Arzu AKDENİZ
KİMYASAL MADDE Doğal halde bulunan veya bir üretim sonucu elde edilen, kimyasal element ve bunların bileşikleri. kararlılığını sağlamak üzere kullanılan katkı maddeleri ihtiva edebilir. üretim işleminden kaynaklanan safsızlığı ihtiva edebilir.
TEHLİKELİ KİMYASALLARIN SINIFLANDIRILMASI BM tarafından hazırlanan tavsiye kararı gereğince kimyasallar 9 sınıfa ayrılmaktadır Patlayıcı Maddeler Kolaylıkla Parlayabilen Katılar Sıkıştırılmış, Sıvılaştırılmış Basınç Altında Yoğunlaştırılmış Parlayıcı, Parlayıcı Olmayan ve Zehirli Gazlar Zehirli Olabilecek Maddeler ve Enfeksiyona Neden Olabilecek Maddeler Kolaylıkla Parlayabilen Sıvılar Oksidan Maddeler, Organik Peroksitler Radyoaktif maddeler Aşındırıcı Maddeler Diğer Zararlı Maddeler
4
KİMYASALLARIN VÜCUDA GİRİŞ YOLLARI Kimyasallar, vücuda bilinen üç yoldan girerek sağlığa zarar verirler Solunum Absorbsiyon (deri veya gözlerden absorbe edilerek) Sindirim (yiyerek, içerek)
Solunum yolu: Kimyasallar işyeri havasında toz, sis, duman, gaz ve buhar şeklinde dağılmış olabilir ve solunabilir. Bu yolla bu maddelerin etki alanı içinde bulunan işçiler pek çok kaynaktan ortaya çıkan kimyasal karışımlara maruz kalabilirler Absorbsiyon. Özel önlem alınmamış ve uyarı bulunmayan bazı kimyasallara dokunulması veya bu maddelerle koruyucusuz çalışılması, işçilerin pek çok kimyasalın zararlı miktarlarına deri yolu ile maruz kalmalarına neden olur. Deri yolu ile absorblanma genellikle sıvı haldeki kimyasalları için geçerli ise de, tozlarda eğer ter ile ıslatılırsa deriden emilebilir. Bazı kimyasallar hiçbir etki uyandırmadan deriden difüzlenebilir. Deride tahrişe neden olan NaOH, HCl, H2SO4 vb aşındırıcı maddelerin aksine bazı kimyasallarda herhangi bir tahriş hissedilmez. Bu da tehlikenin fark edilmemesine yol açabilir. Toluen, seyreltik soda vb. maddeler tarafından derinin koruyucu dış tabakası zarar görebilir ve bu durumda benzen, anilin, fenol gibi başka kimyasallar da deriden kan dolaşımına geçer. Ayrıca gözler de sıçrama veya buhar şeklinde bulunan maddeleri absorbe ederler
Sindirim yolu:solunan havada bulunan tozların yutulması, kimyasal bulaşmış ellerin temizlenmeden yemek yenilmesi, sigara içilmesi veya yanlışlıkla yutma yoluyla, gaz, toz, buhar, duman, sıvı veya katı maddeler vücuda sindirim yoluyla da girebilir Yukarıda belirtilen üç yolla vücuda giren kimyasallar dolaşım sistemine girerek bütün vücuda yayılır. Bu yolla sadece etkiye maruz kalan organ değil doğrudan bu etkiye hiç maruz kalmayan organları etkileyebilir ve plesenta yoluyla anne karnındaki bebeğe de geçebilir. Bütün bu yollarla vücuda giren kimyasallar çeşitli sağlık zararlarına neden olurlar.
KİMYASAL RİSK ETMENLERİNE MARUZİYETİN YÜKSEK OLDUĞU İŞ KOLLARI MESLEK GRUPLARI Eczacılık sanayiinde çalışanlar Narkozcular ve yoğun bakım çalışanları (sağlık bakımı ve tıbbi bakım) ŞÜPHELİ KİMYASALLAR İlaç ve kimyasal maddeler Sıvı narkoz ve ilaçlar Kanser tedavisinde çalışanlar Tümör oluşumuna neden olan ilaçlar (özellikle sitostatikler) Çeşitli sanayi ve laboratuvar işleri Organik çözücüler Kauçuk sanayii Diğer Kauçuk kimyasallar Zararlı otları yok eden ilaçlar ve böcek ilaçları
Uluslararası sınıflandırma sistemlerinin yarıdan fazlası, kimyasal ürünün miktarı veya çevredeki emisyonu esas alınarak düzenlenmiştir. Kimyasalların sınıflandırılmasında en yaygın kriterlerden biri de, öldürücü doz (LD50) ve öldürücü konsantrasyonun (LC50) esas alınmasıdır. Katı, sıvı ve gaz halindeki kimyasalların sağlık zararı dikkate alınarak kimyasalın derişimine göre de sınıflandırmalar bulunmaktadır.
