SEÇİLMİŞ GÖSTERGELERLE AĞRI 2013

SEÇİLMİŞ GÖSTERGELERLE AĞRI 2013 SEÇİLMİŞ GÖSTERGELERLE AĞRI 2013 Ağrı Dağı TÜRKİYE İSTATİSTİK KURUMU

SEÇİLMİŞ GÖSTERGELERLE AĞRI 2013 TÜRKİYE İSTATİSTİK KURUMU Turkish Statistical Institute

SEÇİLMİŞ GÖSTERGELERLE 2013 AĞRI İstatistiki veri ve bilgi istekleri için Bilgi Dağıtım Grubu Tel: + (312) 410 02 15-410 02 44 Faks: + (312) 417 04 32 Yayın istekleri için Döner Sermaye İşletmesi Tel: + (312) 425 34 23-410 05 96-410 02 85 Faks: + (312) 417 58 86 Yayın içeriğine yönelik sorularınız için TÜİK Kars Bölge Müdürlüğü Tel: + (474) 223 26 02 Strl. Faks: + (474) 223 58 41 İnternet http://www.tuik.gov.tr E-posta bilgi@tuik.gov.tr Yayın No 4302 ISSN 1307-0894 Bu yayınla ilgili ortaya çıkabilecek düzeltmeler Kurum web sayfasında verilecektir. Türkiye İstatistik Kurumu Yücetepe Mah. Necatibey Cad. No: 114 06100 Çankaya-ANKARA / TÜRKİYE Bu yayının 5846 Sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu na göre her hakkı Türkiye İstatistik Kurumu Başkanlığına aittir. Gerçek veya tüzel kişiler tarafından izinsiz çoğaltılamaz ve dağıtılamaz. Bu yayında kullanılan kapak resmi Ali İhsan ÖZTÜRK tarafından temin edilmiştir. ISBN 978-975-19-6138-9 Türkiye İstatistik Kurumu Matbaası, Ankara Tel: +(0312) 387 09 25 * Faks: +(0312) 418 50 82 Eylül 2014 MTB: 2014-0441 - 30 Adet

Önsöz ÖNSÖZ Türkiye İstatistik Kurumu, ülkemizin ekonomik, sosyal, demografik ve kültürel yap s ile ilgili idari kay t, say m ve araşt rmalardan elde ettiği bilgileri, başta kamu kurum ve kuruluşlar ve araşt rmac lar olmak üzere kamuoyunun kullan m na sunmaktad r. Yay nlar, tutarl l k, zamanl l k, şeffafl k ve gizlilik ilkeleri çerçevesinde kaliteli veri üretimi ve hizmet sunumu ilkelerine göre haz rlanmaktad r. Dünyada ve ülkemizde istatistiki bilgiye duyulan ihtiyac n her geçen gün artmas na paralel olarak, üretilen istatistiklerin iyileştirilmesi, geliştirilmesi, bölgesel istatistiklerin toplanmas, bölgelerin sosyo-ekonomik analizlerinin yap lmas, bölgesel politikalar n çerçevesinin belirlenmesi ve Avrupa Birliği Bölgesel İstatistik Sistemi ne uygun karş laşt r labilir istatistiki veri taban oluşturulmas amac yla, ülke genelinde İstatistiki Bölge Birimleri S n flamas (İBBS) tan mlanm ş, bu kapsamda Kurumumuzun Bölge Teşkilatlar n n güçlendirilmesi ve daha fonksiyonel hale getirilmesi için gereken altyap kurulmuştur. Yerel düzeyde kalk nma projeleri üretildikçe, veriye olan talep de artacakt r. Bu yay nda yer alan bölgesel veriler İBBS ye göre s n fland r lm şt r. Bölgesel düzeyde ayr nt l verilerin üretilmesi, kay tlara dayal verilerin geliştirilmesine bağl d r. Ulusal kay t sisteminin güncel olarak sürdürülmesi için TÜİK taraf ndan yürütülen faaliyetler devam etmektedir. Bölgesel düzeyde veri talebinin yüksekliği göz önünde bulundurularak haz rlanan bu yay n, değişik zamanlarda yay nlanan resmi istatistikler bir araya getirilerek, her aşamadaki karar al c ve kullan c lara kolayl k ve zaman tasarrufu sağlayacakt r. Ayn zamanda bölge yöneticilerinin verdikleri hizmetteki gelişmeleri ve eksiklikleri tesbit etmek amac yla, üretilen verileri göstergelere dönüştürerek karar almada kolayl k sağlayacak, İBBS ye göre Ağr ilinin bilgilerini içermektedir. Ayr ca yay nda, kullan c lar n karş laşt rma yapabilmelerini sağlamak üzere TRA2 (Ağr, Kars, Iğd r, Ardahan) 2. Düzeyde bölge biriminin göstergelerine de yer verilmektedir. Yay n n tüm kullan c lara kolayl k sağlamas n ve faydal olmas n dilerim. Birol AYDEMİR Başkan Başkan III

İçindekiler İÇİNDEKİLER Sayfa Önsöz İçindekiler Aç klama Genel Bilgiler III V IX XI 1. Temel Göstergeler 1 İBBS 2. Düzey (26 bölge) Grafik 1.1 Kişi baş na gayri safi katma değer, 2011 7 1.2 TÜFE-Bir önceki y l n ayn ay na göre değişim oran (%), 2013 7 1.3 Çal şan say lar n n Türkiye toplam içindeki pay, 2011 8 1.4 Maaş ve ücretlerin Türkiye toplam içindeki pay, 2011 8 Tablo 1.1 İBBS 2. Düzey (26 bölge) kişi baş na gayri safi katma değer, 2011 9 1.2 İBBS 2.Düzey (26 bölge) TÜFE göstergeleri 10 1.3 İBBS 2. Düzey (26 bölge) sanayi ve hizmetler sektörü göstergeleri, 2011 11 İBBS 3. Düzey (81 il) Grafik 1.5 Nüfus, 2013 12 1.6 İl ve ilçe merkezleri, belde ve köyler nüfusunun toplam nüfus içindeki oran, 2013 13 1.7 Nüfus yoğunluğu, 2013 14 1.8 Y ll k nüfus art ş h z, 2012-2013 15 1.9 Toplam yaş bağ ml l k oran, 2013 16 1.10 Net göç h z, 2012-2013 17 1.11 Kaba evlenme h z, 2013 18 1.12 Kaba doğum h z, 2013 19 1.13 Bebek ölüm h z, 2013 20 1.14 İthalat, 2013 21 1.15 İhracat, 2013 22 1.16 Yüz bin kişi baş na düşen hastane yatak say s, 2012 23 1.17 Öğretmen baş na düşen öğrenci say s (ilkokul), 2013/'14 24 1.18 İlkokulda net okullaşma oran, 2013/'14 25 1.19 Ortaöğretimde (lise) net okullaşma oran, 2013/'14 26 1.20 Bitkisel üretim değeri, 2013 27 1.21 Canl hayvanlar değeri, 2013 28 1.22 İşsizlik oran, 2013 29 1.23 İstihdam oran, 2013 30 1.24 Kişi baş na toplam elektrik tüketimi, 2012 31 1.25 Belediyelerde kişi baş na çekilen günlük su miktar, 2012 32 1.26 Bin kişi baş na otomobil say s, 2013 33 1.27 Onbin araç baş na kaza say s, 2013 34 1.28 Is tma sistemi kat kaloriferi olan hanehalk oran, 2011 35 1.29 İllere göre mutluluk düzeyi, 2013 36 1.30 İllere göre umut düzeyi, 2013 37 Tablo 1. Temel Göstergeler 1.4 İBBS 3. Düzey (81 il) nüfus ve göç göstergeleri, 2013 38 1.5 İBBS 3. Düzey (81 il) demografi göstergeleri, 2013 42 1.6 İBBS 3. Düzey (81 il) d ş ticaret göstergeleri, 2013 46 1.7 İBBS 3. Düzey (81 il) sağl k göstergeleri, 2012 48 1.8 İBBS 3. Düzey (81 il) eğitim göstergeleri, 2013/'14 50 1.9 İBBS 3. Düzey (81 il) tar m göstergeleri, 2013 52 1.10 İBBS 3. Düzey (81 il) işgücü göstergeleri,2013 54 1.11 İBBS 3. Düzey (81 il) elektrik tüketim göstergeleri, 2012 56 1.12 İBBS 3. Düzey (81 il) çevre göstergeleri, 2012 58 1.13 İBBS 3. Düzey (81 il) ulaşt rma göstergeleri, 2013 60 1.14 İBBS 3. Düzey (81 il) Nüfus ve Konut Araşt rmas göstergeleri, 2011 62 1.15 İBBS 3. Düzey (81 il) konut sat ş göstergeleri, 2013 66 1.16 İBBS 3. Düzey (81 il) mutluluk düzeyi, 2013 68 1.17 İBBS 3. Düzey (81 il) umut düzeyi, 2013 70 V

