mazot akışını kesmekte ve makinayı stop ettirmektedir. Hava soğudukça bu özellik daha da artmaktadır. Normal mazot olarak bilinen motorinler -10 C, -12 C, lerdeparafinleşmeye başlar. Bu sıcaklıkların altında parafinleşmeyi önleyici katkılar kullanılabilir. Hatta Eurodizel -22 C, lere kadar problemsiz olarak kullanılmakta ve katkılı
yakıta göre daha ekonomik olabilmekte. Zira katkının kullanımı hem pahalı olabilmekte hem uygulaması biraz daha zor olmalıdır. Her aracın deposuna koymak ayrı problem ana tanka koymak ayrı bir problemdir. Belli bir ısıda ancak tamamen karışabilmektedir. Bu durumda mazotun kalitesi ve içerdiği su oranı çok önemlidir. Mazotu büyük tanklarda dinlendirip suyu alındıktan sonra akşamdan ikmal yapılmalıdır. Depo tam doldurulmalı, depo üstü boş kaldığı oranda ortamdaki havanın içindeki su buharının yoğuşması fazla olur. İşe başlarken mutlaka makinanın deposunda yoğuşan su alınmalıdır. Ana depo, makina deposu, yakıt boruları, filtre izole edilmeli, hatta ısıtıcı kullanarak ısıtmak gerekir. Yeni üretilen makinaların bir kısmında ısıtma sistemleri standart ekipman olarak bulunur. Elektrik Sistemi: Makinanın elektrik aksamı elden geçirilmeli, marş ve şarj dinamolarının bakımları yapılmalıdır. Farlar, sis lambaları kontrol edilecek. Akülerin elektrolit yoğunluk kontrolü yapılmalı; Elektrolitin yoğunluğu yalnız içindeki sülfürik asit miktarına göre değil sıcaklığa göre de değişir. Elektrolit soğudukça hacmi azalır, yoğunluğu artar. Akü kapasitesine hava sıcaklığı ve karter yağı viskozitesinin tesiri: Not: Tam şarjlı aküler 27 C sıcaklıkta % 100 kapasite verir. Motor yağı koyu olduğu yani yağ kalın olduğu zaman motorun ilk hareketi yavaşlar. Grafikte -18 C, O C, 27 C karterde SAE 30 viskozitede bir yağ olduğu zaman motor çevirme gücünün ne olduğu görülmektedir. Mesela - 18 C da motoru +27 C nazaran çevirebilmek için aküden 2,5 misli daha fazia bir güce ihtiyaç vardır. Bu örnekler bize aşırı soğuklarda akülerde kimyevi reaksiyonun durduğu ve büyük bir güç kaybına sebep olduğunu göstermektedir. Bu nedenle soğuk havalarda bilhassa kışa girmeden bütün aküler tam şarj edilerek periyodik bakımları yapılmalıdır. Akünün şarjlı durumunun 27 c, 0 c, -18 c sıcaklıkta motoru çevirme kabiliyeti: Deşarj olmuş bir akünün -18 C sıcaklıkta motoru çevirme gücü tam şarjlı ve 27 C sıcaklıktaki bir aküye nazaran 1/10 dan daha düşük güçtedir. Bunun için bir akünün elektroliti (asitli suyu) 1225 gr/cm3 veya daha aşağılara düştüğü zaman akü derhal şarj edilmelidir. Aksi halde akü özgül ağırlığı 1.100 gr/cm3 düştüğü zaman hem akü motoru çevirmez hem de hava ısısı -18 C sıcaklığa düştüğü zaman akü içindeki elektrolit (asitli su) donarak akünün hasara uğramasına sebep olur. Çünkü özgül ağırlığı 1.100 gr/cm3 olan bir elektrolit içinde (asitli su) % 15 asit % 85 su bulunmaktadır. Bu sebeple kışa girmeden her akü tam şarj edilmelidir. Halbuki piyasada akünün donmasına karşı elektrolit içine asitli su konuyor ise de bu kısa süreli bir hal çaresidir. çünkü bu defa akü elektrolitin asit yoğunluğu yani asit şiddeti çok yükselir. Bunun için akü elemanları kısa zamanda tahrip olarak akü kullanılmaz hale gelir. 0 C ve -18 C sıcaklıkta motorun enerji ihtiyacı: Hava sıcaklığı 0 C olduğu zaman akü %35 güç kaybetmesine rağmen motorun güç ihtiyacı normale nazaran %55 artar, fakat bu durum -18 C sıcaklıkta % 110 oranında artmaktadır. Böylece aşırı soğukların aküler üzerindeki etkilerine karşı alınacak tedbirleri şöyle sıralayabiliriz. Aküler kışa girmeden evvel yavaş şarj cihazları ile şarj edilerek tam güç verecek duruma getirilmelidir. Böylece soğuklarda hem akü motoru kolay çalıştırır, hem de akü elektroliti donma tehlikesi ile karşılaşmaz.
