JEOLOJİ DE MTA. Dr. Yavuz BEDİ

Transkript

1

2 JEOLOJİ DE MTA Dr. Yavuz BEDİ

3 SUNU AKIŞI MTA NIN TANITIMI ÇALIŞMA ŞEKLİ ARAŞTIRMA KONULARI *** Sunumda kullanılan fotoğraf ve bilgilerin bir bölümü MTA nın Web sitesinden alınmıştır.

4 ÇALIŞMA ŞEKLİ Laboratuvarlarında değişik teknolojik çalışmaları, deneyleri ve testleri yaptığı gibi, jeolojik verileri direkt araziden sağlayan bir çalışma yöntemi ile faaliyetlerini sürdürmektedir. Bunun için Jeoloji ve jeofizik, maden araştırmalarını arazide çalışarak yapmaktadır. Arazi çalışmaları ile elde edilen veriler ve derlenen örneklerin paleontolojik ve petrografik tanımlamaları sonucu ortaya çıkan verileri kullanarak çalışılan bölgenin stratigrafisini oluşturmak, jeolojik haritalarını üreterek, bütün bilgileri rapor ve haritalar ile sektörün hizmetine sunmaktadır. Ayrıca elde edilen bilimsel veriler MTA çalışanları tarafından makale ve bildiriler yolu ile akademik camiaya aktarılmaktadır.

5 MTA (MADEN TETKİK VE ARAMA GENEL MÜDÜRLÜĞÜ) T.C. Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı na bağlı, Türkiye nin Jeolojik Survey i konumundaki jeoloji, maden, jeofizik araştırmaları ile sondaj ve analiz çalışmaları ile jeolojinin alt disiplininde yer alan konularda araştırma yapan, yerbilimleri ile ilgili veri üreten bir kamu kuruluşudur. MTA ülkemizin jeolojik yapısını araştırmak, değişik jeolojik yapılara bağlı olarak oluşan maden, endüstriyel hammadde ve enerji kaynaklarını araştırıp ülke ekonomisine kazandırmak, ülkemizin olası doğal afet (deprem, tsunami, sel, heyelan, kuraklık vb.) risk potansiyelini belirlemek, araştırmalar ile ilgili teknolojik çalışmalar yapmak ve madenciliğe yönelik her türlü bilimsel alt yapı (değişik amaç ve ölçekli haritalar, jeofizik, sondaj, analiz vb) bilgilerini üretmek, bu bilgi ve hizmetleri kamu ve özel sektörün hizmetine sunmak, sektöre uzman teknik eleman yetiştirilmesi amacıyla 1935 yılında kurulmuştur.

6 ÇALIŞMA KONULARI Jeolojik Araştırmalar Maden Arama ve Araştırmaları Enerji Hammaddeleri Aramaları Deniz Araştırmaları Jeofizik Araştırmaları ve Etütleri Sondaj Çalışmaları Analiz ve Teknolojik Test Çalışmaları Fizibilite Çalışmaları Çevre Araştırmaları olmak üzere yerbilimleri ile ilgili multidisipliner bir yaklaşımla araştırma ve arama çalışmalarını yapmaktadır. MTA Genel Müdürlüğü Dünya da USGS (Amerikan Jeoloji Araştırma Kurumu), BGS (İngiliz Jeoloji Araştırma Kurumu) gibi bilinen Jeoloji Araştırma Kurumları ile benzer çalışmaları yürütmektedir. MTA gerek yurt içi ve gerekse Moğolistan, Bulgaristan, Kuzey Kıbrıs, Azerbeycan, Kırgızistan, Sudan, Gürcistan vb. bir çok ülkede jeoloji ve madencilik araştırmaları konularında ortak projeler de yürütmektedir.

7 JEOLOJİ ARAŞTIRMALARI ULUSAL - ULUSLARARASI JEOLOJİ ARAŞTIRMALARI JEOLOJİ HARİTALARI KARST ve MAĞARA ARAŞTIRMALARI UZAKTAN ALGILAMA UYGULAMALARI HEYELAN ÇALIŞMALARI PALEONTOLOJİ MİNERALOJİ PETROGRAFİ İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ DEPREM - AKTİF TEKTONİK COĞRAFİ BİLGİ SİSTEMLERİ VOLKANOLOJİ JEOLOJİK MİRAS METROPOLİTAN VE KENTSEL DÖNÜŞÜM gibi jeolojinin farklı dallarında bilgi üretip tüm sektöre hizmet verilmektedir.