İçindekiler 2. Ekonomik ve Sosyal Yap 72 Tablo 2.1. Nüfus ve Demografi 2.1.1 İl ve ilçe merkezleri ile belde ve köyler nüfusu, 2011-2013 83 2.1.2 İlçe, belediye ve köy say s, 2011-2013 83 2.1.3 Yaş grubu ve cinsiyete göre nüfus, 2011-2013 84 2.1.4 Yasal medeni durum ve cinsiyete göre nüfus (15 ve daha yukar yaştaki nüfus), 2011-2013 86 2.1.5 Okuma yazma durumu ve cinsiyete göre nüfus (6 ve daha yukar yaştaki nüfus), 2011-2013 87 2.1.6 Bitirilen eğitim düzeyi ve cinsiyete göre nüfus (15 ve daha yukar yaştaki nüfus), 2011-2013 88 2.1.7 İllerin ald ğ göç, verdiği göç, net göç ve net göç h z, 2008-2013 90 2.1.8 Annenin yaş grubuna göre doğumlar, 2009-2013 90 2.1.9 Cinsiyete göre doğumlar, 2009-2013 91 2.1.10 Ortalama evlenme yaş ve ortalama ilk evlenme yaş, 2009-2013 91 2.1.11 Yaş grubuna göre evlenmeler, 2009-2013 92 2.1.12 Yaş grubuna göre boşanmalar, 2009-2013 93 2.1.13 Evlilik süresine göre boşanmalar, 2009-2013 94 2.1.14 Yaş grubuna göre ölümler, 2009-2013 94 2.1.15 Daimi ikametgaha göre seçilmiş ölüm nedenlerinin dağ l m, 2010-2013 95 2.1.16 Yaş grubu ve cinsiyete göre intiharlar, 2009-2013 96 2.1.17 İlçelere göre il ve ilçe merkezleri ile belde ve köyler nüfusu, 2013 97 2.1.18 İlçe, yaş grubu ve cinsiyete göre nüfus, 2013 98 2.1.19 İlçe, okuma yazma durumu ve cinsiyete göre nüfus ( 6 +yaş ), 2013 100 2.1.20 İlçe, bitirilen eğitim düzeyi ve cinsiyete göre nüfus ( 15 +yaş ), 2013 101 2.1.21 İlçe, yasal medeni durum ve cinsiyete göre nüfus (15+ yaş), 2013 103 2.1.22 İlçelere göre ortalama hanehalk büyüklüğü, 2013 104 2.1.23 İkamet edilen ilçeye göre nüfusa kay tl olunan il, 2013 105 2.1.24 İlçe ve cinsiyete göre doğumlar, 2013 107 2.1.25 İlçe, cinsiyet ve yaş grubuna göre evlenmeler, 2013 108 2.1.26 İlçe ve cinsiyete göre ölümler, 2013 108 2.1.27 İlçe, cinsiyet ve yaş grubuna göre ölümler, 2013 109 2.1.28 İlçe ve cinsiyete göre intiharlar, 2013 109 2.2. Milli Gelir 2.2.1 Cari fiyatlarla bölgesel gayrisafi katma değer (iktisadi faaliyet kollar na göre temel fiyatlarla), 2007-2011 110 2.3. Fiyat ve Endeksler 2.3.1 Tüketici fiyatlar değişim oranlar (2003=100), 2011-2013 111 2.4. D ş Ticaret 2.4.1 Ekonomik faaliyetlere göre ihracat (ISIC, Rev.3), 2009-2013 112 2.4.2 Ekonomik faaliyetlere göre ithalat (ISIC, Rev.3), 2009-2013 113 2.5. İş İstatistikleri 2.5.1 İş kay tlar na göre girişim say s, 2013 114 2.5.2 Mali arac kuruluş istatistikleri, 2008-2012 115 2.6. İnşaat 2.6.1 Kullanma amac na göre yap lacak yeni ve ilave yap lar, (Yap ruhsatlar na göre), 2013 116 2.6.2 Kullanma amac na göre tamamen veya k smen biten yeni ve ilave yap lar, (Yap kullanma izin belgelerine göre), 2013 117 VI

İçindekiler 2.7. Enerji 2.7.1 Kullan m yerlerine göre elektrik tüketimi, 2008-2012 118 2.8. Ulaşt rma 2.8.1 Motorlu kara taş tlar, 2009-2013 119 2.8.2 Y l içinde devri yap lan motorlu kara taş t say s, 2011-2013 119 2.8.3 Trafik kazalar, 2009-2013 120 2.8.4 Yol uzunluklar, 2009-2013 121 2.8.5 Kullan lan yak t türüne göre motorlu kara taş t say s, 2009-2013 122 2.8.6 Hava meydanlar nda iniş-kalk ş yapan uçak say s ile iç ve d ş hatlarda taş ma, 2009-2013 123 2.9. Eğitim 2.9.1 Eğitim seviyesine göre okul, öğretmen ve öğrenci say s, 2009/'10-2013/'14 124 2.9.2 Öğretmen baş na düşen öğrenci say s, 2009/'10-2013/'14 126 2.9.3 Yükseköğretim kurumlar nda kendi biriminde görevli öğretim eleman say s, 2008/'09-2012/'13 126 2.9.4 Yükseköğretim kurumlar nda önlisans ve lisans düzeyinde öğrenci say s, 2008/'09-2012/'13 127 2.10. Sağl k 2.10.1 Hastane ve yatak say s, 2008-2012 128 2.10.2 Sağl k personeli say s, 2008-2012 128 2.11. İşgücü 2.11.1 Kurumsal olmayan nüfusun y llara göre işgücü durumu (15+ yaş), 2011-2013 129 2.11.2 İstihdam edilenlerin sektörel dağ l m (15+ yaş), 2011-2013 129 2.11.3 İş arama süresine göre işsizler (15+ yaş), 2011-2013 130 2.11.4 Eğitim durumuna göre işgücü, işsiz, istihdam durumu (15+ yaş), 2011-2013 130 2.11.5 İstihdam edilenlerin y llara göre işteki durumu (15+ yaş), 2011-2013 131 2.11.6 İşgücüne dahil olmayanlar n y llara göre işgücüne dahil olmama nedenleri (15+ yaş), 2011-2013 131 2.12. Tar m 2.12.1 Tar m alan kullan m, 2009-2013 132 2.12.2 Tah llar ve diğer bitkisel ürünlerin hasat edilen alan, 2009-2013 133 2.12.3 Tah llar ve diğer bitkisel ürünlerin üretim miktarlar, 2009-2013 134 2.12.4 Sebzelerin üretim miktarlar, 2009-2013 135 2.12.5 Meyvelerin üretim miktarlar, 2009-2013 136 2.12.6 Seçilmiş ürünlerde örtü alt sebze ve meyve üretim miktarlar, 2009-2013 137 2.12.7 Niteliklerine göre örtü alt tar m alanlar, 2009-2013 138 2.12.8 Organik bitkisel üretim (geçiş süreci dahil), 2009-2013 138 2.12.9 Canl hayvanlar, 2009-2013 139 2.12.10 Süt ve bal üretimi, 2009-2013 139 2.12.11 Tar msal üretim değeri, 2009-2013 140 2.12.12 Seçilmiş tar msal alet ve makine say lar, 2009-2013 141 2.12.13 İlçelere göre tar m alan kullan m, 2013 142 2.12.14 İlçelere göre seçilmiş tah l ve diğer bitkisel ürünlerin üretimi, 2013 143 2.12.15 İlçelere göre seçilmiş sebze ürünleri üretimi, 2013 143 2.12.16 İlçelere göre seçilmiş meyve ürünleri üretimi, 2013 144 2.12.17 İlçelere göre seçilmiş tar msal alet ve makineler, 2013 145 2.12.18 İlçelere göre hayvansal üretim, 2013 146 VII

İçindekiler 2.13. Çevre 2.13.1 Belediye su istatistikleri, 2004-2012 147 2.13.2 Belediye at ksu istatistikleri, 2004-2012 147 2.13.3 Belediye at k istatistikleri, 2004-2012 148 2.13.4 Belediyelerin çevresel harcamalar, 2007-2012 148 2.13.5 İçme ve kullanma suyu şebekesi ve ar tma tesisi ile hizmet verilen belediye say s ve nüfusu, 2010-2012 149 2.13.6 Kaynaklar na göre belediyeler taraf ndan içme ve kullanma suyu şebekesine çekilen su miktar, 2010-2012 149 2.13.7 Belediyelerin içme ve kullanma suyu ar tma tesisi mevcut durumu, 2010-2012 150 2.13.8 Kanalizasyon şebekesi ve ar tma tesisi ile hizmet verilen belediye say lar ve nüfusu, 2010-2012 150 2.13.9 Al c ortamlar na göre kanalizasyon şebekesinden deşarj edilen at ksu miktar, 2010-2012 151 2.13.10 At ksu ar tma tesisleri, 2010-2012 151 2.13.11 Bertaraf yöntemine göre belediye at k miktar, 2010-2012 152 2.13.12 İlçelere göre belediyelerin çevresel harcamalar, 2012 152 2.14. Turizm 2.14.1 Giriş, ç k ş kap lar n n bağl olduğu il ve ulaş m yoluna göre giriş ve ç k ş yapan vatandaşlar, 2009-2013 153 2.14.2 Giriş, ç k ş kap lar n n bağl olduğu il ve ulaş m yoluna göre giriş ve ç k ş yapan yabanc lar, 2009-2013 153 2.15. Kültür 2.15.1 Halk kütüphanesi, kitap ve yararlanma say s, 2008-2012 154 2.15.2 Sinema salonu, gösteri ve seyirci say s, 2008-2012 155 2.15.3 Tiyatro salonu, gösteri ve seyirci say s, 2007/'08-2011/'12 156 2.16. Seçim 2.16.1 Milletvekili genel seçimi, seçmen ve oy bilgileri, 2011 157 2.16.2 Yaş ve cinsiyete göre seçmen profili, 2014 157 2.16.3 İlçelere göre milletvekili genel seçimi sonucu, 2011 158 2.17. Adalet 2.17.1 Türlerine göre ceza infaz kurumu say s, 2008-2012 159 2.17.2 Suçun işlendiği yerleşim yeri ve eğitim durumuna göre ceza infaz kurumuna giren hükümlüler, 2008-2012 160 2.17.3 Suçun işlendiği yerleşim yeri ve suç türüne göre ceza infaz kurumuna giren hükümlüler, 2008-2012 161 2.17.4 Geliş nedenine göre güvenlik birimine gelen veya getirilen çocuklar, 2008-2012 162 2.17.5 İsnat edilen suç türüne göre güvenlik birimine gelen veya getirilen çocuklar, 2008-2012 163 2.18. Hanehalk Tüketim Harcamalar 2.18.1 Harcama türlerine göre hanehalk tüketim harcamas n n dağ l m, 2008-2012 164 Ek 1. Veri kaynaklar 165 2. İlgili bilgilere ulaşmak için... 166 VIII

