Türkiye ve Dünyada Enerji Tüketimi ve Gelişmişliğin Analitik Olarak İncelenmesi

Transkript

1 Doğal Kaynaklar, Çevre, Enerji Ekonomisi ve Politikaları Türkiye ve Dünyada Enerji Tüketimi ve Gelişmişliğin Analitik Olarak İncelenmesi B. Ayyıldız 1, İ. Emiroğlu, A. Z. Gürler, H. G. Doğan, A. Çiçek 1 Araş.Gör. Gazi Osmanpaşa Üniversitesi Ziraat Fakültesi Tarım Ekonomisi Bölümü E-posta: b.ayyildiz1@hotmail.com ÖZET Modern enerjinin bir temsilcisi olarak, enerji tüketiminin seviyesi bir ülkenin gelişmişlik düzeyinin değerlendirme kriteri olarak kabul edilmektedir. Bu çalışma, enerji tüketimi ve insan gelişimi arasındaki nedensellik analizleri ve enerji tüketiminin değişen bir trendi değerlendirilmektedir. Çalışmada modeller gelire göre 50 ülke için dört gruba bölünmüş ve yılları arası veriler korelasyon analizine dahil edilmiştir. İnsani gelişme göstergeleri için, kişi başına düşen GSYİH, tüketim harcamaları, şehirleşme oranı ve doğumda yaşam beklentisi seçilmiştir. Sonuçlara göre gelir arttıkça, GSYİH ve tüketim harcamaları artmaktadır. Ülkelerin bu değişkenlere gelecekteki durumunu görmek için zaman serilerine 5 yıllık trend analizleri yapılmıştır. 4 gruba ayrılan ülkelerin sonuçları Türkiye ile karşılaştırılmıştır. Anahtar Kelimeler : Enerji Tüketimi, Beşeri Gelişmişlik Düzeyi, Kolerasyon analizi ABS TRACT As a representative of modern energy, the level of electricity consumption can be regarded as an appraisal criterion of a country s development level. This study analyses the causality between energy consumption and human development and assesses the changing trend of electricity consumption. The models in t his study are established using correlation analyses from for 50 countries divided into four groups according to income. For human development indicators, per-capita GDP, consumption expenditure, urbanisation rate, life expectancy at birth and the adult literacy rate were selected. The results show that long-run bidirectional causality exists between electricity consumption and five indicators. To interpret the future status of the country to the variables included in the analysis is made of 5-year trend analysis. Divided into 4 groups were compared with Turkey s results of the other countries. Key Words: Energy Consumption for Human Development Level, correlation analysis. 1.GİRİŞ Yeni buluşların endüstride yoğun olarak kullanılmaya başlandığı Sanayi Devriminin ardından enerji talebi, global ölçekte hızlı bir artış kaydetmiştir. Enerji kaynaklarının dengesiz dağılımı ve rezervlerin artan taleple birlikte giderek azalması ise ülkeleri farklı arayışlar içerisine itmektedir. Çünkü enerji faktörü günümüzde ekonomik ve sosyal kalkınmanın gerçekleştirilmesi için üretim sürecindeki en temel girdiler arasında kabul edilmektedir. Buna rağmen literatürde ekonomik büyüme ile enerji tüketimi arasındaki nedensel bağıntının yönü konusunda bir uzlaşı bulunmamaktadır. Enerji tüketiminin ekonomik büyümeyi desteklediği yönünde sonuçlar veren ampirik bulguların yanı sıra ekonomik büyümenin enerji tüketimini etkilediğine dair bulgulara da rastlanmaktadır. İktisadi politikalar çerçevesinde değerlendirildiğinde buradan çıkacak sonuç, ülkeler açısından çok fazla anlam taşır. Enerjinin ekonomik büyüme bakımından girdi olarak öneminin artması ve petrol fiyatları artışlarına kadar gitmektedir (Reddy, 1998). Yaşanan petrol şoklarıyla birlikte, tüm dünya enerjinin ve enerji tabanlı girdilerin üretim sürecinde oynadığı önemli rolü ve enerji bağımlılığının ne kadar fazla olduğunu açıkça görmüştür. Yaşanan bu sancılı süreç aşılmaya başlandığında hem gelişmiş hem gelişmekte olan ülkeler bakımından artık enerji tüketimi büyüme ilişkisi göz ardı edilemez hale gelmiş, ülkeleri alternatif enerji kaynakları aramaya zorunlu kılmıştır. Enerji, insan hayatında vazgeçilmez bir yere sahiptir. Günlük yaşayışımızda enerji ya doğrudan ya da başka mekanizmalara dönüştürülerek daha karmaşık bir şekilde kullanılabilmektedir. Enerji kaynaklarının üç karakteristik özelliği vardır. Bunlar (Bilginoğlu, 1991: 123): Kıt oluşları, Dünya ölçeğinde eşitsiz dağılmış olmaları, Enerji dönüşümünün çevre kirliliğine yol açmasıdır. Enerji kaynakları; ticari enerji kaynakları ve ticari olmayan enerji kaynakları olmak üzere iki başlık altında sınıflandırılabilir. Ticari enerji kaynakları, geniş bir uluslararası ve ulusal piyasası bulunan modern bir endüstriyel ekonominin gereksinimini karşılayan enerji formlarını kapsar. Ticari olmayan enerji ise, ekonominin geleneksel sektörünün kullandığı enerjidir. Ticari enerji kaynaklarına örnek olarak petrol, doğal gaz, su gücü ve nükleer enerji; ticari olmayan enerji kaynaklarına ise odun, havyan artıkları ve tarımsal artıklar verilebilir (Bilginoğlu, 1991: 123). Ekonomi geliştikçe ticari enerji kaynaklarına olan talep ve bu enerji kaynaklarının üretimi artarken; ticari olmayan enerji kaynaklarına olan talep azalmaktadır. Enerji kaynakları, elde edilişlerine göre ise birincil ve ikincil enerji kaynakları olarak sınıflandırabilir. Birincil Enerji Kaynakları: Hayvan ve bitki orijinli fosil enerjileridir. Nakliye kolaylığı, ihraç potansiyeli, sahip oldukları çevresel etkiler, nihai kullanım esnekliği ve ikame potansiyeli vb. açılardan birbirlerinden önemli 64

