TURİZM ANALİZİ RAPORU

TURİZM ANALİZİ RAPORU (2015) 1

İÇİNDEKİLER Sayfa Başkan dan. 3 Dünya Turizmi.. 4 Dünya Turizminde Türkiye.. 5 Taşıt Araçlarına Göre Turizm İstatistikleri. 10 Türkiye Turizm Gelirleri 11 Turizm Giderleri.. 16 Seyahat Acenteleri 18 Turist Rehberi Sayısı. 19 Yat İstatistikleri 20 Mavi Bayraklı Plaj, Marina ve Yatlar. 24 Konaklama Tesisleri. 33 Havayolu Ulaşım İstatistikleri 38 Kuşadası Turizm İstatistikleri. 40 Kuşadası Seyahat Acenteleri.. 53 Kuşadası ve Diğer Turizm Destinasyonlarının Karşılaştırmalı Analizi. 54 BM Dünya Turizm Örgütü Genel Sekreteri Taleb Rifai nin Dünya Turizminin Geleceği) Hakkındaki Görüşleri 60 Sonuç ve Değerlendirme.. 62 2

BAŞKAN DAN 2014 yılında dünyada 1 milyar 138 milyon kişi seyahat etmiştir. Dünya Turizm Örgütü (UNWTO) verilerine göre, 2013 yılına göre 2014 yılında seyahat edenlerin sayısında % 4,7 oranında bir artış söz konusudur. Turizm, Türkiye ekonomisinin en önemli sektörlerinden birisidir, bacasız fabrikadır. 2014 yılında ülkemizi 36 milyon 837 bin misafirimiz ziyaret etmiştir. Ülkemizi ziyaret eden turist sayısı yıllar itibarıyla artmaktadır. Türkiye 2014 yılında yabancı ziyaretçiler ile yurtdışında ikamet eden vatandaş ziyaretçilerden toplam 34,3 milyar dolar gelir elde etmiştir. Kişi başı ziyaretçi harcaması da 828 dolar olarak gerçekleşmiştir. 2014 te yabancı ziyaretçilerden el edilen gelir % 9,7 artışla 27,7 milyar dolara ulaşmıştır. Yabancı başına harcama ise 774 dolara yükselmiştir. Geçen yıl, yurtdışında ikamet eden vatandaş ziyaretçilerin ziyaretlerinden ise elde edilen gelir ise % 7 dolayında düşerek 6,2 milyar dolar olmuştur. Vatandaşların kişi başı harcaması da 1130 Dolara inmiştir. Yabancı ve vatandaşlardan elde edilen toplam gelirin, 26 milyar doları kişisel harcamalardan, 8,3 milyar doları da paket tur harcamalarından kaynaklanmıştır. Bu dönemde paket tur harcamaları % 11, toplam harcamalar da % 6,2 artış kaydedilmiştir. Ülkemiz için turizm ne kadar önemli ise, ilçemiz için de o kadar önemlidir. Turizm, diğer sektörlerin gelişmesinde motor gücüdür. Turizmin ana sektörü olan konaklama ve acentaların yanında, restaurant, bar, eğlence yerleri, halı, kutum, deri, tekstil ticareti, ulaşım, inşaat, emlak turizmden etkilenen ve turizmi etkileyen sektörlerden bazılarıdır. Bu rapor, son veriler ışığında ülkemiz ve Kuşadası turizm sektörü ile ilgili ayrıntılı bilgiler içermekte, sorunlara değinmektedir. Turizm konusunda araştırma yapan, sektör ile ilgilenen kişilere ve kurumlara faydalı olması dileğiyle Serdar AKDOĞAN Yönetim Kurulu Başkanı 3

DÜNYA TURİZMİ Dünya Turizm Örgütü (UNWTO) tarafından açıklanan 2014 yılı verilerine göre, uluslararası ziyaretçi trafiği % 4,7 artarak 1 milyar 138 milyona çıkmıştır. 2013 yılında bu rakam 1 milyar 87 milyon kişidir. Ziyaretçi trafiği, Amerika'da %7, Asya Pasifikler'de % 5, Avrupa'da % 4, Ortadoğu'da % 4 ve Afrika'da da % 2 dolayında gelişme göstermiştir. Öte yandan alt bölgelerden; Kuzey Amerika % 8, Kuzeydoğu Asya, Güney Asya, Akdeniz, Kuzey Avrupa ve Karaibler'de de % 7'şerlik yükseliş yaşanmıştır. En çok ziyaretçi çeken ve gönderen Avrupa 2014'te % 4 gelişme gösterirken, 22 milyon dolayında daha fazla ziyaretçi almıştır. Avrupa toplamda 588 milyon ziyaretçiye ulaşmıştır. Avrupa içinde büyümeyi, Kuzey ve Güney Avrupa ile Akdeniz kıyıları sürüklemiştir. Diğer yandan Batı Avrupa % 2 gelişirken, Orta ve Doğu Avrupa 2013 yılını tekrar etmiştir. 2013'e göre 13 milyon daha fazla ziyaretçi çeken Asya ve Pasifikler 263 milyon kişiye ulaşırken en iyi performans Kuzeydoğu Asya ile Güney Asya'da kaydedilmiştir. Okyanusya % 6 ve Güneydoğu Asya da % 2 gelişme yaşanmıştır. Amerika kıtasında da % 7'lik büyüme 13 milyon ilave ziyaretçi ile sağlanmıştır. 181 milyon ziyaretçi trafiğine ulaşan bölgede, Kuzey Amerika % 8, Meksika % 10'dan fazla büyürken Karayipler % 7, Orta ve Güney Amerika da % 6'şar yükselmiştir. 2014'te % 4 büyüyen Ortadoğu ise 2 milyon fazla ziyaretçi ile 50 milyona ulaşmıştır. Afrika ise 56 milyona ziyaretçiye ulaşmıştır. 4

DÜNYA TURİZMİNDE TÜRKİYE Dünya Turizm Örgütü (World Tourism Organization, UNWTO) verilerine göre Türkiye yi 2013 yılında 34,9 milyon kişi ziyaret etmiştir. 2002 yılında 13,3 milyon olan ziyaretçi sayısı yıllar itibarıyla artış göstermiş ve 2013 yılında 34,9 milyona ulaşmıştır. 2003 yılında 14 milyon, 2004 yılında 17,5 milyon, 2005 yılında 21,1 milyon, 2006 yılında 19,8 milyon, 2007 yılında 23,3 milyon, 2008 yılında 26,3 milyon, 2009 yılında 27 milyon, 2008 yılında 28,6 milyon, 2011 yılında 31,5 milyon, 2012 yılında 31,8 milyon ve 2013 yılında 34,9 milyon ziyaretçi çekmiştir. 2014 yılında Türkiye ye 36 milyon 837 bin ziyaretçi gelmiştir. 2002-2014 yılları arasında Türkiye ye gelen ziyaretçi sayısı % 177,9 oranında artmıştır. Yıllar Yabancı Ziyaretçi Sayısı 2002 13.256.028 2003 14.029.558 2004 17.516.908 2005 21.124.886 2006 19.819.833 2007 23.340.911 2008 26.336.677 2009 27.077.114 2010 28.632.204 2011 31.456.076 2012 31.782.832 2013 34.910.098 2014 36.837.900 5

Dünya Turizm Örgütü 2013 yılı verilerine göre Türkiye, turist sayısı bakımından dünya sıralamasında 34,9 milyon turist ile 6.sıradadır. 2000 yılında 20.sırada yer alan Türkiye 2001-2002 yıllarında 17., 2003 de 15., 2004 de 12., 2005 de 9. sıraya yükselmiştir. 2006 yılında 12. Sıraya inen Türkiye 2007 yılından itibaren yeniden yükselişe geçmiş ve 2013 yılı itibarıyla 6.sıraya yükselmiştir. Aşağıdaki Tablo, 2013 ve 2014 yıllarında ülkemizi ziyaret eden ziyaretçilerin aylara göre dağılımını göstermektedir. 2014 yılında 2013 yılına göre ülkemize gelen yabancı ziyaretçilerin sayısında % 5,52 oranında bir artış olmuştur. TÜRKİYE'YE GELEN YABANCI ZİYARETÇİLERİN YILLARA VE AYLARA GÖRE DAĞILIMI YILLAR % DEĞİŞİM ORANI AYLAR 2012 2013 2014* 2013 / 2012 2014 / 2013 OCAK 981 611 1 104 754 1 146 815 % 12,54 % 3,81 ŞUBAT 997 571 1 268 440 1 352 184 % 27,15 % 6,60 MART 1 460 563 1 841 154 1 851 980 % 26,06 % 0,59 NİSAN 2 168 715 2 451 031 2 652 071 % 13,02 % 8,20 MAYIS 3 232 926 3 810 236 3 900 096 % 17,86 % 2,36 HAZİRAN 3 882 592 4 073 906 4 335 075 % 4,93 % 6,41 TEMMUZ 4 571 389 4 593 511 5 214 519 % 0,48 % 13,52 AĞUSTOS 4 470 202 4 945 999 5 283 333 % 10,64 % 6,82 EYLÜL 3 991 415 4 266 133 4 352 429 % 6,88 % 2,02 EKİM 3 050 981 3 402 460 3 439 554 % 11,52 % 1,09 KASIM 1 631 647 1 709 479 1 729 803 % 4,77 % 1,19 ARALIK 1 343 220 1 442 995 1 580 041 % 7,43 % 9,50 TOPLAM 31 782 832 34 910 098 36 837 900 % 9,84 % 5,52 (*): Veriler geçicidir. 6