Açıklama AÇIKLAMA 1. Giriş Bölgesel düzeyde kullan c talebi dikkate al narak seçilen belirli değişken ve göstergelerden oluşan bu çal şma, kullan c lar n bölgesel veriye daha kolay ulaşabilmesi amac yla haz rlanm şt r. Ayr ca grafiklerle verinin daha kolay anlaş labilmesi amaçlanm şt r. 2. Kapsam En fazla mevcut son beş referans dönem verileri içerilmektedir. TRA2 2. düzey bölgesi ve TRA21 3. düzey ili olan Ağr n n yan nda, İBBS 2. düzey (26 bölge) ve İBBS 3. düzey (81 il) göstergeleri kapsanmaktad r. Verilerin son güncelleme tarihi 01/07/2014 tür. 3. Veri Kaynaklar Verilerin önemli bir k sm Türkiye İstatistik Kurumunun çal şmalar ya da ilgili kurumlarla yap lan işbirliği ile elde edilmiştir. Bir bölümü ise ilgili kurumlar n yay nlar ndan olduğu gibi al nm şt r. İlk k s mda bu verilerden yararlan larak göstergeler hesaplanm şt r. 4. S n flamalar Bölgesel istatistiklerin toplanmas, geliştirilmesi, bölgelerin sosyo-ekonomik analizlerinin yap lmas, bölgesel politikalar n belirlenmesi ve Avrupa Birliği Bölgesel İstatistik Sistemi ne uygun, karş laşt r labilir istatistiki veri taban oluşturulmas amac yla ülke çap nda İstatistiki Bölge Birimleri S n flamas tan mlanm şt r. Bu s n flamada iller 3. Düzey olarak tan mlanm ş; ekonomik, sosyal ve coğrafi yönden benzerlik gösteren komşu iller ise bölgesel kalk nma planlar ve nüfus büyüklükleri de dikkate al narak 1. Düzey ve 2. Düzey olarak grupland r lmak suretiyle hiyerarşik İstatistiki Bölge Birimleri S n flamas yap lm şt r. Buna göre: 1. Düzey: 2. Düzey Bölge Birimlerinin grupland r lmas sonucu tan mlanm ş olup, 12 adettir. 2. Düzey: 3. Düzeydeki komşu illerin grupland r lmas sonucu tan mlanm ş olup, 26 adettir. 3. Düzey: İl düzeyinde 81 adet İstatistiki Bölge Birimi yer almaktad r. Her il bir İstatistiki Bölge Birimini tan mlamaktad r. S n flamaya ilişkin ayr nt l bilgi İstatistiki Bölge Birimleri S n flamas tablosunda verilmektedir. Simge ve K saltmalar... Bilgi elde edilememiştir - Bilgi yoktur * Bilgi geçicidir c Gizli veri 0 Kullan lan birimin yar s ndan azd r TL Türk Liras $ ABD Dolar İBBS İstatistiki Bölge Birimleri S n flamas TÜFE Tüketici Fiyat Endeksi GSKD Gayri Safi Katma Değer 2012/ 13 01/10/2012 ile 31/09/2013 aras ndaki öğrenim dönemi 2010/ 11 2010 da başlayan ve 2011 de biten tiyatro sezon y l NACE Rev. 2 Avrupa Topluluğu nda Ekonomik Faaliyetlerin İstatistiki S n flamas ISIC Rev.3 Tüm Ekonomik Faaliyetlerin Uluslararas Standart Sanayi S n flamas CPA Faaliyetlere Göre Ürünlerin İstatistiki S n flamas MWh 1 000 000 watt saate eşdeğer enerji birimi KWh 1 000 watt saate eşdeğer enerji birimi IX

Açıklama İstatistiki Bölge Birimleri S n flamas (İBBS) 1. Düzey 2. Düzey 3. Düzey 1. Düzey 2. Düzey 3. Düzey TR1 İstanbul TR10 İstanbul TR100 İstanbul (Zonguldak, TR811 Zonguldak (Tekirdağ, TR211 Tekirdağ TR81 Karabük, TR812 Karabük TR21 Edirne, TR212 Edirne Bart n) TR813 Bart n TR2 Bat K rklareli ) TR213 K rklareli Bat (Kastamonu, TR821 Kastamonu Marmara ( Bal kesir, TR221 Bal kesir TR82 Çank r, TR822 Çank r TR22 Çanakkale ) TR222 Çanakkale TR8 Karadeniz Sinop) TR823 Sinop TR31 (İzmir) TR310 İzmir (Samsun, TR831 Samsun (Ayd n, TR321 Ayd n Tokat, TR832 Tokat TR32 Denizli, TR322 Denizli TR83 Çorum, TR833 Çorum Muğla) TR323 Muğla Amasya) TR834 Amasya TR3 Ege (Manisa, TR331 Manisa (Trabzon TR901 Trabzon Afyonkarahisar, TR332 Afyonkarahisar Ordu, TR902 Ordu TR33 Kütahya, TR333 Kütahya Doğu Giresun, TR903 Giresun Uşak) TR334 Uşak TR9 Karadeniz TR90 Rize, TR904 Rize (Bursa, TR411 Bursa Artvin, TR905 Artvin TR41 Eskişehir, TR412 Eskişehir Gümüşhane) TR906 Gümüşhane Bilecik ) TR413 Bilecik (Erzurum, TRA11 Erzurum Doğu ( Kocaeli, TR421 Kocaeli TRA1 Erzincan, TRA12 Erzincan TR4 Marmara Sakarya, TR422 Sakarya Bayburt ) TRA13 Bayburt TR42 Düzce TR423 Düzce TRA Kuzeydoğu (Ağr, TRA21 Ağr Bolu, TR424 Bolu Anadolu Kars, TRA22 Kars Yalova ) TR425 Yalova TRA2 Iğd r, TRA23 Iğd r Bat TR51 ( Ankara) TR510 Ankara Ardahan ) TRA24 Ardahan TR5 Anadolu ( Konya, TR521 Konya (Malatya, TRB11 Malatya TR52 Karaman) TR522 Karaman Elaz ğ, TRB12 Elaz ğ TRB1 ( Antalya, TR611 Antalya Bingöl, TRB13 Bingöl TR61 Isparta, TR612 Isparta Ortadoğu Tunceli ) TRB14 Tunceli TRB Burdur) TR613 Burdur Anadolu (Van, TRB21 Van TR62 (Adana, TR621 Adana Muş, TRB22 Muş TR6 Akdeniz Mersin) TR622 Mersin TRB2 Bitlis, TRB23 Bitlis TR63 (Hatay, TR631 Hatay Hakkari ) TRB24 Hakkari Kahramanmaraş TR632 Kahramanmaraş (Gaziantep, TRC11 Gaziantep Osmaniye) TR633 Osmaniye TRC1 Ad yaman, TRC12 Ad yaman TR71 (K r kkale, TR711 K r kkale Kilis ) TRC13 Kilis Aksaray, TR712 Aksaray (Şanl urfa, TRC21 Şanl urfa Niğde, TR713 Niğde TRC Güneydoğu TRC2 Diyarbak r ) TRC22 Diyarbak r Orta Nevşehir, TR714 Nevşehir Anadolu (Mardin, TRC31 Mardin TR7 Anadolu K rşehir) TR715 K rşehir Batman, TRC32 Batman TR72 (Kayseri, TR721 Kayseri TRC3 Ş rnak, TRC33 Ş rnak Sivas, TR722 Sivas Siirt) TRC34 Siirt Yozgat) TR723 Yozgat Toplam 12 26 81 X

