ANKARA SANAYĠ ODASI I. ORGANĠZE SANAYĠ BÖLGESĠ ELEKTRĠK DAĞITIM ġebekesġ YAPIM ĠġĠ ĠHALESĠ SCADA TEKNĠK ġartnamesġ ġubat-2011 ANKARA 138
ĠÇĠNDEKĠLER 1. GENEL... 141 1.1 Kalite Belgeleri, Referanslar ve Standartlar... 141 1.2 Kapasite ve Genişleyebilirlik... 143 1.3 Sistem İşletimi... 143 1.4 SCADA Sistemi Genel Yapısı... 144 1.5 İşin Kapsamı... 144 1.6 Eğitim... 145 2. SCADA SĠSTEMĠ YAZILIMI... 146 2.1 Temel Sistem için Konsept ve Toplam Kapsam... 146 2.2 Donanım Konfigürasyonu... 147 2.3 Sistemin Genişleyebilirliği... 151 2.4 SCADA Yazılımının Özellikli Temel Nitelikleri... 151 2.5 SCADA - Fonksiyonları... 153 2.6 Kullanım İşlemesi... 161 2.7 Raporlama... 164 2.8 Erişim Hakları... 164 2.9 Arşivleme... 165 2.10 Eğriler (Trend)... 167 2.11 Kalite İle İlgili Karakteristik Özellikler... 168 3. ENERJĠ SCADA SI VERĠ TOPLAMA ÜNĠTELERĠ (RTU)... 170 3.1 Genel... 170 3.2 RTU lardan Beklenen Özellikler... 170 3.3 Sistem Güvenirliği... 170 3.4 Bakım ve Onarım... 171 3.5 RTU ların İzolasyon Seviyesi... 172 3.6 RTU panoları... 172 3.7 RTU Ünitesi Modülleri... 173 3.8 RTU dan Beklenen Fonksiyonel Özellikler... 174 3.9 Sinyal Listeleri... 175 3.10 Zaman Senkronizasyonu... 176 4. TESTLER... 177 139
4.1 Fabrika Kabul Testleri... 177 4.2 Saha Kabul Testleri... 178 4.3 Geçici Kabul Testi... 178 4.4 Kesin Kabul... 178 140
1. GENEL Bu teknik şartnamenin amacı, Ankara Sanayi Odası 1. Organize Sanayi Bölgesinde kurulacak olan SCADA sistemini tarif etmektir. SCADA sistemi, Elektrik Dağıtım Şebekesi Yapım İşi İhalesi kapsamında tesis edilecek dağıtım ve trafo merkezlerini kapsamaktadır, mevcut tesisleri değil. Teklif edilecek SCADA sistemi, kurulacak ve mevcut şebekenin tamamının iki katı büyüklüğündeki bir şebekeyi donanım ve yazılım olarak sorunsuz çalıştırabilecek kapasitede olacaktır. Bu nedenle istekliler, tekliflerini hazırlamadan önce mevcut şebekeyi inceleyip yeterli bilgi sahibi olacaklardır. Kurulacak dağıtım merkezleri arasındaki enerji ring kabloları güzergahı boyunca haberleşme için fiber optik kabloların çekimi, bu kabloların sonlandırılması ve ek paneli imalatı idare tarafından yapılacaktır. Röleler, analizör, sayaç RTU vs. ekipmanlarının birbiri ve dağıtım merkezinde bulunan ek paneli arasındaki kablolama işleri yüklenici tarafından yerine getirilecektir. Bu kablolamaya ait bedeller ilgili AG-OG panosunun birim fiyatına dahil olup ayrıca bedel ödenmeyecektir. Sistemin sorunsuz ve anahtar teslimi olarak çalışması için gerekli diğer switch, modem, güç kaynağı vs. ekipmanları yüklenici tedarik edip devreye alacaktır. Bunlara ait bedeller teklif birim fiyat cetvelinde ilgili kalemden ödenecektir. 1.1 Kalite Belgeleri, Referanslar ve Standartlar Sadece (DIN, ISO 9001, TSE) kalite standartlarına uygunluk belgesi olan isteklilerin teklifleri dikkate alınacaktır. Bu nedenle teklif sahipleri, tekliflerine ek olarak sahip oldukları kalite belgelerini sunacaklarıdır. Teklif veren her firma, bugüne kadar yaptıkları enerji SCADA projelerine ait referans listelerini tekliflerine ek olarak vereceklerdir. Projede kullanılacak ilgili panolar, TSE ve ISO belgeli üreticilerin olacaktır. 141
SCADA sisteminin aşağıda belirtilen IEC (Uluslararası Elektroteknik Komitesi) standartlarını sağlaması gerekmektedir. IEC 870 : Telekontrol donanım ve sistemleri IEC 870-5 : Kısım 5: Kontrol Donanım ve sistemleri İletim Protokolleri SCADA sisteminde kullanılacak olan RTU ünitelerinin aşağıda belirtilen IEC standartlarına ilişkin testlerden geçmiş olmaları gerekmektedir, teklif sahipleri tip test raporlarını tekliflerine ekleyeceklerdir. Yalıtım testi: IEC 870-2-1; 1989 IEC 255-5; 1977 Voltaj Testi: IEC 870-2-1; 1989 IEC 255-5; 1977 1 MHz Parazitlenme Testi: EN 61000-4-12; 1995 IEC 870-3; 1989 IEC 255-4; 1976 GeçiĢli Parazitlenme Boyutu testi: EN 61000-4-4 Enerji oranı yüksek darbe testi: EN 61000-4-5; 1995 IEC 1000-4-5; 1995 Yüksek frekans bağlantı iletimi: EN 50082-2; 1995 EN 61000-4-6; 1996 IEC 1000-4-6;1996 142
