Ülkemizde Meslek Yüksekokulları Bünyesinde Bulunan Tarım Alet ve Makinaları Programlarının Mevcut Durumlarının Değerlendirilmesi Sercan SAYIN, Oktay SÖYLER MKÜ İskenderun Meslek Yüksekokulu, İskenderun, Hatay sercansayin@mku.edu.tr Özet :Son yıllarda tüm dünyada mesleki teknik eğitimin öneminin anlaşılması ile birlikte, nitelikli ara eleman yetiştiren meslek okullarının ve bu okullarda eğitim alan öğrencilerin sayısı artmıştır. Türkiye de de bu amaçla kurulmuş farklı alanlarda mesleki eğitim veren 3789 Meslek Lisesi ve 661 Meslek Yüksekokulu mevcuttur. Toplam nüfusunun yaklaşık % 40 ının yaşamını hala tarımla sürdürdüğü ve ihracatının büyük bir bölümünü tarımsal ürünlerin oluşturduğu ülkemizde, tarımsal eğitim veren Meslek Yüksekokullarına önemli görev ve sorumluluklar düşmektedir. Bu çalışmada ülkemizdeki Meslek Yüksekokulları bünyesinde bulunan Tarım Alet ve Makinaları Programlarının mevcut durumları değerlendirilmiştir. 2008 yılı Dikey Geçiş Sınav Kılavuzuna göre Türkiye de 122 Meslek Yüksekokulunda 47 farklı tarım programı mevcuttur. Bunlardan sadece 14 ünde Tarım Alet ve Makinaları programı bulunmaktadır. Anahtar kelimeler: Mesleki Teknik Eğitim, Meslek Yüksekokulu, Tarım Alet ve Makinaları Programı An Assessment On Programmes For Agricultural Machinery in Vocational Colleges Across Turkey Abstract Along with a better understanding of vocational technical education in the last decades across the world, there has been an increase in both the number of schools training intermediary staff and that of the students attending those schools. There are 3789 vocational high schools in addition to 661 vocational colleges in Turkey. Vocational colleges providing agricultural training have crucial responsibilities in a country like ours where almost 40% of the total population get by through agriculture which already constitutes much of export items. This study aims to eveluate agricultural machinery programmes available at vocational colleges in Turkey. 47 different agricultural programmes are implemented in 122 vocational colleges established in accordance with Vertical Transfer Regulations (DGS), 2008. 14 of those programmes provide education on agricultural machinery. Keywords: Vocational Technical Education, Vocational Colleges, Agricultural Machinery Programme GİRİŞ Tarım sektörü, tüm dünyada olduğu gibi Türkiye de de nüfusun gıda maddeleri gereksinimini karşılaması, tarıma dayalı sanayinin hammadde kaynağını oluşturması, belli bir kesime istihdam olanağı sağlaması, dışa bağımlılığın önlenmesi ve ödemeler dengesi üzerinde önemli etkilerinin olması vb nedenlerle, ekonomide stratejik rol ve işlevini korumayı sürdürmektedir Tarımda mevcut olan bu yüksek potansiyelin etkin kullanımı için öncelikle bu alanda çalışacak işgücünün nitelikli kılınması, daha kalifiye elemanların yetiştirilmesi ve istihdamının sağlanması gereklidir. Bu nitelikli elemanların yetiştirilmesinin özellikle Fakülte ve Meslek Yüksekokulu düzeyindeki eğitim ve öğretimin varlığına, etkinliğine ve uygulamaya dönük olarak sürdürülmesine bağlı olduğu bilinmektedir. Zira, tarımsal eğitim ve öğretimini iyi düzenleyememiş, 311