Genel Bilgiler GENEL BİLGİLER Tarihçe Orta Asya dan gelen kavimlerin Anadolu ya girişleri s ras nda Ağr, bir geçiş oluşturmuş, dolay s yla birçok medeniyete sahne olmuştur. Ancak bu medeniyetler Ağr y bir giriş kap s olarak gördüklerinden burada çok köklü bir uygarl k oluşturamam şlard r. Bölgede egemenlik kurduklar san lan Hititler in güçlerini yitirmeleri üzerine, M.Ö.1340-M.Ö.1200 tarihleri aras nda Hurriler bölgeye yerleşmişlerdir. Hurriler krall k merkezi olan Urfa dan uzak olan Ağr y ellerinde tutamam şlard r. En köklü uygarl ğ Urartular oluşturmuştur. Urartu nun Van Gölü nün kuzey ve kuzeydoğusundaki ülkeler üzerine, Kral İspuini (M.Ö.825-M.Ö.810) döneminde seferler başlam ş, Kral Menua(M.Ö.810- M.Ö.786) döneminde bu ak nlar daha da ağ rl k kazanm şt r. Kuzeye ve kuzeydoğuya giden yollar üzerinde inşa edilen kaleler, buraya yap lan seferlerin önceden planland ğ n göstermektedir. Ağr Dağ n n yamaçlar nda, Karakoyunlu ve Taşburun köylerinin aras nda ele geçen bir Urartu yaz t Kral Menua n n bu bölgedeki egemenliğinin kesin kan t d r. M.Ö.712 y llar nda K z l rmak boylar na kadar uzanan Kimmerler, Ağr da geçici de olsa bir hâkimiyet kurmuşlard r. Medler (M.Ö.708-M.Ö.555) Asur Devleti nin y k lmas ile birlikte bir yay lma sürecine girmiş, bunun sonucu olarak da Ağr ve çevresini topraklar na katm şlard r. Medler in y k lmas ile birlikte Persler; Büyük İskender in Pers Kral III.Darius u (M.Ö.331) yenerek Anadolu yu ele geçirdiği zamana kadar yaklaş k iki yüzy l kadar bölgede yaşam şlard r. Büyük İskender in ölümü üzerine oluşan boşluktan faydalanan Ermeniler bölgeyi ele geçirmişlerdir. Doğu Anadolu ya gelip yerleşen ilk Türk topluluğu M.Ö.680 y l nda bölgeye gelen Sakalard r. Murat Nehri ve Doğubayaz t çevrelerine k sa sürede yerleşmişlerdir. Daha sonralar Arsakl lar ve Artaks yasl Krall ğ, Ağr ve çevresine hakim olmuştur. Bölge, Hz. Osman zaman nda İslam ordular taraf ndan fethedilmiştir. 872 y l na değin Abbasilerin kontrolü alt nda kalan Ağr, daha sonra Bizans n kontrolüne geçmiştir. 1071 Malazgirt Savaş sonras bölgeye Türk boylar gelmeye başlam şt r. Ağr, yüzy la yak n bir süre Sökmenli Devleti nin s n rlar içine girmiştir. 1027-1225 y llar aras nda Ani Atabekleri, 1239 da Cengizliler, 1256-1358 y llar aras nda İlhanl lar Ağr da hüküm sürmüşlerdir. İlhanl lar bazen kurultaylar n Ağr Dağ nda yapm ş, Anadolu ve İran buradan yönetmişlerdir. 1393 de Moğol hakan Aksak Timur, Ağr bölgesini ele geçirmiştir. 1405 1468 tarihleri aras nda Ağr, Karakoyunlu topraklar içinde yer alm ş, Karakoyunlular y k l nca Ağr Akkoyunlular n egemenliğine geçmiştir. Ağr, Yavuz Sultan Selim taraf ndan Çald ran Savaş sonras Osmanl topraklar na kat lm şt r. Osmanl döneminde Şorbulak olarak an lan ilin ad, Ermeniler zaman nda Karakilise olarak değiştirilmiştir. Kaz m Karabekir Paşa zaman nda Karakilise ismi değiştirilerek Karaköse diye adland r lm şt r. Nuh Tufan ile ilgisinden dolay Tevrat ta ad geçen Ararat Dağ ve ülkesinin, Ağr ve çevresinin olduğu san lmas dolay s yla Ağr ya bat l lar taraf ndan Ararat da denilmektedir. 1834 y l nda bucak, 1869 y l nda ilçe olan Ağr, 1927 y l nda il merkezi olmuştur. 5 137 metre yüksekliğiyle Türkiye nin en büyük dağ olan Ağr Dağ ndan dolay da Ağr ad n alm şt r. XI

Genel Bilgiler Coğrafi Durum 39.05 ve 40.07 kuzey enlemleri ile, 42.20 ve 44.30 doğu boylamlar aras nda yer alan il, deniz seviyesinden 1 640 metre yükseklikte kurulmuştur. Anadolu İran la bağlant s n sağlayan yolun Üzerinde bulunmas ile önemi artan ilin doğusunda İran, bat s nda Muş ve Erzurum, kuzeyinde Kars, güneyinde Van ve Bitlis ile kuzeydoğusunda Iğd r ili bulunmaktad r. Doğu Anadolu Bölgesi'nin Yukar Murat-Van bölümü içinde kalan yüksek Anadolu yaylas n n devam üzerinde yer almaktad r. Ağr n n Dağlar : Ağr ilinde dağlar, ilin ad yla özdeşleşecek kadar önemli bir yer tutar. Bunlar n baş nda Türkiye'nin en büyük dağ olan Ağr Dağ, Doğubayaz t ilçesine 15 kilometre uzakl ktad r. Doruk Tepesi kükürtlü bir tabaka ile kapl olduğundan fazla Kar tutmamaktad r. Ancak doruğun biraz aşağ s nda başlayarak 1 000 metrelik bir bölümü sürekli karla kapl d r ve burada Türkiye'nin en büyük buzulu bulunmaktad r. Zirvesinde bulutsuz zaman n az olduğu dağ, merkezi bir lav püskürmesi sonucu oluşmuştur. Tepesi d şa doğru kabar k bir koniyi and ran dağ n en önemli özelliği küçük tepeler meydana getirmeden, dikine olarak, birdenbire yükselmesidir. Büyük ve Küçük Ağr Dağ doruklar aras nda taban 2 700 metreye inen Serdarbulak beli bulunur. Ağr Dağ daha bat daki Hama Dağ 'nda çengelli gediği ile ayr l r. Ağr Dağ 'n n zirvesine ilk defa 1829 y l nda, Prof. Frederic Parat başkanl ğ ndaki heyet ç km şt r. Nuh Tufan ile ilgili olarak, Nuh'un Gemisi'nin burada bulunduğu yolundaki varsay m nedeniyle de Ağr Dağ önemli bir yer teşkil etmektedir. İlde; Ağr -Van aras nda yükselen, 3 533 metre yüksekliğe sahip Tendürek Dağ, Van Gölü'nün kuzeybat s nda sönmüş bir volkanik dağ olan 4 058 metre yükseklikteki Süphan Dağ da bulunmaktad r. Ovalar:Bölgenin volkanik bir arazi olmas sebebiyle, ovalar çöküntü neticesinde meydana gelmiştir. Ovalar daha çok tah l ekimi yap lan ve mera olarak kullan lan klasik ova tan m n n ötesinde, genel anlam yla düzlüktür. Ağr -Eleşkirt Ovas Doğubayaz t Ovas Tutak Ovas Patnos Ovas Yaylalar: Yaylalar, özellikle hayvanc l k aç s ndan büyük önem taş rlar. Bunlar geniş otlaklarla kapl düzlüklerdir. Aladağ Yaylalar Sinek Yaylas Bitki Örtüsü: Volkanik bir arazi oluşu, yağ şlar n az, s n n çok düşük olmas sebebiyle dağlar ve ovalar çarp kt r. Arazinin %80 i ekime elverişli değildir. Tabii bitki örtüsü, genellikle yüksek plato stepleri görünümündeki bozk rlard r. Bozk rlar özellikle, Ağr merkez, Eleşkirt ilçesi ve Yukar Murat Irmağ civar nda yoğunluk kazan r. Eskiden Ağr Dağ 'n n yamaçlar zengin ormanlarla kapl iken, tahripler neticesinde bugün bitki örtüsü step görünümü alm şt r. İklim koşullar ndan dolay birçok ot türü yetişmektedir. XII