Akü elektrolitinin özgül ağırlığına göre donma ısısı Özgül Ağırlık Donma noktası 1.100 gr/cm3-8 C 1.160-18.3 C 1.200-27.7 C 1.220-35 C 1.260-59 C 1.300-70.5 C Görülüyor ki kışın akülerin donmamas için, muhakkak yavaş şarj ile kimyevi reaksiyona tabi tutularak, yoğunluğunun yükseltilmesi gereklidir. Akülerin daima kutup başları temiz ve şasi bağlantıları sıkı olmalıdır. Aküyü cam yünü takviyeli kutularla izole etmek veya altına yerleştirilecek ısıtıcı pedlerle koruyabiliriz. Eter takviye sistemi olan makinalarda sistem kontrol edilip eter tüpü takılacaktır (zorunlu olmadıkça eter kullanmayınız). Motor Yağı: * Motor yağ filtre ve yağın değiştiriniz. * Düşük ısıda daha iyi performans verecek yağları seçiniz. * Yağın, viskozite indeksi (VI) değeri yüksek, viskozitesi düşük, donma noktası düşük olmalıdır. * Sistemde yağ ısıtıcısı varsa çalışıp çalışmadığı kontrol edilmeli, yoksa (mümkünse) takılmalı. Kartele izolasyon yapılabilir. Aktarma Organları: * Dış temizlik yapılmalı, yağ kaçakları giderilmeli. * Şanzıman, diferansiyel, cer sisteminde düşük viskoziteli, donma noktası düşük yağlar kullanılmalıdır. Sistemde yağ ısıtıcısı varsa çalıştığını kontrol ediniz. * Şaftlar, mafsallar kontrol edilmeli donma noktası düşük greslerle yağlama yapılmalıdır. Hava Sistemi:
* Sistem temizlenip kaçaklar giderilmeli. * Su boşaltma musluğunun çalıştığı kontrol edilmeli. * Her gün depodan su alınması gerekir. * Sistemde alkol kabı varsa çalıştığı kontrol edilip, alkol doldurulacak. * Kalorifer sisteminin bakımı yapılacaktır. * Makinaların cam silecek sistemleri kontrol edilecektir. Silgeç lastikleri yenilenecek, cam suyunun donmaması için deposuna katkılı su doldurulacaktır. Lastikler: * Lastikli makinaların lastikleri kontrol edilecek, dış derinliği uygun kış lastiği kullanılmalıdır. Lastik havaları normalin biraz üstünde olmalıdır. Patinaj zinciri kullanılacak makinaların zincirleri kontrol edilmeli sağlam ve temiz olduğundan emin olunmalıdır. Makine kullanıcıları kış şartları ağırlaşmadan zincir takma sökme işlemini denemelidir. * Makinalarda çekme halatı ve takozları tamamlayınız. Paletli Makinalar: Yürüyüş takımlarının bakımını yapınız. Palet pabuçları, civataları, pimleri, makaralar kontrol edilip palet gerginliğini ayarlayınız. İş bitiminde yürüyüş sisteminin temizlenmesi gerekir. Çamurlu bırakılan yürüyüş takımında çamurların donması nedeniyle hareket zorluğu olacak ve yürüyüş takımı zorlama neticesi zarar görecektir. İş bitiminde kepçe ve kasaların içleri çamurdan temizlenmesi gerekir, kepçe ve kasa içlerine yapışan malzemeler soğukta beklediğinde donacak ve sonradan çok zor temizlenecektir. Temizlenemediğinde kapasite düşecektir. Genel Olarak Yapılacaklar: * Bakım araçlarında pürmüzler, ısıtıcılar hazır olmalı. * Şantiyede marş motoru, filtre (özellikle yakıt filtresi), V kayışı stokları fazlalaştırılmalıdır. * Şarjı tamamlanmış yedek aküler sıcak bir ortamda yedekte bekletilmeli. * Kış şartlarının hiçbir hataya töleransgösteremiyeceği bilinciyle hazırlığımızı yapıp çalışmalarımızı da kış boyunca şartlara uygun yapmalıyız. * Donmuş bir aküyle takviye yapmayınız. * Zor çalışan makinalar belli bir süre ısıtıcılarla ısıtılmalıdır. * Beton pompası ve transmikser gibi temizlik suyu için ilave su hazneleri olan araçlarda suyun donmaması için önlem alınmalıdır. Yapılan ilzolasyonlar yeterli değilse sıcak su ile ikmalleri yapılmalı. Mesai bitiminde haznelerin suları boşaltılınca tüm vanalar açık bırakılmalıdır. Özellikle mikserlerdeki su pompaları gövdesindeki tahliye tapaları açılarak su kalmadığından emin olunmalıdır. * Şantiyelerde bulunan su pompaları ve su hatları izolasyonları kontrol edilmeli hasarlılar yenilenmelidir. Su pompalarının gövdedeki suyu boşaltma tapaları çalışır halde olmalıdır. Su depoları ve hidrofor izalasyonları yapılmalı gerek varsa bu ünitelere ısıtıcılar konulmalıdır. * Suları boşaltılıp kullanılmayacak su sistemlerinde ve gövde boşaltma tapalarından gövdedeki suyu boşaltılamayan pompalarda kalan su basınçlı hava ile boşaltılmalı ve pompanın gövdesinin içine bir miktar antifiriz püskürtülmelidir * Agrega ısıtmada kullanılan buhar sistemlerinin ve şantiyedeki kalorifer sistemlerinin temizlik, tamamlama, bürülör ayarları ve test çalışması yaptırılmalıdır. * Elektrik motorlarının; İzolasyon, aşırı akım ve titreşim kontrolları yapılmalıdır. Elektrik panolarının, şartellerin ve trafoların kontak yüzeyleri yağlı veya yağsız tip (tozlu çalışma şartlarının söz konusu olduğu yerlerde) kontak
temizleyiciler ile temizlikleri yapılmalı dır. Kış çalışmalarında sisteme aşırı elektrik yüklenmeleri söz konusu olacağı için izolasyonkabiliyetleride kontrol edilmelidir.