gerçek gereksinimlerine yanıt verebilecek bir plan ve programdan yoksun, hedeflerini bilimsel ve teknik açıdan sağlıklı bir şekilde ortaya koyamamış ülkelerde tarım sektörünün gelişmediği görülmektedir (Oktay ve Karaturhan, 2002; Soya ve ark., 2003). Günümüzde tarımsal faaliyetlerin, bu konuda eğitim ve öğretim görerek yetişmiş kişilerce yaptırılması ya da yapılmasına gereksinim vardır. Çiftçiye gerekli bu bilgileri sağlayacak, uygun yöntem ve teknolojileri aktaracak olan ziraat mühendisleri ile tarım tekniker ve teknisyenleridir. Ülkemizde 14 Meslek Yüksekokulunda bulunan Tarım Alet ve Makinaları Programı; sektörün talep ve gelişmelerine cevap verebilecek, tarım alet ve makinalarının bakım ve onarımını yapabilecek, ilgili mevzuat ve yönetmelikleri uygulayabilecek, laboratuvar ortamındaki kalite ve kontrol işlemlerini yapabilecek, projelendirme ve imalat sürecinde mühendis ile ustabaşı arasında köprü görevi görebilecek teknikerleri yetiştirmeyi amaçlamaktadır. MATERYAL ve YÖNTEM Materyal olarak, ülkemizdeki 14 Meslek Yüksekokulu bünyesinde bulunan 15 Tarım Alet ve Makinaları programı ele alınmıştır. 10 soruluk bir anket hazırlanarak, bu okullardan telefon ve e-posta yoluyla veriler toplanmış ve değerlendirilmiştir. Celal Bayar Üniversitesi Saruhanlı MYO Tarım Alet ve Makinaları programının kayıtlı öğrencisinin olmaması ve kapatılması için YÖK e başvuruda bulunulduğu ifade edildiğinden değerlendirilmeye alınmamıştır. ARAŞTIRMA BULGULARI ve TARTIŞMA Çizelge 1 de Türkiye de örgün ve 2. örgün eğitim veren Tarım Alet ve Makinaları programlarının isimleri, bağlı bulundukları üniversiteler, meslek yüksekokulları, bunların kontenjanları ile yerleştirilen öğrenci sayıları verilmiştir. Çizelge 1. 2008 yılı ÖSYM verilerine göre örgün ve 2. örgün Tarım Alet ve Makinaları programlarının bağlı bulundukları üniversiteler, meslek yüksekokulları, bunların kontenjanları ile yerleşen öğrenci sayıları (http://2008osyspuanlari.osym.gov.tr/tablo3a.aspx) No Üniversite Adı Meslek Yüksekokulu Kontenjan Yerleşen 1 Adnan Menderes Üniversitesi Koçarlı MYO 40 15 2 Akdeniz Üniversitesi Elmalı MYO 30 24 3 Bilecik Üniversitesi Bilecik MYO 30 7 4 Bozok Üniversitesi Bozok MYO 40 12 5 Celâl Bayar Üniversitesi Saruhanlı MYO 35 10 6 Çukurova Üniversitesi Ceyhan MYO 40 40 7 Çukurova Üniversitesi Ceyhan MYO 2. Örgün 40 31 8 Dicle Üniversitesi Bismil MYO 40 40 9 Düzce Üniversitesi Düzce MYO 40 29 10 Ege Üniversitesi Ege MYO 40 40 11 Harran Üniversitesi Şanlıurfa MYO 40 40 12 Namık Kemal Üniversitesi Teknik Bilimler