2 XI. Ulusal Tarım Ekonomisi Kongresi 3-5 Eylül 2014, Samsun farklılıklar göstermektedirler (Bilginoğlu, 1991: 123). Bu kaynaklara tükenebilir ya da konvansiyonel enerjiler de denilmektedir. Bunlar da; kömür, petrol ve doğal gazdır. İkincil Enerji Kaynakları: Bunlar; elektrik, nükleer, güneş, jeotermal, rüzgâr, deniz-dalga ve biyomas (odun, tezek, vb.) enerjileridir. Bu kaynaklara yenilenebilir enerjiler de denilmektedir (Uslu, 2004: 155). Kişi başına düşen enerji tüketimi ve enerji yoğunluğu iki önemli enerji göstergesidir. Enerji yoğunluğu, Gayri Safi Milli Hâsıla başına tüketilen birincil enerji miktarını temsil eden ve tüm dünyada kullanılan bir göstergedir. Bu gösterge, gelişme süreci boyunca öncelikle artar daha sonra azalır. Ekonomik gelişim hızı ve yaşam standardı enerji talebini belirleyen iki unsurdur. Toplam enerji talebindeki büyüme, bir ekonomideki üretim ve tüketimin değişen yapısının yansıtıcısı olan, her bir nihai kullanımda değişen enerji yoğunluğunu yansıtacaktır. Özellikle, ülkeler gelişmenin sanayileşme evresi dışında hareket ederken enerji talebinin gelir elastikiyeti düşmektedir (Medlock ve Soligo, 2001: 82). Gelişmekte olan ülkelerde enerji kullanımı, uluslararası standartların oldukça gerisinde olmasına rağmen, sanayileşme çabaları ve gelir düzeyi artışına paralel olarak gelişme göstermiştir. Son yıllarda hem gelişmiş hem de gelişmekte olan birçok ülkede ekonomik gelişme ve enerji kullanımı arasındaki ilişkiyi ortaya koymak için hesaplanan esneklik katsayısı özellikle gelişmekte olan ülkeler için bire yakın değerler taşımaktadır. Esneklik katsayısının bir olması enerji talebindeki yüzde bir oranındaki bir artışın ancak ekonominin genelindeki yüzde birlik bir büyümeyle mümkün olabileceği anlamına gelmektedir. Gelişmiş ülkelerde ise enerji talebi ile Gayri Safi Milli Hasıla (GSMH) artışı arasında hesaplanan esneklik katsayısı genellikle birden küçüktür (Kulalı, 1997). Enerji talebi ve Gayri Safi Milli Hasıla artışı arasındaki ilişkinin gelişmiş ve gelişmekte olan ülkelerde farklı olmasının altında yatan temel sebep, gelişmekte olan ülkelerde enerjiye olan ihtiyacın artarak devam etmesidir. Gelişmiş ülkelerin kalkınma deneyimi enerji tüketiminde giderek daha yoğun enerji türlerine geçildiğin i göstermektedir. Bu gelişmenin temel nedeni, ekonomik büyümenin, üretim faktörleri kullanımının artması yanında (enerji bir üretim girdisi olarak düşünüldüğünde), bu faktörlerin etkin kullanımına ve mal ve hizmetler için efektif talebe de bağlı oluşudur (Bilginoğlu, 1991: 124). GSYİH deki büyüme oranı yükseldikçe enerji kullanan sermaye stokunun dönüşüm olanağı artmakta, enerjinin sermaye faktörü ile tamamlayıcılık ilişkisi içerisinde bulunması nedeniyle de enerji talebi artış göstermektedir. Enerji tüketim alışkanlığı ise, enerji fiyatlarının gelişimi ile yakından ilişkilidir. Buna karşılık, ülkenin coğrafik özellikleri enerji tüketimini, nüfus yoğunluğu, nüfusun kırsal kesim ve şehirlerarasındaki dağılımı ve iklim koşulları aracılığıyla etkilemektedir. Enerji talebini belirleyen bu değişkenlerden en önemlisinin gelir düzeyi olduğu söylenebilir. Enerji ile ekonomik büyüme arasında iki yönlü bir ilişki vardır. Ekonomik büyüme enerji tüketimini artırmakta, enerji tüketimi ise ekonomik büyümeyi etkilemektedir. Ekonomik büyüme ve gelişme arasındaki ilişki sıklıkla üzerinde durulan bir konudur. Bunun önemli bir nedeni de gelişmekte olan ülkelerin çoğunda ekonomik büyümenin getirdiklerinin, o ülkenin insanları için refah ve fırsat anlamına gelmemesidir. Bu nedenle, sosyal açıdan dezavantajlı olan insanların gelişmeleri için gereken ulusal ve uluslararası programların girişimlerini desteklemek için sürekli olarak yeni adımlar atılmaktadır. Bu önemli adımlardan bir tanesi de 1990 lı yıllarda gelişme literatüründe sıkça kullanılmaya başlanan insani gelişme kavramıdır. İnsani gelişme, insanlarının seçeneklerinin çokluğu hakkındadır. İGE bu seçimlerin başarı seviyesini gösterme eğilimindedir (Hicks, 1997:1285). Bu bağlamda insani gelişme, insanların seçme süreçlerinin arttırıldığı süreçtir ve insani gelişme kavramının ana ilkesi budur (Akder, 1992:13). Bu seçenekler sonsuzdur ve zaman içinde değişip artabilir. İnsanların