Aşağıdaki Tablo ise, son 3 yılda ülkemizi ziyaret eden yabancıların milliyetlerine göre dağılımını göstermektedir. 2014 yılında ülkemizi ziyaret eden yabancıların % 14,25 ini Almanya, % 12,16 sını Rusya Federasyonu, % 7,06 sını İngiltere, % 4,76 sını Gürcistan, % 4,60 ını Bulgaristan ve % 4,32 si İran vatandaşları oluşturmuştur. 2012-2014(*)YILLARINDA ÜLKEMİZE GELEN YABANCILARIN MİLLİYETLERİNE GÖRE KARŞILAŞTIRILMASI (OCAK-ARALIK) YILLAR MİLLİYET PAYI (%) % DEĞİŞİM ORANI MİLLİYET 2012 2013 2014* 2012 2013 2014* 2013/2012 2014/2013 ALMANYA 5 028 745 5 041 323 5 250 036 15,82 14,44 14,25 0,25 4,14 AVUSTURYA 505 560 518 273 512 339 1,59 1,48 1,39 2,51-1,14 BELÇİKA 608 071 651 596 660 857 1,91 1,87 1,79 7,16 1,42 DANİMARKA 391 312 402 818 408 287 1,23 1,15 1,11 2,94 1,36 FİNLANDİYA 195 083 219 044 228 138 0,61 0,63 0,62 12,28 4,15 FRANSA 1 032 565 1 046 010 1 037 152 3,25 3,00 2,82 1,30-0,85 HOLLANDA 1 273 593 1 312 466 1 303 730 4,01 3,76 3,54 3,05-0,67 İNGİLTERE 2 456 519 2 509 357 2 600 360 7,73 7,19 7,06 2,15 3,63 İRLANDA 110 863 112 665 105 001 0,35 0,32 0,29 1,63-6,80 İSPANYA 278 164 290 422 283 926 0,88 0,83 0,77 4,41-2,24 İSVEÇ 617 811 692 186 667 551 1,94 1,98 1,81 12,04-3,56 İSVİÇRE 354 461 379 344 394 458 1,12 1,09 1,07 7,02 3,98 İTALYA 714 041 731 784 697 360 2,25 2,10 1,89 2,48-4,70 İZLANDA 5 797 4 909 8 691 0,02 0,01 0,02-15,32 77,04 LÜKSEMBURG 14 034 15 733 15 310 0,04 0,05 0,04 12,11-2,69 PORTEKİZ 46 606 45 928 52 851 0,15 0,13 0,14-1,45 15,07 YUNANİSTAN 669 823 703 168 830 841 2,11 2,01 2,26 4,98 18,16 ÇEK CUM. 223 986 217 254 226 189 0,70 0,62 0,61-3,01 4,11 POLONYA 428 440 423 129 510 569 1,35 1,21 1,39-1,24 20,67 MACARİSTAN 94 409 97 074 119 977 0,30 0,28 0,33 2,82 23,59 NORVEÇ 406 879 412 870 326 292 1,28 1,18 0,89 1,47-20,97 SLOVAKYA 126 974 127 455 136 899 0,40 0,37 0,37 0,38 7,41 AVRUPA OECD 15 583 736 15 954 808 16 376 814 49,03 45,70 44,46 2,38 2,65 A.B.D. 771 837 785 971 784 917 2,43 2,25 2,13 1,83-0,13 AVUSTRALYA 164 899 190 457 200 730 0,52 0,55 0,54 15,50 5,39 JAPONYA 203 592 174 150 170 550 0,64 0,50 0,46-14,46-2,07 KANADA 182 252 199 497 190 116 0,57 0,57 0,52 9,46-4,70 YENİ ZELLANDA 28 278 30 667 32 933 0,09 0,09 0,09 8,45 7,39 MEKSİKA 31 576 36 617 42 663 0,10 0,10 0,12 15,96 16,51 G. KORE 159 084 187 040 248 910 0,50 0,54 0,68 17,57 33,08 TOPLAM OECD 17 125 254 17 559 207 18 047 633 53,88 50,30 48,99 2,53 2,78 ESTONYA 35 459 48 537 55 649 0,11 0,14 0,15 36,88 14,65 KARADAĞ 16 559 18 838 20 423 0,05 0,05 0,06 13,76 8,41 KOSOVA 70 156 78 825 86 272 0,22 0,23 0,23 12,36 9,45 MALTA 6 397 6 769 7 430 0,02 0,02 0,02 5,82 9,77 LİTVANYA 69 520 90 180 106 469 0,22 0,26 0,29 29,72 18,06 G. KIBRIS RUM YÖN. 18 924 14 265 15 943 0,06 0,04 0,04-24,62 11,76 LETONYA 45 725 55 058 58 981 0,14 0,16 0,16 20,41 7,13 BOSNA HERSEK 61 851 72 086 83 258 0,19 0,21 0,23 16,55 15,50 HIRVATİSTAN 47 144 44 058 45 297 0,15 0,13 0,12-6,55 2,81 SLOVENYA 39 899 37 692 41 799 0,13 0,11 0,11-5,53 10,90 7

YILLAR MİLLİYET PAYI (%) % DEĞİŞİM ORANI MİLLİYET 2012 2013 2014* 2012 2013 2014* 2013/2012 2014/2013 SIRBİSTAN 157 568 169 988 189 396 0,50 0,49 0,51 7,88 11,42 MAKEDONYA 137 579 140 793 156 138 0,43 0,40 0,42 2,34 10,90 ARNAVUTLUK 59 565 65 113 76 273 0,19 0,19 0,21 9,31 17,14 BULGARİSTAN 1 492 073 1 582 912 1 693 591 4,69 4,53 4,60 6,09 6,99 ROMANYA 385 055 395 214 426 585 1,21 1,13 1,16 2,64 7,94 DIĞER AVRUPA ÜLKELERI 2 894 3 136 3 137 0,01 0,01 0,01 8,36 0,03 TOPLAM AVRUPA 18 230 104 18 778 272 19 443 455 57,36 53,79 52,78 3,01 3,54 AZERBAYCAN 593 238 630 754 657 684 1,87 1,81 1,79 6,32 4,27 BELARUS (B. RUSYA) 138 007 200 659 223 975 0,43 0,57 0,61 45,40 11,62 ERMENİSTAN 70 956 73 365 67 198 0,22 0,21 0,18 3,40-8,41 GÜRCİSTAN 1 404 882 1 769 447 1 755 289 4,42 5,07 4,76 25,95-0,80 KAZAKİSTAN 380 046 425 773 437 971 1,20 1,22 1,19 12,03 2,86 KIRGIZİSTAN 42 866 64 905 81 941 0,13 0,19 0,22 51,41 26,25 MOLDOVA CUM. 108 032 111 915 132 338 0,34 0,32 0,36 3,59 18,25 ÖZBEKİSTAN 105 976 129 292 143 354 0,33 0,37 0,39 22,00 10,88 RUSYA FED. 3 599 925 4 269 306 4 479 049 11,33 12,23 12,16 18,59 4,91 TACİKİSTAN 22 823 27 174 34 678 0,07 0,08 0,09 19,06 27,61 TÜRKMENİSTAN 135 168 148 709 180 395 0,43 0,43 0,49 10,02 21,31 UKRAYNA 634 663 756 187 657 051 2,00 2,17 1,78 19,15-13,11 BDT 7 236 582 8 607 486 8 850 923 22,77 24,66 24,03 18,94 2,83 CEZAYİR 104 489 118 189 160 052 0,33 0,34 0,43 13,11 35,42 FAS 77 884 82 579 89 562 0,25 0,24 0,24 6,03 8,46 LİBYA 213 890 264 266 267 501 0,67 0,76 0,73 23,55 1,22 SUDAN 8 161 9 319 10 714 0,03 0,03 0,03 14,19 14,97 MISIR 112 025 107 437 108 762 0,35 0,31 0,30-4,10 1,23 TUNUS 86 595 91 683 100 612 0,27 0,26 0,27 5,88 9,74 GÜNEY AFRİKA CUM. 40 771 44 798 43 049 0,13 0,13 0,12 9,88-3,90 DIĞ.AFRIKA ÜLKELERI 69 584 89 213 107 855 0,22 0,26 0,29 28,21 20,90 TOPLAM AFRİKA 713 399 807 484 888 107 2,24 2,31 2,41 13,19 9,98 B.A.EMİRLİĞİ 48 071 52 424 53 736 0,15 0,15 0,15 9,06 2,50 BAHREYN 13 342 16 230 24 305 0,04 0,05 0,07 21,65 49,75 KATAR 13 971 18 630 29 743 0,04 0,05 0,08 33,35 59,65 KUVEYT 65 167 88 238 133 128 0,21 0,25 0,36 35,40 50,87 IRAK 533 149 730 639 857 246 1,68 2,09 2,33 37,04 17,33 LÜBNAN 144 491 143 629 161 274 0,45 0,41 0,44-0,60 12,29 ÜRDÜN 102 154 102 871 131 329 0,32 0,29 0,36 0,70 27,66 S.ARABİSTAN 175 467 234 220 341 786 0,55 0,67 0,93 33,48 45,93 K.K.T.C. 211 828 216 881 227 612 0,67 0,62 0,62 2,39 4,95 İSRAİL 83 740 164 917 188 608 0,26 0,47 0,51 96,94 14,37 YEMEN 11 826 17 354 26 033 0,04 0,05 0,07 46,74 50,01 DİĞ.BATI ASYA ÜLKELERİ 744 325 1 269 753 1 202 208 2,34 3,64 3,26 70,59-5,32 TOP. BATI ASYA 2 147 531 3 055 786 3 377 008 6,76 8,75 9,17 42,29 10,51 BANGLADEŞ 6 652 8 856 12 706 0,02 0,03 0,03 33,13 43,47 ÇİN HALK CUM. 114 582 138 876 199 746 0,36 0,40 0,54 21,20 43,83 ENDONEZYA 56 113 57 385 59 486 0,18 0,16 0,16 2,27 3,66 FİLİPİNLER 65 272 59 734 69 229 0,21 0,17 0,19-8,48 15,90 HİNDİSTAN 90 934 95 014 119 503 0,29 0,27 0,32 4,49 25,77 İRAN 1 186 343 1 196 801 1 590 664 3,73 3,43 4,32 0,88 32,91 MALEZYA 41 169 55 139 69 968 0,13 0,16 0,19 33,93 26,89 8

