MOBİLYA TASARIMININ DEĞİŞİMİ PROF.DR. ÖNDER KÜÇÜKERMAN Mimar Sinan Üniversitesi, Mimarlık Fakültesi Endüstri Ürünleri Tasarımı Bölümü Başkanı

1914-1942 YILLARI ARASINDA TÜRKİYE DE ASRİ MOBİLYA VE SANAYİ-İ NEFİSE MEKTEBİ OSMANLI İMPARATORLUĞUNDAN TÜRKİYE YE MOBİLYA TASARIMININ DEĞİŞİMİ PROF.DR. ÖNDER KÜÇÜKERMAN Mimar Sinan Üniversitesi, Mimarlık Fakültesi Endüstri Ürünleri Tasarımı Bölümü Başkanı / r914: Sanayi-i Nefise Mektebi nde İlk Kez Tezyinat Bölümünün Kurulması: Osmanlı İmparatorluğu'nun 1910 lu yıllardaki büyük çalkantılarla iç içe olan karışık durumu, o yılların tek sanat kurumu olan Sanayi-i Nefise Mektebi nin gelişimini çok derinden etkilemekteydi. Örneğin, 1912 yılında Balkan Harbi başlamış, Meclls-i Mebusan feshedilmişti. Ülkede İlk kez Sanayi İstatistiği hazırlanmış, Teşvik-i Sanayi Kanunu kabul edilmişti. 1914 yılında Birinci Dünya Savaşı başlamış ve Meclis-i Mebusan yeniden açılmıştı. Ne kadar ilginçtir ki, Sanayi-i Nefise Mektebimde ilk kez Tezyinat bölümünün kurulması da aynı yıldadır. Ayrıca aynı yıl Kız Sanayi-i Nefise Mektebi de kurularak eğitime başlamıştı. Medresetül Hattatin isimli okul da, hattat yetiştirmek amacıyla, Cağaloğlu yokuşu başındaki eski Sübyan Mektebi binasında açılmıştı. Sanayi-i Nefise öğrencileri ve hocaları 3 TOMBAK

1900'lü yılların başlarında İstanbul da Bebek'dek! Hıdiva sarayında kullanılan Bugatti mobilyalar. Ancak, 1919 yılında İstanbul un işgali başlamış, 12 Ocak 1920 de Osmanlı Meclis-i Mebusan ı son kez toplamış ve 16 Mart'ta da İstanbul, daha sonra da Bursa işgal edilmişti. Bu büyük değişimin en son noktası olarak, 23 Nisan 1920 de Türkiye Büyük Millet Meclisi açılmıştı. 23 Ağustos 1921 de Sakarya Meydan Muharebesi, 26 Ağustos 1922 de Büyük Taarruz, Dumlupınar Savaşı yaşanmış, Padişah Vahdettin İstanbul dan ayrılmıştı. 1923 yılında da İstanbul un işgali sona ermiş, Lozan Anlaşması imzalanmıştır. Yukarıda görüldüğü gibi, Osmanlı İmparatorluğu nun yaşadığı bu büyük çöküş yılları içinde, Sanayi-i Nefise Mektebi de çok büyük bir etkinlik sağlayamamıştı. 1924: Sanayi-i Nefise Mektebi nin, Güzel Sanatlar Akademisi ne Dönüşümü ve Dahili Tezyinat Bölümünün Kuruluşu: Cumhuriyetle birlikte, Sanayi-i Nefise Mektebi, "Güzel Sanatlar Akademisi ne dönüştürülmüş, mimarlık yanında, ilk kez olarak da Dahili Tezyinat öğretimi başlatılmıştı. O yıllarda Türkiye de Dahili Tezyinat denildiği zaman akla ilk gelen şey, evler için mobilya ve diğer süsleyici ürünlerin tasarımı ve günlük hayata yeni yeni girmeye başlayan sanayi sergilerinin iç mekanlarının tezyin edilmesi ydi. Bu kavram, günümüzdeki İçmimarlık, endüstri tasarımı başta olarak, hemen hemen bütün tasarım ve sanat alanlarını kapsamaktaydı. Osmanlı döneminden sonra ilk kez kurulan bu bölümdeki öğretimin en iyi biçimde yapılabilmesi amacıyla Fransa ve Almanya dan çok ünlü meslek adamları getirilmeye başlanmıştı. Böylece Akademi çatısı altında, öncelikle yeni bir Türk mobilyası geleneği ve bunu tamamlayacak olan ürünlerin tasarımı için yeni bir çalışma ortamı yaratılmış oluyordu. Ayrıca, kabul edilen yeni yönetmelikle birlikte Resim, Heykel ve Tezyinat" bölümlerine ortaokul mezunlarından, seçme sınavf nı başaranların alınması da başlatılmıştı. 1925: Akademi de Garb Tezyini Sanatları Şubesi nin Kuruluşu ve İlk Hoca Olan Titolagier : Akademi de Tezyinat" bölümünün kurulmasıyla, bu yeni konunun iki ayrı yönde birden ge- Sanayi-i Nefise mektebinin bazı mekanları ve mobilyaları (Mimar Sinan Üniversitesi Arşivi) 4 TOMBAK