LD-50 ( Lethal Dose / Yüksek Doz Testleri ) : Bu testin adının LD-50 olmasının sebebi, testin uygulandığı hayvanlarının yarısı ölene kadar bu testin devam ettiriliyor olmasıdır.bu test genelde çok zehirli maddelerin ne denli zehirli olduğunu ölçebilmek adına yapılır ve 14 gün ya da hayvanlar ölene dek sürebilir.bu test zehirli maddenin hayvanın boynuna direk enjekte edilmesi şeklinde bir yöntemle de uygulanabilir.
Kimyasal Madde ve Tehlikeleri Kimyasallarla Çalışırken Karşılaştığımız Tehlikeler Alevlenir maddeler. Oksitleyici madde Patlayıcı maddeler Aşındırıcı ve tahriş edici maddeler Toksik maddeler Basınçlı gazlar ve Karsinojenikler Her kimyasalın Emniyet Veri Bilgileri onlara ait MSDS Belgelerinden edinilir. 12
13
Kimyasalların Zararlılık Dercesine Etkili Faktörler Kimyasal maddenin özelliği Ortamdaki konsantrasyonu Maruziyet süresi Çalışanın bünyesinin hassasiyeti Çevresel özellikler
Kimyasallardan Korunma Yöntemleri 1- Tıbbi Korunma Yöntemleri İşe giriş tıbbi kontrolleri Periyodik tıbbi kontroller 2- Teknik Korunma Yöntemleri Kullanılan zararlı maddenin değiştirilmesi Kapalı çalışma yöntemi Ayırma Havalandırma Genel Havalandırma Lokal Havalandırma
Islak (nemli) çalışma yöntemi Sürekli temizlik ve bakım Güvenli depolama ve taşıma Atıklar için gerekli önlemler İşyeri ve üretim planlaması İşyeri düzeni İşyeri ortamının periyodik olarak analizinin yapılması 3- İşçiye Ait Korunma Önlemleri KKD
Kimyasal Madde ve Tehlikeleri Alevlenir Maddeler Katı, sıvı veya gaz formunda olabilirler Önemli özellikleri: parlama noktası kendiliğinden tutuşma noktası patlama limitleri buhar yoğunluğu elektrostatik enerji biriktirme özellikleri 17
Çok Kolay Alevlenebilir Madde : 0 Santigrat dereceden düşük parlama noktası ve 35 dereceden düşük kaynama noktasına sahip sıvı haldeki maddeler ile oda sıcaklığında ve basıncı altında hava ile temasında yanabilen, gaz haldeki maddeler. İş Sağlığı ve Güvenliği Yönetmeliği Madde-2
Kolay Alevlenebilir Madde : a-) Enerji uygulaması olmadan, ortam sıcaklığında hava ile temasında ısınabilen ve sonuç olarak alevlenen, b-) Ateş kaynağı ile kısa süreli temasla kendiliğinden yanabilen ve ateş kaynağının uzaklaştırılmasından sonra da yanmaya devam eden katı haldeki, c-) Parlama noktası 21 derecenin altında olan sıvı haldekiler, d-) Su veya nemli hava ile temasında, tehlikeli miktarlarda, çok kolay alevlenir gaz yayan maddelerdir. İş Sağlığı ve Güvenliği Yönetmeliği Madde-2
Yangına Dayanıklı Güvenlik Dolapları Alevlenir madde depolanma dolapları Çelik panel dış gövde Çift cidarlı konstrüksiyon Duvarlar arası izolasyon Dökülen kimyasallar için toplama tepsisi Özel kilitleme sistemi 20
Patlayıcı madde : Atmosferik oksijen olmadan da ani gaz yayılımı ile ekzotermik reaksiyon verebilen ve/veya kısmen kapatıldığında ısınma ile kendiliğinden patlayan veya belirlenmiş test koşullarında patlayan, çabucak parlayan katı, sıvı, macunumsu, jelatinimsi haldeki maddelerdir. İş Sağlığı ve Güvenliği Yönetmeliği Madde-2 22
Oluşma nedenleri; Patlayıcı Maddeler Havadaki alevlenir buharların patlayıcı karışımları Aşırı oksitleyici ajanlarla karışmış alevlenir maddeler Sürtünme, şok ve sıcaklığa maruz kalmış Organik Peroksitler Çalıştığınız kimyasalı tanıyın! Bazı kimyasallar depolama sırasında kararsız forma dönüşebilir 23