YILLAR MİLLİYET PAYI (%) % DEĞİŞİM ORANI MİLLİYET 2012 2013 2014* 2012 2013 2014* 2013/2012 2014/2013 PAKİSTAN 28 394 34 170 48 420 0,09 0,10 0,13 20,34 41,70 SİNGAPUR 22 206 22 403 29 449 0,07 0,06 0,08 0,89 31,45 TAYLAND 12 211 20 783 26 219 0,04 0,06 0,07 70,20 26,16 DIĞ.GÜN.ASYA ÜLK. 68 445 85 988 106 258 0,22 0,25 0,29 25,63 23,57 TOP.GÜN.ASYA 1 692 321 1 775 149 2 331 648 5,32 5,08 6,33 4,89 31,35 TOPLAM ASYA 3 839 852 4 830 935 5 708 656 12,08 13,84 15,50 25,81 18,17 DİĞ. KUZEY AMERİKA ÜLK. 11 328 11 370 14 666 0,04 0,03 0,04 0,37 28,99 DİĞ. ORTA AMERİKA ÜLK. 7 654 8 555 10 428 0,02 0,02 0,03 11,77 21,89 ARJANTİN 28 559 46 729 44 407 0,09 0,13 0,12 63,62-4,97 BREZİLYA 88 903 113 433 91 627 0,28 0,32 0,25 27,59-19,22 KOLOMBİYA 12 987 21 979 23 378 0,04 0,06 0,06 69,24 6,37 ŞİLİ 12 765 15 905 17 451 0,04 0,05 0,05 24,60 9,72 VENEZÜELLA 9 600 11 271 6 975 0,03 0,03 0,02 17,41-38,12 DİĞ.GÜN.AMERİKA ÜLK. 13 152 16 304 18 682 0,04 0,05 0,05 23,97 14,59 TOP.GÜN.AMERİKA 165 966 225 621 202 520 0,52 0,65 0,55 35,94-10,24 TOPLAM AMERİKA 184 948 245 546 227 614 0,58 0,70 0,62 32,76-7,30 OKYANUSYA 4 690 475 672 0,01 0,00 0,00-89,87 41,47 MİLLİYETSİZ 31 739 35 501 47 654 0,10 0,10 0,13 11,85 34,23 YABANCI TOPLAM 31 782 832 34 910 098 36 837 900 100,00 100,00 100,00 9,84 5,52 (*) Veriler Geçicidir. 2014 yılı Ocak-Aralık döneminde Ülkemize en çok ziyaretçi gönderen ülkeler sıralamasında Almanya % 14,25 (5 250 036) ile birinci, Rusya Fed. % 12,16 (4 479 049) ile ikinci, İngiltere % 7,06 (2 600 360) ile üçüncü sıradadır. İngiltere'yi, Gürcistan ve Bulgaristan izlemektedir. 2012-2014 yıllarında ise ülkemizi ziyaret eden yabancılardan ilk 5 ülke ise şu şekilde sıralanmıştır. Son 3 yılda ilk üç sıra değişmemiş, Almanya, Rusya Federasyonu ve İngiltere olarak sıralanmıştır. 2012-2014(*) YILLARI OCAK-ARALIK DÖNEMİNDE ÜLKEMİZE GELEN YABANCILARIN MİLLİYETLERE GÖRE DAĞILIMI - İLK 5 ÜLKE ÜLKELER 2014* MİL.PAY% 2013 MİL.PAY% 2012 MİL.PAY% ALMANYA 5 250 036 14,25 5 041 323 14,44 5 028 745 15,82 RUSYA FED. 4 479 049 12,16 4 269 306 12,23 3 599 925 11,33 İNGİLTERE 2 600 360 7,06 2 509 357 7,19 2 456 519 7,73 GÜRCİSTAN 1 755 289 4,76 1 769 447 5,07 1 404 882 4,42 BULGARİSTAN 1 693 591 4,60 1 582 912 4,53 1 492 073 4,69 DİĞER 21 059 575 57,17 19 737 753 56,54 17 800 688 56,01 GENEL TOPLAM 36 837 900 100,00 34 910 098 100,00 31 782 832 100,00 (*): Veriler geçicidir. 9

TAŞIT ARAÇLARINA GÖRE TURİZM İSTATİSTİKLERİ Aşağıdaki tablo 2014 yılında ülkemize gelen yabancıların sınır kapılarının bağlı olduğu illere ve taşıt araçlarına göre dağılımını göstermektedir. Ülkemize gelen ziyaretçilerin % 72,74 ü havayolunu, % 20,56 sı karayolunu, % 0,07 si treni ve % 6,64 ü deniz yolunu tercih etmişlerdir. TÜRKİYE'YE GELEN YABANCILARIN SINIR KAPILARININ BAĞLI OLDUĞU İLLERE VE TAŞIT ARAÇLARINA GÖRE DAĞILIMI-2014(*) TAŞIT ARACI İLLER HAVA KARA TREN DENİZ TOPLAM %ORANI ADANA 108 212 - - 1 194 109 406 0,30 AĞRI - 425 442 - - 425 442 1,15 AMASYA 2 - - - 2 0,00 ANKARA 324 526 - - - 324 526 0,88 ANTALYA 11 322 211 - - 176 308 11 498 519 31,21 ARTVİN 948 1 871 954-177 1 873 079 5,08 AYDIN - - - 558 096 558 096 1,52 BALIKESİR 1 689 - - 22 993 24 682 0,07 BURSA 3 534 - - 658 4 192 0,01 ÇANAKKALE 14 - - 9 802 9 816 0,03 DENİZLİ 39 - - - 39 0,00 DİYARBAKIR 82 - - - 82 0,00 EDİRNE - 3 085 497 5 362-3 090 859 8,39 ELAZIĞ 7 734 - - - 7 734 0,02 ERZİNCAN 1 - - - 1 0,00 ERZURUM 3 287 - - - 3 287 0,01 ESKİŞEHİR 13 431 - - - 13 431 0,04 GAZİANTEP 26 121 4 091 - - 30 212 0,08 GİRESUN - - - 413 413 0,00 HAKKARİ - 130 364 - - 130 364 0,35 HATAY 41 781 365 233-2 622 409 636 1,11 ISPARTA 61 158 - - - 61 158 0,17 MERSİN - - - 67 595 67 595 0,18 İSTANBUL 11 272 250 - - 548 447 11 820 697 32,09 İZMİR 898 617 - - 394 455 1 293 072 3,51 KARS 12 - - - 12 0,00 KASTAMONU - - - 54 54 0,00 KAYSERİ 50 953 - - - 50 953 0,14 KIRKLARELİ - 356 641 - - 356 641 0,97 KOCAELİ 63 - - 8 153 8 216 0,02 KONYA 15 098 - - - 15 098 0,04 KÜTAHYA 2 480 - - - 2 480 0,01 MALATYA 1 934 - - - 1 934 0,01 MARDİN - 40 - - 40 0,00 MUĞLA 2 591 317 - - 560 613 3 151 930 8,56 MUŞ 2 - - - 2 0,00 NEVŞEHİR 160 - - - 160 0,00 10