seçenekleri, ekonomik, siyasal, kültürel özgürlüklerden başlayarak, kendine saygı duyma, verimli ve yaratıcı olma, insan haklarından yararlanmaya kadar sayıları arttırılarak genişletilebilir (UNDP, 1998:19). Zaten insanca gelişmenin ideal ölçümü de çok sayıdaki seçeneği içermelidir. Böylece bu kavramla birlikte gelişme göstergelerinin boyutları da değişmiştir yılında ilk kez yayınlanan İnsani Gelişme Raporunda (İGR) insan merkezli gelişmeye dikkat çekilmiştir. Birleşmiş Milletler Kalkın ma Programı (UNDP), gelişmenin artık ne kadar büyümeyle değil, ne tip büyümeyle değerlendirilmesi gereği karşısında İnsani Gelişme Endeksi ni (İGE) geliştirmiştir. Yaşam beklentisi, eğitim ve kişi başına gelir unsurlarına dayalı olan İGE, bu anlamda gelişme analizinin kapsamını genişletmiştir. İGE iyileştirilmesi için enerji tüketiminin amaçlara uygun şekilde kullanılması ile ekonomik faydalar artacak ve yaşam beklentisi iyileştiği gibi kişi başına geliri arttırarak ekonomik büyümeyi de olumlu etkileyecektir. Ekonomik gelişme ile şehirleşme oranı artacak ve gelir etkisi ile tüketim harcamaları artacaktır. Bu çalışmada kişi başına gelire göre dört gruba ayrılan ülkelerin enerji tüketimi ile insani gelişme arasındaki ilişkinin incelenmesi, enerji tüketimi ve seçilen insani gelişme verilerinin trend an alizleri yapılarak Türkiye ile karşılaştırmaktır. 2.MATERYAL VE YÖNTEM Araştırmada kullanılan verileri tam olan 50 ülkenin yılları arası zaman serileri Dünya Bankası ( adresinden temin edilmiştir. Seçilen 50 ülke; Dünya Bankasının yayımladığı 2012 yılı gelir gruplarına uygun olarak 4 gruba ayrılmıştır. 65

3 Doğal Kaynaklar, Çevre, Enerji Ekonomisi ve Politikaları Çizelge 2.1. Gruplara Göre Ülkelerin Gelir Listesi Gruplar Gelir ($) Ülkeler Düşük Gelirli Ülkeler <1.035 Bangladeş, ETİYOPYA, Kamboçya, Kenya, Kırgızistan, Mozambik, Tacikistan, Tanzanya. Orta Düşük Gelirli Ülkeler Bolivya, Endonezya, Filipinler, Hindistan, Mısır, Nijerya, Nikaraguay, Pakistan, Paraguay, Sri Lanka, Ukrayna, Vietnam. Orta Yüksek Gelirli Ülkeler Arjantin, Belarus, Brezilya, Bulgaristan, Çin, Güney Afrika, Kazakistan, Malezya, Meksika, Romanya, Tayland, Türkiye, Venezuela. Yüksek Gelirli Ülkeler < Almanya, Amerika, Avustralya, Çek Cumhuriyeti, Fransa, Hollanda, İngiltere, İspanya, İsrail, İtalya, Japonya, Kanada, Kore, Polonya, Rusya, Singapur, Yeni Zelanda. Kaynak : Pearson Korelasyon analizi, iki sürekli değişkenin doğrusal ilişkisinin derecesinin ölçümünde kullanılır. İki değişken arasında anlamlı bir ilişki var mıdır sorusunun cevabı aranır. Veriler normal dağılıma uygunsa Pearson Korelasyon Katsayısı normal dağılım göstermiyorsa Sperman Sıra Korelasyonu hesaplanır. Korelasyon katsayısı -1 ile +1 arasında değerler alır. Eğer; r=-1 ise Tam negatif doğrusal bir ilişki vardır. r=+1 ise, Tam pozitif doğrusal bir ilişki vardır. r=0 ise, iki değişken arasında ilişki yoktur. Korelasyon katsayısının işareti ilişkinin yönünü, rakam değeri ise ilişkinin gücünü gösterir. Pearson Korelasyon Katsayısının yorumu: R İlişki 0,00-0,25 Çok Zayıf 0,26-0,49 Zayıf 0,50-0,69 Orta 0,70-0,89 Yüksek 0,90 1,00 Çok Yüksek r : korelasyon katsayısı, x i : x değişkeninin i. Değeri, y i : y değişkeninin i. Değeri, x : x değişkeninin ortalaması y : y değişkeninin ortalaması Arastırmada trend analizleri için MINITAB 17 programında bulunan KUADRATİK (2. Derece), Linear (Doğrusal), Exponential (Üssel) ve SİGMODİAL (S-Eğrisi) alternatif trend modelleri denenmiştir. Bu modellerde aşağıda açıklanacak olan MAPE, MAD ve MSD doğruluk kriterlerine göre değerleri en düşük çıkan matematiks el model tercih edilmiştir. Ancak bazı trend analizlerinde bu değerler her ne kadar dusuk cıkmıs olsa da bazı kosulları goz onunde bulundurularak ve gözlemler doğrultusunda trendin gideceği yöne göre alternatif ikinci matematiksel model tercih edilmiştir yılları için yapılan trend analizlerinden elde edilen sonuçların doğruluk ölçütleri olarak Ortalama Mutlak Yüzde Hata (MAPE, Mean Absolute Percentage Error), Ortalama Mutlak Sapma (MAD, Mean Absolute Deviation), Ortalama Karesel Sapma (MSD, Mean Squared Deviation) ölcütleri kullanılmıstır. Yapılan trend analizlerinde genel olarak KUADRATİK Trend Modelinin doğruluk ölçütü değerleri diğer modellere göre daha düşük çıkmıştır. Lineer trend denklemi: Y t = 0 1 t) + e t Kuadratik trend denklemi: Y t = 0 1 t + ( 2 t 2 ) + e t Eksponansiyel Büyüme modeli trend denklemi: Y t = 0 t 1 e t S eğrileri modeli trend denklemi: Y t = (10 a ) / ( 0 t 2 ) KISALTMALAR E.T. = Enerji Tüketimi (Petrol Eşdeğeri Kt) KBGSYİH = Kişi Başına Gayri Safi Yurtiçi Hasıla ( DOLAR ) T.H. = Tüketim Harcamaları ( DOLAR ) K.N.O. = Kentsel Nüfus Oranı ( Toplam Nüfus İçerisindeki % si ) Y.B. = Yaşam Beklentisi (Yıl) 66

