RICHARD SENNETT 1943 te Chicago da doğdu. 1964 te Chicago Üniversitesi nden mezun oldu. 1969 da Harvard Üniversitesi nde doktorasını verdi. New York Üniversitesi nde sosyoloji profesörü, İnsan Araştırmaları Merkezi nde yönetici ve Politika Araştırmaları Merkezi nde baş araştırma görevlisi olarak çalıştı. Çello çalmayı öğrendi; halen New York taki oda müziği topluluklarında çalmaktadır. The New York Times Book Review ve The New York Review of Books a sık sık katkıda bulunmaktadır. Kentli ailelerin hayatı ve toplumsal psikoloji üzerine birçok kitap yazmıştır. BAŞLICA YAPITLARI: (Editör ve katkıda bulunan olarak) Classic Essays on the Culture of Cities (Kentlerin Kültürü Üzerine Denemeler), 1969; Nineteenth Century Cities (Ondokuzuncu Yüzyıl Kentleri), 1969; Families Against the City: Middle Class Homes of Industrial Chicago (Kent Karşısında Aile: Endüstriyel Chicago nun Orta Sınıf Evleri), 1970; The Uses of Disorder (Düzensizliğin Kullanılması), 1970; (Jonathan Cobb la birlikte) The Hidden Injuries of Class (Sınıfın Gizli Yaraları), 1972; (editör olarak) The Psychology of Society: An Anthology (Toplumun Psikolojisi: Bir Antoloji), Random House, 1977; (Alain Touraine, T.B. Bottomore ve diğerleriyle birlikte) Beyond the Crisis Society (Bunalım Toplumunun Ötesi), Oxford University Press, 1977; Authority (1980; Otorite, Çev. K. Durand, Ayrıntı Y., 1992); The Conscience of The Eye. The Design and Social Life of Cities (1990; Gözün Vicdanı. Kentin Tasarımı ve Toplumsal Yaşam, Çev. Süha Sertabiboğlu-Can Kurultay, Ayrıntı Y., 1999); The Fall of Public Man (1992; Kamusal İnsanın Çöküşü, Çev. Serpil Durak-Abdullah Yılmaz, Ayrıntı Y., 1996) ve Flesh and Stone. The Body and the City in Western Civilization (1994; Ten ve Taş. Batı Uygarlığında Beden ve Şehir). Ayrıca üç romanı vardır: Palais Royal (1986), An Evening of Brahms (1984) ve The Frog Who Dared to Croak (1982).
Ayrıntı: 253 İnceleme Dizisi: 140 Gözün Vicdanı Kentin Tasarımı ve Toplumsal Yaşam Richard Sennett Kitabın Özgün Adı The Conscience of the Eye The Design and Social Life of Cities İngilizce den Çeviren Süha Settabiboğlu Can Kurultay Yayıma Hazırlayan Can Kurultay Düzelti Mehmet Celep WW. Norton & Company/1992 basımından çevrilmiştir. Richard Sennett Bu kitabın Türkçe yayım hakları Ayrıntı Yayınları na aittir. Kapak Düzeni Gökçe Alper Dizgi Esin Tapan Yetiş Baskı Kayhan Matbaacılık San. ve Tic. Ltd. Şti. Davutpaşa Cad. Güven San. Sit. C Blok No.:244 Topkapı/İstanbul Tel.: (0212) 612 31 85 Sertifika No.: 12156 Birinci Basım 1999 İkinci Basım 2013 Baskı Adedi 2000 ISBN 978-975-539-262-9 Sertifika No.: 10704 AYRINTI YAYINLARI Hobyar Mah. Cemal Nadir Sok. No.: 3 Eminönü İstanbul Tel.: (0212) 512 15 00 01 05 Faks: (0212) 512 15 11 www.ayrintiyayinlari.com.tr & info@ayrintiyayinlari.com.tr