PatlayıcıMaddeler Peroksitler Patlayıcı peroksitleri oluşturan, havadaki oksijen ile reaksiyona giren maddeler : Dietil eter, asetaldehit, tetrahidrofuran, siklohegzan, dioksan, di-isopropil eter, 1,2- imetoksietan,isopropilbenzen Alkoller: (2-propanol, 2-bütanol), Potasyum, Organometalikler Allilve vinil monomerler Tespit: Kristalleşmiş katılar Şişe dibindeki viskoz sıvılar Test 24
Patlayıcı Maddeler Peroksitler Önleme: Eğer mümkünse bütillenmiş hidroksitoluen(bht) ilave edin Hava sızdırmaz, amber renkli şişelerde ve karanlıkta depolayın Bir kere açılmışsa hemen kullan veya bertaraf et Kullanım: Kullanmadan önce test et Isıtma, evaporasyon veya distilasyon işlemleri sırasında dikkatli ol Kesinlikle metal spatül KULLANMA Sürtünme, çalkalama / öğütme ve güçlü etkiye maruz bırakmaktan sakın Serin yerde muhafaza et -kesinlikle soğutma veya dondurma! 25
Patlayıcı Maddeler Perklorik asit ve Perkloratlar Düşük sıcaklıkta Oksitleyici olmayan kuvvetli asit 160 C ninüstündeki sıcaklıklarda Aşırı aktif oksitleyici ajan Kurutucu ajan Kuvvetli asit Risk Kolayca tutuşabilir materyallerden uzak tutun Kuru Perkloratlar tepkimeye girmeye aşırı meyillidirler. 26
Patlayıcı Maddeler Perklorik asit ve Perkloratlar Kullanım: Bina: betonarme, ıslak zemin ahşap malzeme kullanılmamalı Isıtma buhar veya elektrik, alevli cihazlar veya yağ banyoları KAPALI olmalıdır Silikon yağı veya kauçuk tıpa kullanılmamalı Tezgahlar ve havalandırma: Çelik veya Polipropilen, ahşap DEĞİL, HClO4 kullanım sonrası malzemeler mutlaka bol su ile durulanmalı 27
Patlayıcı Maddeler Diğer patlayıcı kimyasallar Pikrik Asit Asetilen Tuzları Fulminik Asit Tuzları (Fulminatlar) Azidler Nitrik Asit Esterleri Nitrosove Nitro Bileşikler Organik Peroksitler Perkarboksilik Asitler Gümüş ve Altın Tuzları 28
29
Aşındırıcı madde : Canlı doku ile temasında, dokunun tahribatına neden olabilen maddelerdir. Tahriş edici madde : Mukoza veya cilt ile direkt olarak ani, uzun süreli veya tekrarlanan temasında lokal eritem, eskar veya ödem oluşumuna neden olabilen, aşındırıcı olarak sınıflandırılmayan maddelerdir. İş Sağlığı ve Güvenliği Yönetmeliği Madde-2 30
Aşındırıcı ve Tahriş Edici Maddeler Neden kapalı ayakkabı giyinmeliyim ki? İşte neden Dökülen asit yanığı 31
Aşındırıcı ve Tahriş Edici Maddeler Neden kapalı eldiven giyinmeliyim ki? İşte neden Sodyum hidroksit yanığı 32
Aşındırıcı ve Tahriş Edici Maddeler Neden kapalı uzun paçalı pantolon giyinmeliyim ki? İşte neden Nitrik asit sıçraması sonucu yanık 33
Aşındırıcı ve Tahriş Edici Maddeler Küçük bir HF asit yanığı ve sonuçları Zarar görmüş eldiven 2 saat sonra 34
Kimyasal Madde ve Tehlikeleri 1 gün sonra 3 gün sonra 35
Kimyasal Madde ve Tehlikeleri 12 gün sonra 3 ay sonra 36
Aşındırıcı ve Tahriş Edici Maddeler Çeker Ocaklar Kimyasal malzeme deposu DEĞİDİR! 37
Asitler ve bazlar Meydana getirdikleri reaksiyonlar genelde egzotermik olduğundan, asit ve bazlar ayrı ayrı depolanmalıdır. Bazı asitler de aralarında geçimsiz olduklarından Asit/asit geçimliliği ile ilgili bilgi için MSDS (MBGF) ve diğer kimyasal veri tabanına bakınız! 38