Sanayi-i Nefise mektebinin bazı mobilyaları (Mimar Sinan Üniversitesi Arşivi) 1930'iu yıllarda Güzel Sanatlar Akademesi, Dahili mimari Atölyeleri'nde kullanılan el aletler (M.S.Ü. İçmimarlık bölümü arşivi) üşmeye başladığı görülür. Çünkü Garp Tezyinat ve Şark Tezyinat isimli eğitimler de bu yıllarda biçimlenmeye başlamıştı. Nitekim daha sonra 1929 yılında eski ismi Medresetül Hattatin (Hattat Mektebi) olan binanın yerine, aynı binada Şark Tezyini Sanatlar Mektebi" de açılmıştır. Nitekim, 1925 yılında Titolagier isimli bir Fransız hoca, Akademi de Garb Tezyini Sanatları Bölümü çalışmalarını başlatmıştı. O yıllardaki bu Garb Tezyini Sanatı başlığı, bugünkü anlamıyla, Batı sanatındaki, sanayi ürün tasarımı ve yaratıcılığının mekanlardaki ve ürünlerdeki yansımaları anlamına gelmekteydi. Bir bakıma da bugünkü tasarım düşüncesinin o günlerde henüz tam anlamına kavuşmamış olan karmaşık bir karşılığıydı. 1929: AvusturyalI Profesör Philip Ginther ve Akademi de Dahili Mimari Atölyesi : 1928 yılında Mustafa Kemal Atatürk ün Dolmabahçe Sarayı nda Yeni Türk Harfleri ve Kaideleri açıklamasıyla birlikte, büyük bir değişim daha başlatılmış oldu. 1 Kasım 1928 yılında Yeni Türk Alfabesi Büyük Millet Meclisi nde kabul edilmiş ve yayınlarda kullanılmaya başlanmıştır. Bu hiç kuşkusuz, çok büyük bir tasarım alanı yaratmıştı. Çünkü başta basılı yayımlar olmak üzere, sokak isimlerinin, ticari tabelaların bile değiştirilmesi gerekiyordu. O yıllarda, Akademililerin bu konuda yoğun biçimde çalıştığı bilinmektedir. O nedenledir ki, İstanbul da 160 öğrencisi ile Matbaacılık Mektebi" açılmıştı. Ayrıca Yerli Malı Kullanma ve Koruma toplantıları da düzenlenmeye başlamıştı. Yabancı Memleketlere Gönderilecek Talebe Hakkında Kanun" da aynı tarihlerde kabul edilerek uygulamaya konulmuştu. O yıl içinde Akademi de Tezyinat bölümünde kumaş, halı, kilim desenleri eğitimini içeren Umumi Tezyinat bölümü de kurulmuştu. Unutmamak gerekir ki, o yıllarda Türk sanatı ve sanayii denildiği zaman, genellikle bu geleneksel ürünlerin geliştirilmesi öncelikle akla gelmekteydi. Bütün bu yeni gelişmelerin Akademi üzerindeki etkileri de yavaş yavaş görülmeye başlanmıştı. Nitekim 1929 yılında Akademi de Dahili Mimari adı altında bir atölye kurulmuştu. Yeni kurulan bu atölyenin başına Avusturya dan davet edilen Profesör Philip Ginther şef olarak bulunmaktaydı. Philip Ginther, bu atölyenin başında, döneminin en yeni aletleri ve tasarım düşüncele- 5 TOMBAK