4 XI. Ulusal Tarım Ekonomisi Kongresi 3-5 Eylül 2014, Samsun 3.ARAŞTIRMA BULGULARI Çizelge 3.1 Ülkelerin Enerji Tüketimi İle İnsani Gelişme Verileri Arasındaki Korelasyon Analizi Bulguları S.NO. KATEGORİ ÜLKE KBGSYİH T.H. K.N.O. Y.B. 1 BANGLADEŞ ENERJİ TÜKETİMİ 0,943 0,953 0,993 0,974 2 ETİYOPYA ENERJİ TÜKETİMİ 0,592 0,793 0,994 0,996 3 KAMBOÇYA ENERJİ TÜKETİMİ 0,818 0,804 0,637 0,733 4 KENYA ENERJİ TÜKETİMİ 0,947 0,97 0,989 0,381 5 KIRGIZİSTAN ENERJİ TÜKETİMİ 0,206 0,07 0,828 0,207 6 MOZAMBİK ENERJİ TÜKETİMİ 0,938 0,949 0,86 0,9 7 TACİKİSTAN ENERJİ TÜKETİMİ 0,258 0,002 0,801-0,267 8 TANZANYA ENERJİ TÜKETİMİ 0,973 0,974 0,992 0,941 9 BOLİVYA ENERJİ TÜKETİMİ 0,918 0,919 0,849 0, ENDONEZYA ENERJİ TÜKETİMİ 0,825 0,853 0,991 0, FİLİPİNLER ENERJİ TÜKETİMİ 0,608 0,635-0,189 0,87 12 HİNDİSTAN ENERJİ TÜKETİMİ 0,973 0,976 0,988 0, MISIR ENERJİ TÜKETİMİ 0,894 0,897 0,567 0, NİJERYA ENERJİ TÜKETİMİ 0,922 0,921 0,991 0, NİKARAGUAY ENERJİ TÜKETİMİ 0,93 0,959 0,989 0, PAKİSTAN ENERJİ TÜKETİMİ 0,909 0,908 0,993 0, PARAGUAY ENERJİ TÜKETİMİ 0,714 0,696 0,85 0, SRİ LANKA ENERJİ TÜKETİMİ 0,852 0,849-0,956 0, UKRAYNA ENERJİ TÜKETİMİ -0,239-0,261-0,602 0, VİETNAM ENERJİ TÜKETİMİ 0,985 0,982 0,988 0, ARJANTİN ENERJİ TÜKETİMİ 0,489 0,503 0,943 0, BELARUS ENERJİ TÜKETİMİ 0,059 0,009-0,346 0, BREZİLYA ENERJİ TÜKETİMİ 0,871 0,895 0,942 0, BULGARİSTAN ENERJİ TÜKETİMİ -0,384-0,384-0,623-0, ÇİN ENERJİ TÜKETİMİ 0,976 0,974 0,965 0, GÜNEY AFRİKA ENERJİ TÜKETİMİ 0,854 0,908 0,971-0, KAZAKİSTAN ENERJİ TÜKETİMİ 0,664 0,628-0,434 0, MALEZYA ENERJİ TÜKETİMİ 0,91 0,901 0,989 0, MEKSİKA ENERJİ TÜKETİMİ 0,958 0,973 0,975 0, ROMANYA ENERJİ TÜKETİMİ -0,482-0,493 0,599-0,63 31 TAYLAND ENERJİ TÜKETİMİ 0,841 0,89 0,988 0, TÜRKİYE ENERJİ TÜKETİMİ 0,958 0,966 0,985 0, VENEZUELA ENERJİ TÜKETİMİ 0,924 0,901 0,907 0, ALMANYA ENERJİ TÜKETİMİ -0,723-0,737-0,846-0, AMERİKA ENERJİ TÜKETİMİ 0,764 0,713 0,779 0, AVUSTRALYA ENERJİ TÜKETİMİ 0,856 0,87 0,983 0, ÇEK CUM. ENERJİ TÜKETİMİ 0,213 0,198 0,032-0, FRANSA ENERJİ TÜKETİMİ 0,576 0,572 0,688 0, HOLLANDA ENERJİ TÜKETİMİ 0,859 0,87 0,938 0, İNGİLTERE ENERJİ TÜKETİMİ -0,362-0,427-0,599-0, İSPANYA ENERJİ TÜKETİMİ 0,767 0,73 0,815 0, İSRAİL ENERJİ TÜKETİMİ 0,927 0,939 0,985 0, İTALYA ENERJİ TÜKETİMİ 0,548 0,512 0,521 0, JAPONYA ENERJİ TÜKETİMİ 0,018 0,079 0,047 0,36 45 KANADA ENERJİ TÜKETİMİ 0,638 0,593 0,909 0, KORE ENERJİ TÜKETİMİ 0,913 0,926 0,987 0, POLONYA ENERJİ TÜKETİMİ -0,021-0,039-0,453-0, RUSYA ENERJİ TÜKETİMİ 0,283 0,261 0,381 0, SİNGAPUR ENERJİ TÜKETİMİ 0,86 0,869 * 0, YENİ ZELANDA ENERJİ TÜKETİMİ 0,757 0,769 0,967 0,94 Kaynak : 67

5 Doğal Kaynaklar, Çevre, Enerji Ekonomisi ve Politikaları Çizelge 3.2. Ülkelerin Değişkenlere Göre Trend Analizleri ve 2017 Tahminleri S.NO GRUP ÜLKE TREND MODELİ TREND FORMÜLÜ 2017 TAHMİNİ E.T. KUADRATİK Yt = ,2*t + 24,30*t** ,8 KBGSYİH KUADRATİK Yt = 327,1-15,06*t + 1,423*t² 1021,19 1 BANGLADEŞ T.H. KUADRATİK Yt = *t *t** K.N.O. KUADRATİK Yt = 19, ,33883*t + 0,002873*t**2 31,2634 Y.B. KUADRATİK Yt = 59, ,60080*t - 0,005623*t**2 71,7528 E.T. KUADRATİK Yt = ,4*t + 10,23*t** ,6 KBGSYİH KUADRATİK Yt = 302,3-38,05*t + 1,887*t² 716,513 2 ETİYOPYA T.H. KUADRATİK Yt = *t *t** K.N.O. KUADRATİK Yt = 12, ,20202*t + 0,000029*t**2 18,196 Y.B. KUADRATİK Yt = 46, ,3181*t + 0,018641*t**2 70,147 E.T. KUADRATİK Yt = ,5*t + 8,35*t**2 6720,98 KBGSYİH KUADRATİK Yt = 414,4-40,37*t + 2,801*t**2 1479,88 3 KAMBOÇYA T.H. ÜSSEL Yt = * (1,09273**t) K.N.O. SİGMODİAL Yt = (10**2) / (4, ,74867*(0,905438**t)) 20,2516 Y.B. KUADRATİK Yt = 53, ,7330*t + 0,00490*t**2 77,8551 E.T. SİGMODİAL Yt = (10**5) / (68, ,7038*(1,00345**t)) 27908,7 KBGSYİH KUADRATİK Yt = 348,6-11,29*t + 1,567*t**2 1261,29 4 KENYA T.H. KUADRATİK Yt = *t *t** K.N.O. KUADRATİK Yt = 16, ,28299*t + 0,002652*t**2 26,4776 Y.B. KUADRATİK Yt = 61,739-1,4779*t + 0,06512*t**2 71,4114 E.T. KUADRATİK Yt = ,3*t + 25,99*t**2 7061,7 KBGSYİH KUADRATİK Yt = 732,0-91,61*t + 4,897*t**2 2005,89 5 KIRGIZİSTAN T.H. KUADRATİK Yt = *t *t** K.N.O. KUADRATİK Yt = 38,1212-0,3557*t + 0,010680*t**2 36,5346 Y.B. KUADRATİK Yt = 67,992-0,1919*t + 0,01210*t**2 72,1045 E.T. KUADRATİK Yt = 5708,1 + 65,0*t + 6,537*t** ,7 KBGSYİH KUADRATİK Yt = 181,9-7,40*t + 0,976*t**2 740,009 6 MOZAMBİK T.H. KUADRATİK Yt = *t *t** K.N.O. SİGMODİAL Yt = (10**2) / (3, ,79785*(0,849038**t)) 31,3036 Y.B. SİGMODİAL Yt = (10**3) / (19, ,19606*(0,925846**t)) 49,5046 E.T. KUADRATİK Yt = ,6*t + 16,63*t**2 5154,56 KBGSYİH KUADRATİK Yt = 565,3-83,09*t + 4,361*t**2 1657,99 7 TACİKİSTAN T.H. KUADRATİK Yt = *t *t** K.N.O. KUADRATİK Yt = 32,450-0,7356*t + 0,02157*t**2 28,7648 Y.B. KUADRATİK Yt = 62, ,0415*t + 0,00953*t**2 70,8365 E.T. KUADRATİK Yt = ,1*t + 13,70*t** ,7 KBGSYİH ÜSSEL Yt = 145,584 * (1,06255**t) 796,024 8 TANZANYA