MYO 40 6 13 Ondokuz Mayıs Üniversitesi Samsun MYO 30 30 14 Selçuk Üniversitesi Teknik Bilimler MYO 30 30 15 Uludağ Üniversitesi Teknik Bilimler MYO 30 30 TOPLAM 545 384 Toplamda örgün eğitime yerleşme oranı %69,9 dur. En düşük yerleşme oranı %15 ile Tekirdağ Teknik Bilimler MYO nda olmuştur. Bunu %23,3 ile Bilecik MYO, %30 ile Bozok MYO, %37,5 ile Koçarlı MYO izlemektedir. Sadece Çukurova Üniversitesi Ceyhan MYO nda 2. örgün eğitimi mevcuttur. Bu programa yerleşme oranı da %77,5'tir. 7 Meslek Yüksekokulunda yerleşme oranı %100 olup bunlar Ceyhan, Bismil, Ege, Şanlıurfa, Samsun Meslek Yüksekokulları ile Selçuk ve Uludağ Teknik Bilimler Meslek Yüksekokullarıdır. Programlara yerleştirme 3 farklı şekilde yapılmaktadır. Bunlar; 1-Sınavsız geçişle; 4702 sayılı kanunun 2. maddesi ile değiştirilen 2547 sayılı kanunun 45. maddesi, mesleki ve teknik ortaöğretim kurumlarından mezun olan öğrencilerin istedikleri takdirde bitirdikleri programın devamı niteliğinde veya buna en yakın programların uygulandığı, öncelikle kendi Mesleki ve 312
Teknik Eğitim Bölgesi (METEB) içinde yer alan veya bölgesi dışındaki meslek yüksekokullarına sınavsız olarak yerleştirilebileceği hükmünü getirmiştir. Bu kanun hükümlerine göre sınavsız geçiş, 2002-2003 öğretim yılından itibaren uygulamaya konulmuştur. METEB, bir veya daha fazla meslek yüksekokulu ile öğretim programları bütünlüğü ve devamlılığı içinde ilişkilendirilmiş mesleki ve teknik ortaöğretim kurumlarından oluşan eğitim bölgesidir. 2-ÖSYM sınavı ile; Boş kalan kontenjanlara mesleki ve teknik ortaöğretim kurumlarının farklı bölümlerinden mezun olanlar ile diğer lise mezunları, ilgili puan türünde ÖSS yi kazanmışlarsa, hiçbir önceliği olmadan ilgili ÖSS puanlarına göre yerleştirilmektedir. 3-Ek kontenjan ile; Genel yerleştirmede kontenjanı dolmayan veya kaydolmama nedeniyle boş kalan kontenjanlara aynı yöntemle ek yerleştirme yapılmaktadır. Çizelge 2 de 2008 yılında Meslek Yüksekokulları Tarım alet ve Makinaları programlarına kayıt yaptıran öğrenci sayıları verilmiştir. Çizelgeye göre ÖSYM tarafından programlara yerleştirilen 384 öğrencinin 374 ü kayıt yaptırmıştır. Kayıt yaptıran öğrencilerin %69,0 u sınavsız geçişle, %18,2 si ÖSYM sınavı ile, %12,8 i ise ek kontenjanla yerleşen öğrencilerdir. Şekil 1 de Tarım Alet ve Makinaları programlarında şu anda kayıtlı bulunan toplam öğrenci sayıları verilmiştir. Çizelge 2. 2008 yılında Tarım Alet ve Makinaları programlarına kayıt yaptıran öğrenci sayıları Meslek Yüksekokulu Sınavsız Geçişle ÖSYM Sınavı ile Ek Kontenjanla Toplam Bilecik MYO - 3 3 6 Bismil MYO 37-3 40 Bozok MYO 4 4-8 Bursa Teknik Bilimler MYO 27-3 30 Ceyhan MYO 31-4 35 Ceyhan MYO 2. Örgün 28-2 30 Düzce MYO 9 9 3 21 Ege MYO 32 3 5 40 Elmalı MYO 18-2 20 Koçarlı MYO 6 13 6 25 Konya Teknik Bilimler MYO 14 10 5 29 Samsun MYO 20 5 5 30 Şanlıurfa MYO 22 14 4 40 Tekirdağ Teknik Bilimler MYO 10 7 3 20 TOPLAM 258 68 48 374 313