TAŞIT ARACI İLLER HAVA KARA TREN DENİZ TOPLAM %ORANI ORDU - - - 78 78 0,00 RİZE - - - 11 11 0,00 SAMSUN 12 601 - - 20 720 33 321 0,09 SİNOP - - - 26 307 26 307 0,07 SİVAS 500 - - - 500 0,00 TEKİRDAG 2 051 - - 14 073 16 124 0,04 TRABZON 26 026 - - 29 403 55 429 0,15 ŞANLIURFA 51 894 - - 945 0,00 UŞAK 14 - - - 14 0,00 VAN 98 134 978 19 098-154 174 0,42 ZONGULDAK 5 194 - - 3 196 8 390 0,02 ŞIRNAK - 493 463 - - 493 463 1,34 BARTIN - - - 55 55 0,00 ARDAHAN - 39 342 - - 39 342 0,11 IĞDIR - 206 130 - - 206 130 0,56 KİLİS - 459 757 - - 459 757 1,25 TOPLAM 26 794 191 7 573 826 24 460 2 445 423 36 837 900 100,00 %ORANI 72,74 20,56 0,07 6,64 100,00 (*) : VERİLER GEÇİCİDİR. TÜRKİYE TURİZM GELİRLERİ Aşağıdaki tablo ve grafik, 2003-2014 yılları arasındaki turizm gelirlerini göstermektedir. 2002 yılında 12,4 milyar dolar turizm geliri elde eden Türkiye, söz konusu gelirini 2003 yılında 13,9 milyar dolara, 2004 yılında 17,1 milyar dolara, 2005 yılında 20,3 milyar dolara yükseltmiştir. 2006 yılında 18,6 milyar dolara gerileyen turizm gelirimizi 2007 yılından itibaren yeniden artmaya başlamıştır. Türkiye, 2007 yılında 20,9 milyar dolar, 2008 yılında 25,4 milyar dolar, 2009 yılında 25,1 milyar dolar turizm geliri elde etmiştir. 2010 yılında 24,9 milyar dolar gelir elde eden Türkiye; 2011-2012 ve 2013 yıllarında sırasıyla 28,1 milyar dolar, 29 milyar dolar ve 32,3 milyar dolar turizm geliri elde etmiştir. Türkiye nin turizm geliri 2013 yılında bir önceki yıla göre % 11,4 oranında artmıştır. 2014 yılında Türkiye nin toplam turizm gelir 34,3 milyar dolar seviyesindedir. Bu gelirin 27,8 milyar doları (% 81) yabancılardan, 6,3 milyar doları (% 19) yerli turistlerden (yurt dışında ikamet eden) elde edilmiştir. 11

Turizm Geliri Yıllar Vatandaş (Bin $) Toplam (Bin $) Yabancı (Bin $) (Yurt dışında ikamet eden) 2003 13.854.866 10.141.116 3.600.411 2004 17.076.606 13.061.118 3.862.552 2005 20.322.122 15.725.813 4.374.383 2006 18.593.951 13.918.757 4.463.614 2007 20.942.500 15.936.347 4.703.850 2008 25.415.067 19.612.296 5.418.439 2009 25.064.482 19.063.702 5.690.629 2010 24.930.997 19.110.003 5.558.366 2011 28.115.692 22.222.454 5.638.484 2012 29.007.003 22.410.365 6.354.379 2013 32.308.991 25.322.291 6.760.180 2014 34.305.904 27.778.026 6.289.260 Aşağıdaki tablo ise 2002-2014 yılları arasında ülkemize gelen yabancı ziyaretçi sayısı, turizm geliri ve kişi başına turizm gelirlerini (ülkemize gelen yabancı ziyaretçi sayısı / turizm geliri) göstermektedir. 2002 yılında 936,97 TL olan kişi başına turizm geliri, 2014 yılında 931,27 TL ye gerilemiştir. Ülkemize gelen turist sayısı yıllar itibarıyla artmakta ancak kişi başına gelirimiz aynı kalmaktadır. Ülkemiz turizmi açısından en önemli problemlerden birisi budur.. 12

Yıllar Ülkemize Gelen Turizm Geliri Kişi Başına Yabancı Ziyaretçi Sayısı (Bin $) Gelir ($) 2002 13.256.028 12.420.519 936,97 2003 14.029.558 13.848.868 987,12 2004 17.516.908 17.076.609 974,86 2005 21.124.886 20.322.111 962,00 2006 19.819.833 18.593.950 938,15 2007 23.340.911 20.942.501 897,24 2008 26.336.677 25.415.067 965,01 2009 27.077.114 25.064.481 925,67 2010 28.632.204 24.930.996 870,73 2011 31.456.076 28.115.694 893,81 2012 31.782.832 29.007.003 912,66 2013 34.910.098 32.308.991 925,49 2014 36.837.900 34.305.904 931,27 Aşağıdaki tablo ise 2002-2014 yılları arasında harcama türlerine göre turizm gelirlerini göstermektedir. Grafik ise 2014 yılına ait harcama türlerini göstermektedir. 2014 yılında ülkemizi ziyaret eden yabancılar, harcamalarının % 19,67 sini yeme-içmeye, % 13,81 ini ulaşıma, % 12,67 sini konaklamaya, % 10,95 ini giyecek ve ayakkabıya ayırmışlardır. 13

Toplam turizm geliri (Bin $) AYLIK TURİZM GELİRİ 2014 (Bin $) Turizm geliri (Yabancı) Turizm geliri (Yerli) Cep telefonu dolaşım harcamaları Marina hizmet harcamaları (A+B+C+D) ( A ) ( B ) ( C ) ( D ) Toplam 34 305 904 27 778 026 6 289 260 173 585 65 032 I. Çeyrek toplam 4 807 836 3 632 382 1 137 621 29 039 8 794 Ocak 1 520 364 1 090 318 417 877 10 161 2 007 Şubat 1 442 260 1 065 571 365 308 8 889 2 492 Mart 1 845 212 1 476 492 354 436 9 989 4 295 II. Çeyrek toplam 8 975 976 7 534 385 1 379 104 41 385 21 101 Nisan 2 103 336 1 649 628 436 463 11 421 5 824 Mayıs 3 146 369 2 670 864 453 535 14 153 7 817 Haziran 3 726 270 3 213 893 489 106 15 811 7 460 III. Çeyrek toplam 12 854 373 10 438 971 2 328 819 66 615 19 968 Temmuz 3 705 635 3 078 972 601 761 17 713 7 188 Ağustos 4 946 631 4 048 882 863 567 28 036 6 147 Eylül 4 202 107 3 311 117 863 492 20 866 6 632 IV. Çeyrek toplam 7 667 719 6 172 289 1 443 716 36 546 15 169 Ekim 3 965 329 3 386 526 554 007 17 896 6 900 Kasım 2 098 795 1 639 489 443 800 10 548 4 958 Aralık 1 603 595 1 146 273 445 909 8 101 3 311 Kaynak : Türkiye İstatistik Kurumu, Merkez Bankası, Kültür ve Turizm Bakanlığı NOT : Çıkış Yapan Yabancı Ziyaretçiler Anketi" sonucu elde edilen gelirdir. 14

Turizm Geliri Kişisel Harcamalar Paket Tur Harcamaları (Ülkemize kalan pay) Yeme içme Konaklama Sağlık Ulaştırma (Türkiye içi) Spor, eğitim, kültür Tur Hizmetleri Yerli Uluslararası Ulaştırma GSM Dolaşım Harcamaları Marina Hizmet Harcamaları Diğer Mal Ve Hizmetler Giyecek Ve Ayakkabı Hediyelik Eşya Halı, Kilim vb. Diğer Harcamalar Harcama Türlerine Göre Turizm Geliri (2002-2014) (Bin $) Harcama türü Yıl (A+B) (A) (B) 2002 12420519 9909692 2510827 2309739 1931015 147844 557219 248445 146783 394134 86576 12034 4075904 1127091 694616 302604 1951592 2003 13854868 11078561 2776307 2551955 2106349 203703 599981 275976 157140 448828 107231 6108 4621290 1344247 877093 281807 2118143 2004 17076609 13038125 4038484 3158780 2514220 283789 903282 231906 224198 619797 144839 8098 4949216 1827283 1117317 405338 1599278 2005 20322110 14994517 5327593 3690170 2689794 343181 1098425 244291 277620 922175 208961 12954 5506947 2108167 1336453 398309 1664018 2006 18593950 14950032 3643918 3899513 2348095 382412 1261514 185809 233846 952277 182443 29136 5474987 2146884 1389222 363647 1575234 2007 20942500 16886247 4056253 4746747 2599240 441677 1525708 173292 225733 1266209 246623 55680 5605338 2288902 1496838 342171 1477427 2008 25415067 20108840 5306227 5774992 2850710 486342 1901869 178709 267738 1702684 348443 35889 6561464 2744405 1782000 401400 1633659 2009 25064481 19472432 5592049 5975660 2534187 447296 2013984 152236 223658 1818496 266354 43796 5996765 2541434 1582906 375590 1496835 2010 24930996 19207471 5723525 5841251 2530705 433398 1907329 178904 215008 2127529 220332 42295 5710720 2327867 1501112 342888 1538852 2011 28115693 21803615 6312078 6476576 3082350 488443 2076185 169456 239969 2852576 210137 44617 6163306 2737973 1645718 368816 1410799 2012 29007003 22220202 6786801 6138781 3053647 627862 1706185 188648 289712 3466105 196079 46182 6507001 2991698 1673513 359451 1482339 2013 32308991 24835356 7473635 6583641 3544120 772901 1779404 176695 325296 4150479 163627 62892 7276302 3428138 1887446 368090 1592627 2014 34305904 26002950 8302954 6523852 4202131 837796 1962824 171526 327907 4580382 173585 65032 7157916 3632433 1900387 289702 1335394 Kaynak: TÜİK Çıkış Yapan Ziyaretçiler Anketi Tablodaki rakamlar, yuvarlamadan dolayı toplamı vermeyebilir. 2002-2012 değerleri revize sonuçlarına göredir. Hesaplamalarda; 2013 yılı 3. Döneminden başlayarak Gaziantep Kargamış, Hatay Cilvegözü ve Yayladağı, Kilis Öncüpınar ve Şanlıurfa Akçakale sınır kapılarından çıkış yapan Suriye vatandaşı sayısı, Emniyet Genel Müdürlüğü (EGM) sınır rakamlarından çıkartılmış, 2012 3. Dönemine kadar geriye dönük revize edilmiştir. 15