T.H. ÜSSEL Yt = * (1,07993**t) K.N.O. ÜSSEL Yt = 18,6065 * (1,01662**t) 29,5173 Y.B. KUADRATİK Yt = 51,035-0,5910*t + 0,04692*t**2 71,276 E.T. KUADRATİK Yt = ,4*t + 10,69*t** ,4 9 KBGSYİH KUADRATİK Yt = ,4*t + 5,850*t² 3432,97 BOLİVYA T.H. KUADRATİK Yt = *t *t** K.N.O. KUADRATİK Yt = 55, ,6950*t - 0,007730*t**2 68,56 Y.B. KUADRATİK Yt = 58, ,45396*t - 0,003815*t**2 68, ENDONEZYA FİLİPİNLER HİNDİSTAN MISIR NİJERYA Kaynak : E.T. KUADRATİK Yt = *t - 9,2*t** KBGSYİH KUADRATİK Yt = ,3*t + 11,19*t**2 5521,22 T.H. KUADRATİK Yt = *t *t** K.N.O. KUADRATİK Yt = 28, ,2956*t - 0,01379*t**2 54,2987 Y.B. KUADRATİK Yt = 63, ,43626*t - 0,004521*t**2 71,6837 E.T. KUADRATİK Yt = *t - 43,38*t** KBGSYİH KUADRATİK Yt = ,8*t + 5,089*t**2 3461,69 T.H. KUADRATİK Yt = *t *t** K.N.O. KUADRATİK Yt = 48,8929-0,1587*t + 0,007066*t**2 49,9891 Y.B. KUADRATİK Yt = 65, ,16009*t - 0,000520*t**2 69,1576 E.T. SİGMODİAL Yt = (10**7) / (180, ,905*(1,00513**t)) KBGSYİH KUADRATİK Yt = 433,6-41,29*t + 3,953*t**2 2376,98 T.H. KUADRATİK Yt = *t *t** K.N.O. KUADRATİK Yt = 25, ,15515*t + 0,005059*t**2 33,7556 Y.B. KUADRATİK Yt = 57, ,3946*t - 0,001094*t**2 68,1562 E.T. KUADRATİK Yt = *t + 95,4*t** KBGSYİH KUADRATİK Yt = ,5*t + 5,90*t² 4289,02 T.H. KUADRATİK Yt = *t *t** K.N.O. KUADRATİK Yt = 43,5178-0,13140*t + 0,006093*t**2 44,6155 Y.B. SİGMODİAL Yt = (10**3) / (13, ,74100*(0,916608**t)) 70,9671 E.T. KUADRATİK Yt = *t + 19,22*t** KBGSYİH KUADRATİK Yt = 329,9-42,8*t + 4,430*t**2 2604,3 T.H. KUADRATİK Yt = *t *t** K.N.O. SİGMODİAL Yt = (10**3) / (13, ,2695*(0,962002**t)) 53,1714 Y.B. KUADRATİK Yt = 46,3926-0,1834*t + 0,019971*t**2 56,

6 XI. Ulusal Tarım Ekonomisi Kongresi 3-5 Eylül 2014, Samsun Çizelge 3.2. Ülkelerin Değişkenlere Göre Trend Analizleri ve 2017 Tahminleri Devamı Kaynak : TREND S.NO GRUP ÜLKE TREND FORMÜLÜ MODELİ NİKARAGUAY PAKİSTAN PARAGUAY SRİ LANKA UKRAYNA VİETNAM ARJANTİN BELARUS BREZİLYA BULGARİSTAN ÇİN GÜNEY AFRİKA KAZAKİSTAN MALEZYA 2017 TAHMİNİ E.T. KUADRATİK Yt = 1983,5 + 54,37*t - 0,304*t**2 3267,56 KBGSYİH KUADRATİK Yt = 300,6 + 65,9*t - 0,393*t**2 1838,78 T.H. KUADRATİK Yt = *t *t** K.N.O. KUADRATİK Yt = 52, ,22333*t + 0,000988*t**2 59,1711 Y.B. KUADRATİK Yt = 63, ,6169*t - 0,006632*t**2 75,8173 E.T. KUADRATİK Yt = *t - 5,51*t** ,6 KBGSYİH KUADRATİK Yt = 457,6-24,49*t + 2,598*t**2 1808,93 T.H. KUADRATİK Yt = *t *t** K.N.O. SİGMODİAL Yt = (10**3) / (-2, ,4118*(0,992628**t)) 37,9948 Y.B. KUADRATİK Yt = 60, ,30826*t - 0,002577*t**2 67,4459 E.T. KUADRATİK Yt = ,0*t - 1,23*t**2 4720,76 KBGSYİH KUADRATİK Yt = ,7*t + 10,97*t**2 5528,43 T.H. KUADRATİK Yt = *t *t** K.N.O. KUADRATİK Yt = 47, ,70528*t - 0,003282*t**2 65,1623 Y.B. KUADRATİK Yt = 67, ,2431*t - 0,001319*t**2 73,3869 E.T. KUADRATİK Yt = ,7*t - 2,24*t** ,1 KBGSYİH KUADRATİK Yt = 756,5-75,2*t + 7,228*t**2 4317,5 T.H. KUADRATİK Yt = *t *t** K.N.O. KUADRATİK Yt = 17,5351-0,22387*t + 0,005069*t**2 15,2409 Y.B. KUADRATİK Yt = 68, ,1991*t + 0,00303*t**2 76,735 E.T. KUADRATİK Yt = *t + 481,1*t** KBGSYİH KUADRATİK Yt = ,5*t + 15,53*t**2 6864,66 T.H. KUADRATİK Yt = *t *t** K.N.O. KUADRATİK Yt = 66,8529-0,02532*t + 0,005341*t**2 70,3314 Y.B. KUADRATİK Yt = 69,774-0,4250*t + 0,02046*t**2 73,912 E.T. KUADRATİK Yt = *t + 86,20*t** ,4 KBGSYİH ÜSSEL Yt = 116,489 * (1,12384**t) 3062,2 T.H. ÜSSEL Yt = * (1,12662**t) K.N.O. KUADRATİK Yt = 19, ,32238*t + 0,008331*t**2 35,5091 Y.B. KUADRATİK Yt = 70, ,40042*t - 0,007125*t**2 75,6727 E.T. KUADRATİK Yt = *t + 35,2*t** ,9 KBGSYİH KUADRATİK Yt = *t + 21,3*t² 13170,8 T.H. KUADRATİK Yt = *t *t** K.N.O. KUADRATİK Yt = 86, ,37265*t - 0,004704*t**2 93,3303 Y.B. KUADRATİK Yt = 71, ,239747*t - 0,001479*t**2 76,8405 E.T. KUADRATİK Yt = *t + 117,3*t** ,8 KBGSYİH KUADRATİK Yt = ,8*t + 24,53*t² 11997,2 T.H. KUADRATİK Yt = *t *t** K.N.O. KUADRATİK Yt = 65, ,38622*t + 0,002108*t**2 78,0231 Y.B. KUADRATİK Yt = 70,997-0,4933*t + 0,02294*t**2 75,1714 E.T. SİGMODİAL Yt = (10**6) / (-19, ,4906*(0,993618**t)) KBGSYİH KUADRATİK Yt = *t + 33,62*t² 18161,7 T.H. KUADRATİK Yt = *t *t** K.N.O. KUADRATİK Yt = 72, ,9050*t - 0,017204*t**2 84,7666 Y.B. SİGMODİAL Yt = (10**3) / (12, ,62786*(0,962477**t)) 74,5546 E.T. KUADRATİK Yt = *t + 21,15*t** ,3 KBGSYİH KUADRATİK Yt = ,7*t + 22,72*t² 12647,7 T.H. KUADRATİK Yt = *t *t** K.N.O. KUADRATİK Yt = 66, ,1299*t + 0,007333*t**2 75,9155 Y.B. KUADRATİK Yt = 71,663-0,1503*t + 0,01193*t**2 76,8101 E.T. KUADRATİK Yt = *t *t** KBGSYİH KUADRATİK Yt = ,0*t + 18,22*t² 9205,04 T.H. ÜSSEL Yt = * (1,13881**t) K.N.O. KUADRATİK Yt = 25, ,7923*t + 0,015658*t**2 60,0999 Y.B. KUADRATİK Yt = 68, ,3242*t - 0,00096*t**2 77,0703 E.T. KUADRATİK Yt = *t + 50,6*t** KBGSYİH KUADRATİK Yt = ,1*t + 19,48*t** ,6 T.H. KUADRATİK Yt = *t *t** K.N.O. SİGMODİAL Yt = (10**3) / (10, ,77174*(0,979010**t)) 64,6226 Y.B. KUADRATİK Yt = 66,62-1,448*t + 0,03952*t**2 57,0504 E.T. KUADRATİK Yt = *t + 387,6*t** KBGSYİH KUADRATİK Yt = ,3*t + 44,80*t** ,4 T.H. KUADRATİK Yt = *t *t** K.N.O. KUADRATİK Yt = 56,2259-0,0063*t - 0,005193*t**2 51,9798 Y.B. KUADRATİK Yt = 68,819-0,7090*t + 0,03310*t**2 74,9183 E.T. KUADRATİK Yt = *t + 11,9*t** ,2 KBGSYİH KUADRATİK Yt = ,1*t + 19,96*t** ,7 T.H. KUADRATİK Yt = *t *t** K.N.O. KUADRATİK Yt = 48, ,4034*t - 0,01249*t**2 77,5176 Y.B. SİGMODİAL Yt = (10**3) / (12, ,65119*(0,971544**t)) 75,