Richard Sennett Gözün Vicdanı Kentin Tasarımı ve Toplumsal Yaşam
İNCELEME DİZİSİ ÖPÜŞME, GIDIKLANMA VE SIKILMA ÜZERİNE/A. Phillips Ë İMKÂNSIZIN POLİTİKASI/J.M. Besnier Ë GENÇLER İÇİN HAYAT BİLGİSİ EL KİTABI/R. Vaneigem Ë EKOLOJİK BİR TOPLUMA DOĞRU/M. Bookchin Ë İDEOLOJİ/T. Eagleton Ë DÜZEN VE KALKINMA KISKACINDA TÜRKİYE/A. İnsel Ë AMERİKA/J. Baudrillard Ë POSTMODERNİZM VE TÜKETİM KÜLTÜRÜ/M. Featherstone Ë ERKEK AKIL/G. Lloyd Ë BARBARLIK/M. Henry Ë KAMUSAL İNSANIN ÇÖKÜŞÜ/R. Sennett Ë POPÜLER KÜLTÜRLER/D. Rowe Ë BELLEĞİNİ YİTİREN TOPLUM/R.Jacoby Ë GÜLME/H. Bergson Ë ÖLÜME KARŞI HAYAT/N. O. Brown Ë SİVİL İTAATSİZLİK/Der.: Y. Coşar Ë AHLÂK ÜZERİNE TARTIŞMALAR/J. Nuttall Ë TÜ- KETİM TOPLUMU/J. Baudrillard Ë EDEBİYAT VE KÖTÜLÜK/G. Bataille Ë ÖLÜMCÜL HASTALIK UMUTSUZLUK/S. Kierkegaard Ë ORTAK BİR ŞEYLERİ OLMAYANLARIN ORTAKLIĞI/A. Lingis Ë VA- KİT ÖLDÜRMEK/P. Feyerabend Ë VATAN AŞKI/M. Viroli Ë KİMLİK MEKÂNLARI/D. Morley-K. Robins Ë DOSTLUK ÜZERİNE/S. Lynch Ë KİŞİSEL İLİŞKİLER/H. LaFollette Ë KADINLAR NEDEN YAZDIKLARI HER MEKTUBU GÖNDERMEZLER?/D. Leader Ë DOKUNMA/G. Josipovici Ë İTİRAF EDİLEMEYEN CEMAAT/M. Blanchot Ë FLÖRT ÜZERİNE/A. Phillips Ë FELSEFEYİ YAŞAMAK/R. Billington Ë POLİ- TİK KAMERA/M. Ryan-D. Kellner Ë CUMHURİYETÇİLİK/P. Pettit Ë POSTMODERN TEORİ/S. Best-D. Kellner Ë MARKSİZM VE AHLÂK/S. Lukes Ë VAHŞETİ KAVRAMAK/J.P. Reemtsma Ë SOSYOLOJİK DÜŞÜNMEK/Z. Bauman Ë POSTMODERN ETİK/Z. Bauman Ë TOPLUMSAL CİNSİYET VE İKTİDAR/ R.W. Connell Ë ÇOKKÜLTÜRLÜ YURTTAŞLIK/W. Kymlicka Ë KARŞIDEVRİM VE İSYAN/H. Marcuse Ë KUSURSUZ CİNAYET/J. Baudrillard Ë TOPLUMUN McDONALDLAŞTIRILMASI/G. Ritzer Ë KUSURSUZ NİHİLİST/K.A. Pearson Ë HOŞGÖRÜ ÜZERİNE/M. Walzer Ë 21. YÜZYIL ANARŞİZMİ/Der.: J. Purkis & J. Bowen Ë MARX IN ÖZGÜRLÜK ETİĞİ/G. G. Brenkert Ë MEDYA VE GAZETECİLİKTE ETİK SORUNLAR/ Der.: A. Belsey & R. Chadwick Ë HAYATIN DEĞERİ/J. Harris Ë POSTMODERNİZMİN YANILSAMALARI/T. Eagleton Ë DÜNYAYI DEĞİŞTİRMEK ÜZERİNE/M. Löwy Ë ÖKÜZÜN A SI/B. Sanders Ë TAHAYYÜL GÜCÜNÜ YENİDEN DÜŞÜNMEK/Der.: G. Robinson & J. Rundell Ë TUTKULU SOSYOLOJİ/A. Game & A. Netcalfe Ë EDEPSİZLİK, ANARŞİ VE GERÇEKLİK/G. Sartwell Ë KENTSİZ KENTLEŞME/M. Bookchin Ë YÖNTEME KARŞI/P. Feyerabend Ë HAKİKAT OYUNLARI/J. Forrester Ë TOPLUMLAR NASIL ANIMSAR?