TURİZM GİDERLERİ Aşağıdaki tablo ise 2003-2014 yıllarında turizm giderlerini göstermektedir. 2003 yılında yurtdışında 2,4 milyar dolar harcama yapan yerli turistler 2014 yılında yaklaşık 5,5 milyar dolar harcama yapmıştır. Bu harcamaların 4,4 milyar dolarını kişisel harcamalar, 1,1 milyar dolarını ise paket tur harcamaları (yurt dışı payı) oluşturmuştur. 2003-2014 YILLARI ARASI TURİZM GİDERLERİ (Bin $) Yıl Çeyrek - Turizm Gideri 1. Kişisel Harcamalar 2. Paket Tur Harcamaları (Yurt dışı payı) 2003 I 658 012 491 028 166 984 II 479 027 467 504 11 523 III 777 261 749 673 27 588 IV 510 527 491 065 19 462 Yıllık 2 424 827 2 199 270 225 557 2004 I 784 076 601 274 182 801 II 679 526 674 908 4 618 III 823 293 792 388 30 905 IV 667 564 648 003 19 560 Yıllık 2 954 459 2 716 574 237 884 2005 I 973 995 705 793 268 202 II 745 260 738 728 6 532 III 859 451 828 165 31 286 IV 815 896 804 992 10 904 Yıllık 3 394 602 3 077 678 316 924 2006 I 861 972 587 779 274 192 II 821 773 783 715 38 058 III 936 933 900 945 35 988 IV 650 269 626 778 23 491 Yıllık 3 270 948 2 899 218 371 729 2007 I 765 000 751 600 13 400 II 1 013 812 948 508 65 303 III 924 512 883 383 41 128 IV 1 339 960 904 535 435 425 Yıllık 4 043 283 3 488 027 555 257 2008 I 913 909 883 992 29 917 II 1 143 815 1 064 301 79 514 III 909 792 891 123 18 670 IV 1 298 681 943 456 355 225 Yıllık 4 266 197 3 782 872 483 325 2009 I 1 024 786 969 397 55 389 II 1 059 158 923 073 136 084 III 1 288 081 1 210 628 77 452 IV 1 718 416 1 251 194 467 222 16

Yıl Çeyrek - Turizm Gideri 1. Kişisel 2. Paket Tur Harcamalar Harcamaları Yıllık 5 090 440 4 354 293 (Yurt dışı 736 payı) 148 2010 I 1 135 886 1 077 161 58 724 II 1 345 250 1 194 465 150 785 III 1 563 345 1 486 371 76 975 IV 1 830 039 1 440 206 389 833 Yıllık - 5 874 520 5 198 203 676 317 2011 I 1 401 451 1 364 713 36 738 II 1 540 464 1 397 950 142 514 III 1 225 842 1 162 152 63 690 IV 1 363 729 984 631 379 098 Yıllık 5 531 486 4 909 446 622 039 2012 I 870 186 847 759 22 427 II 1 286 535 1 232 763 53 772 III 1 060 834 954 420 106 414 IV 1 375 835 1 089 057 286 778 Yıllık 4 593 389 4 123 999 469 390 2013 I 1 205 355 859 929 345 426 II 1 286 831 1 048 081 238 750 III 1 224 441 1 065 100 159 341 IV 1 536 938 1 313 287 223 651 Yıllık - 5 253 565 4 286 397 967 168 2014 I 1 365 770 1 062 183 303 587 II 1 402 783 1 176 393 226 390 III 1 178 170 1 044 174 133 996 IV 1 523 759 1 149 636 374 122 Yıllık 5 470 481 4 432 386 1 038 096 17

SEYAHAT ACENTELERİ Aşağıdaki tablo ve grafik 1995-2014 yılları arasındaki seyahat acenteleri sayısını göstermektedir. Türkiye de turizmin gelişmesi ile birlikte seyahat acentesi sayısı da artmıştır. 1995 yılında 2320 adet olan seyahat acentası sayısı 2014 yılında 7950 ye yükselmiştir. Yıllar Seyahat Acenta Sayısı 1995 2.320 1996 2.658 1997 3.481 1998 4.308 1999 4.328 2000 4.354 2001 4.376 2002 4.465 2003 4.495 2004 4.493 2005 4.878 2006 5.165 2007 5.184 2008 5.672 2009 5.751 2010 6.035 2011 6.399 2012 6.912 2013 7.283 2014 7.950 Kaynak: TURSAB 18

TURİST REHBERİ SAYISI 2012 yılı verilerine göre Türkiye de 13.628 rehber turizmin hizmetindedir. 2007 yılında 10.779 olan turist rehberi sayısı, 2008 yılında 11.600 e, 2009 yılında 12.191 e, 2010 yılında 12.529 a, 2011 yılında 13.021 e ve 2012 yılında 13.628 e yükselmiştir. 2007-2012 yılları arasında rehber sayısı ortalama % 5 oranında artış göstermiştir. Turist Rehberi Sayısı Değişim Oranı (%) 2007 10.779-2008 11.600 % 7,62 2009 12.191 % 5,09 2010 12.529 % 2,77 2011 13.021 % 3,93 2012 13.628 % 4,66 Kültür ve Turizm Bakanlığı verilerine göre, Türkiye'nin tarihi ve doğal güzelliklerini dünyaya tanıtan turizmin gönüllü elçileri turist rehberlerinin sayısı her geçen yıl önemli oranda artış göstermektedir. Yıllara göre kıyaslandığında çalışma kartına sahip rehber sayısı 2007'de 10 bin 779, 2008'de 11 bin 600, 2009'da 12 bin 191, 2009'da 12 bin 529, 2011'de 13 bin 21 iken bu sayı 2012'de 13 bin 628'e yükselmiştir. Dillere göre çalışma kartına sahip rehber sayısına bakıldığında ise 7 bin 290 rehberle İngilizce ilk sırada, Almanca 2 bin 537 ile ikinci, Fransızca bin 757 ile üçüncü sırada gelmektedir. Daha sonra sırasıyla 674 İtalyanca, 670 Rusça, 636 İspanyolca, 624 Japonca, 276 Bulgarca, 271 Hollandaca ve 262 Arapça rehberi bulunmaktadır. Yerli ve yabancı turistin aradığı her özelliği farklı bölgelerinde rahatlıkla bulabildiği Türkiye'de, en fazla rehber İstanbul'da tarih ve kültür elçiliği yapıyor. 4 bin 750 ile rehberle ilk sırada yer alan İstanbul'u, 2 bin 110 rehberle İzmir takip etmektedir. Buna göre, Ankara'da 19

bin 986, Antalya'da bin 859, Aydın'da 232, Balıkesir'de 28, Bursa'da 254, Çanakkale'de 146, Denizli'de 17, Diyarbakır'da 24, Erzurum'da 14, Gaziantep'te 169, Hatay'da 53, Konya'da 105, Mersin'de 142, Muğla'da 371, Nevşehir'de 639, Samsun'da 17, Sivas'ta 4, Şanlıurfa'da 56, Trabzon'da 100 ve Van'da 24 rehber görev yapmaktadır. YAT İSTATİSTİKLERİ Aşağıdaki tablolar, ülkemiz limanlarına gelen sarı bayraklı yat sayısı ve bu yatlara gelen yolcu sayılarının yat cinsi ve yıllara göre dağılımını (1988-2013) göstermektedir. 2013 yılında 2516 yerli, 7780 yabancı olmak üzere toplam 10.296 adet yat limanlarımızdan faydalanmıştır. ÜLKEMİZ LİMANLARINA GELEN SARI BAYRAKLI YAT SAYISI YERLİ YABANCI GENEL TİCARİ ÖZEL TOPLAM TİCARİ ÖZEL TOPLAM TOPLAM 1988 327 110 437 925 2.495 3.420 3.857 1989 333 93 426 881 2.253 3.134 3.560 1990 696 212 908 600 2.954 3.554 4.462 1991 360 96 456 278 1.576 1.854 2.310 1992 538 46 584 921 1.608 2.529 3.113 1993 335 32 367 645 1.949 2.594 2.961 1994 395 16 411 593 2.081 2.674 3.085 1995 447 13 460 793 1.787 2.580 3.040 1996 902 33 935 667 2.124 2.791 3.726 1997 693 38 731 391 2.421 2.812 3.543 1998 1497 63 1.560 482 1.744 2.226 3.786 1999 369 60 429 340 1.805 2.145 2.574 2000 600 70 670 189 1.046 1.235 1.905 2001 723 85 808 345 2.089 2.434 3.242 2002 991 46 1.037 249 2.088 2.337 3.374 2003 1.023 71 1.094 767 3.397 4.164 5.258 2004 1.500 49 1.549 339 3.303 3.642 5.191 2005 1.911 68 1.979 627 3.604 4.231 6.210 2006 2.122 282 2.404 1.440 4.661 6.101 8.505 2007 2.061 754 2.815 1.358 6.360 7.718 10.533 2008 2.600 89 2.689 488 5.738 6.226 8.915 2009 1.969 186 2.155 1.199 7.914 9.113 11.268 2010 1.687 388 2.075 567 5.643 6.210 8.285 2011 1.799 405 2.204 606 6.247 6.853 9.057 2012 1.237 483 1.720 584 6.564 7.148 8.868 2013 1.966 550 2.516 1.287 6.493 7.780 10.296 20