Elektromanyetik alan testleri: EN 50082-2; 1995 EN 61000-4-3; 1996 IEC 1000-4-3; 1996 Elektro-statik deģarj testleri: EN 61000-4-2; 1995 IEC 1000-4-2; 1995 1.2 Kapasite ve GeniĢleyebilirlik Teklif edilecek SCADA sistemi en az 20 yıl sorunsuz işletilebilir olacaktır. Beklenen bu ömrü boyunca donanım ve yazılım hem tadil edilebilir hem de genişleyebilir olacaktır. Sistemde kullanılacak ekipmanların (bilgisayar sistemleri hariç) 10 yıl boyunca yedek parçalarının temin edilebilir olması gerekmektedir. 1.3 Sistem ĠĢletimi Sistemin işletimi kolay ve güvenilir olacaktır. Mevcut sistem tasarımında yapılacak değişikliklerde programlama dillerine ve yüksek bilgisayar bilgisine ihtiyaç duyulmamalıdır. Şalt sahasının izlenmesi ve kontrolü operatör tarafından kolayca öğrenilebilmelidir. Kontrol merkezinde, operatör tarafından sahada oluşacak herhangi bir alarm veya hata bilgisi rahatça algılanabilmelidir. RTU lar, diz üstü bilgisayar ile kolaylıkla sahada parametrelendirilebilmelidir. Elektrik şebekesi genişlediği zaman, İdare personelleri SCADA sistemini de şebekeye uyumlu olarak genişletebilecek bilgi ve beceriye sahip olacaktır. Bunu temin etmek için gereken, eğitim, malzeme vs. türlü husus teklifin dahilinde olacaktır. Yapılacak işin sonunda SCADA sistemi saha ekipmanları açısından marka, işletim olarak imalatçı veya tedarikçiden bağımsız olacaktır. Bu husus kabul kriteridir. 143
1.4 SCADA Sistemi Genel Yapısı Kurulacak SCADA sistemi aşağıdaki kapsamlardan oluşmaktadır; 1. Kontrol Merkezi: Kontrol Merkezi idare tarafından gösterilecek bir odaya kurulacaktır. Mobilya teşrifatı İdare tarafından yapılacaktır. Kontrol Merkezi kapsamında, gerekli ara ve/veya bağlantı ürünleri ile birlikte SCADA yazılımı (komple) ve kontrol merkezi donanım ürünleri (komple) tesis edilecektir. SCADA sistemi, iki iş istasyonuna sahip olacaktır. PC ler dışında kontrol merkezinde bir adet ağ yazıcısı bulunacak ve zaman senkronizasyonu için gerekli GPS donanımları tesis edilecektir. Yukarıda bahsedilen donanımlar haricinde istenen şebekenin izlenebilmesi için 1 adet projeksiyon cihazı ve perdesi duvara monte edilecektir. Saha Ekipmanları: Sahada aşağıda belirtilen ekipmanlar yüklenici firmalar tarafından temin edilip SCADA sistemine bağlanacaktır; Elektrik şebekesinden veri aktarmak için elektrik dağıtım merkezlerine tesis edilecek Enerji RTU ları. Her bir dağıtım merkezine tesis edilecek kalite kaydedicileri ve koruma röleleri, Haberleşme ürünleri ve altyapısı, Sistemin kusursuz çalışması için burada belirtilmeyen diğer ürünler. (Bu ürünler yüklenici tarafından temin ve tesis edilecektir. Bu ürün ve hizmetlere ait bedeller, teklif birim fiyat cetvelinde belirtilen ürünlerin içinde olduğu kabul edilecek ve ayrıca herhangi bir ödeme yapılmayacaktır.) Belirtilen bu saha ürünleri ile SCADA yazılımı aynı imalatçıya ait ürünler olması tercih edilecektir. Kurulacak SCADA sisteminin kapsamında belirtilen bu ürünlerin tesis edilmesi ile sistem sorunsuz ve anahtar teslimi çalışacaktır. 1.5 ĠĢin Kapsamı İş, belirtilen SCADA ile gerekli haberleşme alt yapısının tasarımı, projelendirilmesi, temini, tesisi, testi, işletmeye alınması, nakliyesi, teslimi, garantisi, idare elemanlarının eğitimini kapsamaktadır. İşin sonunda anahtar teslimi ve çalışır vaziyette, istenilen tüm hususlar 144