8 JEOLOJİ ARAŞTIRMALARI JEOLOJİ HARİTALARI Sanayi/Enerji Maden ve Endüstriyel Hammaddeler Enerji Hammaddeleri (petrol, doğal gaz, kömür vb.) Çevre Sorunları Yerleşim Alanlarının Çevre Sorunlarının Çözümü Katı Atık Depolama Alanlarının Belirlenmesi Doğal Afetler Deprem Heyelan Sel ve Kuraklık Tsunami Yer Seçimi Sanayi Tesisleri (Organize Sanayi Bölgeleri vb.) Kentsel Yerleşim Alanlarının Belirlenmesi Jeo-Turizm Doğal Anıtların Belirlenmesi Mağara Araştırmaları Sağlık (Tıbbi Jeoloji) Canlı Sağlığına Zararlı Mineral Dağılımlarının Ortaya Konulması Mühendislik Yapılarına Alt Yapı Hizmetlerinin Sağlanması Köprü, Yol, Tünel, Petrol ve Doğal Gaz Boru Hatları Baraj

9 Jeoloji amaçlı haritalamalarda baz olan harita 1: ölçekli haritalardır. Ancak üretilen 1: ölçekli baz haritalardan 1:50.000, 1: , 1: , 1: , 1: , 1: gibi küçük ölçekli haritalar üretilmektedir. Ancak, maden arama, prospeksiyon ve buluculuk amaçlı haritalamada ise genellikle 1:1.000, 1:2.000, 1:5.000, 1: ölçekli haritalar kullanılmaktadır.

10 DEĞİŞİK ÖLÇEKLİ JEOLOJİ HARİTALARININ HAZIRLANMASI Ölçekli jeoloji haritası (MTA, Konak ve diğ., 2016) Ölçekli jeoloji haritası (MTA, 2002) Ölçekli jeoloji haritası (MTA, 2002)

11 Bedi ve diğ. ( )

12

13 O. Z. Doğan, 1977 Y. Bedi, 1993

14 MİGMATİT GRANİT Beşparmak T. GRANAT ARAZİ ÇALIŞMALARI Jeolojik çalışmalarının en önemli bölümünü arazi çalışmaları oluşturmaktadır Yapılan tüm araştırmalar araziden elde edilen veriler üzerine inşa edilmektedir. YASTIK LAV Her yıl yapılan arazi çalışmaları ile birçok yeni bilimsel veri elde edilmekte, 1:25.000, 1: ve 1: ölçekli jeoloji haritaları oluşturulmaktadır. KAPAKLI FM. (ORTA_ÜST TRİYAS)

15 Üst Permiyen PALEONTOLOJİ ARAŞTIRMALARI Milyonlarca yıl önce yaşamış varlıklar "fosil" olarak isimlendirilen taşlaşmış kalıntılarından ya da izlerinden hareketle, jeolojik zamanlar hakkında bilgi edinmemizi sağlamaktadır. Fosiller kayaların oluşum yaşlarının bilinmesi açısından önemlidir. Fosillerden elde edilen yaşlar, stratigrafilerin kurulmasında önemli veriler sağladığı gibi farklı maden yataklarının veya kömür, petrol gibi enerji kaynaklarının aranmasında önemli bilgiler salamaktadır. Ammonit-Tuvaliyen Gastropoda İpresiyen Assilina ve Nummulites Megaladon-Noriyen Halobia-Karniyen- Belemnit-Triyas Mercan-Ü.Permiyen Pelesipoda-Jura Crinoid- Jura Orthoceras-Karbonifer Karniyen Balık- Miyosen Senomaniyen RADYOLARYA RADYOLARYA KONODONT Fusulin- Alt Permiyen Mizzia- Üst Permiyen Orbitolina concava Karniyen

16 PETROGRAFİ ARAŞTIRMALARI Yerküremizi oluşturan kayaları oluşturan mineraller, minerallerin özellikleri, miktarı, kayaçların dokusu, mineral ve kayacı etkilemiş olan alterasyonları, geçirmiş olduğu tektonik olayları incelenmesi amacıyla petrografik çalışmalar yapılmaktadır. Arazi çalışmalarında araziden derlenen ve kabaca tanımlanan kayaçların detay petrografik tanımlamaları ile kayaçlar isimlendirilmektedir.