0 I 1I o s s ^ 111 ı 1. m [ Mbo riyle birlikte, Türkiye deki ilk asri mobilya tasarımlarını yaptırmaya başlamıştı. Bu yeni hoca, AvusturyalI olması nedeniyle, Akademi de Orta Avrupa tasarım geleneğinin etkili olmasını da sağlamıştı. Nitekim o yıllarda ve daha sonra, Akademi de yapılan mobilya tasarımlarının üzerinde kendisinin çok derin etkilen bulunduğu görülmektedir. Profesör Philp Ginther, 1929 yılından, 1937 yılına kadar uzun bir süre boyunca bu atölyenin şefi olarak görevde bulunmuştur. 1932: Akademi de Dahili Mimari yi Geliştirme Girişimleri: Akademi de başlatılan bu dahili mimariyi geliştirme" girişimleri arasında, Akademi tarafından, Paris e dahili mimari öğrenimine gönderilen öğrencilerden Nizami Bey, yeni dönmüştü. Paris te Ecole des arts Appliqu es de öğrenim gören ve Gaumont, Paramount stüdyolarında bir süre çalışan bu genç hakkında, 1932 yılında yayımlanmış şöyle bir yazıyı görüyoruz. 1...Bugün binaların dahili tezyin (iç süsletefrişi başlı başına bir sanat halini almış- Bizde de gün geçtikçe, ihtiyaç başladığımız bu şube hakkında ihtisas sahibi olan arkadaşlarımızın çoğalmasını ve kendilerimemleketimizde iş sahası ihzar Dört kardeş için hazırlanmış oturma ve çalışma odaları. 1930'iu yıllarda Güzel Sanatlar Akademesi, Dahili mimari Atölyelerinde kullanılan el aletler (M.S.Ü. İçmimarlık bölümü arşivi) 6 TOMBAK

1932 yılında Güzel Sanatlar Akademi 'si Dahili Mimari Atölyesin de yapılan iç mimarlık projeleri (M. S. Ü. arşivi) edilmesini (ortaya çıkarılmasını) arzu eder ve arkadaşımıza muvaffakiyet temenni ederiz. Bu açıklama ile birlikte, Akademi de yaptırılan ve belki de Türkiye nin ilk kez, o tarihlerdeki adıyla dahili mimari" projelerinin yayımlanmış olduğu görülmektedir. Bu projeler arasında bulunan Bir bankanın direktörü odası o dönemin anlatımıyla şöyle tanımlanmaktaydı:...muavin, muhasebe ve daktilo için kontrplake iki yüzlü kapılar... Duvarlarda kurşuni ile kırmızı ahengi, ulsina badana. Mobilyalar: Ceviz, koyu renkte. Bir yazıhane ve koltuğu madeni. Biri camlı, diğerleri kapalı üç kütüphane, bir de etajerli dolap. Birkaç kanepe, kaş radiyatör. Odanın tavanında mihverden (eksenden) kaçmış bir kirişi saklamak için, iki kat buzlu camdan, köşebent ve te demirleriyle yapılmış tenvirat aleti (aydınlatma aracı). Zemin kırmızı renkli, ksilolit üzerine kahverengi ahenkte ha- lı... Bu projeler arasında bulunan ve 8-16 yaşlar arasında dört kardeşe mahsus oturma ve çalışma odaları projesi de şöyle tanımlanmaktaydı:...dört kişi ile birlikte kolaylıkla çalışabilecek bir yazıhane ve sandalyeleri, bir kitap ve saire" dolabı, bir siyah tahta, radyo ve gramofon için bir mobilya ve akvaryum. Bir divan, bir orta masası, birkaç kanepe. Bedeni terbiye (Beden eğitimi) için ufak bir köşe ve terdösien" ahengi. Üst kısım duvarlarda havai mavi zemin linoleum üzerine halı... Üçüncü proje konusu ise Zengin bir kadının yatak odası dır ve yine dönemin anlatımıyla çok ayrıntılı olarak şöyle tanımlanmaktaydı:...iki tarafında sabit komodinli bir ceviz karyola, bir tuvalet masası ve sandalyesi. Karyolanın bulunduğu mahal, oda zemininden bir basamak yüksek ve tül perde ile icabında ayrılır. Karyolanın iki tarafında simetrik iki aynalı kapıdan biri banyoya açılır, diğeri çamaşır dolabıdır. Duvarlarda pembe kumaş ve gümüş aheni.. Yanlar, kapılar üstünde dekoratif aynalı. Karyolanın baş tarafında hafif indirekt tatlı ışık, tül perdeden süzülerek karyolayı aydınlatır. Odanın tam ortasında