Şekil 1. 2009 yılında MYO Tarım Alet ve Makinaları programlarında kayıtlı bulunan toplam öğrenci sayıları Programlarda en çok öğrenciye sahip meslek yüksekokulları sırasıyla, Şanlıurfa, Bismil Meslek Yüksekokulları ile Konya Teknik Bilimler Meslek Yüksekokuludur. En az öğrencisi olanlar ise Bozok, Bilecik ve Koçarlı Meslek Yüksekokullarıdır. Kayıtlı 683 öğrencinin 27 si kız, 656 sı erkek öğrencidir. Sınavsız geçişle gelen meslek lisesi öğrencilerinin çoğunluğunun erkek olması ve sınava giren kız öğrencilerin programa pek ilgi göstermemeleri böyle bir dağılımı ortaya çıkarmıştır. Meslek Yüksekokullarındaki diğer birçok programda da durum böyledir. Meslek liselerinden sınavsız geçişin sona ermesiyle kız öğrenci sayısının artacağı tahmin edilmektedir. Şekil 2 de tüm programlardaki erkek ve kız öğrencilerin yüzde olarak dağılımı görülmektedir. Şekil 2. Programlardaki erkek ve kız öğrencilerin yüzde dağılımı Çizelge 3 te Tarım Alet ve Makinaları programlarının kadrolu öğretim elemanlarının sayı ve ünvanları görülmektedir. 314
Çizelge 3. Tarım Makinaları programlarının kadrolu öğretim elemanlarının sayı ve ünvanları Toplam Kadrolu Meslek Yüksekokulu Öğretim Elemanı Sayısı Öğr.Gör. Yrd.Doç.Dr. Doç.Dr. Prof.Dr. Bilecik MYO 2 2 - - - Bismil MYO 4 4 - - - Bozok MYO 1 1 - - - Bursa Teknik Bilimler MYO 2 1-1 - Ceyhan MYO 3 1 2 - - Düzce MYO 1 1 - - - Ege MYO 2-2 - - Elmalı MYO 2 2 - - - Koçarlı MYO 1 1 - - - Konya Teknik Bilimler MYO 2 1 1 - - Samsun MYO 2-2 - - Şanlıurfa MYO 4 3 1 - - Tekirdağ Teknik Bilimler MYO 3 1 2 - - Genel Toplam 29 18 10 1 - Toplam 14 programda 29 kadrolu öğretim elemanı mevcuttur. YÖK tarafından her bir program için öngörülen öğretim elemanı sayısı 3 tür. Bozok ve Koçarlı Meslek Yüksekokullarında bu sayı 1 e kadar düşmüştür. Bismil ve Şanlıurfa Meslek Yüksekokullarında 4 er tane öğretim elemanı görev yapmaktadır. Endüstrinin ihtiyaç duyduğu tekniker ve meslek elemanlarını gelişmiş ülkeler standart ve kalitesinde yetiştirmek üzere 16 Nisan 1984 yılında YÖK-Dünya Bankası Endüstriyel Eğitim Proje anlaşması imzalanmıştır. Proje ile seçilen pilot meslek yüksekokullarına son derece modern atölye ve laboratuvarlar kurulmuş ülke ihtiyaçlarına uygun yeni programlar açılmıştır. 1. Proje kapsamında Konya, Düzce ve İskenderun Meslek Yüksekokullarına bağlı Tarım Alet ve Makinaları programları, 2. Proje kapsamında da Bursa, Tekirdağ, Ege, Bilecik ve Urfa Meslek Yüksekokullarına bağlı Tarım Alet ve Makinaları programları açılmıştır (İskenderun MYO bünyesindeki Tarım Alet ve Makinaları programı 2000 yılında öğrenci azlığı nedeniyle kapatılmıştır). Bu okullardaki öğretim elemanları da 3 ile 9 ay süreyle İngiltere ve Amerika da özel olarak eğitilmişlerdir. 1. Proje 13 Kasım 1989 da 2. Proje ise 31 Aralık 1997 de sona ermiştir. Ülkemizdeki Meslek Yüksekokulları bünyesindeki Tarım Alet ve Makinaları programlarının alet ve makina varlığı Çizelge 4 te verilmiştir. 315