17 1/ ÖLÇEKLİ JEOLOJİ HARİTALARININ GÜNCELLENMESİ 1/ ölçekli jeoloji haritalarının günün koşullarına, ilgili bölgelerdeki yeni bilgi oluşmasından (yaş, stratigrafik veri vb) sonra bölgenin stratigrafisinde ve buna bağlı olarak jeolojik haritalarında değişiklikler olabilmektedir. Bu nedenle yeni bilgilere göre jeolojik haritaların güncellenmesi gerekmektedir. Türkiye nin birçok jeolojik kuşağı tekrar projelendirilerek ilgili bölgedeki haritalar güncelleştirilmektedir.

18 KÜÇÜK ÖLÇEKLİ HARİTALARIN HAZIRLANMASI VE BASIMI MTA Çeşitli ölçekte jeoloji haritalarını ve kitapçıklarını basarak kamu ve özel sektördeki kullanıcıların hizmetine sunmaktadır. Bu haritalar yer altı kaynaklarının aranmasında, pek çok mühendislik projesinin uygulanmasında ve çevreye ilişkin çeşitli çalışmalarda giderek daha fazla ihtiyacı duyulan 1:50.000, 1: , 1: , 1: , 1: ölçekli jeoloji haritaları değişik ölçeklerde basılmaktadır.

19 PALEOSİSMOLOJİ ARAŞTIRMALARI DEPREM ARAŞTIRMALARI UDSEP 2023 planında Türkiye genelindeki paleosismoloji araştırmalarının MTA sorumluluğunda yapılması gerektiği öngörülmektedir. Bu kapsamda, Kurumumuzca koordine edilen ulusal işbirliği kapsamında, ülkede yer alan fayların paleosismolojik davranışlarının araştırılması ve sonuçlarının ulusal bir veri tabanında toplanarak deprem tehlike analizlerinde kullanıma sunulması amaçlı projeler yapılmaktadır.

20 TÜRKİYE NİN TEKTONİK (DİRİ FAY) HARİTASI Yine bu kapsamda DAF ve KAF atlası hazırlanmıştır.

21 HEYELAN ARAŞTIRMALARI Ülkemizin birçok bölgesi çok sık jeolojik kökenli doğal afetlerin etkisinde kalmaktadır. Bunların başlıcaları DEPREM ve HEYELAN dır. Heyelan toprak, moloz veya kaya kütlesinin yamaç aşağıya doğru bir düzlem üzerinde kayması, akması veya bir yüzey üzerinde yuvarlanmasıdır. Bu doğal afetlerle mücadelede başarılı olabilmenin tek koşulu NEREDE, NE ZAMAN ve NE BÜYÜKLÜKTE meydana gelebileceğini bilmektir. Bu bağlamda MTA başta deprem ve heyelan afetlerinin nerede olabileceğine yönelik kaynak alanlarının belirlenmesi araştırmalarını yürütmektedir.

22 METROPOLİTAN VE KENTSEL DÖNÜŞÜM ÇALIŞMALARI Ülkemizin kentsel gelişme ve organize sanayi alanlarının yerbilimleri açısından değerlendirilerek bölgesel arazi kullanım kapasitelerinin belirlenmesi çalışmalarını da yürütmektedir.

23 KARST VE MAĞARA ARAŞTIRMALARI MTA Türkiye de ve Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti nde var olan mağaraların büyük bölümünde çalışmalar gerçekleştirmiş, bunların bazıları özel sektörün hizmetine sunmuştur.

24 TÜRKİYE JEOLOJİK MİRAS ALANLARI ENVANTERİ Türkiye de bulunan bazı jeolojik miras alanlarını jeoturizme kazandırılmıştır. TIBBİ JEOLOJİ ARAŞTIRMALARI Başta insan olmak üzere canlı sağlığına zarar verebilecek mineral, su, toprak çeşitliliğinin araştırılması

25 JEOİKLİM ARAŞTIRMALARI Yakın jeolojik geçmişte olan iklim değişikliklerinin nedenleri ve sonuçları bilimsel olarak araştırılmakta, Sanayi Devrimi sonrasında meydana gelen Küresel İklim Değişikliği problemi de göz önünde bulundurularak geleceğin olası iklim koşullarının gerçekçi tahmini için bilimsel veriler üretilmektedir. Paleoiklim ve güncel iklim değişikliği konularında yapılan araştırmalarda jeoloji biliminin sunduğu bakış açısının yanı sıra hidrojeoloji, paleontoloji, dendroklimatoloji, palinoloji, paleolimnoloji, sedimantoloji, skelorokronoloji, arkeoloji ve biyoloji bilim dalları arasında kurulan işbirliği ile multidisipliner çalışmalar yürütülmekte ve bu çalışmalar esnasında uzaktan algılama ve jeofizik yöntemlerden yararlanılmaktadır.