sureti hususiyede" (özel olarak) etüd edilmiş bir ışık aleti (lamba). Zeminde, siyah ve kurşuni ahenginde halı... Projelerin sonuncusu olan Mimar atölye ve yazıhanesinin temel ilkeleri ise şöyle açıklanmadaydı:...yazıhane ve madeni koltuğu, bir misafir kabul ve oturma köşesi, asma katına çıkan merdiven. Merdiven altında bir ora masası, yerli dolaplar ve raflar Terdösien renginde. Duvarlar umumiyetle sarı ulsina badana serpme ve kurşuni renginde birkaç koltuk, bir divan ve kitaplık. Umumi elektrik ışığı, büyük pencere üstünden indirekt. Merdiven altında ve divan üstünde, buzlu camekan. Zemin ksilolit". Asma katında bir yatak odası, karyola, gardrop, şömine, odunluk, kömürlük ve kitap rafları... Yukarıda ayrıntılı açıklamalardan da görüldüğü gibi, Avrupa da okumuş olan dekoratör Nizami, Akademi de yeni kurulmuş bulunan Dahili Mimari adına, döneminin en gelişmiş iç mekan kimliğini tam olarak taşımaya başlamıştı. 1935: Yeni Tezyini Sanat : Güzel Sanatlar Akademisi, 1934 yılında bazı önemli değişiklikler geçirmişti. Örneğin Mimarlık Bölümü, yeni yönetmeliği ve işin değişikliğiyle Yüksek Mimarlık Bölümü ne dönüştürülmüştü. Öğretim süreleri birer yıl artırılarak beş yıla çıkarılmıştı. Böylece, yeni dersler eklenmiş, proje çalışmaları yeniden düzenlenmişti. Öte yandan Tezyini Sanatlar Bölümü, 1 yıl hazırlık, diğer 3 yıl ise ihtisas olmak üzere 4 yıldı. ihtisas atölyeleri de Umumi Tezyinat, Afiş, Çinicilik, Dahili Tezyinat biçimindeydi. Bu değişimlerin tam ortasında bulunan Seramik Muallimi İsmail Hakkı (Oygar) 1935 yılındaki bir yazısında tezyini sanatın geçmişte ve o gün, günlük hayatın önemli bir tamamlayıcısı ol- 7 TOMBAK

duğunu ilginç bir biçimde belirtmektedir. Güzel sanatların önemli bir dalı olan Tezyini Sanatların ve Dekor un gerekliliğinin vurgulandığı bu yazı, gerçekte Akademi deki Dekoratif Sanatlar Şubesi nin gerekçesini açıklar gibidir:2...güzel Sanatlar ın mühim bir şubesi olan Tezyini Sanat-Arts Décoratifs 19. asır başlangıcına kadar, dekor kelimesinin manasında olduğu gibi, süs demektir. Fazla yaldızlı, süslü bir hat ve şekillerin eski evleri manasız bir surette süslediği devirlerde yapılan dekorlar, bugünün ihtiyaçlardan başka yerlerde kullanılırdı. 1900 de Tezyini Sanat cereyanları asri ihtiyaçlarından başka yerlerde kullanılırdı. Avrupa da 1900 de Bavyera Dekoratörlerl nin ilk defa yeni bir san atla Paris Sonbahar Sergisi nde meydana çıktığını görürüz. Bavyeralı dekoratörler, dekoru orneman veya yaldızlı süslerde aramadıklarını, dekordan maksat eşyayı süslemek değil, bize lazım olan muhiti (çevreyi) makul hatlar içinde bulmak olduğunu, 1908 sergisinde teşhir ettikleri dahili mimari ve dekorasyonlarında buldukları yeniliklerle göstermişlerdir......1908 de başlayan yeni cereyanlar her sene yapılan sergilerde inkişaf ederken, mazinin fazla süslü; manasız ve çok zamanlar içinde yaşandığı için terk edilmesi güç olan dekorları yavaş yavaş yerlerini kayıbetmeye başlamıştı. 