karşılanarak sistem teslim alınacaktır. Yüklenici işin başında sistemin (merkez ve sahanın ayrı ayrı) projelerini ve malzeme listelerini İdarenin onayına sunacaktır. 1.6 Eğitim SCADA Sisteminin işletme ve bakımlarını kapsayan eğitim kursları Türkçe olarak verilecektir. Bu kapsam dahilinde aşağıdaki konularda sınıf eğitimi verilecektir; SCADA genel yapısı, Haberleşme altyapısı, SCADA yazılımı, RTU lar yazılım ve Donanımları, Kalite kaydedicileri, Röleler, Genel anlamda SCADA donanım ve yazılım bakımı Yukarıdaki sınıf eğitimleri idare tarafından belirlenen personele verilecektir. Sınıf eğitimleri dışında, idare personeline devreye alma süreci boyunca iş başı eğitimi verilecektir. İleride şebekenin genişlemesi halinde ilave gelebilecek dağıtım ve trafo merkezleri, mevcut dağıtım merkezlerinde sisteme ilave olabilecek AG veya OG pano olması halinde; röle, enerji kaydedici vs. ekipmanın SCADA sistemine tanıtılması ve aktif çalışır hal kazandırılması için yüklenici, idare personellerine gerekli eğitimi yeter düzeyde verecektir. Bu hususta, gerekliyeterli donanım ve yazılım iş bu ihale konusu kapsamında temin ve teslim edilecektir. Bu hususun gerçekleşmesi için süre kısıtı yoktur. Verilen bu eğitimlerin tamamı, kesin kabul işlemlerinin yapılacağı dönemde tekrar edilecektir. 145
2. SCADA SĠSTEMĠ YAZILIMI 2.1 Temel Sistem için Konsept ve Toplam Kapsam Tesis edilecek SCADA yazılımı; modern, genişletilebilir, emniyetli ve gelecekte de kalıcı olabilecek bir yapıda olmalıdır. Böylece değişen şartlara ve ihtiyaçlara göre yenilenebilen bir işletme mümkün olacaktır. SCADA sistemi devreye girdikten ve geçici kabul işlemleri yapılarak işletmeye alındıktan sonra, teminat ve garanti süresi boyunca, işletme halinde karşılaşılan ve ihtiyaç duyulan fonksiyonlar zamanında yüklenici tarafından bedelsiz olarak hazırlanıp sisteme dahil edilecektir. SCADA sistemi aşağıdaki donanım kapsamına sahip olacaktır. Disk ve Ram (geçici hafıza) kapasitesi % 100 yedek fazlası ile donatılacaktır. Donanımlar, her seferinde, siparişe verildikleri günde amaca uygun ve piyasada bulunabilen en yeni teknolojiden seçilecektir. Kapasite ise ihtiyaca göre belirlenecektir. Donanımların siparişe verileceği tarih için idare ile mutabakat sağlanmalıdır. Mutabakatı alınmayan ürün reddedilebilir. Aşağıda donanımların asgari özellikleri verilmiştir. Yükleniciden gerekmesi halinde, şartname kapsamı çerçevesinde daha üst donanım istenebilecektir. Kontrol Merkezinde tesis edilecek SCADA sistemi aşağıdakileri kapsayacaktır; 1 merkezi bilgisayar sistemi -yedeklemeli çalışacak- (redundant system) beraber) - 2 adet sunucu (server) bilgisayar (harici /dahili yedekleme cihazları ile beraber) - 1 adet veri yedekleme (RAID) ünitesi (harici /dahili yedekleme cihazları ile 2 adet Operatör Konsolu (iş istasyonu) 1 adet note book. 1 adet renkli Deskjet yazıcı (LAN a uygun) SCADA yazılımı (komple) Zaman Senkronizasyonu için GPS zaman sistemi 146
2.2 Donanım Konfigürasyonu Kontrol Merkezi konfigürasyonu için yaklaşık olarak aşağıdaki yapı öngörülmektedir. projeksiyon ve perdesi Operatör Konsolu 1 Operatör Konsolu 2 LAN 17 yedekleme ünitesi 17 Veri Depolama Ünitesi yedekleme ünitesi Deskjet Printer Zaman Senkronizasyonu (GPS) Sunucu-1 Master Sunucu-2 Standby CLUSTER SİSTEM MİMARİSİ IEC 60870-5-101 veya IEC 60870-5-104 Router/Switch Saha 147
CLUSTER SĠSTEM KURULUM KONFĠGURASYONU: 2.2.1 2 ADET Sunucu Özellikleri (asgari istenen özellikler aşağıdaki gibidir) : Maksimum işlemci desteği : 4 (standart 4) İşlemci : (4 adet olacaktır) Intel Xeon X7550 Processor (2.00GHz, 16MB L3 cache,) Toplam PCI slot : 11 Bellek : 64GB (16x4GB) PC3-10600R DIMMs (DDR3) / Maks 1TB (64 x 16GB) : RAID 512mb belleğe sahip pil korumalı raid 0,1,5,6 versionlarını Raid Controller Kartı destekleyen kart.serverlarının lokal diskleri için kullanılacak Raid 1 yapılacak. Veri Depolama ünitesi Bağlantı kartı (2 Adet ) : Veri depolama ünitesine bağlantıda kullanılacak Fiber host bus adaptor kartı. HDD sürücü : HDD sürücü 2 X 146 GB SAS 6G 15K SFF (Mirror olacak,raid 1) LAN : Gigabit Server Adapter X 4 Grafik : Dahili ATI ES1000 64MB video SDRAM Mak. çözünürlük 1280 