/P. Connerton Ë ÖLME HAKKI/S. İnceoğlu Ë ANARŞİZMİN BUGÜNÜ/Der.: Hans-Jürgen Degen Ë MELANKOLİ KADINDIR/D. Binkert Ë SİYAH AN LAR I-II/J. Baudrillard Ë MODERNİZM, EV- RENSELLİK VE BİREY/Ş. Benhabib Ë KÜLTÜREL EMPERYALİZM/J. Tomlinson Ë GÖZÜN VİCDANI/R. Sennett Ë KÜRESELLEŞME/Z. Bauman Ë ETİĞE GİRİŞ/A. Pieper Ë DUYGUÖTESİ TOPLUM/S. Mestroviç Ë EDEBİYAT OLARAK HAYAT/A. Nehamas Ë İMAJ/K. Robins Ë MEKÂNLARI TÜKETMEK/J. Urry Ë YAŞAMA SANATI/G. Sartwell Ë ARZU ÇAĞI/J. Kovel Ë KOLONYALİZM POSTKOLONYALİZM/A. Loomba Ë KREŞTEKİ YABANİ/A. Phillips Ë ZAMAN ÜZERİNE/N. Elias Ë TARİHİN YAPISÖKÜMÜ/A. Munslow Ë FREUD SAVAŞLARI/J. Forrester Ë ÖTEYE ADIM/M. Blanchot Ë POSTYAPISALCI ANARŞİZ- MİN SİYASET FELSEFESİ/T. May Ë ATEİZM/R. Le Poidevin ËAŞK İLİŞKİLERİ/O.F. Kernberg Ë POST- MODERNLİK VE HOŞNUTSUZLUKLARI/Z. Bauman Ë ÖLÜMLÜLÜK, ÖLÜMSÜZLÜK VE DİĞER HAYAT STRATEJİLERİ/Z. Bauman Ë TOPLUM VE BİLİNÇDIŞI/K. Leledakis Ë BÜYÜSÜ BOZULMUŞ DÜNYAYI BÜYÜLEMEK/G. Ritzer Ë KAHKAHANIN ZAFERİ/B. Sanders ËEDEBİYATIN YARATILIŞI/F. Dupont Ë PARÇALANMIŞ HAYAT/Z. Bauman Ë KÜLTÜREL BELLEK/J. Assmann Ë MARKSİZM VE DİL FELSEFESİ/V. N. Voloşinov Ë MARX IN HAYALETLERİ/J. Derrida Ë ERDEM PEŞİNDE/A.MacIntyre Ë DEVLETİN YENİDEN ÜRETİMİ/J. Stevens Ë ÇAĞDAŞ SOSYAL BİLİMLER FELSEFESİ/B. Fay Ë KAR- NAVALDAN ROMANA/M. Bakhtin Ë PİYASA/J. O Neill Ë ANNE: MELEK Mİ, YOSMA MI?/E.V. Welldon Ë KUTSAL İNSAN/G. Agamben Ë BİLİNÇALTINDA DEVLET/R. LourauË YAŞADIĞIMIZ SEFALET/A. Gorz Ë YAŞAMA SANATI FELSEFESİ/A. Nehamas Ë KORKU KÜLTÜRÜ/F. Furedi Ë EĞİTİMDE ETİK/F. Haynes Ë DUYGUSAL YAŞANTI/D. Lupton Ë ELEŞTİREL TEORİ/R. Geuss Ë AKTİVİSTİN EL KİTABI/R. Shaw Ë KARAKTER AŞINMASI/R. Sennett Ë MODERNLİK VE MÜPHEMLİK/Z. Bauman Ë NIETZSCHE: BİR AHLÂK KARŞITININ ETİĞİ/P. Berkowitz Ë KÜLTÜR, KİMLİK VE SİYASET/Nafiz Tok Ë AYDINLANMIŞ ANARŞİ/M. Kaufmann Ë MODA VE GÜNDEMLERİ/D. Crane Ë BİLİM ETİĞİ/D. Resnik Ë CEHENNE- MİN TARİHİ/A.K. Turner Ë ÖZGÜRLÜKLE KALKINMA/A. Sen Ë KÜRESELLEŞME VE KÜLTÜR/J. Tomlinson Ë SİYASAL İKTİSADIN ABC si/r. Hahnel Ë ERKEN ÇÖKEN KARANLIK/K.R. Jamison Ë MARX VE MAHDUMLARI/J. Derrida Ë ADALET TUTKUSU/R.C. Solomon Ë HACKER ETİĞİ/P. Himanen Ë KÜLTÜR YORUMLARI/Terry Eagleton Ë HAYVAN ÖZGÜRLEŞMESİ/P. Singer Ë MODERNLİĞİN SOSYOLOJİSİ/P. Wagner Ë DOĞRUYU SÖYLEMEK/M. Foucault Ë SAYGI/R. Sennett Ë KURBANSAL SUNU/M. Başaran Ë FOUCAULT NUN ÖZGÜRLÜK SERÜVENİ/J. W. Bernauer Ë DELEUZE & GUATTARI/P. Goodchild Ë İKTİDARIN PSİŞİK YAŞAMI/J. Butler Ë ÇİKOLATANIN GERÇEK TARİHİ/S.D. Coe & M.D. Coe Ë DEVRİ- MİN ZAMANI/A. Negri Ë GEZEGENGESEL ÜTOPYA TARİHİ/A. Mattelart Ë GÖÇ, KÜLTÜR, KİMLİK/I. Chambers Ë ATEŞ VE SÖZ/G.M. Ramírez Ë MİLLETLER VE MİLLİYETÇİLİK/E.J. Hobsbawm Ë HOMO LUDENS/J. Huizinga Ë MODERN DÜŞÜNCEDE KÖTÜLÜK/S. Neiman Ë ÖLÜM VE ZAMAN/E. Lévinas Ë GÖRÜNÜR DÜNYANIN EŞİĞİ/K. Silverman Ë BAKUNIN DEN LACAN A/S. Newman Ë ORTAÇAĞ- DA ENTELEKTÜELLER/J. Le Goff Ë HAYAL KIRIKLIĞI/Ian Craib Ë HAKİKAT VE HAKİKATLİLİK/B. Williams Ë RUHUN YENİ HASTALIKLARI/J. Kristeva Ë ŞİRKET/J. Bakan Ë ALTKÜLTÜR/C. Jenks Ë BİR AİLE