Genel Bilgiler Akarsular: Ağr ilinde irili ufakl birçok akarsu vard r. En önemlileri Keban Baraj Gölü ne dökülen Murat Irmağ n n yukar ç ğ r n oluşturan derelerdir. İlin en büyük akarsuyu F rat nehrinin ana kollar ndan biri olan Murat Irmağ d r. Muratbaş yöresinden doğan rmak, Ağr -Eleşkirt Ovas ndan geçerek çeşitli kollara ayr l r. Eleşkirt Ovas nda ald ğ şiryan çay en önemli koludur. Daha sonra güneye yönelerek, Hamur Boğaz' ndan geçer ve Muş Ovas na kadar iner. Irmağa kat lan diğer kollar Şiryan (şeriyan) Deresi d ş nda, Eleşkirt Deresi, Kopuzdere, Taşl çay, Körsu, Gelutan Deresi, Ahmetbey Deresi, Küpk ran çay, ve Mandal k çay d r. İlde bulanan diğer akarsular ise; Eleşkirt çay, Murat Suyu, Sar su ve Bal kçay d r. Göller: İl s n rlar içinde en önemli göl Bal k Gölüdür. Türkiye'nin en yüksek göllerinden biri olan bu gölde alabal k avlan r. Ayr ca büyük ve küçük Ağr dağlar n n eteklerinde Gökyüzü ve Saz Gölü ad iki göl daha vard r. Bunlar n d ş nda Şeyh ve Danikel Gölleri bulunur. Ancak bunlar yaz aylar nda bir batakl k görünümündedirler. İklim: Ağr da sert karasal iklim hüküm sürmektedir. K şlar çok sert geçer, yazlar ise s cakt r. İlkbahar ve sonbahar mevsimleri k sa sürmektedir. Geçitler: Tahir geçidi: Eleşkirt ile Horasan aras ndad r. İpek geçidi: Doğubayaz t ile Diyadin aras ndad r. Ahtalar geçidi: Kağ zman-kars ile Ağr aras ndad r. Çat geçidi: Ağr ile Erzurum aras ndad r. Çilli geçidi: Iğd r ile Doğubayaz t aras ndad r. K l ç Gediği geçidi: Eleşkirt Ovas n n bat s ndad r. Ağr geçidi: Ağr -Van aras nda, Aladağ' n güneyindedir. İdari ve Sosyo-Ekonomik Durum İdari yap : Ağr da merkez ilçeler dâhil 8 ilçe, 12 belediye ve 562 köy bulunmaktad r. Nüfus: Ağr ilinin nüfusu, 2013 Adrese Dayal Nüfus Kay t Sistemi sonuçlar na göre 551 117 dir. Alan: Kuzeydoğu Anadolu Bölgesinde yer alan Ağr 'n n yüzölçümü 11 520 kilometrekaredir. Topraklar n n %46 s n dağl k alanlar, %29 unu ovalar, %18 ini platolar ve %7 sini yaylalar oluşturmaktad r. İlçeler: Nüfus bak m ndan en büyük ilçeleri s ras yla: Ağr Merkez, Patnos, Doğubayaz t, Diyadin, Eleşkirt, Tutak, Taşl çay, Hamur. Yüzölçümü bak m ndan en büyük ilçesi Doğubayaz t, en küçük ilçesi ise Taşl çay d r. İlin öne ç kan özellikleri Ekonomik: Ağr 'da halk n geçimi genelde tar m ve hayvanc l ğa dayanmaktad r. Ekonomi tar mdan çok hayvanc l k ve hayvan ürünlerine dayan r. Düzlük alanlar n daha verimli olduğu Ağr 'da genellikle tarla ziraat na dayal tar m ve hayvanc l k gelişmiştir. Yayla ve meralarda yetişen hayvanlar ve bu hayvanlardan elde edilen ürünler, il ticaret hayat nda önemli rol oynar. Şehir merkezine yak n köylerde ar c l k da yap l r. XIII

Genel Bilgiler İlin endüstri ürünleri ve sanayi mallar ihtiyac genellikle uzak illerden sağlanmaktad r. Sanayi Türkiye'nin ekonomik gücüne katk da bulunacak ve büyük ölçüde etki edecek derecede değildir. Ağr 'n n toprak ürünleri bak m ndan da milli ekonomiye katk s azd r. Yap lan sanayi kuruluşlar halk n başl ca geçim kaynağ olan hayvanc l ğa yöneliktir. Hayvansal hammaddelerin bir k sm bu endüstri kollar nda işlenir. Ağr ilinin işsizlik oran 2013 y l için %6,8 işgücüne kat lma oran %57,1 ve istihdam oran %53,2 dir. İran s n r nda bulunmas ve Gürbulak S n r Kap s sebebiyle Doğubayaz t'ta ticaret daha gelişmiştir. İlçe merkezleri ayn zamanda ticaret merkezleridir. Köylerdeki ticaret; canl hayvan, hayvanc l k ve ziraat ürünleri ile çerçi ve sat c lar n pazarlad ğ ihtiyaç mallar na aittir. Ağr Ülkemizin önemli bir hayvanc l k merkezi durumundad r. İldeki en önemli geçim kaynağ hayvanc l k olup, ekonominin temeli hayvan ve hayvan ürünlerinin sat ş na dayan r. İlin coğrafi yap s itibariyle geniş yayla ve meralar n bulunmas ve toprağ n tar ma fazla elverişli olmamas nedeniyle hayvanc l k büyük oranda yayg nlaşm şt r. Koyun başta olmak üzere büyük ve küçükbaş hayvan yetiştiriciliği ile süt ürünleri, Ağr ilinin başl ca gelir kaynaklar n oluşturmaktad r. Dağlarda yabani keçi, boz ve beyaz ay, sansar, tilki, kurt ve tavşan bulunur. Ayr ca Ağr Dağ 'nda derisi k ymetli engerek y lan ile ilde özellikle sazl klar ve göl k y lar nda yabanördeği, yabankaz, turna ve keklik gibi av kuşlar bulunmaktad r. Ağr 'n n yurt ekonomisine en büyük katk s canl hayvan ihracat ve hayvansal ürünlerdir. Hayvan ürünlerinden; süt, yoğurt, peynir, lor, yağ, ve et olarak faydalan ld ğ gibi deri ve yününden de önemli derecede faydalan l r. Kilim, çorap, başl k, keçe, eldiven gibi kullanma ve sergi eşyalar örülür. Hayvanlar n gübresi kurutularak tezek ad verilen yakacak olarak kullan l r. İlde görülen göçebe hayat hayvanc l ğ n bir sonucudur. Haziran ay gelince göçebe halk Ağr Dağ, Süphan Dağ ve Tendürek Dağ eteklerine ve Aladağ, Sinek, Mergezer, Mergemir, K l ç ve Katavin yaylalar na ak n ederler. Sosyal: İl ve ilçe merkez nüfusunun toplam nüfusa oran %53 tür. Nüfusun, 294 705 kişisi şehirlerde yaşarken, 256 472 kişisi bucak ve köylerde yaşamaktad r. İl merkezi nüfusu 110.199 dur. Ağr ilinde genç nüfusun ağ rl ğ dikkat çekicidir. 2013 y l nda il nüfusunun %60 25 yaş n alt ndad r. 25 65 yaş aras nüfus toplam nüfusun %35 ini, 65 yaş üstü nüfus toplam nüfusun %4 ünü oluşturmaktad r. Adrese Dayal Nüfus Kay t Sistemi verilerine göre ilin kilometrekareye 48 kişi olan nüfus yoğunluğu,100 olan ülke nüfus yoğunluğunun alt ndad r. Ağr ili 2013 y l y ll k nüfus art ş h z -2,2 dir. 2012 2013 y llar için Ağr ilinin -24,6 net göç h z ile göç verdiği anlaş lmaktad r. Kültürel: Türkiye nin en yüksek dağ olan Ağr, dağc l k ve dağ turizmi aç s ndan önemli bir merkezdir. Kutsal kitaplarda da ad geçen Nuh un Gemisi nin efsaneye göre burada olduğuna inan l r. Eski Doğubayaz t olarak bilinen bölgede yer alan İshakpaşa Saray ise ilk kanalizasyon ve merkezi s tma sistemine sahip son dönem Osmanl mimarisi örneğidir. Gezilecek Yerler: Meteor Çukuru, Bal k Gölü, İshak Paşa Saray, Nuh'un Gemisi'nin İzi, Ağr Dağ, Dambat Kapl cas, Buz Mağaras, Diyadin Kapl calar. XIV

Temel Göstergeler 1. TEMEL GÖSTERGELER Bu bölümde bölgedeki gelişmelere ait temel göstergeler İBBS 2. düzey (26 bölge) ve İBBS 3.düzey (81 il) ayr m nda verilmiştir. Kişi baş na göstergeler hesaplan rken her bir düzey için ilgili y la ait Adrese Dayal Nüfus Kay t Sistemi (ADNKS) sonuçlar kullan lm şt r. ADNKS ye göre il, ilçe, belediye, köy ve mahalle nüfuslar belirlenirken: Nüfus ve Vatandaşl k İşleri Genel Müdürlüğü (NVİGM) taraf ndan, ilgili mevzuat ve idari kay tlar uyar nca Ulusal Adres Veri Taban 'nda yerleşim yerlerine yönelik olarak yap lan idari bağl l k, tüzel kişilik ve isim değişiklikleri dikkate al nmaktad r. Bu kapsamda, 6360 ve 6447 say l kanunlar ile düzenlenen ve bu kanunlar uyar nca ilk mahalli idareler genel seçimlerinde yürürlüğe girecek olan idari bağl l k ve tüzel kişilik değişiklikleri ile 5393 say l Yasa'n n 8 inci ve 11 inci maddelerine göre al nan ve söz konusu Kanun gereğince ilk mahalli idareler seçimlerinde uygulanacak olan birleşme ve kat lmalar, belediye ve köy tüzel kişiliğinin kald r lmas na ve bir beldenin köye dönüştürülmesine dair kararlar, Yüksek Seçim Kurulu Başkanl ğ 'n n 421 say l Karar na istinaden, NVİGM taraf ndan 1 Aral k 2013 tarihi itibar yla Ulusal Adres Veri Taban 'na yans t ld ğ için, 2013 ADNKS sonuçlar belirtilen değişiklikleri içermektedir. Tan m ve Kavramlar Y ll k nüfus art ş h z : İki say m tarihi aras ndaki dönemde her 1000 nüfus için y ll k artan nüfustur. Y ll k nüfus art ş h z, doğal art ş bağ nt s ile hesaplanmaktad r; P n+t = P n * e rt Burada; P n P n+t e r t : n tarihindeki (dönem baş ndaki) nüfusu, : n+t tarihindeki (t y l sonra) nüfusu, : Logaritmay, : Y ll k nüfus art ş h z n, : İki tarih aras ndaki süreyi (y l olarak) göstermektedir. İki say m y l nüfuslar n n birbirine oranlanmas yoluyla elde edilen rakamsal değerler, oransal değerler olup, y ll k nüfus art ş h z n ifade etmemektedir. Y ll k nüfus art ş h z Microsoft Excel program nda aşağ daki formül kullan larak da hesaplanabilmektedir: = (LN (Sonraki Say m / Önceki Say m) / (iki say m y l aras ndaki fark))*1 000 Örnek: = (LN(2013 ADNKS nüfusu / 2012 ADNKS nüfusu) / (İki ADNKS dönemi aras ndaki y l fark ))*1 000 = (LN(76 667 864 / 75 627 384)/(1))*1 000 = 13,7 Nüfus yoğunluğu: Bir kilometrekareye düşen nüfustur. Nüfus yoğunluğu hesaplan rken göller hariç yüzölçümü verileri kullan lm şt r. Net göç: Belirli bir ilin ald ğ göç ile verdiği göç aras ndaki farkt r. Belirli bir ilin ald ğ göç verdiğinden fazla ise net göç pozitif, verdiği göç ald ğ göçten fazla ise göç negatiftir. 1