GÜVENLİK BİLGİ FORMU (Material Safety Data Sheet, MSDS) Güvenlik Bilgi Formlarının amacı kullanılan kimyasal maddelerle ilgili bilgiye çabuk erişim sağlamaktır. Güvenlik Bilgi Formları her kullanıcıya açıktır. Güvenlik Bilgi Formları laboratuvar yönetiminden veya internetten temin edilmeli ve herhangi bir kimyasal madde ile çalışmaya başlamadan önce mutlaka gözden geçirilmelidir 39
Üretici firmalar ürünleri için bu formları üretmek ve dağıtmakla yükümlüdür. Laboratuvar yönetimi kullanılan her kimyasal madde için formları kullanıcıya temin etmekle yükümlüdür. 40
Güvenlik Bilgi Formları her kimyasal madde için aşağıda verilen bilgileri içerir. Kimyasal madde/karışımın adı ve içeriği Üretici firma bilgileri Zararlı madde içerikleri Fiziksel ve kimyasal özellikleri Yangın ve patlama bilgileri Sağlığa zararlılık bilgileri İlkyardım bilgileri Depolama bilgileri 41
Reaktivite ve stabilite bilgileri Dökülme veya sızma olması ile ilgili bilgileri Ekolojik ve toksikolojik özellikler Özel tedbirleri Özel korunma bilgileri Taşıma bilgileri Uzaklaştırma bilgileri Yönetmelikler ile ilgili bilgiler Diğer bilgiler 42
Kimyasalların Depolanması Sadece belirlenen alanlarda maddeler saklayın! -Zeminde ve kabinlerin tepesinde maddeleri saklamayın! -Dolap içinde olsa bile koridorlarda maddeleri bırakmayın! -Dolap içinde saklayın! -Dolapların içinde maddeleri saklamak için bölmeleri kullanın! 43
Kimyasalların Depolanması Maddeleri uygun sınıflandırma ile ayırın! Düzenli olarak maddelerin son kullanım tarihlerini kontrol edin! Sadece ihtiyacınız kadar maddeyi saklayın! Maddeleri etiketleri okunacak şekilde raflara yerleştirin! Çeker ocak volatil maddeleri saklamak için kullanılmıyor ise asla kimyasalları çeker ocakta saklamayın! 44
Kimyasalların Depolanması Günü geçen kimyasalları imha edin! Özellikle YANICILAR için özel olarak tasarlanmış buzdolaplarını kullanın! Kimyasalların saklandığı buzdolaplarında ASLA yiyecekleri saklamayın! 45
46
Laboratuvarda kimyasal patlama 47
Kimyasal Madde ve Tehlikeleri Kimyasal Patlama SEBEBİ 48
49
50
MSDS (Malzeme Güvenlik Bilgi Formları) Günümüzde endüstride bir çok kimyasal yaygın olarak kullanılmaktadır. Yapıları gereği çoğunlukla toksik, korozif ve kolay alev alabilmektedirler. Ancak risk taşıyan özellikleri ile kullanımı ve depolanmalarında alınması gereken önlemler bilindiğinde güvenli bir şekilde kullanılabilmektedirler Kimyasal ya da genel bilinen adı ile Malzeme Güvenlik Bilgi Formları (Material Safety Data Sheet) birçok ülkede tehlikeli ya da potansiyel anlamda tehlike taşıyan maddelerin güvenli kullanımları ile ilgili gerekli bilgileri sağlamak için kullanılmaktadırlar. Bu nedenle MSDS çalışma ortamındaki kimyasal tehlike ve riskleri kontrol etmek açısından önemli bir rol oynamaktadır
BİRBİRLERİYLE TEMAS ETMEMESİ GEREKEN KİMYASALLAR MADDE Asetilen Aseton Alkali metaller Amonyak gazı Yanıcı sıvılar Temas etmemesi gerekenler Klor,brom,flor,Cu,Ag,Hg. Derişik Nitrik ve sülfürik asit Su, karbon dioksit,asitler Hg,Cl,Ca,I,Br Halojenler,nitrik asit,h2o2
CH3COOH HF Cu (COOH)2 Anilin H2S P Nitritler H2SO4 I Alkoller,peroksitler,permangant Amonyak çözeltileri. Asetilen ve hidrojen peroksit. Gümüş ve civa. Nitrik asit ve hidrojen peroksit. Oksitleyici gazlar, derş.nitrik asit. Kükürt ve kloratlar. Asitler. KClO3 ve K2MnO4 Asetilen ve amonyak.