CİNAYETİ/M. Foucault Ë YENİ KAPİTALİZMİN KÜLTÜRÜ/Richard Sennett Ë DİNİN GELE- CEĞİ/Santiago Zabala Ë ZANAATKÂR/Richard Sennett Ë MELEZLİĞE ÖVGÜ/Michel Bourse Ë SERMAYE VE DİL/Christian Marazzi Ë SAVAŞ OYUNLARI/Roger Stahl Ë BİR İDEA OLARAK KOMÜNİZM/Alain Badiou & Slavoj Žižek Ë NİHİLİZM/Bülent Diken Ë MADDESİZ/André Gorz Ë BİLGİNİN ARKEOLOJİSİ/M. Foucault Ë TÜKETİM TOPLUMU, NEVROTİK KÜLTÜR ve DÖVÜŞ KULÜBÜ/H. Övünç Ongur Ë ANTİKAPİTALİZM/Jeremy Gilbert Ë ÇALIŞMAK SAĞLIĞA ZARARLIDIR/Annie Thébaud-Mony Ë BE- RABER/Richard Sennett Ë HAYATIN ANLAMI/Terry Eagleton Ë DUYURU/Michael Hardt-Antonio Negri Ë KÜRESELLEŞMENİN SONU MU?/Arif DirlikË İSYAN PAZARLANIYOR/ Joseph Heath&Andrew Potter
Saskia Sassen için
İçindekiler Teşekkür...10 Giriş: Gözün Vicdanı...11 1. Barınak...19 A. İÇ VE DIŞ...19 B. İÇERİYLE DIŞARI ARASINA DUVAR ÖRMEK...25 C. GÜNÜMÜZÜN AÇILMA KORKUSU...36 D. OTORİTE MEKÂNLARI...49 2. Nötr Kent...60 A. HİÇBİR YER...60 B. IZGARA...66 C. MANEVİ ARAYIŞ KAHRAMANCA BİR MÜCADELE DEĞİL ARTIK...84
3. 18. Yüzyılın Açık Penceresi...93 A.VAYVAY...93 B. UYGARLIK YA DA KÜLTÜR...101 C. DOĞANIN MEYDANI...113 4. Görsel Bütünlüğün Beklenmedik Sonuçları...122 A. SEMPATİ VE YÜCELİK...124 B. BÜTÜNLÜK TEKNOLOJİSİ...128 C. BİR YÜCELİK MİMARI...137 D. SANAT DİNİ...140 5. Açılma...147 A. FARKLILIKLA KARŞI KARŞIYA...147 B. BİR SÜRGÜNÜN İNANCI...160 C. YABANCININ İNANCI...170 6. Yaşam Dolu Sokaklar...180 A. İCAT VE KEŞİF...180 B. V. SİXTUS UN DİKİLİTAŞLARI...183 D. 14. CADDE...194 7. Zaman Dolu Mekânlar...201 A. LE CORBUSIER VE LÉGER NEW YORK TA...201 B. FORTUNA NIN MAKİNESİ...210 C. ZAMANIN DUVARLARI VE SINIRLARI...223 8. Açılmış Şeyler Yapmak...241 A. BEN VE O NESNE...241 B. DÖNÜŞÜM SANATI...251 C. SEMPATİ VE EMPATİ...263 9. Kendini Odaklama...277 A. APOLLON UN İKİ FARKLI BEDENİ...280 B. MARK ROTHKO NUN ŞAPELİ...285 C. BALANCHINE IN APOLLON U...291
Çok önemli gibi görünen Kendini bil emrinin rahiplerin entrikalarından kaynaklanan bir hile olduğundan kuşkulanırdım eskiden beri. İnsanları dış dünyadaki etkinlikten ayartıp koparmaya, olanaksız istemlerle aklını çelmeye çalışıyorlar; insanları sahte bir içsel tefekküre çekmek istiyorlar. İnsan kendini ancak dünyayı bildiği kadar bilir; ancak kendinde öğreneceği ve kendini ancak onda öğreneceği dünyayı yani. GOETHE
Teşekkür Bu kitap, Chicago Mimarlık ve Şehircilik Enstitüsü nün değerli yardımları sayesinde varolabilmiştir. Enstitünün yöneticisi John Whiteman a, bana verdiği cesaret ve destekten ötürü teşekkür etmek istiyorum. Kitabın bazı bölümleri 1986 da, meslektaşlarımın ve öğrencilerimin paha biçilmez öğütlerini benden esirgemedikleri Yale Üniversitesi ndeki Henry Luce Seminerleri nde sunulmak üzere hazırlanmıştır. Dördüncü bölümün daha önceki versiyonu, Raritan dergisinin 1988 İlkbahar sayısında yayımlanmıştır. En direngen, en sadık, en kuşkucu eleştiricim olan Carl Schorske ye özellikle çok şey borçluyum. 10