Temel Göstergeler Net göç h z : Göç edebilecek her bin kişi için net göç say s d r. m (.i-i.) = [(M.i -M i. )/(P i,t+n -0,5*(M.i -M i. ))]*k m (.i-i.) : Net göç h z M.i : Ald ğ göç M i. : Verdiği göç M.i - M i. : Net göç P i,t+n : i'nin t+n zamandaki daimi ikametgah nüfusu i : Göçün incelendiği alan k : Sabit say (k=1 000) Örneğin; Ağr ilinin, 2012-2013 döneminde ald ğ göç 14 725, verdiği göç 28 477, toplam nüfus 551 177 dir. 2012-2013 dönemine ilişkin net göç h z n hesaplamak için; m (Ağr ) = [(14 725-28 477)/(551 177-0,5*(14 725-28 477))]*1 000 m (Ağr ) = -24,64 olarak bulunur. Yaş: Kişinin bitirmiş (tamamlam ş) olduğu yaşt r. Daha önceki y llarda, kişilerin bitirmiş olduğu yaş bilgisi bir y l 365 gün olarak dikkate al narak hesaplanm şt r. 2013 ADNKS yaş hesab nda ise, önceki y llardan farkl olarak art k y llar göz önünde bulundurulmuştur. Art k y l, Miladi takvimde 366 gün olan, yani diğer y llara göre bir gün uzun olan y llara verilen add r. Bu fazladan gün 29 Şubat olarak dört y lda bir uygulan r. Cinsiyet oran : Her 100 kad n için erkek say s d r. Cinsiyet oran = (P E /P K )*100 P E : Erkek nüfus P K : Kad n nüfus Toplam yaş bağ ml l k oran : 15-64 yaş grubundaki her 100 kişi için 0-14 ve 65 ve daha yukar yaş gruplar ndaki kişi say s d r. (0-14 yaştaki nüfus)+ (65 ve daha yukar yaş grubundaki nüfus) Toplam yaş bağ ml l k oran = --------------------------------------------------------------------------- * 100 (15-64) yaştaki nüfus Brüt okullaşma oran : İlgili öğrenim türündeki tüm öğrencilerin, ait olduğu öğrenim türündeki teorik yaş grubunda bulunan toplam nüfusa bölünmesi ile elde edilir. A: Toplam öğrenci say s B: Teorik yaş grubundaki toplam nüfus A Brüt okullaşma oran = ----- x 100 B Net okullaşma oran : İlgili öğrenim türündeki teorik yaş grubunda bulunan öğrencilerin, ait olduğu öğrenim türündeki teorik yaş grubunda bulunan toplam nüfusa bölünmesi ile elde edilir. A: Teorik yaş grubundaki öğrenci say s B: Teorik yaş grubundaki toplam nüfus A Net okullaşma oran = ----- x 100 B 2

Temel Göstergeler Kaba evlenme h z : Belli bir y l içinde her bin nüfus baş na düşen evlenme say s d r. KEH E 1000 N KEH: Kaba evlenme h z E : Evlenme say s N : Y l ortas nüfus Kaba boşanma h z : Belli bir y l içinde her bin nüfus baş na düşen boşanma say s d r. KBH B 1000 N KBH: Kaba boşanma h z B : Boşanma say s N : Y l ortas nüfus Ortalama ilk evlenme yaş : Belli bir y l içinde ilk kez evlenen çiftlerin ortalama evlenme yaş d r. Ortalama ilk evlenme yaş erkek ve kad n için ayr hesaplanmaktad r. Y N i 1 N y i Y: Ortalama ilk evlenme yaş y i : ilk kez evlenen i. kişinin yaş N: ilk kez evlenen kişi say s Kaba doğum h z : Belli bir y l içinde her 1000 nüfus baş na düşen doğum say s d r. KDH N D 1000 KDH: Kaba doğum h z D : Doğum say s N : Y l ortas nüfus Toplam doğurganl k h z : Bir kad n n, doğurgan olduğu dönem boyunca (15-49 yaşlar aras nda) yaşayacağ ve belirli yaşa özel doğurganl k h z n takip edeceği varsay m alt nda doğurabileceği ortalama canl doğan çocuk say s d r. 45 49 TDH i 15 19 Di N i 5 3

Temel Göstergeler TDH: Toplam doğurganl k h z D i N i : i. yaş grubundaki doğum say s : i. yaş grubundaki y l ortas kad n nüfus Kaba ölüm h z : Belli bir y l içinde her 1 000 nüfus baş na düşen ölüm say s d r. Ö KÖH 1000 N KÖH: Kaba ölüm h z Ö N : Ölüm say s : Y l ortas nüfus Bebek ölüm h z : Belli bir y l içinde her 1 000 canl doğum baş na düşen bebek ölüm say s d r. BÖ BÖH 1000 D BÖH: Bebek ölüm h z BÖ : Bebek ölüm say s D : Canl doğum say s İhracat: Bir ülkede yerleşik kişi ve kurumlar n diğer ülkelere mal satmas d r. İthalat: Bir ülkede yerleşik kişi ve kurumlar n diğer ülkelerden mal sat n almas d r. Gayrisafi katma değer (GSKD): Bir bölgede yerleşik ekonomik birimlerin belli bir dönemde bu bölgedeki ekonomik faaliyetleri sonucunda ürettikleri mal ve hizmetlerin (ç kt ) üretim değerinden, bu üretimde bulunabilmek için kulland klar mal ve hizmetler (ara tüketim) değerinin ç kar lmas sonucu elde edilen değerdir. GSKD (temel fiyatlarla) = Ç kt (temel fiyatlarla) - Ara Tüketim (al c fiyatlar yla) Bölgesel kişi baş gayrisafi katma değer: Cari fiyatlarla bölgesel gayri safi katma değerin y l ortas bölge nüfus tahminine bölünmesi ile elde edilen değerdir. Hesaplanan bu değerin ithalat ağ rl kl ortalama dolar kuruna bölünmesi ile dolar değeriyle kişi baş bölgesel gayri safi katma değere ulaş lmaktad r. Yerel birim: Coğrafi olarak tan mlanan bir yerdeki mal ve hizmetlere ilişkin faaliyetleri ya da bunlar n bir k sm n yürüten bir birimdir. Yerel birim, girişimin; büro, mağaza, büfe, fabrika, atölye, maden ocağ, şantiye, otel, lokanta, kafe, okul, hastane, depo gibi yerleşik olan bölümüdür. Yerel birim, bu yerde bir veya daha çok kişinin, tam süreli veya k smi süreli olarak çal şmas ile girişim için ekonomik faaliyet yürütür. Girişim merkezinin bulunduğu yer ile yard mc faaliyet yürüten birimlerin her biri ayr ayr yerel birimdir. Çal şan say s : Ücretle çal şanlar n y ll k ortalama say s na iş sahibi ve ortaklarla, ücretsiz çal şan aile fertlerinin ve ç raklar n y ll k ortalama say s n n eklenmesi ile bulunur. İstihdam Oran : İstihdam n, kurumsal olmayan çal şma çağ ndaki nüfus içindeki oran d r. İşgücüne kat lma oran : İşgücünün kurumsal olmayan çal şma çağ ndaki nüfus içindeki oran d r. 4