Çizelge 4. Ülkemizdeki Meslek Yüksekokulları bünyesindeki Tarım Alet ve Makinaları programlarının alet ve makina varlıkları Meslek Yüksekokulu Traktör Tarım Arabası Biçerdöver Ekim Makinası Pulluk Şeker Pancarı Hasat Makinası Patates Hasat Makinası Kültivatör Tırmık Gübre Dağıtma Makinası Çayır Biçme Makinası Orak Makinası Pülverizatör Çukur Açma Makinası Balya Makinası Silaj Makinası Tesviye Küreği Toprak Frezesi Triyör Fide Dikim Makinası Diğer Bilecik MYO ** 1-1 2 2 - - 2 3 1 1-1 - 1 1 1 - - - - Bismil MYO 1 1 - - 1 - - 1-1 - - - - - - - - - - - Bozok MYO 2 1-1 1 - - - - - 1 1 1 - - - - - - - Bursa Teknik Bilimler MYO ** 1 1-2 1 - - - - 1 1-1 - 1 1 - - - - - Ceyhan MYO 1 1-1 2 - - 1 1 1 - - 1 - - 1-1 - - 4 Düzce MYO * 1 1-1 1 1 1 1 1 - - - - - - - - - - - - Ege MYO ** 3 2-2 1 - - - 1 1 1-1 - - 1-1 1 - - Elmalı MYO 1 - - 1 1 - - 2 - - - - 1 - - - - - - - - Koçarlı MYO 1 - - 3 2 - - 5 3 1 - - - 1 - - 1 1-1 - Konya Teknik Bilimler MYO * 2 1-2 4 1 1 1 2 1 1-1 - - 1 - - - - 6 Samsun MYO 1 - - - 1 - - 1 1 - - - - - - - - 1 - - - Şanlıurfa MYO ** 1 1-2 1 - - - 1 1 - - - - 1 1 - - - - - Tekirdağ Teknik Bilimler MYO ** 1 - - 1 2 - - - 1 1 - - 1-1 1 - - - - 1 *1.Projeden yararlanan okullar **2.Projeden yararlanan okullar Şekerpancarı hasat makinası, patates hasat makinası, biçerdöver gibi büyük ve pahalı makinalar sadece YÖK-Dünya Bankası Projesinden yararlanan okullarda bulunmaktadır. Bu okulların alet ve makine çeşitliliği de diğerlerinden daha fazladır. Traktörü olmayan okul bulunmamaktadır. Alet ve makine varlığı açısından en zayıf okullar, Bismil MYO ve Samsun MYO, en iyi durumdaki okullar ise Bilecik MYO ve Konya Teknik Bilimler MYO dur. Tarım Alet ve Makinaları programı öğrencileri ÖSYM tarafından yılda bir yapılan DGS (Dikey Geçiş Sınavı) ile 4 yıllık Ziraat Fakültelerine geçiş yaparak lisans mezunu olabilmektedirler. 2008 yılında bu programlardan 19 öğrenci DGS ile Ziraat Fakültelerine geçiş yapmıştır. Mesleki ve Teknik Ortaöğretim programları göz önünde bulundurularak, Mesleki ve Teknik Yükseköğretimin yeniden düzenlenmesine ilişkin çalışmalar başlatılmış ve bu çalışmalar sırasında meslek yüksekokulu programlarının uluslararası standartlar açısından yeniden düzenlenmesi ihtiyacı ortaya çıkmış Yükseköğretim Genel Kurulunun 22.12.2008 tarihli ve 2008.24.2562 sayılı kararının 6 numaralı maddesinde; Meslek Yüksekokullarındaki bölüm ve programların ISCED 97 ve ISCO 88 gibi uluslar arası eğitim alanı ve meslek sınıflandırmalarına göre yeniden adlandırılarak düzenlenmesine karar verilmiştir. Bu bağlamda meslek yüksekokullarında farklı isimlerle yer alan Tarım Alet ve Makinaları programlarının Makina programı adı altında birleştirilmesi önerilmiştir. Bu konuda çalışmalar devam etmektedir. Çizelge 5 te bu programların isimleri görülmektedir. 316
