Park Chan-wook: Görmediğimiz ya da seyretmediğimiz için şiddet, öfke, intikam gibi duyguların olmadığını söyleyemeyiz. 26. Uluslararası İstanbul Film Festivali ile yapılan ortak etkinlik çerçevesinde Güney Koreli usta yönetmen Park Chanwook ile 3 Nisan Salı günü Albert Long Hall Konferans Salonu nda sinema yazarı Alin Taşçıyan ın moderatörlüğünde, 400 ü aşkın izleyicinin katıldığı bir söyleşi düzenlendi. Koreli bir çevirmeli tarafından ardıl çevirisi yapılan söyleşi boyunca Park Chan-wook, kendi sinemasının kökenlerinden ve şiddetle bağlantısından söz etti. A lin Taşçıyan: Park Chan Wook un Joint Security Area (2000) ile başlayan ve sonra intikam üçlemesiyle devam eden filmografisine bakıp, son filmi Ben Bir Robotum Ama Sorun Değil (I m a Cyborg, But That s Ok, 2006) i izlediğimde çok şaşırdım. Kimse ondan böyle değişik bir film beklemiyordu. Sonra kendisiyle söyleşi yapma fırsatım oldu ve Evet bu benim ilk neşeli filmim. Yetişkinlerden çok çocuklar, erkeklerden çok kadınlar için dedi. Ben Bir Robotum Ama Sorun Değil neden yetişkinlerden çok çocuklar, erkeklerden çok kadınlar için? P ark Chan-wook: Birçok sebebim var. Birincisi, 12 yaşında bir kızım var. Babası yönetmen olduğu için her gün evde babasız kalıyor. Ona o kadar iyi bakamadım ve yeterince ilgi gösteremedim. Bir de çocuklar için değil de daha çok yetişkinlere yönelik filmler yapmıştım. Bu da üzdü onu. İhtiyar Delikanlı yı (Old Boy, 2003) bir baba olarak kızınıza seyrettirmek nasıl bir şey tahmin edebilirsiniz.
262 Mithat Alam Film Merkezi Söyleşi, Panel ve Sunum Yıllığı 2007 Bunun üzerine, babasının nasıl film yapmakta olduğunu bilsin istedim. İkincisi de uzun zamandır insanların kötü taraflarını ortaya çıkartmaya çalışıyorum. Çok yorulduğumu ve suyun çok derininde kaldığımı hissettim. Suyun üzerine çıkmak ve dışarıdaki havayı solumak istedim. Bir de güneşi görmek istedim. Güneşlenmek istedim. Şimdi nefes aldığım için, sonraki filmimde tekrar dalacağım. Sinemayla ilgili bir bölümde okumadım. Yönetmen olmak istiyordum. Fakat benim gibi nazik, sakin ruhlu biri için sinema sektöründe film çekmek imkânsız diye düşünüyordum. Kendi isteğimle vazgeçmiş oldum aslında. Başka bir meslek sahibi olacaktım ve ben de felsefeyi seçtim. Üç sene sonra pişman olmaya başladım ve tekrar eski arzuma, film üretmeye döndüm. Bu durumda ben ne yapabilirim diye düşündüm ve okulda arkadaşlarımla birlikte bir film derneği kurmaya çalıştım ve mezun olduktan sonra yönetmen yardımcısı olarak işe başladım. O dönemde sarhoş gibiydim, açlık hissediyordum. Sinema tarihi hiç okumamıştım yani bilgiye sahip değildim o konuyla ilgili ve eksikliğini hissediyordum. Onun için şimdi Kore de sinema tekniğiyle ilgili çalışan bir grup var. Onlarla yakın ilişki içinde olmaya ve desteklemeye çalışıyorum. Klasik sinemaları izlemenin sinema yönetmeni olmak için birinci şart olduğunu düşünüyorum. Çünkü çağdaş yönetmenler eskiye bakmıyorlar. Şu anda ne varsa onu takip ediyorlar. O zaman dünyadaki tüm filmler aynı çerçevede kalıyor. Ama tersine yeni bir film çekmek için eskiye dönmeniz, o filmleri görmemiz ve üzerlerine düşünmemiz gerektiğini düşünüyorum. Dinleyici Soruları İhtiyar Delikanlı da olağanüstü bir şiddet var. Bu şiddetle neyi anlatmak istediğinizi açıklayabilir misiniz? P ark Chan-wook: Türkiye deki durumu bilmiyorum ama Kore üzerine konuşabilirim. Hayatımızda öfke ve intikam alma duygusu gibi ön planda olan duygular var. Fakat toplumsal kültür içinde, filmlerde bunlara dikkat etmiyor ya da önemsemiyoruz. Yani hep olumlu şeyler olu-