Temel Göstergeler İşsizlik oran : İşsiz nüfusun toplam işgücü içindeki oran d r. Maaş ve ücretler: Bir işveren taraf ndan, yan nda ücret, maaş, yevmiye karş l ğ çal şan kişiye, çal şmas karş l ğ nda yap lan nakdi (para) veya ayni (mal) ödemelerin toplam olarak tan mlan r. Maddi mallara ilişkin brüt yat r m: Referans dönemi süresince tüm maddi mallara (arazi, makine ve teçhizat, mevcut bina ve yap larda, inşaatlarda ve binalardaki büyük tadilatlar) yap lan yat r md r. Trafik kazas : Karayolu üzerinde hareket halinde olan bir veya birden fazla arac n kar şt ğ ölüm, yaralanma ve zararla sonuçlanm ş olan olayd r. Belediyelerde kişi baş na çekilen günlük su miktar : Belediyeler taraf ndan içme ve kullanma suyu şebekesi ile dağ t lmak üzere temin edilen günlük ortalama su miktar n n, içme ve kullanma suyu şebekesi ile hizmet verilen belediye nüfusuna oran d r. İçme ve kullanma şebekesi ile dağ t lmak üzere çekilen y ll k toplam su miktar n n (litre olarak) şebeke ile hizmet verilen nüfusa ve 365 e bölünerek kişi baş su miktar hesaplanmaktad r. Örneğin; Toplam çekilen içme suyu miktar (m 3 /y l) İçme ve kullanma suyu şebekesi ile hizmet verilen belediye nüfusu 930 825 055 13 710 512 ise, İçme suyu miktar = [930 825 055 (m 3 /y l) *1 000 (litre/m 3 ) / 365 (gün/y l)] = 2 550 205 630 (litre/gün) Kişi baş çekilen günlük su miktar = [2 550 205 630 (litre/gün)/13 710 512 (kişi)] = 186 litre/kişi-gün olarak hesaplan r. Nüfus ve Konut Araşt rmas : 2011 Nüfus ve Konut Araşt rmas, Adrese Dayal Nüfus Kay t Sistemi nden elde edilemeyen; hanehalk özellikleri, işgücü, istihdam ve işsizlik, göç ve göç nedeni, engellilik ile bina ve konut nitelikleri gibi bilgileri sağlamak amac yla yap lm şt r. Bu araşt rma; 2 Ekim 2011 tarihini referans gün kabul ederek, 3 Ekim-31 Aral k 2011 tarihleri aras nda, örnekleme yöntemiyle seçilmiş say m bölgelerindeki yaklaş k 2,2 milyon hanenin yan s ra kurumsal yerlerde bulunan kişilerle yap lm şt r. Araşt rmada yaklaş k 9 milyon kişi ile yüz yüze görüşme gerçekleştirilmiştir. Araşt rmada, ülkemizde ikamet eden Türkiye Cumhuriyeti vatandaşlar ile yabanc uyruklu kişiler kapsanm şt r. Ancak, alt aydan k sa süreli ülkemizde bulunan (örneğin yurt d ş nda ikamet edip, tatilini Türkiye de geçiren) T.C. vatandaşlar kapsam d ş nda tutulmuştur. Hanehalk : Aralar nda akrabal k bağ bulunsun ya da bulunmas n ayn konutta yaşayan bir veya birden fazla kişiden oluşan topluluktur. Konut d ş nda bir adres biriminde (işyeri, otel, pansiyon, misafirhane vb.) birlikte yaşayan kişiler de hanehalk olarak değerlendirilmiştir. Nüfus ve Konut Araşt rmas nda "Bir konut bir hanehalk teşkil eder." yaklaş m kullan lm şt r. Ayn konutta yaşayan herkes (kirac, çal şan, arkadaş vb.) ayn hanehalk n n üyesi kabul edilmiştir. 5

Temel Göstergeler Bina: Bir veya birden fazla konut ya da işyeri birimini kapsayan bir tavan veya çat yla örtülmüş temelden tavana kadar uzanan d ş duvarlar ile kaplanm ş, ikamet, sanayi, ticaret, eğitim ve diğer çeşitli kullan mlara tahsis edilen müstakil bir yap d r. Binalar, ikamet amaçl ve diğer (ikamet amaçl olmayan) olarak iki kategoriye ayr lmaktad r. Net kullan m alan bak m ndan en az yar s ikamet amac yla kullan lan binalar (boş konutlar, yazl k/mevsimlik konutlar, kap c daireleri dahil) ikamet amaçl binalar olarak tan mlan r. Bina kat say s : Bodrum, zemin, normal ve çat katlar dahil toplam kat say s d r. Cadde seviyesinin alt nda yer alan katlar da toplam kat say s na dahildir. Bina inşa y l : Binan n nihai olarak bitirildiği veya fiilen ikamete aç ld ğ y ld r. Konut: Bir hanehalk n n yaşayabilmesi için inşa edilmiş, düzenlenmiş veya dönüştürülmüş; binan n tamam n kapsayan veya binan n ayr bir bölümünde bulunan, oda veya oda grubundan ve uzant lar ndan (koridor, giriş gibi) oluşan bir ev veya apartman dairesidir. Borulu su sistemi: Su şebekesi veya su deposu gibi özel bir sisteme boru ile bağl olan ve akarsu sağlayan (çeşme, musluk gibi) sistemdir. Tuvalet: Dört taraf kapal, ayr bir kap s bulunan, insan d şk s n n ve kirli sular n plastik, beton, toprak vb. maddelerden yap lm ş bir boru yoluyla ana kanala, foseptik çukura veya lağ m borular na ak t ld ğ yerdir. Banyo: Dört taraf kapal olan, ayr bir kap s bulunan, kirli sular n akmas için bir yolu (gideri) bulunan, y kanmaya tahsis edilmiş ve tüm vücudun y kanmas na uygun yerdir. Yaşam Memnuniyeti Araşt rmas : Mutluluk: Ac, keder ve zd rab n yokluğu ve bunlar n yerine sevinç, neşe ve tatmin duygular n n varl ğ yla karakterize edilen durum; hayattan genel olarak memnun olma halidir. Memnuniyet: İhtiyaçlar n ve isteklerin karş lanmas ndan doğan tatmin duygusudur. Umut düzeyi: Anket kapsam nda görüşülen bireylerin çok umutlu, umutlu, umutlu değil ve hiç umutlu değil kategorileri itibariyle umut düzeylerinin derecelendirmeleridir. 6

Temel Göstergeler 7

Temel Göstergeler 8

Temel Göstergeler 1.1 İBBS 2. Düzey (26 bölge) kişi baş na gayri safi katma değer, 2011 Kişi baş na gayri safi katma değer ($) S ra 9 244 - TR10 İstanbul 13 865 1 TR21 Tekirdağ, Edirne, K rklareli 12 029 5 TR22 Bal kesir, Çanakkale 8 954 8 TR31 İzmir 11 443 6 TR32 Ayd n, Denizli, Muğla 8 668 9 TR33 Manisa, Afyonkarahisar, Kütahya, Uşak 8 283 11 TR41 Bursa, Eskişehir, Bilecik 12 126 4 TR42 Kocaeli, Sakarya, Düzce, Bolu, Yalova 13 138 2 TR51 Ankara 12 259 3 TR52 Konya, Karaman 7 118 13 TR61 Antalya, Isparta, Burdur 10 122 7 TR62 Adana, Mersin 7 232 12 TR63 Hatay, Kahramanmaraş, Osmaniye 5 904 19 TR71 K r kkale, Aksaray, Niğde, Nevşehir, K rşehir 7 087 14 TR72 Kayseri, Sivas, Yozgat 6 675 16 TR81 Zonguldak, Karabük, Bart n 8 536 10 TR82 Kastamonu, Çank r,sinop 6 594 18 TR83 Samsun, Tokat, Çorum, Amasya 6 762 15 TR90 Trabzon, Ordu, Giresun, Rize, Artvin, Gümüşhane 6 652 17 TRA1 Erzurum, Erzincan, Bayburt 5 901 20 4 001 25 TRB1 Malatya, Elaz ğ, Bingöl, Tunceli 5 820 21 TRB2 Van, Muş, Bitlis, Hakkari 3 515 26 TRC1 Gaziantep, Ad yaman, Kilis 4 952 22 TRC2 Şanl urfa, Diyarbak r 4 282 24 TRC3 Mardin, Batman, Ş rnak, Siirt 4 689 23 9

Temel Göstergeler 1.2 İBBS 2. Düzey (26 bölge) TÜFE göstergeleri Bir önceki y l n ayn ay na göre değişim oran (Aral k 2013/Aral k 2012) 12 ayl k ortalamalara göre değişim oran (2012-2013)/(2011-2012) (%) S ra (%) S ra 7,40-7,49 - TR10 İstanbul 7,48 13 7,89 5 TR21 Tekirdağ, Edirne, K rklareli 7,50 12 8,24 2 TR22 Bal kesir, Çanakkale 7,46 14 7,86 6 TR31 İzmir 7,94 4 7,27 19 TR32 Ayd n, Denizli, Muğla 7,29 22 6,92 25 TR33 Manisa, Afyonkarahisar, Kütahya, Uşak 6,98 24 7,29 18 TR41 Bursa, Eskişehir, Bilecik 7,62 8 7,49 14 TR42 Kocaeli, Sakarya, Düzce, Bolu, Yalova 7,79 6 7,94 4 TR51 Ankara 7,54 11 7,74 9 TR52 Konya, Karaman 7,84 5 7,43 16 TR61 Antalya, Isparta, Burdur 7,65 7 7,24 20 TR62 Adana, Mersin 7,45 15 7,72 10 TR63 Hatay, Kahramanmaraş, Osmaniye 7,36 18 6,92 25 TR71 K r kkale, Aksaray, Niğde, Nevşehir, K rşehir 8,44 2 7,80 7 TR72 Kayseri, Sivas, Yozgat 7,40 16 7,45 15 TR81 Zonguldak, Karabük, Bart n 7,60 9 7,67 11 TR82 Kastamonu, Çank r,sinop 7,33 20 6,97 24 TR83 Samsun, Tokat, Çorum, Amasya 7,33 20 7,39 17 TR90 Trabzon, Ordu, Giresun, Rize, Artvin, Gümüşhane 7,34 19 7,51 13 TRA1 Erzurum, Erzincan, Bayburt 8,04 3 7,67 11 6,63 25 7,15 23 TRB1 Malatya, Elaz ğ, Bingöl, Tunceli 7,40 16 7,75 8 TRB2 Van, Muş, Bitlis, Hakkari 7,22 23 7,22 21 TRC1 Gaziantep, Ad yaman, Kilis 8,51 1 9,08 1 TRC2 Şanl urfa, Diyarbak r 7,55 10 8,09 3 TRC3 Mardin, Batman, Ş rnak, Siirt 6,58 26 7,20 22 10