Çizelge 5. Meslek Yüksekokullarında Makina adı altında birleştirilmesi düşünülen ön lisans programları Tekstil ve Halı Makinaları Makina Yağları ve Yağlama Teknolojisi Makina İş Makinaları Bilgisayar Destekli Makina Tarım Makinaları Tarım Makineleri Tarım Alet ve Makinaları Avrupa ve ABD'deki benzer okullarla müfredatların eşitlenmesi amacıyla meslek yüksekokullarında yeni bir sisteme geçilmesi planlanmaktadır. Buna göre; bir ders yılı üç yarıyıla çıkacak, bu sürenin yarısı uygulamalı, yarısı teorik olacak ancak toplam öğretim süresi yine 2 yıl olarak kalacaktır. TARTIŞMA VE SONUÇ Ülkemizde tarım lisesi sayısının gittikçe azalması, tarımsal içerikli programları olan meslek yüksekokullarına gelen tarım lisesi kökenli öğrenci sayısının azalmasına yol açmakta, bu nedenle programların öğrenci profilini genellikle diğer liselerden gelen öğrenciler oluşturmaktadır. Bu durum 4702 sayılı sınavsız geçiş sistemi ile de uyuşmamaktadır. Kamu Personeli Seçme Sınavı tercih kılavuzunda hemen hemen hiç tarım teknikeri kadrosunun olmaması da bu programların tercih önceliğini azaltmakta, ilgiyi düşürmektedir. Bundan dolayı Öğrenci Seçme Sınavında tarım programları 18 ile 24. tercihler arasında yer almaktadır. Tüm bunların sonucu olarak, programlardaki öğrencilerin başarıları azalmış, yeterli özellikleri taşımayan mezunlar oluşmuş, bunların da sektörlerinde iş bulmaları zorlaşmıştır. 2010 yılından itibaren sınavsız geçiş sisteminin kaldırılacak olması, Tarım Alet ve Makinaları programlarındaki öğrenci sayısını olumsuz yönde etkileyebilir, hatta öğrenci sayısı az olan bazı meslek yüksekokullarındaki programlar kapatılabilir. Ancak öğrenciler, programlara sınavla elenerek geleceğinden, başarı ve eğitim kalitesinin artacağı düşünülmektedir. ALAN: MAKİNA ve METAL TEKNOLOJİLERİ Makina Programlardaki müfredatlar arasında da bir uyum olmadığı görülmüştür. Verilen derslerin isimleri, içerikleri ve kredileri farklıdır. Aynı ünvanla mezun veren bu okullarda ortak bir müfredatın uygulanmaması yurt içindeki ve dışındaki MYO larına yapılan yatay ve dikey geçişlerde sorun oluşturmaktadır. Eğer programlar makina adı altında birleştirilirse bu tür sorunlar ortadan kalkabilir. LİTERATÜR LİSTESİ Oktay, E., Karaturhan, B., 2002. Ziraat Mühendisliğinde Eğitim-Öğretim ve İstihdam Sorunları. TMMOB Ziraat Mühendisleri Odası İzmir Şubesi Bülteni. Sayı: 41. s.5-8 ÖSYM, 2008. Yükseköğretim Programlarının Merkezi Yerleştirmedeki En Küçük ve En Büyük Puanları. http://2008osyspuanlari.osym.gov.tr/tablo3a.aspx Erişim: Nisan 2009 Soya, H., Akdemir, H., ve Konca, Y., 2003. Türkiye de Tarım Eğitimi ve Meslek Yüksekokullarının Yeri. II. Ulusal Meslek Yüksekokulları Sempozyumu. 15-17 Ekim 2003. İzmir. s: 1-85 317