Gus Van Sant 263 yormuş gibi düşünüyoruz. Görmediğimiz ya da seyretmediğimiz için şiddet, öfke, intikam gibi duyguların olmadığını söyleyemeyiz. Tabii toplum içinde şiddetin var olduğunu gösteren birçok şey var. Hatta dünya filmlerine baktığımız zaman şiddeti gösteren filmlerde, çoğunlukla, zarar görmüş olanların haklı çıkarılmaya ya da ön plana çıkarılmaya çalışıldığını görüyoruz. Şu anda piyasada olan filmlerde, şiddet genellikle şiddeti uygulayanlar tarafından gösterilmeye çalışılıyor ama benim filmim bunun tersini gösteriyor. Şiddeti, kurban olan kişi açısından anlatmaya çalıştım. Kurbanın derinden etkilenmiş duygularını ifade etmeye çalıştım. Şiddet kullanan kişi de o duygularla neler yarattığını ve nelere neden olabileceğini anlasın istedim. O zaman, seyirci de bir şiddet uyguladığı zaman Oh çok rahatladım diye düşünebilecek mi acaba? İşte ben o duyguyu hissetmemesine dikkat ederek film yapmak istiyorum aslında. İlham kaynaklarınız neler? Şiddet üzerine hangi kitapları okudunuz? Bu duyguyu böyle doğrudan aktarmayı nasıl sağladınız? Buna cevap vermek çok zor bir şey. İntikam üzerine bir film yaparken, intikam üzerine olan malzemeleri bulup üzerinde araştırırsam bu çok anlamsız bir hareket olur. O zaman bu sadece aynısının kopyalanması olur. Hiç beklemediğim bir yerden ya da garip bir yerden bir şekilde ilham alıyorum ben. Hiç bağlantısız bir yerden bir şey alıp okursak daha yaratıcı olunuyor. Yeni bir şey ortaya konmuş olunuyor. Çok beğendiğim Amerikalı yazar Kurt Vonnegut var örneğin. Oradaki bütün ayrıntılarla film çevirmek, onları filmde kullanmak mümkün değil ama o yazarda olan kara mizahı oradan gelen espriyi filmlerimde anlatmaya, kullanmaya çalışıyorum. Benim filmlerimi izleyen eleştirmenler, filmlerim için o espriyi o yazardan almış demiyorlar. Yaptığım daha çok, okuduğum eserlerden içimde kalmış olan gizli bir noktayı bulmak. İşte o kalan nokta beni, ilham kaynağı olarak etkilemiş oluyor. Ayrıca, bir film yaparken bazen beni daha önce etkilemiş ama o an aklımdan çıkmış bir film, bilinçaltımda
264 Mithat Alam Film Merkezi Söyleşi, Panel ve Sunum Yıllığı 2007 kalmış olabiliyor ve film yaptığım zamanlarda da ortaya çıkabiliyor. Filmlerinizde kötülüğün kaynağına dair bir yabancılık var. Acaba bu Kore nin son yüz elli yıldır sürekli yaşadığı toplumsal yarılmalardan mı kaynaklanıyor? P ark Chan-wook: Bu soruyu kişisel olarak cevap vermeye çalışacağım. Kore de 1980 li yıllarda zor bir dönem yaşadık. O dönemde öğrenci protestoları çok yaygındı ve bir de uzun zamandır devam eden bir askeri darbe ve baskı vardı. Öğrencilerle hükümet ve asker arasında hemen her gün çatışmalar oluyordu. O zaman polisler hep okulun içindeydi. Her gün taş atılıyor, eylem oluyordu. Polisler sopalarıyla vurmaya çalışıyordu ve göz yaşartıcı bomba atılıyordu. Bir yanda kendini yakıp intihar edenler, yüksek binalardan atlayanlar ve bir yanda da polis tarafından dövülüp kanlar içinde kalmış öğrenciler vardı. Bunlar normal şeylerdi hayatımızda. Benim de arkadaşlarımdan birçok kişi öldü ve polis tarafından dövüldü. Zorla asker olmuş olan arkadaşlarımız da vardı. İşkence gören arkadaşlarımız vardı. Ben de ara sıra taş atıyordum. Onlar gibi olayların içinde çok sert bir şekilde bulanamadım, çünkü ben korkuyordum. Benim şiddete karşı duyduğum bir korku vardı. Olaylar içime çok derin işlemiş. 1980 lerin sonlarına doğru Kore demokratikleşmeye başladı. O dönemde kurban olan insanların sayesinde, onların kanı üzerinde özgürleşiyoruz. Onlara karşılık benim suçluluk duygum var. Oradaki hiçbir harekete katılıp ya da onlarla birlik olup hükümete karşı hiç savaşmadım ama şu anda çok rahat bir ortamda yaşıyorum. Ben o dönemlerde saklandım, kaçtım. Sadece onlara izleyici olarak kaldım. O tür duygular benim filmlerimdeki karakterlerde görülebilir ve o tür karakterleri yani suçluluk duygusu hisseden karakterleri ortaya çıkarmaya çalıştım. Filmlere kişisel duygularımı koymaya çalıştım ama Koreli bir yönetmen olarak bu olayların etkisini ve o durumu anlatmaya çalışmadım.