Giriş Gözün Vicdanı Eski Yunanlılar yaşamın zorluklarını gözleriyle görebiliyorlardı. Antik kentlerin tapınakları, pazaryerleri, oyun alanları, toplantı yerleri, duvarları, sokaktaki heykelleri; dinde, politikada ve aile yaşamında kültürel değerleri simgeliyordu. Ama günümüzde, modern Londra ya da New York ta, örneğin pişmanlığın yaşandığı yeri görmek için nereye gidileceğini bilmek zordur. Ya da çağdaş mimarlardan demokrasiyi daha çok teşvik edecek mekânlar tasarlamaları istense çizim kalemini bırakırlar; antikçağdaki toplu kararların alındığı toplantı yerlerine eşdeğer bir modern tasarım yoktur. Yunanlıların gymnasiumlarındaki gibi, cinsel isteğin ahlâksal boyutlarının öğretilebileceği mekânları 11
tasarlamak da kolay değildir; modern mekânlar bir yatak odası gibi sessiz yahut bir psikiyatristin divanı gibi sakin olmak yerine, başkalarıyla, başkalarının kalabalığıyla doludur. Sanki plancılar ve mimarlar modern kentin taşlarını da kültür öğeleri gibi kötü döşetir; pazaryerlerinin, otoparkların, apartman asansörlerinin biçimi, insanların ne zorluklarla karşılaşacağını sezdirmez. Bu yerlerde bir zamanlar yaşanmış olanlar şimdi anlık zihinsel faaliyetler olarak belirir ancak. Yunanlılara ait geçmişe, istesek de istemesek de asla dönemeyiz; kentleri kölelik üzerine kurulmuştu çünkü. Ama onların yaşamın bütünlüğünü böylesine net bir şekilde görebilmeleri, bu kitabın yanıtlamaya çalıştığı bir soruyu, bizim o bütünlüğü neden göremediğimiz sorusunu uyandırır en azından. Geçmişteki Yunan dönemiyle bugün arasındaki farklardan biri de şudur: Antikçağın insanları kentte gördüklerini politik, dinsel ve erotik yaşantılarla ilgili kararlarında kullanabilmelerine karşın, modern kültür iç ve dış arasındaki bir ayrımdan mustariptir. Öznel yaşantıyla dünyasal yaşantı arasında, benlik ile kent arasında bir ayrımdır bu. Üstelik bizim kültürümüzün belirgin yanı, insanların iç yaşamlarını somutlaştırma çabalarının karşısına koyduğu sert karşı çıkıştır. Bu bizi yalnızca kendi kökenlerimizden değil; maskları, dansları, törenleri, türbeleri, kutsal yerleri ve kozmolojileri öznel yaşamla fiziksel şeyleri birleştiren yakın zamanların Avrupalı olmayan kültürlerinden de ayırır. İç, öznel yaşantıyla dış, fiziksel yaşam arasındaki bu ayrım, aslında bizim uygarlığımızın kabul etmek istemediği, hemen hiç hesaba katmadığı bir korkuyu ifade eder. Modern kentte insanlarla dolu mekânlar ya pazaryerleri gibi, tüketimle sınırlı olup sadece tüketimi sahneye koyan ya da turizm yaşantısıyla sınırlı olup, özenle turizmi sahneye koyan yerlerdir. Kentin böylesine bir yaşam sahnesine indirgenmesi ve anlamsız hale getirilmesi rastlantı değildir. Kentin nötralize edilmesinin tüm ekonomik ve demografik nedenlerinin ötesinde, insanların yaşam olarak böylesine kişiliksiz bir mizansene tahammül etmeye gönüllü