7 Doğal Kaynaklar, Çevre, Enerji Ekonomisi ve Politikaları Çizelge 3.3. Ülkelerin Değişkenlere Göre Trend Analizleri ve 2017 Tahminleri Devamı S.NO GRUP ÜLKE TREND MODELİ TREND FORMÜLÜ 2017 TAHMİNİ E.T. KUADRATİK Yt = *t + 65,6*t** KBGSYİH KUADRATİK Yt = ,7*t + 0,88*t** ,3 MEKSİKA T.H. SİGMODİAL Yt = (10**13) / (7, ,8283*(0,897655**t)) K.N.O. KUADRATİK Yt = 71, ,34034*t - 0,001267*t**2 79,743 Y.B. KUADRATİK Yt = 70, ,39727*t - 0,004932*t**2 77,7281 E.T. KUADRATİK Yt = *t + 67,2*t** ,3 30 KBGSYİH KUADRATİK Yt = *t + 27,07*t** ,3 ROMANYA T.H. KUADRATİK Yt = *t *t** K.N.O. KUADRATİK Yt = 53,645-0,0512*t + 0,00039*t**2 52,5158 Y.B. KUADRATİK Yt = 69,623-0,0648*t + 0,01255*t**2 77,6506 E.T. KUADRATİK Yt = *t + 23,1*t** KBGSYİH KUADRATİK Yt = ,2*t + 12,53*t**2 7714,02 TAYLAND T.H. KUADRATİK Yt = *t *t** K.N.O. SİGMODİAL Yt = (10**3) / (37,6687-3,70583*(1,03762**t)) 36,7034 Y.B. KUADRATİK Yt = 70,5786-0,0810*t + 0,011385*t**2 77,2362 E.T. KUADRATİK Yt = *t + 68,3*t** KBGSYİH KUADRATİK Yt = *t + 22,60*t** ,9 TÜRKİYE T.H. KUADRATİK Yt = *t K.N.O. KUADRATİK *t**2 Yt = 59, ,4264*t + 0,00544*t**2 75,3366 Y.B. KUADRATİK Yt = 63, ,6914*t - 0,008023*t**2 76,383 E.T. KUADRATİK Yt = *t + 22,3*t** ,8 33 KBGSYİH KUADRATİK Yt = *t + 33,07*t** ,9 VENEZUELA T.H. KUADRATİK Yt = *t *t** K.N.O. KUADRATİK Yt = 83, ,69283*t - 0,010881*t**2 94,4086 Y.B. KUADRATİK Yt = 71, ,10225*t + 0,002034*t**2 75,5699 E.T. SİGMODİAL Yt = (10**7) / (29, , *(1,51080**t)) KBGSYİH KUADRATİK Yt = *t + 53,7*t² 57561,2 34 ALMANYA T.H. KUADRATİK Yt = *t K.N.O. KUADRATİK *t**2 Yt = 73,3243-0,0552*t + 0,003732*t**2 74,7041 Y.B. KUADRATİK Yt = 74, ,2840*t - 0,001497*t**2 81,6475 E.T. KUADRATİK Yt = *t *t** KBGSYİH SİGMODİAL Yt = (10**6) / (13, ,6036*(0,927183**t)) 58234,7 35 AMERİKA T.H. SİGMODİAL Yt = (10**14) / (3, ,8270*(0,923891**t)) K.N.O. KUADRATİK Yt = 74, ,42643*t - 0,003770*t**2 83,8232 Y.B. KUADRATİK Yt = 75, ,1160*t + 0,001933*t**2 79,8657 E.T. KUADRATİK Yt = *t - 10,7*t** KBGSYİH KUADRATİK Yt = *t + 165,3*t² 96363,6 36 AVUSTRALYA T.H. KUADRATİK Yt = *t K.N.O. KUADRATİK *t**2 Yt = 85, ,18709*t + 0,000057*t**2 90,3809 Y.B. KUADRATİK Yt = 76, ,2417*t + 0,000283*t**2 83,6401 E.T. KUADRATİK Yt = *t + 20,6*t** ,7 KBGSYİH KUADRATİK Yt = *t + 35,77*t² 31647,6 37 ÇEK CUM. T.H. KUADRATİK Yt = *t *t** K.N.O. KUADRATİK Yt = 75,4297-0,15865*t + 0,003114*t**2 73,4288 Y.B. KUADRATİK Yt = 71, ,3521*t - 0,002762*t**2 78,9337 E.T. KUADRATİK Yt = *t - 168,4*t** KBGSYİH KUADRATİK Yt = *t + 51,7*t² FRANSA T.H. KUADRATİK Yt = *t K.N.O. KUADRATİK *t**2 Yt = 73, ,1563*t + 0,01894*t**2 92,7746 Y.B. KUADRATİK Yt = 76, ,2104*t + 0,001248*t**2 83,3112 E.T. KUADRATİK Yt = *t - 18,84*t** ,1 KBGSYİH KUADRATİK Yt = *t + 48,5*t** HOLLANDA T.H. KUADRATİK Yt = *t *t** K.N.O. KUADRATİK Yt = 67, ,9614*t - 0,011384*t**2 85,5481 Y.B. KUADRATİK Yt = 76, ,0141*t + 0,008212*t**2 83,7831 E.T. KUADRATİK Yt = *t - 213,1*t** KBGSYİH KUADRATİK Yt = *t - 6,7*t** ,1 40 İNGİLTERE T.H. KUADRATİK Yt = *t K.N.O. SİGMODİAL *t**2 Yt = (10**3) / (12,9173-0,114093*(1,05359**t)) 80,4813 Y.B. KUADRATİK Yt = 75, ,1211*t + 0,004338*t**2 82,6967 E.T. KUADRATİK Yt = *t - 165,6*t** KBGSYİH KUADRATİK Yt = *t + 40,7*t² İSPANYA T.H. KUADRATİK Yt = *t K.N.O. KUADRATİK *t**2 Yt = 75, ,07385*t + 0,000915*t**2 78,1187 Y.B. KUADRATİK Yt = 76, ,1695*t + 0,003239*t**2 84,0792 E.T. KUADRATİK Yt = ,6*t - 6,04*t** ,9 KBGSYİH KUADRATİK Yt = *t + 31,1*t** ,7 42 İSRAİL T.H. KUADRATİK Yt = *t *t** K.N.O. KUADRATİK Yt = 90, ,09274*t - 0,000978*t**2 92,132 Y.B. KUADRATİK Yt = 75, ,334*t - 0,00056*t**2 84,6539 Kaynak : 70