Gus Van Sant 265 Suçun sadece bireye değil, topluma da mı ait olduğunu mu düşünüyorsunuz? İkincisi böyle bir anlatım seçmenizdeki amaç sadece seyirciyi etkilemek mi yoksa bu suçta sizin de payınız var demek mi? Zor bir soru. Birincisi, Güney Kore nin toplumsal birtakım sorunları var ve ikincisi de Kuzey Kore ile malum ilişkileri. Bir de Güney Kore deki zengin kısım ile fakir kısım arasındaki uçurumdan doğan sorunları teker teker ele almaya çalıştım. Kötülük ya da suç bir tek kişinin suçu değil. Çok kötü biri bir suç işlediğinde, onun kendini suçlu hissetmesi ve o suçluluk duygusundan ve davranışından arınmak istemesi gerekecek. O tür bir çaba gerekecek. İntikam Meleği nde (Chinjeolhan geumjassi, 2005) de bunu görüyoruz. Çok yanlış bir yola girdiği halde çabalamak, onu ifade etmeye çalışmak çok güzel bir şey. Kendimize uygulanan şiddetle yüzleşmenin intikam dışında başka bir yolu olabilir mi? Mesela Ben Bir Robotum Ama Sorun Değil bu bağlamda nereye oturtulabilir? Hiç o şekilde düşünmedim. Yani İhtiyar Delikanlı yla, Ben Bir Robotum Ama Sorun Değil hiç benzer filmler değil. Oradaki genç kız kendisinin robot olduğu fikrinde hala ısrarlı. Sonunda sadece yemek yiyebildi ve sevgi kazandı. Film bu anlamda mutlu sonla bitiyor. Fakat iyileşmeden evvel, kendisinin gerçekten bir atom bombası olduğunu düşünüyor ve şimşekten bir şekilde enerji almayı düşünüyordu. Atom bombasını patlatıp dünyayı yok etme düşüncesi içindeydi. Kendisinin var oluşunun nedeni olarak da bunu düşünüyor. Bu kız bu dünyaya olan öfkesini hala sindirememiş bir halde. Büyükannesinin zorla hastaneye götürülmesi ve götürülürken takma dişlerinin evde bırakılması Aslında çok basit nedenler bunlar ama bu nedenler yüzünden bu kız yetişkinlere çok kızgın. Ve çok kızdığı için, dünyaya kızdığı için de şimşek beklemeye devam edecek. Yağmur yağdığında dışarı çıkıp anteni yukarı kaldırıp şimşek çakmasını bekleyecek. Şimşeğin ne zaman geleceğini bilemiyor çünkü. Benim düşüncem, yağmur dindiğinde şimşek de çakmadığı için, eşyalarını toplayıp başka bir yerde yağmur arayacak, yağmuru bulduğunda da tekrar
266 Mithat Alam Film Merkezi Söyleşi, Panel ve Sunum Yıllığı 2007 şimşeğin çakmasını beklemek zorunda kalacak. Söylemek istediğim; öfkeli olduğu halde yemek yemek zorunda, yani kızgın olduğu halde görevini yapmak zorunda. Alin Taşçıyan: Genel olarak nasıl film çekiyorsunuz? Hep aynı ekiple mi çalışıyorsunuz? Yapımcılarla ilişkileriniz nasıl? P ark Chan-wook: Film senaryosunu tek başıma yazamıyorum. Senaryonun ana hattını ben yapıyorum fakat detaylarını tek başına yapmak yalnızlık duygusuna neden oluyor. Yanımdakinin yeterli bir yazar olması gerekmiyor, hep konuşacak bir kişi olması gerekiyor. O zaman karşı karşıya oturuyoruz. Mesela bir bilgisayarın hard diskini ortak kullanıyoruz. Monitörlerimiz ayrı, karşı karşıya oturuyoruz. O zaman ben bir metin yazıyorum ve karşımdakine nasıl diye soruyorum. Karşımdakinin monitöründe de aynı metin çıkıyor. O da Bu güzel de böyle yapsak nasıl