x 1024 x 16M color Mak. çözünürlük 1280 x 1024 x 16M color USB : 5 Seri port : 1 Cdrom sürücü : DVD Okuyucu / Yazıcı Boyutlar : 4U Raf Güç kaynağı : Güç Kaynağı (Standart 4 adet) :Windows, Red Hat Enterprise Linux(RHEL), Suse Linux Enterprise İşletim sistemi desteği Server(SLES), Oracle Enterprise Linux(OEL), Solaris, VMware, and Citrix XenServer Server servis hizmetleri 3 Yıl, 7gün 24 saat müşteri yerinde sertifikalı ve profesyonel teknik personeller tarafından verilecektir. Yukarıda verilen konfigurasyona %100 uyumlu olarak çalışabilecek Windows işletim sistemi dahildir. 2.2.2 Veri Depolama Ünitesi Özellikleri (asgari istenen özellikler aşağıdaki gibidir) : Harici veri depolama ünitesi server'a takılacak olan Fiberhostbus bağlantı kartları aracılığı ile serverlara iletişim kuracaktır. 148
Sabit Disk : 10 adet 600 GB ve 15k olacaktır. Toplam Kapasite : 4.5 TB düşük olmayacaktır. RAID Seviyesi : 0,1,5,6. Erişim Zamanı : <4msn. Toplam kapasite : 96 Tbyte desteklemelidir. Aynı Veri Depolama ünitesine aşağıdaki Diskler takılacaktır. Sabit Disk : 8 adet 1TB FATA.Toplam 8 TB olacaktır. Yukarıda belirtilen tüm diskler sisteme takıldıktan sonra Veri Depolama ünitesi üzerinde en az 6 slot boş yer kalacaktır. İdare isterse ilerde sadece disk almak suretiyle genişleme sağlayabilecektir. Sisteme yeni diskler eklenmesi için lisans gerekmemeli, gerekiyor ise limitsiz kapasite için sağlanmalıdır. Sistem üzerine takılan 600 gb 15k diskler veri depolama ihtiyacı için 1tb fata dsikler ise yedekleme ihtiyacı için kullanılacaktır. Veri depolama sistemi ile sistemin yönetimini sağlayacak lisans limitsiz kapasite için sağlanacaktır. Veri depolama sistemi üzerinde snap shot ile yedek alınmasını sağlayacak lisans limitsiz kapasite için sağlanacaktır. Veri depolama sistemi üzerinde tanımlanan virtual diskler için kapasite artırımı ve azaltımını desteklemelidir. Veri depolama sistemi ilerde alınması muhtemel aynı özelliklerde bir veri depolama ünitesine controller bazında senkron yada asenkron replikasyon yapabilme kapasitesine sahip olacak ve gerekli lisanslar limitsiz kapasite için sağlanacaktır. Sistemlerle aynı üreticinin ürünü bir adet 42 u yüksekliğinde kabinet ve bu kabinet için gerekli yan kapaklar,kapama panelleri vs ile birlikte sağlanacaktır. 149
Kabinet için gerekli olan güç aynı sistem üreticisinin ürünü olan 2 adet 32 amp pdu ile yedekli olarak sağlayacaktır. 2.2.3 Operatör İş İstasyonları (asgari istenen özellikler aşağıdaki gibidir) : İşlemci Teknolojisi İşlemci Numarası i7 870 İşlemci Hızı İşlemci Ön Bellek Hafıza (RAM) Kapasitesi Hafıza (RAM) Tipi Hafıza Bus Hızı Sabit Disk Kapasitesi HD Dönüş Hızı HD I/ Ekran Kartı Hafızası VGA Chipset Markası VGA Chipset Modeli Optik Sürücü Card Reader İşletim Sistemi Renk Ekran Kartı Tipi İşlemci Markası Monitör ; Monitör Tipi Ekran Boyu(inch) Tepki Süresi(Ms) 5 Intel Core i7 2.93 GHz 8 MB 8 GB DDR3 1333 MHz 1,5 TB 7200 Rpm SAT II 1024 Mb NVIDIA GTX460 DVD±RW Double Layer var MICROSOFT Windows 7 Professional 64-bit Türkçe - DVD Siyah Paylaşımsız Hafıza INTEL LED 24" Geniş ekran Maksimum Çözünürlük 1920 x 1080 Monitör Bağlantısı Kontrast Parlaklık Analog, DVI, HDMI 1000:1 (DC 10M:1) 250 cd/m2 İzleme Açısı 170/160 Renk Siyah Parlak 150
2.2.4 Note book: İşlemci Teknolojisi Intel Core i7 İşlemci Hızı 2.66GHz Turbo İle 3.20GHz İşlemci Numarası 620M İşlemci Ön Bellek 4 MB Hafıza (RAM) Kapasitesi 6 GB Hafıza (RAM) Tipi DDR3 Hafıza Bus Hızı 1066 MHz Sabit Disk Kapasitesi 640 GB HD Dönüş Hızı 5400 Rpm İşlemci Markası INTEL Ekran Kartı Hafızası 1024 Mb VGA Chipset Markası NVIDIA VGA Chipset Modeli GT330M Ekran Boyu(inch) Min. 15.6" Monitör Tipi LED Maksimum Çözünürlük 1366 x 768 Optik Sürücü DVD±RW BLU-RAY Mobil Özellikler BlueTooth, Kart Okuyucu, Wireless, Kamera İşletim Sistemi Win 7 Home Premium Tr - Ing. Sistemin tamamının sorunsuz çalışabilmesi için tüm ağ ekipmanları yüklenici tarafından temin edilecektir. 2.3 Sistemin GeniĢleyebilirliği SCADA sistemi, bölgenin tamamının 2 katı büyüklüğünde bir şebeke için genişleyecek şekilde tasarlanıp teklif edilecektir. 2.4 SCADA Yazılımının Özellikli Temel Nitelikleri SCADA sistemi için aşağıdaki temel nitelikler özellikle aranacaktır: Diğer sistemlerle standart protokoller (OPC, ODBC, vb.) üzerinden haberleşebilme yeteneği olmalıdır. 151