olmalarının derin ve aslında ruhsal bir nedeni vardır. Kentlerin görünüşü, büyük ve akla hayale sığmayan bir açılma korkusunu yansıtır. Açılma, uyarılmadan çok, incinme olasılığını ifade eder. Açılma korkusu günlük yaşantıya adeta askeri bir bakıştır; saldırı ve savunma, savaşın olduğu kadar öznel yaşamın da bir modeli olmaya yatkındır sanki. Kentleri inşa tarzımızın karakteristik özelliği, insanlar arasındaki farkların oluşturduğu duvarlardır ve bu farkların karşılıklı bir tehdit oluşturmasının, karşılıklı bir uyaran olmasından daha muhtemel olduğunun varsayılmasıdır. Bu yüzden, kentlerde inşa ettiğimiz şeyler kişiliksiz, nötralize edici, sosyal kontakt olasılığını ortadan kaldıran yerlerdir: Dökme camla kaplı dış duvarlar, yoksul semtleri kentin geri kalan kısmından ayıran ana yollar, koğuş tarzı siteler. Bu kitapta, açılma korkusunun nasıl ortaya çıktığını, iç ve dış yaşam arasındaki duvarın nasıl örüldüğünü göstermeye çalışacağım. Bu duvar kısmen bizim dinsel tercihimizden kaynaklanıyor: Hıristiyanlık, Batı kültürünü iç ve dış yaşam arasına duvar çekecek bir konuma yöneltti. Bu duvarın gölgesi dünyevi toplumu karartmaya devam ediyor. Ayrıca, sırf duvarı yıkarak, içeridekiyle ve dışarıdakini organik bir bütün kılarak iç ve dış boyutları birleştirme girişimleri de başarılı olamadı; bütünlük, ancak güçlüklere katlanarak elde edilebilir. Kentin açık olan dışsal yaşamı, içsel yaşamın bir yansıması değildir. Açılma, kalabalıklar içinde ve yabancılar arasında oluşur. Modern kentin kültürel sorunu, bu kişisel olmayan çevrenin nasıl dile getirileceği; onun süregelen kişiliksizliğinin; kökenleri dış dünyaya dayanan şeylerin gerçek olmadığı inancına dek uzanan nötrlüğünün nasıl giderilebileceğidir. Bizim kentle ilgili sorunumuz, dışarının gerçekliğini insan yaşantısının bir boyutu olarak nasıl ihya edebileceğimizdir. Eski Yunanlılar, kadın olsun erkek olsun, savaşta, ölüm döşeğinde ya da sokakta, bir başkasının acısına tanık olunca gözlerinden yaşlar akan, sulugöz ve yufka yürekli duygusal kişiler sayılmazlardı. Buna karşılık, hem zorluğa hem de farklılığa tanık olmanın değeri; bireyin dünyaya açılarak yavaş yavaş uyumunu 13