26 UZAKTAN ALGILAMA MERKEZİ Ülkemizde ilk uzaktan algılama çalışmaları 1975 yılında Genel Müdürlüğümüzde başlatılmıştır. UZAKTAN ALGILAMA ÇALIŞMALARI Bu yöntemle, uydu ve uçaklara yerleştirilen hassas kamera ve algılayıcılardan elde edilen verilerin analizleri ile gözümüzle fark edilemeyen, doğal kaynaklar, çevre ve doğal afetlerin tespit edilebilmektedir.

27 COĞRAFİ BİLGİ SİSTEMLERİ 1995 yılından itibaren, farklı ölçeklerdeki jeoloji, heyelan ve diri fay haritalar sayısallaştırılmakta ve Jeoloji Veri Tabanı oluşturulmaktadır.

28 TÜRKİYE JEOLOJİ VERİ TABANI - Türkiye Jeoloji Veri Tabanı - Türkiye Diri Fay Veri Tabanı - Türkiye Heyelan Veri Tabanı - Türkiye Paleontoloji Veri Tabanı - Türkiye Ofiyolit Veri Tabanı - Türkiye Volkanoloji Veri Tabanı - Türkiye Magmatik Veri Tabanı - Türkiye Jeolojik Miras Alanları Veri Tabanı - Türkiye Mağara Veri Tabanı - Türkiye Uzaktan Algılama Veri Tabanı

29 MADEN ARAMA VE ARAŞTIRMALARI MTA, kurulduğu günden bugüne kadar ülkemizin dağında, taşında, her karış toprağında iz bırakmış, yer altı zenginliklerin gün ışığına çıkarılmasını sağlamış ve sağlamaktadır. MTA, maden arama ve araştırma projeleri gerçekleştirerek ülkemizin maden potansiyelini ortaya koymak ve değişik madenlerin envanterlerini çıkarmak, aramalar sonucunda bulunan maden yataklarının kalite ve rezervlerini belirleyerek ekonomiye kazandırılması amacıyla kamu ve özel sektörün hizmetine sunmaktadır. Deneyimli kadrosu ile arazi çalışmaları sonucu elde ettiği verileri ile Değişik ölçekli Maden jeolojisi haritaları, Maden jeolojisi kesitleri, Kuyu logları hazırlamakta, Maden aramacılığında güvenilir ve sağlıklı bilgi üreterek ülke madenciliğine güvenli bir alt yapı kazandırmayı gerçekleştirmektedir. Ayrıca, yine madencilik sektörünün gereksinimi olan teknik destek, danışmanlık hizmetleri, ücretli saha etütleri ve her türlü bilgi desteği sağlamaktadır.

30 Metalik Maden Araştırmaları Bu kapsamda bakır-kurşun-çinko (baz metaller), molibden, antimuan, kalay, volfram ile altın ve gümüş gibi değerli metaller ile demir, krom, nikel, alüminyum, manganez ve platin arama ve araştırma projeleri gerçekleştirilmektedir. Jeokimya etütlerinde değişik tür ve ölçekte örnekleme çalışmaları yapılmaktadır. Bunlar dere kumu, bitki, su, toprak ve kayaç örnekleridir. Bu örneklerden yapılan jeokimyasal analizlerin sonuçları istatistiksel yöntemlerle değerlendirilmekte ve değişik ölçekte anomali ve dağılım haritaları yapılmaktadır. Pek çok disipline hitap eden Genel Jeokimya Haritaları üretilmektedir. Endüstriyel Hammadde Araştırmaları Seramik ve Yapı Hammaddeleri Endüstri Mineralleri Araştırmaları Seramik ve Yapı Hammaddeleri araştırmalarında seramik, refrakter, cam ve yapı malzeme hammaddeleri aramalarına yönelik projeler gerçekleştirmektedir. Endüstri Mineralleri Araştırmalarında ise kimyasal tuzlar (potas, evaporitik oluşumlar-bor, sodyum sülfat, trona, kayatuzu vb. gibi), magmatik ve/veya metamorfik oluşumlar (nadir toprak elementleri, florit, titan...vb gibi), zeolit, asbest, barit vb. hammaddeleri aramalarına yönelik projeler gerçekleştirmektedir.