olur, ne dersin? diye bana önerilerde bulunuyor. Böyle karşılıklı çalışarak senaryoyu tamamlıyoruz. Bazen bu şekilde çekime giden senaryolar oluyor bazen de olmuyor. Tabiî ki benim izlediğim yolu izlemeyip kendi yöntemleriyle güzel filmler çeken yönetmenler de var. Fakat onların bir eksikliği var diye düşünüyorum. Çünkü çekim alanında kimsenin hiçbir şeyle ilgili bilgisi yok ve herkes yönetmenin ne diyeceğini bekliyor. Settekiler, sadece dışlanmış birer işçi oluyorlar o zaman. Ekip çalışmasını önlüyor bu tutum. Genellikle sürekli çalıştığım kişilerle çalışmayı tercih ediyorum. Onların düşüncelerinden ve isteklerinden yararlanmaya çalışıyorum. Sormayı, fikir almayı çok önemsiyorum ve onun üzerine çok ağırlık veriyorum. Ekiptekilerin önerilerini almak çok önemli, bu önerileri de dikkate alarak film yapmaya çalışıyorum. Öğrencilik döneminden gelen bir şiddet korkusuna sahip olduğunuzu söylediniz. Filmlerinizdeki korku, bununla ilişkileniyor mu? Direkt bir bağlantısı yok. Korku, kısa bir dönemde oluşmuş bir duygu değil, çok uzun bir zamanda oluşmuş bir
Gus Van Sant 267 duygudur. Bütün filmlerde az da olsa mutlaka vardır. İntikam Meleği nde, mesela benim gençlik dönemimde yaşanmış olanın dışında, son zamanlarda Irak ta yaşanan şiddet vardı. Başı kesilmiş bir Koreli, hatırlarsınız! İnternet üzerinden bu olayı izleyen bütün Korelilerdeki tepki, özel ekipleri gönderip El Kaide merkezlerinin hepsini yok etmek ve oraları kana bulamak üzerineydi. Yoğun bir intikam hissi vardı. Şiddetin sürekli dönmesi, beslenmesi üzerine biraz düşündüm ve İntikam Meleği ni çıkarmaya çalıştım. Ben Bir Robotum Ama Sorun Değil, daha çok karakterlerin, akıl hastalarının bakış açısından anlatılmaya çalışılmış. Anlatım biçimini onların dünyaya bakışına emanet etmiş gibi. Acaba böyle bir amacı var mıydı? Aslında ilk başta akıl hastanesini ön plana çıkarma amacındaydım. Bir grup terapisi anında bu aklıma geldi. O an herkes baygın, güçsüz, isteksiz konuşuyor. Doktorla konuşuluyor ve sonra doktor çekip gidiyor. Ondan sonra hastaların arasında doktorun haberi olmadan da bir şeyler yaşanmaya devam ediyor. O tür bir film yapmak istemiştim. Akıl hastalarının halüsinasyonu çok kişisel ve kendi halinde oluyor. Doktorlar hastaların halüsinasyondan çıkıp kendilerine gelmeleri ve gerçek dünyaya dönmeleri gerektiğini düşünüyorlar. Doktorlara göre, Ben robotum diye düşünen birisinin, aslında böyle düşünmemesi gerekiyor, doktorlar bunu yok etmek gerektiğini düşünüyorlar. Oysa bu genç erkek hastanın bakış açısı çok farklı. O, kızın robot olduğunu kabul ediyor ve sonra o hayali dünyaya, o düşünceye kendisini de dâhil ediyor. Sonuçta da doktorlarının yapamadığını yapıyor yani kıza yemek yedirebiliyor. Dünya sinemasında, keskin bir sanat sineması ile popüler sinema ayrımı var. Sanat sinemasının çok izleyicisi olmaz ama Kore sinemasında bu farklı. Bu konuda ne düşünüyorsunuz? Sanat filmleri aynı zamanda nasıl popüler olabiliyor? ark Chan-wook: Bu çok zor bir iş. Sinema tarihine P damga vuran Alfred Hitchcock gibi isimler var ve biz