1914 e kadar Avrupa nın birçok yerinde, dekoratörler arasında yeni ve eski sanat taraftarları ile gürültülü münakaşalar oldu. Büyük harp dört sene devam ettiği müddetçe her şey gibi san at da ölü bir halde idi. Büyük harp boyunca, dört sene, sanatın her şubesinde yeni bir çalışma devri başladı. Avrupa nın belli başlı büyük şehirlerinde her gün sergiler açılıyor ve sanat hiçbir zaman görülmemiş yeni bir ifade bütün sanat nazariyelerini altüst ediyor ve harpten evvel Modern Sanat diye yapılan eserler bu yeniliğin yanında birkaç asır evvel yapılmış gibi eski kalıyorlardı......işte büyük harbi müteakip canlanan sanat hareketleriyle beraber Tezyini Sanat" her sahada büyük yeniliklerle bugünkü cemiyetlerin zevklerine cevap veren ve hayat tarzlarımızı değiştiren bir sanat olmuştur. Modaya tabi olan her şey, şekil ve renk veren, en küçük eşyadaki dekordan; sinema, tiyatro, ev velhasıl bütün hayatımızı süsleyen dekorlara kadar her şey dekoratörlerin ibda ettiği şekillerin esiri olmuştur. Çok şümullü olan bu sanatın hayatımızdaki mühim tesirlerini gösterdikten sonra, dekorları kullanıldıkları yerlere taksim ederek aşağıdaki çerçeve dahilinde tetkik edelim... Eşyada dekor: Halı, kumaş ve diğer eşyalarda kullanılan dekor satıhları düzenleyen dekorlardır. Bunlara satıh dekorasyonu denir. Eski satıh dekorlarındaki şekillere, dini tesirler hakim olmuştur. Çin de Hint te, Buda ve Brahman; hıristiyan memleketlerinde Hıristiyanlık, bizce, Acem ve Araplar da Müslümanlık tesiri ile bu dekorların yapılmış olduğu görülmektedir......dahili mimari ve mobilyalarda dekor: Dahili mimari ve mobilya dekorasyonu, dünden ziyade bugünün san atıdır. Her ne kadar insanlar daima evlerini süslemek için eşyalarla bir dekor yapmışlarsa da hiçbir zaman bugünkü kadar umumi bir surette bu kısım sanata ehemmiyet vermemişlerdir. Saraylarda ve çok zenginlerin evlerinde, biz yalnız her devirde mobilya ve dekor tarzlarının değiştiğini görürüz. Halbuki bugün mimarinin yanında tezyini sanat cemiyette yeni bulunan bilimum maddeleri yerlerinde kullanarak makul ve asrın zevklerini en rahat bir dekor içinde temin etmektedir. Zengin bir sanat ve aynı zamanda büyük bir sanayi ve ticareti teşkil eden bugünkü tezyini san'at, hiçbir zaman cemiyetlerin hayatında bu kadar yüksek bir ehemmiyet kazanmamış ve zevklerimize hakim olmamıştır. Resimlerden de görüldüğü gibi küçük ve büyük her eşyadan evlerimizin en mahrem yerlerine kadar, her yerde dekoratörlerin çizdiği şekiller hakimdir... Yukarıda anlatılanlar, Osmanlı İmparatorluğu 1932 yılında Güzel Sanatlar Akademi'si Dahili Mimari Atölyesinde yapılan iç mimarlık projeleri (M.S.Ü.arşivi) 8 TOMBAK

1925yılında Paris te açılan Dekoratif ve Endüstri Sanatları Uluslararası Fuarı" hisse senedi (Önder Küçükerman arşivi) Döneminde başlatılmış olan bir mekan değişiminin, Cumhuriyet dönemindeki kimliğin yeni kaynaklarını destekleyen tasarımcı kuşağının, o günlerdeki düşünce sistemini çok açık olarak tanımlamaktaydı. 1933: Balkan Konferansı İçin Yıldız Sarayı nın Tefriş Projesi Müsabakası : 1933 yılında İstanbul da yapılan Balkan Konferansı için Milli Saraylar Müdüriyeti tarafından Yıldız Sarayı nın Merasim Dairesinin bu amaçla düzenlenmesi işi proje müsabakasına konulmuştu. Bu yarışmaya 6 eser katılmıştı. Jüri heyeti de Eğli, Halil, Sezai, Samih ve S. Refik Beylerden oluşur. Jüri heyeti sanat ve teknik kıymeti haiz iki eser intihab eder. Bun-' lardan Mimar Nazımi Yaver in (Yenal) projesi sanat kıymeti itibari ile çok üstün tutularak birinci seçilmişti. 