8 XI. Ulusal Tarım Ekonomisi Kongresi 3-5 Eylül 2014, Samsun Çizelge 3.4. Ülkelerin Değişkenlere Göre Trend Analizleri ve 2017 Tahminleri Devamı S.NO GRUP ÜLKE TREND MODELİ TREND FORMÜLÜ 2017 TAHMİNİ E.T. KUADRATİK Yt = *t - 178,2*t** KBGSYİH KUADRATİK Yt = *t + 42,0*t** ,1 43 İTALYA T.H. KUADRATİK Yt = *t *t** K.N.O. SİGMODİAL Yt = (10**3) / (15,0747-0, *(1,07897**t)) 69,6388 Y.B. KUADRATİK Yt = 76, ,2805*t - 0,000967*t**2 83,4888 E.T. KUADRATİK Yt = *t - 616,4*t** KBGSYİH KUADRATİK Yt = *t + 25,7*t** ,2 44 JAPONYA T.H. KUADRATİK Yt = *t *t** K.N.O. KUADRATİK Yt = 77,202-0,091*t + 0,03450*t**2 101,701 Y.B. KUADRATİK Yt = 78, ,2797*t - 0,003147*t**2 83,7305 E.T. KUADRATİK Yt = *t - 222,3*t** KBGSYİH KUADRATİK Yt = *t + 103,4*t² 76284,3 45 KANADA T.H. KUADRATİK Yt = *t *t** K.N.O. KUADRATİK Yt = 75, ,3795*t - 0,007505*t**2 80,6948 Y.B. KUADRATİK Yt = 76, ,2249*t - 0,001385*t**2 82,0853 E.T. KUADRATİK Yt = *t - 103,5*t** KBGSYİH KUADRATİK Yt = *t + 19,49*t** ,2 46 KORE T.H. KUADRATİK Yt = *t *t** K.N.O. KUADRATİK Yt = 73, ,6669*t - 0,01141*t**2 83,567 Y.B. KUADRATİK Yt = 70, ,4568*t + 0,000783*t**2 84,1534 E.T. KUADRATİK Yt = *t + 74,6*t** KBGSYİH KUADRATİK Yt = *t + 21,42*t** POLONYA T.H. KUADRATİK Yt = *t *t** K.N.O. KUADRATİK Yt = 61, ,10344*t - 0,005179*t**2 59,947 Y.B. KUADRATİK Yt = 70, ,3377*t - 0,00234*t**2 77,7876 E.T. KUADRATİK Yt = *t *t** KBGSYİH KUADRATİK Yt = *t + 54,87*t** ,1 48 RUSYA T.H. KUADRATİK Yt = *t *t** K.N.O. KUADRATİK Yt = 73,674-0,0918*t + 0,004174*t**2 74,3762 Y.B. KUADRATİK Yt = 68,770-0,658*t + 0,03127*t**2 74,8514 E.T. ÜSSEL Yt = 14032,6 * (1,03680**t) 38597,6 KBGSYİH KUADRATİK Yt = *t + 63,7*t** SİNGAPUR T.H. ÜSSEL Yt = * (1,07575**t) K.N.O.???????? Y.B. KUADRATİK Yt = 76, ,0868*t + 0,00872*t**2 85,274 E.T. KUADRATİK Yt = ,8*t - 10,48*t** ,2 KBGSYİH KUADRATİK Yt = *t + 59,4*t** ,5 50 YENİ ZELANDA T.H. KUADRATİK Yt = *t *t** K.N.O. KUADRATİK Yt = 84, ,12079*t - 0,002186*t**2 86,3101 Y.B. KUADRATİK Yt = 75, ,3238*t - 0,00250*t**2 82,2359 Kaynak : 4.SONUÇ Korelasyon analizi sonuçları incelendiğinde gelir düzeyi düşük olarak kategorize edilmiş ülkelerin genelinde enerji tüketimi ile diğer dört değişken (KBMG, T.H., K.N.O. ve Y.B.) arasında pozitif yönlü bir ilişki bulunmuştur. Bu ülkeler arasında Kırgızistan ın korelasyon analizleri sonuçlarında en düşük orana rastlanmıştır. Analiz sonuçları orta düşük olarak kategorize edilmiş ülkeler incelendiğinde sonuçlar genel olarak düşük katagorize edilmiş ülkelerle aynıdır. Orta düşük olarak katagorize edilmiş ülkelerin Kişi Başına Milli Gelirinde genel olarak artışlar görülmektedir. Bu artışlarla enerji tüketim düzeyinin artması çok normaldir. Bu ülkeler arasında sadece Ukrayna nın enerji tüketimi ile KBMG., T.H. ve K.N.O. arasında negatif yönlü bir ilişkiye rastlanmıştır. Artan enerji tüketimine rağmen bu değişkenlerin negatif yönlü çıkması bu ülkelerin enerji ihtiyacının kendilerinin karşılaması ve enerjide dışa bağımlı olmaması olarak yorumlanabilir. Orta yüksek olarak kategorize edilen ülkeler incelendiğinde ise enerji ihtiyacını dışarıdan karşılayan ülkelerde analiz sonuçları pozitif yönlü çıkarken, enerjisini kendi ürten ülkelerde ise negatif yönlü bir ilişki çıkmıştır. Türkiye ve Çin in korelasyon analizi sonuçları incelendiğinde gelir düzeyi orta yüksek ülkeler arasında en yüksek oranlar bu iki ülkede bulunmuştur. Gelişmekte olan ülkelerde bu gibi sonuçların olması çok normaldir. Yüksek olarak kategorize edilen ülkelerde ise korelasyon analizi sonuçları değişiklik göstermektedir. Almanya, İngiltere ve Polonya ülkelerinde korelasyon analizi sonuçlarına göre enerji tüketimi ile diğer dört değişken (KBMG, T.H., K.N.O. ve Y.B.) arasında negatif yönlü bir ilişki bulunmuştur. Singapur da ise nüfusun hepsi kentsel olduğu için kentsel nüfus oranı analize dahil edilmemiştir. Sonuçlar toplu halde incelendiğinde analize dahil edilen 50 ülke arasında enerjisini kendi üreten ülkelerde enerji tüketimi ile KBMG arasında negatif yönlü ilişki bulunmuştur. 71

9 Doğal Kaynaklar, Çevre, Enerji Ekonomisi ve Politikaları Dört kategori olarak analize dahil edilen 50 ülkenin trend analizi sonuçları incelendiğinde; düşük kategorize edilen ülkeler içinde trend analizi sonuçlarına göre 2017 yılında en yüksek enerji tüketiminin Bangladeş te, en yüksek KBMG in (2005,89 $) ve kırsal nüfus oranın (%36,53) Kırgızistan da ve en yüksek yaşam beklentisinin (77,85 yıl) Kamboçya da olacağı tahmin edilmiştir. Orta düşük kategorize edilen ülkeler içinde trend analizi sonuçlarına göre 2017 yılında en yüksek enerji tüketiminin Hindistan da sigmodial olarak hesaplanan trend modeline göre kt. Olarak tahmin edilmiştir. Bu durum Hindistan daki nüfusun diğer ülkelere göre fazla olması ile açıklanabilir yılında en yüksek KBMG 6864,66 $ ile Ukrayna olarak tahmin edilmiştir. Orta düşük kategoride diğer ülkelere göre KBMG in Ukrayna da yüksek olmasının sebeplerinden biri de enerjisini kendi üretmesi olarak da yorumlanabilir. Bu kategoride trend analizi sonuçlarına göre 2017 yılında en yüksek kentsel nüfus oranın (% 70,33) Ukrayna da olduğu görülmüştür. Yaşam beklentisi orta düşük kategoride (75,67 yıl) ile Vietnam da olduğu tahmin edilmiştir. Orta yüksek kategorize edilen ülkeler içinde trend analizi sonuçlarına göre 2017 yılında en yüksek enerji tüketiminin kt. ile Çin olduğu tahmin edilmiştir. Enerji tüketiminin