Gözün Vicdanı bulması ve dengesini nasıl koruyacağını öğrenmesinde görülürdü. Yunanlılar bu duruma, fazilet ya da dengeli olmak diye çevrilebilecek sophrosyne derdi. Biz, günümüz dünyasında dengesini koruyabilen böyle bir kişiye odaklanmış diyeceğiz. Kent, odaklanmış bir yaşama nasıl varılacağını öğreten bir okul olmak zorundadır. Başkalarına açılarak neyin önemli olduğunu ve neyin önemli olmadığını nasıl tartacağımızı öğreniriz. Sokaktaki ve başka insanlardaki farklılıkları bir tehdit ya da duygusal bir çağrı olarak değil, görülmesi gerekli şeyler olarak görmeye gereksinim duyarız. Bu farklılıklar hem bireysel hem de ortak yaşamı dengeli bir şekilde sürdürmeyi öğrenmemiz için gereklidir bize. Bu doğrudan doğruya, gördüğümüz şeyler üzerinde düşünme, başkalarının arasında yerimizi bulma meselesi gibi görülebilir. Ama Yunanlılara göre, dengeyi korumak için bakmak kadar eylemde bulunmak da gerekliydi. Görülen şeye önem vermenin sonucu, bir şey yapma arzusudur. Yunanlılar bu arzuya, İngilizce poetry * sözcüğünün kökeni olan poiesis derlerdi, ama bu Yunanca sözcük bir sanat dalından daha geniş anlam taşırdı. Dengeli kişi şiir yazarken olduğu kadar konuşurken, dövüşürken, sevişirken de aynı fazilet ve dengeyi sürdürmek ister. Kişi kendini her şeyi dikkatli yapmaya adadığı için, sophrosyne ve poiesis birbiriyle çok yakın ilişkiliydi. Donald Olsen in bir kitabına verdiği başlıktaki gibi, bir sanat eseri olarak kent görüşüne varacak kadar ileri gitmiyorsam da, Olsen in başlığının ardındaki vurgulama doğru gibi geliyor bana. Dünyada görülen şeye önem vermek, yaratıcı gücü harekete geçirmeye yöneltir kişiyi. Modern kentlerde bu yaratıcı güçler insanları dışa döndüren, özel ve insanca bir biçim almalıdır. Kültürümüzün bir açılma sanatına gereksinimi var; bu sanat bizi birbirimizin kurbanı değil, zorluklarla başa çıkabilen ve onlardan bir şeyler öğrenebilen, daha dengeli yetişkinler haline getirecektir. Gözün Vicdanı, kent kültürü hakkında bir kitap üçlüsünün, ilkini yazarken henüz arkasının geleceğini bilmediğim son kitabıdır. Bu üçlünün ilki, 1977 de yayımlanan, kamusal ve özel 14
Richard Sennett yaşam arasındaki ayrımı, bir tür ritüel olan toplumsal davranış açısından inceleyen The Fall of Public Man di. * Bu çalışmada toplumsal alanın bu ritüelleri yitirirse yaşamını nasıl yitireceğini göstermeye çalıştım. Bu üçlünün ikinci kitabı, bir kentteki karmaşıklığın, günümüzün başarı ve başarısızlık ölçülerine göre başaramamış sayılan bireylerin yaşamını nasıl zenginleştirdiğini işleyen, Palais Royal (1986) adlı bir romandı. Elinizdeki bu kitap ise birincinin toplumsal eleştirisiyle ikincisinin daha kişisel anlayışını birleştirmeye çalışmaktadır. Ayrıca ilk iki kitaptan farklı olarak kentteki kültürel yaşamla kentin mimarisi, şehir planlaması, sokaktaki heykelleri ve görsel manzaraları arasında bir ilinti kurmayı amaçlamaktadır. 15