2 mükafat da yine Akademi nin Tezyini Sanatlar muallimi Philip Ginther e verilmişti. Nazımi Yaver, mimarlık bölümünün iç mimari dersini vermek üzere, muallim mimar olarak, 1932 yılında Akademi ye girmiştir. Bu projeler, hem o yılların tekniği olan kurşun kalemle çizilmiş ve ozalit kopya olduklarından, yayınlanan resimlerin okuyucuların tatmin edecek nefasette yaptırılmadığı için üçüntü belirtilerek yayımlanmışt.3 1938: Harp Mimarisi : Avrupa daki mimarların ve tasarımcıların birkaç yıldan beri karşı karşıya kaldığı bir konu, 1938 yılında birdenbire önem kazanmıştı: Harp mimarisi... Çünkü savaş teknolojisindeki yenilikler, uçakların gelişimi, çeşitli bombalar, cephede olduğu kadar sivil halkın oturduğu şehirlerde de pasif koruma kuralları, önceleri birer kavram olarak gelişmiş ve hemen sonra da resmi birer yasa ve yönetmelik biçimini almıştı. Bu konu, mimarlık için de yeni bir durumdu. Aynı konu Türkiye de de gündeme gelmişti. Nitekim, Zeki Sayar, 1938 yılında Avrupa daki uygulamaları açıklayan ve bu açıdan önem taşıyan bir yazısında şu bilgileri ortaya koymaktaydık...halen Fransa nın büyük şehirlerinde, yüzlerce mimar, pasif korunma inşaatıyla meşguldür. Yalnız Paris belediyesinin bu işlerinde 120 mimar çalıştırılmakta olduğunu biliyoruz. Almanya da ise Polonya Harbi başlamadan evvel, sivil halk için bütün sığınaklar inşa edilmiş vaziyette idi. İngiltere, portatif ve çelik sığınak usullerini kabul ettiği için bu işi ihmal etmiştir. Türkiye, harp harici bir memleket olmakla beraber, her ihtimale karşı dünyaca alınan pasif korunma tedbirleri ve usullerinden kendini müstağni addedemez. Devletçe alnan tedbirler de bunu göstermektedir... Yazı, bu konuda ayrıntılara girerek devam etmekte ve Almanya da geliştirilmiş bulunan sığınak inşaatı hakkında kurallar ve öneriler açıklamaktadır. Böylece hava hücumlarına karşı alınacak mimari önlemler, Türkiye nin gündeminde yerini bulmuştur. Artık gaz engelleri, sığınak, imdat çıkışları, gaz geçirmez kapı ve pencere, mermi geçirmez kapı, dehlizler, yeni apartman inşaatlarında, ev ve işyerlerinde, sanayi binalarında sığınacak kimselerin adedi, özel sığınaklar, havalandırma, gerekmekteydi. Daha da ilginç olanı, mekanlardaki mobilya ve donatımda da çok çarpıcı gerçeklerle karşılaşılmaktaydı. Çünkü artık, evlerde...kunduraların zehirini gidermeye mahsus sandık (mutlaka lazımdır), susuz ve kovalı apteshane mahalli, sıhhiye mahalli, zehir gideren maddelere mahsus kaplar, lavabo, içme suyu fıçısı ve maşrapa, zil veya telefon, el lambası, gaz maskesi... gibi ürünlerin bulundurulması gerekiyordu. Bu yeni kavramlar, mimarlıkta ve günlük hayatta kullanılmaya başlamış olan yeni ürünlerin temel düşüncesini oluşturmaktaydı. Kısacası, Türkiye de artık mimarlar ve tasarımcılar, ileride gelebilecek bir savaşın gerçekleriyle karşı karşıyaydı. Bu koşullar altında da, hiç kuşkusuz, ülkede Tezyini Sanatlar ın geliştirilmesi gibi konular da çok geri planlara düşmeye başlamıştı. 9 TOMBAK