Çin de aşırı yüksek olmasının sebebi nüfusun diğer ülkelere göre aşırı yüksek olması olarak da yorumlanabilir yılı tahminine göre KBMG en yüksek olan ülke ,4 $ ile Kazakistan dır. Kentsel nüfus oranın ( %94,40) en yüksek olduğu ülke Venazuela ve yaşam beklentisinin ise ( 77,72 yıl) en yüksek olduğu ülke Meksika dır. Gelişmiş ülkelerin içinde yer aldığı ve yüksek kategorize edilen ülkelerin trend analizi sonuçlarına göre 2017 yılında enerji tüketiminin en yüksek olduğu ülke kt ile Amerika olduğu tahmin edilmektedir. Amerika da enerji tüketimi gelişmiş ülkeler içerisinde aşırı yüksek çıkmasının nedeni ekonomik gelişmenin yüksek olmasına bağlı olarak enerjiye dayalı üretimin yüksek olması olarak da açıklanabilir yılı tahminlerin e göre en yüksek KBMG (96.363,60 $) Avustralya olarak tahmin edilmiştir. Japonya ülkesinin trend analizinde 2017 tahminine göre Kentsel nüfus oranı %100 aştığı görülmektedir. Bu sonuca göre ülkedeki kırsal kesimin azalması ve kırsal durumda görünen yerleşim yerlerinin de kentsel yapıya yakın olduğu değerlendirilebilir tahminlerine göre en yüksek yaşam beklentisinin görüldüğü ülke Singapur dur. Sonuçlara genel olarak bakıldığında 2017 tahminlerine göre enerji tüketiminin en yüksek olduğu ülke Çin, en düşük olduğu ülke Nikaragua dır. Kişi başına milli gelirin en yüksek olduğu ülke Avustralya, en düşük olduğu ülke Etiyopya dır. Kentsel nüfus oranın en yüksek olduğu ülke Japonya, en düşük olduğu ülke Sri Lanka dır. Yaşam beklentisinin en yüksek olduğu ülke Singapur, en düşük olduğu ülke Mozambik tir. Tüketim harcamalarının en yüksek olan ülke Amerika, en düşük olan ülke Kırgızistan dır. Kategorilere göre en düşük ve en yüksek değerler Çizelge 4.1 de gösterilmiştir. Çizelge 4.1 Kategorilere Göre 2017 Yılı Tahminlerinin En Düşük ve En Yüksek Olduğu Ülkeler S.NO KATEGO Rİ DEĞİŞ KEN EN EN ÜLKE 2017 TAHMİNİ ÜLKE 2017 TAHMİNİ E.T. (Kt.) TACİKİSTAN 5154,56 BANGLADEŞ 41096,8 KBMG ($) ETİYOPYA 716,513 KIRGIZİSTAN 2005,89 1 T.H. ($) KIRGIZİSTAN BANGLADEŞ K.N.O. (%) SRİ LANKA 15,2409 KIRGIZİSTAN 36,5346 Y.B. (Yıl) MOZAMBİK 49,5046 KAMBOÇYA 77,8551 E.T. (Kt.) NİKARAGUAY 3.267,56 HİNDİSTAN KBMG ($) PAKİSTAN 1.808,93 UKRAYNA 6864,66 2 T.H. ($) NİKARAGUAY HİNDİSTAN K.N.O. (%) HİNDİSTAN 33,7556 UKRAYNA 70,3314 Y.B. (Yıl) NİJERYA 56,9139 SRİ LANKA 76,735 E.T. (Kt.) BULGARİSTAN ,3 ÇİN KBMG ($) TAYLAND 7.714,02 KAZAKİSTAN ,4 T.H. ($) BULGARİSTAN ÇİN K.N.O. (%) TAYLAND 36,7034 VENAZUELA 94,4086 Y.B. (Yıl) GÜNEY AFRİKA 57,0504 MEKSİKA 77,7281 E.T. (Kt.) YENİ ZELANDA ,2 AMERİKA KBMG ($) POLONYA AVUSTRALYA ,6 4 T.H. ($) SİNGAPUR AMERİKA K.N.O. (%) POLONYA 59,947 JAPONYA 101,701 Y.B. (Yıl) RUSYA 74,8514 SİNGAPUR 85,274 Kategorilerdeki ülkelerin 2017 yılı analiz tahminlerinin genel bir görünümüne bakıldığında yüksek kategorisinde yer alan Rusya nın yaşam beklentisinin çok düşük olduğu, düşük kategoride yer alan Kamboçya nın ve orta düşük kategoride yer alan Vietnam, Nikaraguay ve Sri Lanka dan düşük olduğu görülmüştür. Enerji tüketimi, tüketim harcamaları ve kentsel nüfus oranı verilerinin küçükten büyüğe doğru sıralaması yapıldığında kategorilere ayrılmış olan ülkelerin dengeli bir dağılıma sahip olduğu görülmektedir. Çizelge-1 e göre kategorilere ayrılan ülkelerden düşük kategoride yer alan Kenya, Kamboçya, Tacikistan ve Kırgızistan ın, orta düşük kategoride yer alan Mısır, Sri Lanka, Endonezya, Paraguay ve Ukrayna nın, orta yüksek kategoride yer alan Bulgaristan, Arjantin, Malezya, Romanya, Brezilya, Venazuela, Kazakistan ve Türkiye nin 2017 yılı KBMG 72

10 XI. Ulusal Tarım Ekonomisi Kongresi 3-5 Eylül 2014, Samsun tahminlerine bakılarak 2012 yılı gruplandırmasına göre gelişim göstererek bir üst kategoriye yükselecekleri görülmektedir. 5.KAYNAKLAR Akder, H. (1992); İnsanca Gelişme Raporu ve Türkiye Ülke Profili, İnsanca Gelişme Birinci Türkiye konferansı (Rapor), 7-8 Eylül 1992, UNDP, Ankara. BİLGİNOĞLU, Mehmet Ali; (1991), Gelişmekte Olan Ülkelerde Enerji Sorunu ve Alternatif Enerji Politikaları ; Erciyes Üniversitesi İ.İ.B.F. Dergisi, 9, ss Hicks, A. D., (1997), The Inequality-Adjusted Human Development Index: A Constructive Proposal, World Development, Vol: 25, No.8, s Kulalı, İ. (1997) Elektrik Sektöründe Özelleştirme ve Türkiye Uygulaması, DPT, Ankara. MEDLOCK, Kenneth B. ve Ronald SOLIGO; (2001), Economic Development and End-Use Energy Demand, The Energy Journal, 22(2), ss Reddy, M. (1998) Energy Consumption and Economic Activity in Fiji, The Journal of Pacific Studies, Volume 22, Taban, S. (2008), İktisadi Büyüme Kavram ve Modeller, Nobel Yayın Dağıtım, Ankara. UNDP (1998); İnsani Gelişme Raporu: Türkiye, Ankara USLU, Kamil; (2004), Avrupa Birliğinde Enerji ve Politikaları, Marmara Üniversitesi İ.İ.B.F. Dergisi, 19(1), ss