ÜLKEMİZ LİMANLARINA GELEN SARI BAYRAKLI YAT SAYISI (1988-2013) ÜLKEMİZ LİMANLARINA GELEN SARI BAYRAKLI YATLARIN YOLCU SAYILARI YERLİ YABANCI GENEL TİCARİ ÖZEL TOPLAM TİCARİ ÖZEL TOPLAM TOPLAM 1988 305 405 710 5.268 9.604 14.872 15.582 1989 287 337 624 5.331 8.495 13.826 14.450 1990 656 541 1197 5.845 10.770 16.615 17.812 1991 352 286 638 2.828 5.368 8.196 8.834 1992 439 186 625 6.401 5.515 11.916 12.541 1993 346 200 546 4.622 6.636 11.258 11.804 1994 195 128 323 5.010 6.825 11.835 12.158 1995 324 82 406 6.165 5.251 11.416 11.822 1996 432 227 659 6.898 7.287 14.185 14.844 1997 480 288 768 3.481 7.514 10.995 11.763 1998 572 314 886 6.853 5.980 12.833 13.719 1999 389 454 843 3.142 5.521 8.663 9.506 2000 536 226 762 4.162 2.466 6.628 7.390 2001 750 260 1.010 5.577 4.300 9.877 10.887 2002 960 318 1.278 7.684 4.894 12.578 13.856 2003 1.048 513 1.561 6.836 2.727 9.563 11.124 2004 1.307 605 1.912 9.932 3.528 13.460 15.372 2005 1.511 675 2.186 13.574 3.660 17.234 19.420 2006 1.859 1.152 3.011 16.649 5.984 22.633 25.644 2007 2.155 2.159 4.314 15.456 10.627 26.083 30.397 2008 2.065 1.821 3.886 18.984 6.340 25.324 29.210 2009 2.467 3.746 6.213 15.104 9.419 24.523 30.736 2010 2.152 3.480 5.632 11.386 10.025 21.411 27.043 2011 2.797 4.673 7.470 12.042 8.780 20.822 28.292 2012 2.520 5.964 8.484 8.141 8.511 16.652 25.136 2013 4.726 7.619 12.345 15.086 8.404 23.490 35.835 21

Aşağıdaki tablo ise, 1988-2013 yıları arasında limanlarımızdan faydalanan yerli ve yabancı yatların mürettebat sayılarını göstermektedir. ÜLKEMİZ LİMANLARINA GELEN SARI BAYRAKLI YATLARIN MÜRETTEBAT SAYILARI YERLİ YABANCI GENEL TİCARİ ÖZEL TOPLAM TİCARİ ÖZEL TOPLAM TOPLAM 1988 997 371 1368 1.525 2.524 4.049 5.417 1989 1063 316 1379 1.621 1.762 3.383 4.762 1990 2100 728 2828 1.038 3.099 4.137 6.965 1991 1126 285 1411 411 1.540 1.951 3.362 1992 1643 74 1717 1.447 729 2.176 3.893 1993 1043 67 1110 1.219 745 1.964 3.074 1994 1248 117 1365 1.214 664 1.878 3.243 1995 1466 41 1507 1.468 463 1.931 3.438 1996 1947 104 2051 1.115 354 1.469 3.520 1997 1631 205 1836 675 1.350 2.025 3.861 1998 3220 252 3472 501 974 1.475 4.947 1999 1280 31 1311 831 81 912 2.223 2000 1502 130 1632 195 1.141 1.336 2.968 2001 2190 219 2409 600 3.665 4.265 6.674 2002 3014 288 3302 330 2.641 2.971 6.273 2003 3688 1251 4939 2.473 8.277 10.750 15.689 2004 4709 1048 5757 886 7.162 8.048 13.805 2005 5667 1563 7230 1.259 7.421 8.680 15.910 2006 6130 2414 8544 2.825 8.506 11.331 19.875 2007 6453 5122 11575 2.771 10.562 13.333 24.908 2008 7170 3242 10412 838 9.023 9.861 20.273 2009 6365 4614 10979 2.093 10.840 12.933 23.912 2010 5597 4148 9745 635 7.438 8.073 17.818 2011 6541 5242 11783 686 7.961 8.647 20.430 2012 4457 5856 10313 636 7.473 8.109 18.422 2013 7234 6575 13809 3.101 5.842 8.943 22.752 22

ÜLKEMİZ LİMANLARINA GELEN SARI BAYRAKLI (TİCARİ + ÖZEL) YATLARIN BANDIRALARINA GÖRE DAĞILIMI (2013) 23

MAVİ BAYRAKLI PLAJ, MARİNA ve YATLAR Mavi Bayrak, plaj ve marinalara verilen uluslararası bir çevre ödülüdür. Bu ödül; Deniz suyunun temizliğini, Çevre yönetimine önem verildiğini Çevre bilincinin oluşturulmasına yönelik etkinliklerin yapıldığını Plaj veya marinayı kullananların ihtiyaçlarına cevap verecek donanım ve güveliğini garanti etmektedir. Bu nedenle bir marka veya Eko-Label özelliğini taşımaktadır. Mavi Bayrak Ödülü konusunda plajlar için 32 ve marinalar için 24 kriter bulunmaktadır. Bu kriterler kapsamında deniz suyunun kontrolü amacı ile plajlardan 15 gün ara ile sezon süresince deniz suyu numunesi alınmakta, mikrobiyolojik düzeyde ve üç parametrede analizler yapılmaktadır. Bu analizler Avrupa Birliği Yüzme Suyu Direktifleri kapsamında değerlendirilmektedir. Marinalar için deniz suyu analizi istenmemekte sadece deniz suyunun fiziksel görüntüsü değerlendirilmektedir. Söz konusu numune alma ve analiz işlemleri Sağlık Bakanlığı tarafından yapılmakta ve Kültür ve Turizm Bakanlığı nca da bir kısmı finanse edilmektedir. Mavi Bayrak çevrenin ve plajı kullananların korunmasını öngördüğü kadar, Uluslararası Turizm pazarında da büyük öneme sahiptir. Çünkü tatil yöreleri için tıpkı tesislerdeki yıldız sayısı gibi güvenli uluslararası bir standart içermektedir. İşte bu özellikleri dikkate alınarak, Mavi Bayrak Programı ülkemizde 1993 yılında Turizm Bakanlığı nın öncülüğünde başlatılmıştır. Programın Uluslararası koordinasyonu, merkezi Kopenhag da olan, Uluslararası Çevre Eğitim Vakfı (Fee) tarafından yürütmektedir. Bu kuruluş Mavi Bayrak Projesini yürütmek isteyen ülkelerin, sivil toplum kuruluşları ile temsil edilmelerini istemektedir. Bu nedenle ülkemizde Mavi Bayrak Projesi 1993 yılından bu yana, Türkiye Çevre Eğitim Vakfı tarafından yürütülmektedir. 2014 yılı verilerine göre; Türkiye, dünyadaki mavi bayraklı plaj sayısı bakımından 397 adet plajıyla 3. Sıradadır. Marina sayıları bakımından ise 7. sıradadır (22 Marina). 24

2014 yılı verilerine göre, Türkiye de 397 adet plaj, 22 adet marina ve 12 adet yat mavi bayraklıdır. Mavi Bayrak Türkiye Çevre Eğitim Vakfı (TÜRÇEV) tarafından verilmektedir. (TÜRÇEV) 1993 yılında, Turizm Bakanlığı önderliğinde, Mavi Bayrak Programı'nın ülkemizde de başlatılabilmesi amacı ile kurulmuştur. Akdeniz çanağında turizmde gelişmiş olan ülkelerde yaygınlaşmaya başlayan, sağlıklı yüzme suyu, donanımlı plaj ve iyi bir çevre yönetimi ile çevre bilinçlendirme etkinliklerini içeren Mavi Bayrak'ın turizm ve çevre açısından da önemli olduğu yaklaşımı ile çalışmalarına başlamıştır. Aşağıdaki tablo ve grafik 2000-2014 yılları arasında Türkiye de mavi bayraklı plaj, marina ve yatların sayısını göstermektedir. 2000 yılında 78 adet mavi bayraklı plaj söz konusu iken bu sayı 2014 yılında % 408 oranında artışla 397 ye ulaşmıştır. 2000 yılında 12 olan mavi bayraklı marina sayısı % 83 oranında artışla 22 ye yükselmiştir. 25

ÜLKEMİZDE MAVİ BAYRAKLI PLAJ, MARİNA ve YAT SAYILARI (2000-2014) YILLAR PLAJ MARİNA YATLAR 2000 78 12-2001 99 11-2002 127 12-2003 140 11-2004 151 12-2005 174 12-2006 192 14-2007 235 14-2008 258 13 4 2009 286 14 6 2010 314 14 9 2011 324 17 12 2012 355 19 13 2013 383 21 13 2014 397 22 12 Kuşadası nda 15 adet Mavi Bayraklı plaj söz konusudur. Bu plajların listesi aşağıda sunulmuştur. 26