Fonksiyon blokları değişik bilgisayarlara dağıtılacaktır. MS - Office ile işlevinin devamı gereken proses verilerinin (raporlama gibi) işlenebilmesi problemsiz bir şekilde mümkün olmalıdır. Donanım birbirine uygun -aynı marka- komponentlerden (donanım ve işletme sistemi) oluşmalıdır. Yazılımlar Windows/Unix platformu üzerinden çalışmalıdır. LAN üzerindeki haberleşme Ethernet (TCP/IP), 1000/100/10 Mbit bazında olmalıdır. WAN haberleşmesi İnternet / Intranet üzerinden yapılabilmelidir. Donanım değiştirmelerde, taşınabilirlik problemleri ile karşılaşmamak için, program yazılırken ilgili ISO/ANSI standartlarındaki diller kullanılacaktır. Sistemin emniyeti periyodik olarak ve sürekli sağlanmalıdır. Sistemin komple devre dışı kaldığı durumlarda yeniden açılma esnasında en son veriler korunmuş olmalıdır. Böylece operatörün veri girme kayıpları olmayacaktır. Sistem komple devre dışı kaldıktan sonra (örneğin enerji kesintisi nedeniyle) kendiliğinden yeniden açılmalı ve sağlıklı çalışması sağlanmalıdır. Veriler her halükarda korunmalıdır. Resim çizme konseptini serbestçe düzenleyebilmek üzere, yazılım, herhangi bir resim bilgisini (statik ve/veya dinamik tarzda) ekranda görüntüleyebilmeli ve ekrandan kaldırabilmelidir. Bakım çalışmalarını kolaylaştırmak üzere, sistem hata tanımlama fonksiyonları ile donatılmış olmalıdır. 152
Optimal gerçek zamanlı yanıt ve performans için tasarımlanacak olan gerçek-zamanlı veri tabanı (RTDB), mantıksal bir yapıya ve referans sistemine sahip olacaktır. Oracle veri tabanı sistemi olmalıdır. SCADA sunucularında, üst seviyede yedekleme sürücüleri olmalıdır. Sistem, en az 2 takvim yılını kapsayacak şekilde tüm verileri üzerinde barındıracaktır. Her yılın sonunda, veriler yıllık olarak harici ortama taşınacak, istenildiğinde buradan raporlama yapılacaktır. Bu işlem sorumsuz çalışacaktır. En az 60.000 sinyali (saha bilgisini) işleyebilme, arşivleyebilme ve bu miktarda sinyal ile haberleşebilme imkanına sahip olmalıdır. Enerji RTU larına bağlantı IEC 60870-5-104 veya IEC 60870-5-101 haberleşme protokollleri üzerinden olacaktır. Diğer kontrol merkezleri ile uluslar arası standartlar üzerinden haberleşebilmelidir. Sistem dizaynında, kumanda odası operatörlerine tüm sahalara etkin kumanda edebilmeleri için imkan tanıyacaktır. 2.5 SCADA - Fonksiyonları Kurulacak olan Elektrik SCADA sistemi asgari aşağıdaki fonksiyonları içerecektir: OSB elektrik dağıtım sistemi içinde yer alan ve veri alınabilen tüm noktaları canlı olarak izlemek ve ölçülebilen tüm elektriksel değerleri kaydetmek, kaydedilen değerlere eksiksiz ve hatasız her şartta ulaşabilmek. Sahadaki teçhizatın (kesici, ayırıcı, DM kapısı vb.) durum bilgilerine erişmek (açık-kapalı, duruyor-çalışıyor gibi), Uzaktan kumanda edilebilir olan teçhizatı SCADA merkezinden kontrol ve kumanda etmek (açmak-kapatmak gibi), Önceden belirlenmiş sınır değerlerinin aşılması durumunda gerekli manevraların otomatik olarak yapılmasını temin etmek, 153