1940: Yerli Mimariye Doğru : Akademi de muallim Sedad Eldem in 1940 yılında Yerli Mimariye Doğru başlığı ile çok önemli ve kapsamlı bir yazısı vardır.5 Sedad bey, yazısına şöyle başlamaktaydı:...memleketimizde her şeyin reorganize edildiği bir zamanda yapı işlerini de unutmamak ve bu mühim şubeye, layık olduğu mevkii vermek lazımdır. Fakat bu şubeye verilecek istikamet ve ideal şeklin ne olduğunu anlamak, memleketimizin ihtiyaçlarını bilmek, yapı işlerine bir karakter vermek zaruridir. Aşağıdaki bendlerde bu mühim bahisleri aydınlatmaya, alınması lazım gelen tedbirlerin nelerden ibaret olabileceklerini tesbit etmeye çalışacağız... Sedad Hakkı, Memleketin umumi yapı politikası başlığı ile son yıllardaki kendi kendimize kifayet" ilkesinin, kullanılan maddelerin yerli olmasına dikkat edilmesini, ama hiç kuşkusuz imkan ve zorunluluk bulunduğunda da ecnebi malları kullanmak gerektiğini belirtir. Ayrıca bunun bir sonucu olarak Mimaride kendi kendimize kifayet ilkesinin, daha köklü bir biçimde uygulanmasının zamanının geldiğini, nitekim Nafia işlerinde, iktisadi ve sınai imkan dahilinde gittikçe yerli malzeme ve yerli mühendis kullanıldığım belirtir. Ama buna karşılık, Tarzı mimarimizi hariçten ihmal etmek mecburiyetinde değiliz. diyen Sedad Hakkı, her ülkenin kendine ait bir tarzı mimarisi" olduğunu ve yapı üslubunun yerli olmasının çok önemli bir koşul olduğunu söyler ve görüşlerini şöyle açıklar:...yapı tarzının yerli olması için bu tarzın yerli ihtiyaçlara, yerli işçi ve insanlara, yerli malzeme ve toprak şeraitine uygun olması lazımdır. Yukarıda zikrettiğimiz şartların bir kısmı yalnız teknik ve maddi, ötekiler de yalnız manevidir. Manevi şartların vücud bulması, biraz da rejim meselesidir. Bunlar daha ziyade kuvvetli rejimler ve milletler tarafından tatbik edilebilirler. Bu takdirde hükümetlerin oynayabileceği rol çok büyüktür......daha sonra yerli bir mimari tarzı bulmak için izlenmesi gereken yolları sıralayarak şöyle bir örnek verir:...ankara nın hükümet mahallesi gibi bazı mahalleleri tamamen Avusturya tarzı mimaride yapılmış olduğu halde Ankara nın ve memleketin muhtelif yerlerine Alman, Fransız ve İtalyan mekteplerine ait olduklarını apaçık gösteren binalar vardır. Birçok müessesenin anlayışsız taklitleriyle ecnebi tesirlerin devamına bir hayli yardım ettiklerine de işaret etmek lazımdır. Hususi olarak, ev veya bina yaptıran eşhas da kısmen kültür noksanlığından, kısmen de numune fıktanından dolayı tamamen taklit yolunu tutmuşlardır... 1940 lı Yıllarda, Güzel Sanatlar Akademisi ve Türkiye de Yeni Bir Yaratıcı Tasarım Ortamı: Yukarıda görüldüğü gibi, 1940 lı yıllar, Türkiye de ürün tasarımının tarihi temelleri ile, yeni gelişmekte olan sanayi temelleri arasında tartışmaların yaşandığı bir ortamdı. Aslına bakılırsa, o tarihlerde çok dar bir kesim için anlam taşıyan bu tartışmalar, bir bakıma ülkedeki ürün kimliğinin tasarıma dönüştürülmesi için gereken ortamı da Akademi nin sanat ortamı içinde özgün bir biçimde yaratmaktaydı. Unutmamak gerekir ki, 1940 lar Akademi de bir yandan sanat, diğer yandan sanayi girişimleriyle desteklenmekteydi. Ancak daha da önemlisi, bütünüyle geleneksel ürün kimliğinden kaynaklanan, yeni ve çağdaş bir kimliğin geliştirilmesinin yolları ve öncü ürünlerin arandığı yıllardı. \ 1932 yılında Güzel Sanatlar Akademi si Dahili Mimari Atölyesin'de yapılan iç mimarlık projeleri (M.S.Ü.arşivl) 10 TOMBAK