268 Mithat Alam Film Merkezi Söyleşi, Panel ve Sunum Yıllığı 2007 de onlar gibi eserler bırakmaya çalışıyoruz. Onun için çabalıyoruz ama her zaman başarılı olamıyoruz, zorlanıyoruz. Temeldeki düşüncem, değişik bir film çıkartabilmek. Sadece sanatsal filmleri üreten, sadece bu ktriterle geçerli bir sinema olmasını istemiyorum. Kore yi genel olarak öyle değerlendirmek istiyorsunuz belki ama aslında öyle değil. Yaptığımız filmlerle, çok uçta kalmıyoruz ve aşırı sanatsal bir tür üzerine de gitmiyoruz. Ortada gidiyoruz. İhtiyar Delikanlı nın Hollywood da yeniden yapılması hakkında ne düşünüyorsunuz? Amerikalılar kendi dillerinde olmayan bir filmi seyretmek istemiyorlar. O yüzden filmleri orijinal halleriyle alıp muhafaza etmiyorlar. Bir filmi alıp kendi düşüncelerine göre yeniden yapmak istiyorlar. Buna biraz üzülüyorum. İhtiyar Delikanlı yapılıp bitirildi ve yenisinin de güzel yapılmasını isterim. Onun gibi olmasını isterim. Hiç Hollywood da çalışmayı düşünüyor musunuz? Ben İngilizce konuşmuyorum. Bu yüzden kolay olmayacağını düşünüyorum. Aslında oradan çok talep geliyor, çok senaryo geliyor ama benim zamanım olmuyor gerçekten. Türkiye ye geldiğimden beri üç tane film senaryosu aldım. Dün gece geldim bu arada! Gerçekten çok değişik, ilginç bir senaryo gelirse o zaman, Türkiye de Amerika da ya da Mars ta bile film yapabilirim. Ama güzel bir senaryo olmadıktan sonra sadece çok para kazanabilmek için oraya gitmek istemiyorum. Orada film çekersem istediğim oyuncularla film çekmek isterim. Yaşlı jenerasyondaki oyuncuları çok seviyorum. Gene Hackman, Michael Caine mesela
Gus Van Sant 269 Park Chan-wook Kimdir? 1963 te Güney Kore de doğdu. Seul de büyüyen Park Chanwook, Sogang Üniversitesi nde Felsefe bölümünü bitirdi. Üniversitede Film Gang denilen sinema kulübünü kurdu ve çağdaş sinema üzerine çok sayıda makale kaleme aldı. Ülkesinde en popüler film yönetmenlerinden biri olan Park Chan-wook intikam üçlemesi ile uluslararası alanda da tanınan yönetmenler arasına katıldı. Üçleme 2002 de çektiği Sympathy for Mr.Vengeance ile başlamış ve 2005 yılında Sympathy for Lady Vengeance ile tamamlanmıştır. Filmleri uluslararası birçok festivalde yer almış ve ödüller almıştır. Başlıca Filmleri Saibogujiman kwenchana (Ben Bir Robotum Ama Sorun Değil, 2006) Chinjeolhan geumjassi (İntikam Meleği, 2005) Saam gaang yi (Üç Sıradışı, Segment "Cut", Kes!, 2004) Oldboy (İhtiyar Delikanlı, 2003) Boksuneun naui geot (Haklı İntikam, 2002) Gongdong gyeongbi guyeok JSA (Birleşik Güvenlik Bölgesi, 2000) Simpan (1999) Moon Is the Sun's Dream (1992) Başlıca Ödülleri 2007 Berlin Film Festivali Alfred Bauer Ödülü (Ben Bir Robotum Ama Sorun Değil) 2005 Venedik Film Festivali Altın Aslan Ödülü (İntikam Meleği) 2005 Bangkok Uluslararası Film Festivali En iyi Yönetmen Ödülü (İntikam Meleği) 2003 Asya Pasifik Film Festivali, En İyi Yönetmen Ödülü (İhtiyar Delikanlı) 2003 Cannes Film Festivali Büyük Jüri Ödülü (İhtiyar Delikanlı)