Koruma rölelerinin parametrelerini uzaktan değiştirmek, arıza kayıtlarını otomatik olarak alıp, arşivlemek, Sahadaki teçhizatın durum değişikliklerini nedenleri ile birlikte SCADA merkezine aktarılması ve kayıt altına alınması, Ölçülen elektriksel değerlerin analizlerinin yapılabilmesi için çeşitli tablolar düzenlenmesi, grafik analizler yapılabilmesi, Olayların tarih ve zaman bilgisi ile kayıt altına alınması, sorgulandığında kolaylıkla verilere ulaşılması, OSB yerleşim planı üzerinden sistemin canlı olarak izlenmesi; örneğin her DM den beslenen abonelerin DM bazında renkli olarak izlenmesi, enerjisi kesik veya kesilenlerin farklı bir renkte gösterilmesi, Elektrik dağıtım sisteminin tek hat şeması üzerinden izlenmesi, tek hat şeması üzerinden manevraların yapılabilmesi, Ana tek hat şeması ve DM tek hat şeması üzerinden seçilen bazı elektriksel parametrelerin (akım, gerilim, güç, cos φ gibi) sürekli olarak okunması, teçhizatın konumlarının izlenmesi, kontrol ve kumanda edilmesi, Sistemde meydana gelen herhangi bir olay veya durum değişiminde kumanda odasında operatörün sesli ve görsel olarak uyarılması, Elektrik dağıtım merkezlerinde, bu proje kapsamı dahilinde yangın ihbar dedektörleri (puls çıkışlı) ve dağıtım merkezi kapı açık/kapalı bilgileri, redresör ve UPS alarmları gibi bilgiler de SCADA sistemine dahil edilecektir. 2.5.1 Grafik Arabirim Şebeke diyagramları; elektrik şebekesi koordinatlarına refere edilmiş, tüm sistemin görüntüsünün bir alt kümesi şeklindeki görüntüler halinde sunabilecektir. Şebeke koordinatları, sistem elemanlarının iki boyutlu grafiksel temsilinden oluşacaktır. Şebeke koordinatları, operatörün üzerinde tek bir hareketi ile tüm şebekenin genel görünümünden tek bir nesneye kadar tanımlanmış herhangi bir ayrıntı düzeyinde, üzerinde mercekleşme (zoom) yapabildiği tüm sistemi kapsar. Üzerinden şebeke koordinatlarına geçilen arabirim en az aşağıdaki olanaklara sahip olacaktır: 154
Çoklu pencere açma; kaydırma; gezdirme; ayıklama (decluttering); görüntü yönlendirme ve daha ileri düzeydeki ayrıntı katmanlarını gösterme ve tıklama yöntemiyle seçimi. Şebeke koordinatları, ardışık düzeylerin kullanıcı tarafından tanımlanan ayrıntı seviyeleri artacak şekilde, en az 15 (on beş) düzlemin görevlendirilmesine imkan vermek üzere yapılandırılacaktır. Düzlemler arasında mercekleşme (zooming) yaparken en az bir düzey atlanması olanağı sağlanacaktır. Herhangi bir düzlemde cihaz kontrolü (kumandası) özelliğinin verilmesi mümkün olacaktır. Okunabilirliliğin ve diğer görüntü elemanlarıyla ilişkilerin korunması için, karakterler ve semboller otomatik olarak yeniden boyutlandırılacak veya alternatif olarak ilave temsil düzeyleri sağlanacaktır. Elektrik tek hat diyagramlarının coğrafik ve şematik temsillerinden oluşan çoklu görüntülerinin elde edilmesini mümkün kılacaktır. Coğrafik temsillerde tek hat diyagramı, elemanların coğrafik harita üzerindeki fiziksel yerlerine uyacaktır. Operatör pencere açabilecek, coğrafi ve şematik temsiller arasında geçiş yapabilecek ve değişik mercekleşme ve ayıklama düzeylerinde her ikisini de aynı anda görüntüleyebilecektir. Her bir operatör bilgisayarına bir adet monitör bağlanacaktır. Resimler ve listelerdeki yazı şekilleri standart Windows sistem yazılarına uymalıdır. Bu yazılar normal, kalın, italik gibi her yazı tarzına göre de tanımlanabilmelidir. Resimlerdeki yazı büyüklüğü 1 pt 127 pt arasında skala edilebilmelidir. Listelerdeki yazı büyüklüğü normal Windows yazı tarzı büyüklüğüne uyarlanmalıdır. Resimlerdeki yazılar 0 360 yönlenme ile yazılabilmelidir. Grafik üzerinde büyütme (zoom) tuşuna basıldığında, tek-hat şema ile ilgili tüm detaylar ekranda gözükebilecektir. SCADA sisteminin ekranlarından bir tanesi tüm Sanayi Bölgesinin tüm parsellerini gösterir bir tarzda dizayn edilecektir. Herhangi bir fiderin açması durumunda enerjisiz kalan parseller farklı bir renkte yanıp sönerek bu haritada gösterilecektir. Böylece operatörler hangi abonelerin enerjisiz kaldığını görebileceklerdir. 155