imhi S U M M A R Y Turkey between 1914 to 1942 and the Industrial Arts School Prof. Dr. Onder Kucukerman MimarSinan University, Faculty of Architecture Chairman of Industrial Products Design Department In 1910 the Ottoman Empire was undergoing major uphevel which naturaly adversely affected the only arts institution of the times. In 1912 the Balkan War errupted and for the first time the country compiled industrial statistics. With the advent of the Great War in 1914, a Decorative department was established at the Industrial Arts School. The course of events that culminated in the foundation of the Republic all left their mark on the institution. In 1924 the Industrial Arts School became the Fine Arts Academy and the Interior Design department was established. This departments primary function was to train people in the design of furniture and interior accutrements. In order to further the development of this rather new concept in decor. Teachers from France and Germany were comissioned to train a new generation in modern approaches to design. With the switch to the latin alphabet in 1928 a new field in design was created with the need to adopt new printing and lay-out techniques. A new Printing School was established to meet the needs of new design approaches. In 1933 a Furnishing Conference and Competition was held at Yildiz Palace and featured competitors from the Balkan region. The first few prizes were awarded to graduates from the academy and showed that design concepts had taken a firm hold at an international level. I938 marked the advent of a concept in concordence with the overall atmosphere of Europe at the time-namely War Architecture. Advances in aircraft design, munitions, changes in social and military institutions had their effects manifested in the plastic arts of the period. Yet the exigencies of the conflict ultimately had the affect of putting interest in progress in civil design on the back burner. The 1940s ushered in the concept of Domestic Design. Here the drive was to implement a national design sentiment that, while bearing traces of foreign influence-particularly from Europe, would encompass a particular character inherent to the nation itself. This sentiment included the use of local materials in the construction of new designs as well as local conceptual in-put. It sought to stear away from a purely imatative approach to interior design and architecture. The Academy played an important role in nurturing this domestic/particularist approach both in terms of the fine arts as well as in architecture and interior design. It exemplified the new wave towards a m odern, yet rooted in its tradition, singular identity to serve the concept of a contem porary society. 129 TOMBAK Kişisel Arşivlerde Istanbul Belleği Taha Toros Arşivi