MAVİ PAYRAKLI PLAJLAR () NO Plaj Adı 1 Sealight Resort Hotel 2 Kadınlar Denizi Plajı 3 Grand Belish 4 Atlantique Holiday Club 5 Charisma De Luxe Hotel 6 Tusan Otel 7 Kuştur Club 8 Pine Bay Holiday Resort 9 Korumar Otel 10 Ömer Tatil Köyü 11 Ephesia Hotel 12 Ephesia Holiday Beach Club 13 The Grand Blue Sky Hotel 14 Hotel İmbat 15 Green Beach Plajı Kaynak: www.mavibayrak.org.tr Aşağıda Plajlar ve Marinalar için mavi bayrak kriterleri sıralanmıştır. PLAJLAR İÇİN MAVİ BAYRAK KRİTERLERİ Çevre Eğitimi Ve Bilgilendirme Kriter 1: Mavi Bayrak Programı ve diğer FEE eko-etiketi ile ilgili bilgiler plajda sergilenmelidir. Kriter 2: Sezon süresince farklı kategorilerde en az beş çevre bilinçlendirme etkinliği gerçekleştirilmelidir. Kriter 3: Yüzme suyu kalitesi bilgileri (deniz suyu analiz sonuçları) plajda sergilenmelidir. Kriter 4: Plajı kullananlara, yörede yer alan kıyı alanları ekosistemi, hassas doğal alanlar ve çevresel özellikleri ile ilgili bilgiler verilmelidir Kriter 5: Plajda bulunan donanımı ve olanakları gösteren bir harita Mavi Bayrak Panosunda sergilenmelidir. Kriter 6: Yasalara göre hazırlanan plaj davranış kuralları panoda sergilenmeli ve plaj kullanımını düzenleyen yasalar istenildiğinde kolayca ulaşılabilecek bir yerde bulundurulmalıdır. 27

Yüzme Suyu Kalitesi Kriter 7: Plaj, numune alım yöntemi ve numune alma takvimi konusundaki şartlara tamamen uymalıdır. Kriter 8: Plaj, alınan numunelerin analizi konusunda yüzme suyu kalitesi analiz standartları ve şartlarına tamamen uymak zorundadır. Kriter 9: Sanayi ve kanalizasyon atıkları plaj alanını etkilememelidir. Kriter 10: Yüzme suyu değerleri, mikrobiyolojik parametreler için verilen limitler içerisinde olmalıdır. Kriter 11: Yüzme suyu fiziksel ve kimyasal parametreler için verilen limitler içerisinde olmalıdır. Çevre Yönetimi Kriter 12: Plajın bağlı olduğu yerel yönetim/plaj yöneticisi plajlarda çevresel denetimleri ve kontrolleri yapmak ve bir çevre yönetim sistemini oturtmak amacıyla belde bazında Mavi Bayrak Plaj Yönetim Komitesi oluşturulmalıdır. Kriter 13: Plaj, arazi kullanımı ve işletme açısından kıyı alanları kullanımını içeren tüm yasalara uymalıdır. Kriter 14: Hassas alanların yönetiminde ilgili yönetmeliklere uyulmalıdır. Kriter 15: Plaj temiz tutulmalıdır. Kriter 16: Plaja gelen yosun ve diğer doğal bitki kalıntıları, kötü bir görüntü yaratmadığı sürece plajda bırakılmalıdır. Kriter 17: Plajda yeterli sayıda çöp kutusu, atık konteynırı bulunmalı, düzenli olarak boşaltılmalı ve temiz tutulmalıdır. Kriter 18: Plajda geri dönüştürülebilen atıkların ayrı ayrı toplanabilmesi için imkanlar olmalıdır. Kriter 19: Yeterli sayıda sıhhi olanaklar (tuvalet-lavabo) bulunmalıdır. Kriter 20: Sıhhi olanaklar temiz tutulmalıdır. Kriter 21: Sıhhi olanaklar atıksu sistemine bağlı olmalıdır. Kriter 22: Plajda izinsiz kamp, araç kullanımı ve herhangi bir atık boşaltımı yapılmamalıdır. 28

Kriter 23: Köpekler ve diğer evcil hayvanların plaja girişleri katı bir şekilde kontrol edilmelidir. Kriter 24: Plajın bütün yapı ve ekipmanları bakımlı olmalıdır. Kriter 25: Yörede deniz ve tatlısu hassas alanları varsa, buradaki doğal yaşamı izleme programı uygulanmalıdır. Kriter 26: Plaj alanına ve belde içerisinde sürdürülebilir ulaşım araçları (toplu taşıma, bisiklet vb.) teşvik edilmelidir. Can Güvenliği Ve Hizmetler Kriter 27: İhtiyaca cevap verebilecek sayıda cankurtaran ve gerekli tüm malzemeleri plajda bulundurulmalıdır. Kriter 28: Plajda ilkyardım malzemeleri bulundurulmalıdır. Kriter 29: Kirlilik kazaları ve riskleri ile mücadele edebilecek acil durum planları oluşturulmalıdır. Kriter 30: Plajda farklı kullanımlar sonucu olabilecek kazalara karşı önlemler alınmalıdır. Kriter 31: Plajda kullanıcıların güvenliği için gerekli önlemler alınmalıdır. Kriter 32: Plajda içme suyu bulundurulmalıdır. Kriter 33: Beldede en az bir Mavi Bayraklı plajda engelliler için tuvalet, erişim rampası gibi imkanlar bulunmalıdır. MAVİ BAYRAKLI MARİNALAR Aşağıdaki tablo, 2014 yılını itibarıyla Mavi Bayrak ödüllü marinaların ayrıntılı listesini göstermektedir. Listede Kuşadası Setur Marina da yer almaktadır. Marinalar için Mavi Bayrak kriterleri şu şekildedir. 29

Marinalar için Mavi Bayrak kriterleri şunlardır. Çevre Eğitimi Ve Bilgilendirme 1. Marinayı kullananlara, yakın çevre eko-sistemleri ile hassas ve doğal alanlar hakkında bilgi verilmelidir. 2. Marina ve çevresinde uyulacak çevre davranış kuralları marinada sergilenmelidir. 3. Mavi Bayrak Programı ve Mavi Bayrak Kriterleri hakkında bilgi marinada sergilenmelidir. 4. Marina; kullanıcıları, marina personeli ve ziyaretçilerine yönelik olarak bir sene boyunca en az üç çevre bilinçlendirme etkinliği planlamalı ve bunları gerçekleştirmelidir. 5. Marina yönetimince, yat sahiplerine yatlarda mavi bayrak uygulaması konusunda bilgi verilerek teşvik edilmelidir. Çevre Yönetimi 6. Marinada çevresel denetimleri yapmak ve bir çevre yönetim sistemini kurmak amacıyla Marina Yönetim Komitesi oluşturulmalıdır. 30

7. Marinada çevre politikası ve planı olmalıdır. Bu plan su, atıklar ve enerji tüketimi; sağlık ve emniyet sorunları ve çevre dostu ürünlerin kullanımı konularında referans oluşturmalıdır. 8. Hassas alanlarda ilgili yönetim kriterlerine uyulmalıdır 9. Tehlikeli atıklar için (boya, solvent, bottan kazınan boyalar, anti-fouling gibi) yeteri miktarda, iyi tanımlanmış ve ayrı ayrı toplama imkanları bulunmalıdır. Toplanan atıklar lisanslı bir toplama merkezine götürülmelidir. 10. Yeteri miktarda ve iyi kontrol edilen çöp kutuları ve/veya çöp konteynırları olmalı, lisanslı bir taşıyıcı araçla toplanmalı ve lisanslı bir alana bırakılmalıdır. 11. Marinada kağıt, plastik, metaller gibi geri dönüşebilen atıklar için ayrı ayrı toplama imkanı olmalıdır. 12. Marinada sintine suyu çekme (pompalama) olanakları olmalıdır. 13. Marinada tuvalet suyu çekme (pompalama) olanakları olmalıdır. 14. Marinada tüm binalar imar planına uygun ve bakımlı, doğal ve yapay çevre ile bir bütünlük içinde olmalıdır. 15. Yönlendirme levhaları ile işaret edilmiş, yeterli miktarda ve temiz sağlık olanakları, duş ve içme suyu bulunmalı, atık sular lisanslı bir arıtma tesisine ulaştırılmalıdır. 16. Eğer marina yat bakım, onarım ve yıkama olanaklarına sahipse bu alanlardan kaynaklanacak kirletici faktörler; kanalizasyon sistemine ve marina alanına girmemeli ve doğal çevreyi etkilememelidir. 17. Sürdürülebilir ulaşım araçlarının kullanımı teşvik edilmelidir. 18. Özel olarak düzenlenmiş alanların dışında araç kullanımı ve park yapılmasına izin verilmemelidir. Güvenlik Ve Hizmetler 19. Yeterli sayıda, yerleri yönlendirme levhaları ile açıkça belirlenmiş ve ulusal otoritelerce standardı kabul edilmiş cankurtaran, ilkyardım ve yangın söndürme ekipmanları bulunmalıdır. 20. Deniz kirlenmesi, yangın ve diğer kazalar için acil durum planı ve emniyet tedbirleri hazırlanarak marinada bir panoda sergilenmelidir. 21. Marinada bulunan güvenlik önlemleri konusunda panolar aracılığıyla bilgi verilmelidir. 31