2.5.2 Görüntüler Görüntünün sayfa formatı, düzeni ve rengi idare tarafından tanımlanacaktır. Bu hususta yüklenici imalat öncesi onay alacaktır. Tek-hat şeması üzerindeki tüm nesneler (kesici, hat, ayırıcı v.b.) enerjinin var/yok bilgisine göre farklı renklendirilerek görsel ayrım yapılması sağlanacaktır. Her görüntü penceresi, ayrılmış veya beliren alanlarda aşağıdaki bilgileri içerecektir: Görüntü adı, erişim/oturum durumu Saat ve tarih Alındısı yapılmış alarmların mevcudiyetini göstermek için, her alarmın ağırlık sınıfı için ayrılmış alanlar. Elektrik şebekesinin tek hat diyagramı Olay filtreleri sonuçları dahil, Alarm özeti listeleri. Sistem olayları ve işletmeler günlüğü Raporlar Analog değerlerin trendleri Etiket listeleri Alarm/işaret engelleme listesi Elle güncelleştirilmiş analog ve konum noktalarının listesi Bilgisayar sistemi olaylar ve işlemler günlüğü SCADA sistemi konfigürasyonu yönetimi Veritabanı düzenleyicisi 2.5.3 Veri Modelinden Beklenenler SCADA fonksiyonları için özel yazılım bilgisi gerektirmeyen, etkin veri girişi için teknoloji bazlı ve geniş grafik kullanıcı arayüzü talep edilecektir. SCADA yazılımının, kullanılan nesneleri (örn. Kesici) kütüphanesinde hazır bulundurulması tercih edilecektir. Kütüphaneden nesne seçildiğinde, o nesne ile ilgili tüm mühendislik 156
bilgilerinin girileceği bir alan olmalı ve şebekenin güvenli ve doğru işletilebilmesi için tüm gereklilikler otomatik sağlanmalıdır. SCADA sistemi ile primer şalt sistemi ekipmanlarına ait olması zaruri kilitlemeler birbirine mani olacak yapıda olmayacaktır. Sistem emniyeti ve SCADA nın güvenirlik ve hızı birbirini destekler yapıda olacaktır. 2.5.4 Veri Değişimlerinin Yönetimi Veri Değişimleri Yöntemi ibaresinden, SCADA yazılımında yapılan tüm mühendislik çalışmaları (veri değiştirme, sisteme ilave, sistem bakımı vb.) düşünülmelidir. Veri değişimlerinin yönetimi aşağıda anlatıldığı gibi olmalıdır: Bir değişiklik talebi sırasında eş zamanlı olarak ancak bir kullanıcı çalışabilir. Bu husus sistemin ilgili bir kilitlemesi ile emniyete alınmalıdır. Veri değişikliklerinin aktive edilmesi, normal işletme çalışmasını etkilemeden gerçekleşmelidir. Bir aktive etme işlemi geri alınabilmelidir. Veri değiştirmek için bir kayıt dosyası tutulacaktır. Kayıt dosyası, veri değişikliklerinin durum, arıza bilgileri gibi durumlarını listelemelidir. Böylece operatör daha sonra veri değişikliliğin hangi durumlarda neden başarılı olmadığını anlayabilmelidir. Veriler hem direkt hem de başka bir ortamdan (excel, xml v.b.) içeri aktarılabilmelidir. Toplu veri aktarımı mümkün olmalıdır. Veri bankasının aktüel içeriğinden her istendiğinde rapor alınabilmelidir. İstenilen raporun alınamaması, sistemin kabul edilmemesi için yeter sebeptir. 2.5.5 Ölçü Değerleri İçin Gerçek Zamanlı Veri Değişimleri Gerçek zamanlı veri değişimi yapılırken, kullanıcı tarafından asgari olarak aşağıdaki veriler tespit edilebilmeli, değiştirebilmeli ve düzenlenebilmelidir: Teknolojik tanımlamalar, Negatif ve pozitif ölçü işlemli karakteristik bilgiler, Ölçü değeri uyumu için tanıtıcı karakteristikler, 157
Ölçü değeri bağlantıları Ölçü değer sınırları (sınır değerler) Aşırı değerler (limiti aşma halinde) Histerisiz alanları Arşiv düzenleme Gösterim tarzı Seçilen değerlerin düzenlenmesi ve birleştirilmesi Arşivleme ve arşiv tipleri Arşiv periyotları ve süreleri 2.5.6 Olay Listesi (İşletme Günlüğü) İşletme günlüğü, içinde tüm işletmede cereyan eden olayların zaman akışına göre dokümantasyonunun yapıldığı üst seviyede bir listedir. İstenilen değer girişi, teyitler, elle sonradan girişler, gibi kayıtlara ek olarak, işaretleme ve alarm listelerinde kaydedilen tüm kayıtlar da işlenecektir. Böylece, işletme günlüğü tüm işletmede cereyan eden olayların yer aldığı kendine has ve eksiksiz bir liste olacaktır. İşletme günlüğünde, veri girişi ile tanımlanabilir, proses veya sistemin tüm bilgileri metin formunda ve zaman akışına göre gösterilir. İşletme günlüğünde, bir filtre üzerinden istenilen bilgilere erişilebilmelidir. İşletme günlüğü 1000-10.000 kayıt için tasarlanabilmelidir. Kayıtların düzenlenmesi kronolojik olarak zaman etiketine veya kayıtların alınış sırasına göre yapılabilmelidir. Liste arka planı, daha iyi bir okunabilirliği sağlamak için satır bazında değişebilecek tarzda şekillendirilmelidir. İşletme günlüğü içinde her satıra bir yorum notu getirilebilmelidir. Yorumlanmış satırlar metin satırının başında bir işaretle belirtilecektir. 158