Temel Göstergeler 1.3 İBBS 2. Düzey (26 bölge) sanayi ve hizmetler sektörü göstergeleri, 2011 Yerel birim say lar n n Türkiye toplam içindeki pay Çal şan say lar n n Türkiye toplam içindeki pay Maaş ve ücretlerin Türkiye toplam içindeki pay Maddi mallara ilişkin brüt yat r mlar n Türkiye toplam içindeki pay (%) S ra (%) S ra (%) S ra (%) S ra 100,0-100,0-100,0-100,0 - TR10 İstanbul 24,2 1 30,0 1 38,1 1 31,5 1 TR21 Tekirdağ, Edirne, K rklareli 2,4 17 2,6 10 2,5 10 2,4 10 TR22 Bal kesir, Çanakkale 2,5 16 1,8 17 1,3 18 1,6 16 TR31 İzmir 6,1 3 6,4 3 6,7 3 4,6 6 TR32 Ayd n, Denizli, Muğla 5,0 4 3,9 8 2,7 8 2,2 11 TR33 Manisa, Afyonkarahisar, Kütahya, Uşak 3,9 9 3,3 9 2,6 9 2,4 9 TR41 Bursa, Eskişehir, Bilecik 4,8 6 5,9 4 6,4 5 6,7 4 TR42 Kocaeli, Sakarya, Düzce, Bolu, Yalova 4,4 8 5,3 5 6,4 4 7,1 3 TR51 Ankara 6,6 2 8,8 2 10,2 2 14,3 2 TR52 Konya, Karaman 2,9 13 2,3 14 1,6 14 1,6 14 TR61 Antalya, Isparta, Burdur 4,9 5 4,3 6 3,4 6 3,6 7 TR62 Adana, Mersin 4,6 7 3,9 7 3,0 7 3,4 8 TR63 Hatay, Kahramanmaraş, Osmaniye 3,2 12 2,5 11 1,8 12 4,7 5 TR71 K r kkale, Aksaray, Niğde, Nevşehir, K rşehir 1,8 19 1,2 20 0,9 21 0,7 22 TR72 Kayseri, Sivas, Yozgat 2,7 15 2,5 13 2,0 11 2,1 13 TR81 Zonguldak, Karabük, Bart n 1,3 22 1,2 21 1,4 17 1,2 18 TR82 Kastamonu, Çank r,sinop 0,9 25 0,7 25 0,5 24 1,2 19 TR83 Samsun, Tokat, Çorum, Amasya 3,3 11 2,3 15 1,5 15 1,6 15 TR90 Trabzon, Ordu, Giresun, Rize, Artvin, Gümüşhane 3,4 10 2,5 12 1,7 13 1,2 17 TRA1 Erzurum, Erzincan, Bayburt 1,0 24 0,8 24 0,6 23 0,7 24 0,8 26 0,4 26 0,2 26 0,7 20 TRB1 Malatya, Elaz ğ, Bingöl, Tunceli 1,7 20 1,4 19 0,9 20 0,7 23 TRB2 Van, Muş, Bitlis, Hakkari 1,3 21 0,8 23 0,4 25 0,4 26 TRC1 Gaziantep, Ad yaman, Kilis 2,8 14 2,3 16 1,4 16 2,2 12 TRC2 Şanl urfa, Diyarbak r 2,2 18 1,8 18 1,1 19 0,7 21 TRC3 Mardin, Batman, Ş rnak, Siirt 1,2 23 0,9 22 0,6 22 0,6 25 Not. 1. "Finans ve Sigorta faaliyetleri" ile "Bilgi ve iletişim faaliyetleri" içinde yer alan Programc l k ve yay nc l k faaliyetleri kapsam d ş d r. 2. Rakamlar yuvarlamadan dolay toplam vermeyebilir. 11

Temel Göstergeler 12

Temel Göstergeler 13

Temel Göstergeler 14

Temel Göstergeler 15

Temel Göstergeler 16

Temel Göstergeler 17

Temel Göstergeler 18

Temel Göstergeler 19

Temel Göstergeler 20

Temel Göstergeler 21

Temel Göstergeler 22

Temel Göstergeler 23

Temel Göstergeler 24

Temel Göstergeler 25

Temel Göstergeler 26

Temel Göstergeler 27

Temel Göstergeler 28

Temel Göstergeler 29

Temel Göstergeler 30

Temel Göstergeler 31

Temel Göstergeler 32

Temel Göstergeler 33

Temel Göstergeler 34

Temel Göstergeler 35

Temel Göstergeler 36

Temel Göstergeler 37

Temel Göstergeler 1.4 İBBS 3. Düzey (81 il) nüfus ve göç göstergeleri Nüfus 2013 İl ve ilçe merkez nüfusunun toplam nüfus içindeki oran 2013 Nüfus yoğunluğu 2013 Y ll k nüfus art ş h z 2012-2013 (%) S ra (%) S ra (kişi/km 2 ) S ra ( ) S ra 76 667 864 100,0-91,3-100 - 13,7 - TR100 İstanbul 14 160 467 18,5 1 100,0 1 2 725 1 21,8 13 TR211 Tekirdağ 874 475 1,1 23 100,0 1 139 15 25,7 6 TR212 Edirne 398 582 0,5 48 70,1 42 66 37-2,8 72 TR213 K rklareli 340 559 0,4 54 68,2 46 54 48-1,9 68 TR221 Bal kesir 1 162 761 1,5 17 100,0 1 81 31 1,7 58 TR222 Çanakkale 502 328 0,7 41 57,5 64 51 53 17,3 18 TR310 İzmir 4 061 074 5,3 3 100,0 1 338 3 13,8 27 TR321 Ayd n 1 020 957 1,3 20 100,0 1 130 17 14,2 25 TR322 Denizli 963 464 1,3 21 100,0 1 82 30 13,5 29 TR323 Muğla 866 665 1,1 24 100,0 1 67 34 18,1 16 TR331 Manisa 1 359 463 1,8 14 100,0 1 104 23 9,8 46 TR332 Afyonkarahisar 707 123 0,9 31 56,1 68 49 56 4,5 53 TR333 Kütahya 572 059 0,7 36 66,8 49 48 60-2,4 71 TR334 Uşak 346 508 0,5 52 68,8 45 65 38 12,3 36 TR411 Bursa 2 740 970 3,6 4 100,0 1 263 5 19,5 15 TR412 Eskişehir 799 724 1,0 25 100,0 1 58 43 12,6 34 TR413 Bilecik 208 888 0,3 71 77,0 32 49 57 23,1 9 TR421 Kocaeli 1 676 202 2,2 11 100,0 1 464 2 25,1 7 TR422 Sakarya 917 373 1,2 22 100,0 1 190 9 16,6 20 TR423 Düzce 351 509 0,5 51 59,8 59 137 16 14,4 24 TR424 Bolu 283 496 0,4 61 67,1 47 34 67 8,6 50 TR425 Yalova 220 122 0,3 69 70,4 41 260 6 38,5 2 TR510 Ankara 5 045 083 6,6 2 100,0 1 206 8 15,9 22 TR521 Konya 2 079 225 2,7 7 100,0 1 53 49 13,0 31 TR522 Karaman 237 939 0,3 66 70,9 39 27 73 10,6 42 TR611 Antalya 2 158 265 2,8 5 100,0 1 104 22 30,9 5 TR612 Isparta 417 774 0,5 46 69,2 44 50 55 2,7 57 TR613 Burdur 257 267 0,3 65 64,5 50 38 64 11,4 38 TR621 Adana 2 149 260 2,8 6 100,0 1 154 13 11,1 40 TR622 Mersin 1 705 774 2,2 10 100,0 1 110 20 13,5 28 TR631 Hatay 1 503 066 2,0 13 100,0 1 258 7 13,0 32 TR632 Kahramanmaraş 1 075 706 1,4 18 100,0 1 75 33 11,7 37 TR633 Osmaniye 498 981 0,7 42 75,1 34 160 12 13,8 26 TR711 K r kkale 274 658 0,4 62 84,4 31 61 41-0,3 64 TR712 Aksaray 382 806 0,5 49 62,6 51 51 54 7,6 52 TR713 Niğde 343 658 0,4 53 53,0 76 47 61 9,9 45 TR714 Nevşehir 285 460 0,4 60 59,1 63 53 51 0,9 59 TR715 K rşehir 223 498 0,3 68 74,2 36 35 66 10,3 44 TR721 Kayseri 1 295 355 1,7 15 100,0 1 76 32 15,9 23 TR722 Sivas 623 824 0,8 32 70,5 40 22 77 0,5 60 Kaynak: TÜİK, Adrese Dayal Nüfus Kay t Sistemi Sonuçlar, 2013 Not. 1. Nüfus yoğunluğu için göller hariç alanlar kullan lm şt r 2. Y ll k nüfus art ş h zlar hesaplan rken 2013 y l idari bölünüş yap s dikkate al nm şt r 38