22. Yat bağlama noktalarında ulusal standartlara uygun elektrik ve su servis noktaları bulunmalıdır. Su Kalitesi 23. Engelliler için olanaklar olmalıdır. 24. Marinadaki olanaklar ve yerlerini gösteren bir harita, panoda sergilenmelidir. 25. Marinanın kara kısmı ve deniz suyu fiziksel olarak temiz olmalıdır (yağ lekeleri, kanalizasyon atığı, çöp veya diğer kirlenme belirtileri olmamalıdır). YILLAR İTİBARIYLA MAVİ BAYRAKLI PLAJLAR, MARİNALAR ve YATLAR 32

KONAKLAMA TESİSLERİ Turizmin en önemli unsuru konaklama tesisleridir. Tesislerin yeni ve hizmetin kaliteli olması ülkemizi ziyaret edecek turist sayısını etkileyecektir. Türkiye de her yıl yeni tesisler açılmakta ve tesis sayımız artmaktadır. Ancak 20-30 yıllık tesislerin sayısı da az değildir. Bunların kendilerini yenilemesi gerekmektedir. Tabloya göre, 1970 yılında 301 adet yatırım belgeli, 292 adet işletme belgeli tesis söz konusu iken, bu sayı yıllar itibarıyla artmış, 2013 yılında yatırım belgeli tesis sayısı 1056 ya, işletme belgeli tesis sayısı 2982 ye ulaşmıştır. 1970 yılında Bakanlık belgeli toplam 593 turistik tesis söz konusu iken 2013 yılı itibarıyla bu sayı 4038 e yükselmiştir. Artış oranı % 581 dir. Konaklama tesis sayısındaki artışa paralel olarak oda ve yatak sayısı da artmıştır. 1970 yılında yatırım belgeli 13.372 odada 25.872 yatak söz konusu iken bu sayı tesis sayılarının artmasına paralel olarak hızla artmış, 2013 yılında 139.928 oda, 301.862 yatağa ulaşmıştır. Turizm işletme belgeli tesislerde aynı gelişme söz konusudur. 1970 yılında turizm işletme belgeli tesislerde 151.397 adet oda, 314.215 adet yatak söz konusu iken, 2013 yılında 357.440 oda ve 749.299 yatağa ulaşılmıştır. Kültür ve Turizm Bakanlığının 2013 yılı verilerine göre, Bakanlık Belgeli toplam 4038 tesiste, 497.368 oda ve 1.05.1161 yatak söz konudur. Aşağıdaki tablo, Kültür ve Turizm Bakanlığı verilerine göre 1970-2013 yılları arasında Kültür ve Turizm Bakanlığı İşletme ve Yatırım Belgeli tesis, oda ve yatak sayılarını göstermektedir. KÜLTÜR VE TURİZM BAKANLIĞI TURİZM BELGELİ KONAKLAMA TESİSLERİ İSTATİSTİKLERİ YILLAR TURİZM YATIRIMI BELGELİ TURİZM İŞLETMESİ BELGELİ Tesis Sayısı Oda Sayısı Yatak Sayısı Tesis Sayısı Oda Sayısı Yatak Sayısı 1970 301 13 372 25 872 292 15 243 28 354 1971 259 13 116 25 619 337 17 282 32 114 1972 157 10 400 19 874 363 18 578 34 628 1973 180 12 564 24 605 388 20 517 38 528 1974 185 13 232 25 739 400 21 699 40 895 1975 202 12 846 25 956 421 23 860 44 957 1976 227 12 802 26 068 439 24 983 47 307 1977 261 14 359 28 230 446 26 496 50 379 1978 261 13 127 26 190 473 27 233 52 385 1979 265 12 803 25 727 494 28 013 53 956 1980 267 13 019 26 288 511 28 992 56 044 1981 278 15 159 30 291 529 30 050 58 242 1982 339 18 172 36 332 569 32 011 62 372 33

YILLAR TURİZM YATIRIMI BELGELİ TURİZM İŞLETMESİ BELGELİ Tesis Sayısı Oda Sayısı Yatak Sayısı Tesis Sayısı Oda Sayısı Yatak Sayısı 1983 376 21 410 43 425 611 33 694 65 934 1984 412 26 372 53 615 642 34 666 68 266 1985 501 34 251 71 521 689 41 351 85 995 1986 638 48 615 101 383 731 44 342 92 129 1987 892 73 537 153 786 834 51 040 106 214 1988 1 268 105 736 218 445 957 58 914 122 306 1989 1 662 139 497 288 896 1 102 70 603 146 086 1990 1 921 156 702 325 515 1 260 83 953 173 227 1991 1 987 158 379 331 711 1 404 97 260 200 678 1992 1 938 148 017 309 139 1 498 105 476 219 940 1993 1 788 132 395 276 037 1 581 113 995 235 238 1994 1 578 114 913 240 932 1 729 128 065 265 136 1995 1 334 96 517 202 483 1 793 135 436 280 463 1996 1 309 96 592 202 631 1 866 145 493 301 524 1997 1 402 110 866 236 632 1 933 151 055 313 298 1998 1 365 116 286 249 125 1 954 151 397 314 215 1999 1 311 114 840 245 543 1 907 153 749 319 313 2000 1 300 113 452 243 794 1 824 156 367 325 168 2001 1 237 106 683 229 047 1 998 177 371 368 819 2002 1 138 102 972 222 876 2 124 190 327 396 148 2003 1 130 111 894 242 603 2 240 202 339 420 697 2004 1 151 118 883 259 424 2 357 217 664 454 290 2005 1 039 128 005 278 255 2 412 231 123 483 330 2006 869 123 326 274 687 2 475 241 702 508 632 2007 776 112 541 254 191 2 514 251 987 532 262 2008 772 113 487 258 287 2 566 268 633 567 470 2009 754 103 119 231 456 2 625 289 383 608 765 2010 877 114 771 252 984 2 647 299 621 629 465 2011 922 122 364 267 900 2 783 319 319 668 829 2012 960 126 592 273 877 2 870 336 447 706 019 2013 1 056 139 928 301 862 2 982 357 440 749 299 Kaynak: Kültür ve Turizm Bakanlığı 34

Aşağıdaki grafik 1993-2013 yılları arası turizm belgeli tesis istatistiklerinin seyrini göstermektedir. YILLARA GÖRE TURİZM BELGELİ TESİS SAYISI (1993-2013) YILLARA GÖRE TURİZM BELGELİ TESİSLERDEKİ YATAK SAYILARII (1993-2013) Aşağıdaki tabloda ise yerli ve yabancı turistlerin tesislere geliş sayısı ve geceleme sayıları gösterilmektedir. 2002 yılında yabancı turistler 9,9 milyon, yerli turistler 7,9 milyon kez tesislere gelmiş ve toplam 58,5 milyon geceleme gerçekleşmiştir. 2013 yılında ise toplam 38,3 milyon kez tesislere gelinmiş ve 122,7 milyon geceleme yapılmıştır. 35

Kültür ve Turizm Bakanlığı Belgeli (işletme ve yatırım) tesislerin yanında Belediye Belgeli tesisler de turizmimizde önemli bir yer tutmaktadır. 2013 yılı verilerine göre ülkemizde, 5648 otel, 3024 pansiyon, 373 motel, 42 kaplıca, 87 kamping, 22 tatil köyü olmak üzere toplam 9196 tesis bulunmaktadır. Belediye belgeli tesislerin % 94 ünü oteller ve pansiyonlar oluşturmaktadır. BELEDİYE BELGELİ TESİS İSTATİSTİKLERİ (2013) 36

2013 yılı istatistiklerine göre, Belediye Belgeli 9196 tesiste toplam 497.728 yatak söz konusudur. Bu yatakların 355.117 si otellerde, 104.206 sı pansiyonlarda, 19.170 i motellerde, 9496 sı kampinglerde, 6497 si kaplıcalarda ve 3272 si tatil köylerindedir. Aşağıdaki tablo ise Belediye Belgeli tesislere yerli ve yabancı turistlerin geliş sayısı, geceleme sayıları, ortalama kalış süresi ve tesislerin doluluk oranlarını göstermektedir. BELEDİYE BELGELİ TESİS İSTATİSTİKLERİ (2002-2013) 37

HAVAYOLU ULAŞIM İSTATİSTİKLERİ Ülkemize gelen yerli ve yabancı turistlerin en çok tercih ettikleri ulaşım aracı havayoludur. Aşağıdaki tablo ve grafik, 2007-2013 yılları arasında ülkemiz havalimanlarına iniş yapan ve kalkan tarifesiz uçak seferlerinin sayısını ve yolcu sayısını göstermektedir. 2007 yılında 149.164 iniş ve kalkış gerçekleşmiş, toplam 11,1 milyon yolcu giriş-çıkış yapmıştır. Tarifesiz uçakların iniş-kalkış sayıları 2010 yılına kadar sürekli artmış, 2010 yılından itibaren azalmaya başlamıştır. 2013 yılında 128.067 adet iniş-kalkış gerçekleşmiştir. Yolcu sayılarında da aybı durum söz konusudur. Yıllar Uçak Sayısı Yolcu Sayısı İniş-Kalkış Yerli Yabancı 2007 149.164 11.003.574 11.092.821 2008 154.304 11.582.079 11.777.395 2009 146.519 10.719.282 10.935.502 2010 173.442 12.814.492 12.847.192 2011 149.075 11.590.493 11.627.354 2012 134.317 10.681.450 10.763.067 2013 128.607 10.968.600 11.048.875 İniş-Kalkış Yapan Tarifesiz Uçak Sayısı (2007-2013) Yolcu Sayısı (2007-2012) 38