Bu notlar kullanıcı adı, yapılan kayıtın gün ve saatini içermelidir. Yorumların değiştirilmesinde orijinal yorum muhafaza edilmiş olmalıdır. Ayrıca değişikliği yapan kullanıcı adı, gün ve saat kaydı eklenmelidir. Alarm ihbarları işletme günlüğü içinde özel bir renkle görüntülendirilmelidir. Toplam veya filtre edilmiş liste içeriğinin basılabilmesi için listenin Excel formatında harici bir dosyaya ihracı mümkün olmalıdır. İşletme günlüğüne kayıt yapmaya paralel olarak ihbar arşivine (en az 50.000 ihbar için) kayıt yapılır. 2.5.7 İşaretleme Listesi İşaretlemeler, SCADA ekranı üzerinde, kesici gibi istenilen herhangi bir nesne üzerine konulan uyarı mahiyetindeki fonksiyonlardır (örneğin; kumandaya kitleme, not bırakma vb.). Kayıtlar istasyon resminde bilgilerin yerleştirilmesine paralel olarak, ilgili listeye kaydedilmelidir. 2.5.8 Alarm Listesi Proseste kendiliğinden oluşan olaylarda (alarmlarda), operatörlerin bu durum değişmelerine dikkatinin çekilmesi gerekir. Anlamı ve önemine göre alarmlar sistem içerisinde kullanıcıya değişik renk ve seslerde gösterilebilmelidir. Durum değişmesi, kullanıcı tarafından teyit edilip görülene kadar alarm sayfasında görüntülenir, teyit edildikten sonra alarm arşivinde saklanmak üzere alarm listesinden kaybolur. Kendiliğinden bir olay oluşmuşsa, bu durum aynı şekilde kendiliğinden oluşan bir olay olarak tanımlanır. Değişiklikler akustik ve görsel göstergelerle sinyalize edileceklerdir. Kullanıcı kumandası ile, alarm listeleri ve grafik resimlerde detaylı gösterim seçilebilir ve teyit edilebilir. Bir ihbarın alarm verme tarzı veri yönetim sisteminde özellikli olarak tanımlanabilmelidir. Bir alarm, bir ihbarın gelişi ve/veya gidişinde türetilebilmelidir. 159
Her alarma, o alarmın önemine göre öncelik verilebilmelidir. Alarm teyitleri, kullanıcı ismi ile işletme günlüğüne kaydedilecektir. Alarmlar, alarm listelerinde geliş ve gidişine bağlı olarak listelerde farklı renklerle renklendirilebilmelidir. Renk aynı zamanda teyit durumuna göre de ayarlanabilir olmalıdır. Yani alarm, bu alarmı oluşturan durum için parametrelenebilir bir zaman geçtikten sonra verilecektir. Eğer alarmı oluşturan durum bu süre içinde düzelirse, hiç bir alarm verilmeyecektir. Ancak, işletme günlüğü ve arşive alarm aktarılacak ve kaydedilecektir. Alarm geciktirme süresi kendine özel tarzda ayarlanabilmelidir. Alarm satırları aşağıdaki içerikle doldurulmalıdır: Gün ve saat (saat milisaniye hassasiyetinde) İstasyon, gerilim seviyesi, çıkış ismi Ek metin (Arıza, ikaz, ON/OFF, Geldi/Gitti, yükselt/düşür, artı/eksi, kademe konumu, son, vs.) Bilgiyi tanıma (burada ihbarın nedeni hakkında daha detaylı bilgiler yer alır, örneğin; prosesten geri ihbar, sınır değer ihlali, uzaktan ihbar edilmeyen veya uzaktan ihbar edilen öğelerin sonradan kaydı, dahilen üretilen ihbarlar (komut yerine getirilmedi, geri ihbar gelmedi, yanlış değer bildirildi vs.) Kullanıcı adı Alarmlar bir alarm listesi içinde parametrelendirilebilir olmalı ve aşağıdaki alarm durumlarını göstermelidir: - Gelen bir alarm teyit edilmemişse, renkli vurgulanmış metin olarak (A renginde) - Devam eden bir alarm, fakat teyit edilmiş, renkli vurgulanmış metin olarak (B renginde) - Giden bir alarm teyit edilmemişse, renkli vurgulanmış metin olarak (C renginde) 160