31 Engin ve diğ., 2012

32 ENERJİ ARAMA VE ARAŞTIRMALARI Kömür Arama Araştırmaları MTA dünya enerji tüketiminde halen alternatif enerjilerden birisi olan, önemini koruyan kömür arama çalışmaları ve ülkemizin mevcut kömür rezervlerinin artırılması yönünde çalışmalar yapmaktadır.

33 JEOTERMAL ARAŞTIRMALARI MTA jeotermal enerji kaynaklarının aranması, geliştirilmesi, işletme problemlerinin giderilmesi ve korunması çalışmaları yapmaktadır. Ülkemiz jeotermal kaynaklar yönünden zengin bir ülkedir.

34 JEOFİZİK ARAŞTIRMALAR MTA metalik maden ve alterasyon alanlarının belirlenmesi, petrol, doğal gaz, jeotermal enerji, kömür havzaları, jeolojik ve tektonik yapı araştırmaları, yer seçimi, zemin etütleri gibi birçok alanda kamu ve özel sektörün gereksinimi olan jeofizik etüt ve değerlendirmelerini yapmaktadır. Yer kabuğunun araştırılması kapsamında Gravite, manyetik, elektrik, sismik, kuyu ölçüleri yöntemlerini kullanarak Jeoelektrik ve ısı akısı çalışmaları yapmaktadır.

35 ANALİZ VE TEKNOLOJİK TESTLER MTA farklı akredite laboratuvarlarında kayaç ve cevher numunelerinin fiziksel, mineralojik ve kimyasal-jeokimyasal analizlerini yapmaktadır. Mineraloji-Petrografi Laboratuvarları - Petrografik Analizler - XRD Analizleri - Kömür Petrografisi Analizleri - Sıvı Kapanım Analizleri - SEM-EDS (Taramalı Elektron Mikroskobu) Analizleri - MLA (Cevherde serbestleşme Derecesi) Anazlizleri - FT-IR (Fourier Dönüşümlü Kızıl Ötesi Spektrometresi Analizleri Analiz Laboratuvarları - Jeokimyasal Analizler - Kimyasal Analizler Yaş Analizeleri XRF Analizleri ICPP-OES /MS Analizleri Kıymetli Metal Analizleri - Kömür Analizleri - Su Analizleri Teknoloji Laboratuvarları - Cevher Zenginleştirme Analizleri - Metalik ve Endüstriyel Hammaddeler ile ilgili Teknolojik Test ve Analizler - Kömür Teknolojik Testleri Doğal Taş Laboratuvarları Doğal Yaş Teknolojik Test ve Analizleri

36 SONDAJ FAALİYETLERİ MTA, ülkemizin yer altı zenginliklerinin araştırılmasına yönelik sondaj çalışmaları, kuruluşundan itibaren yurdumuzun maden potansiyelininin ortaya konulması amacı ile ülke genelinde faaliyetlerine yoğun olarak sürdürmektedir.

37 DENİZ ARAŞTIRMALARI MTA denizlerimizde ve göllerimizde gerçekleştirdiği jeolojik ve jeofizik araştırmalar ile deniz tabanı ve altında kalan alanların jeolojik yapısı ve potansiyel doğal kaynakların ortaya konulmasında bilgi üretmekte ve hizmete sunmaktadır. Bu amaçla ülkemiz deniz, göl ve kıyı alanlarında jeolojik (tektonik, sedimantoloji, jeokimya, sismoloji, paleontoloji ve jeoteknik), jeofizik (sismik, gravite ve manyetik), oşinografik ve hidrografik (batimetrik) çalışmalar gerçekleştirmektedir. Ülkemiz deniz ve göl alanlarında yer alan olası aktif fayları, olası doğal potansiyellerin belirlenmesi için araştırmalar yapmaktadır. Denizlerde (koylar, körfezler, lagünler, kıyı kuşağı vb.) ve göllerde mühendislik amaçlı İncelemeler yapar. Yüksek Ayrımlı Sığ Sismik Sistem

38 ÇEVRE ARAŞTIRMALARI Çevre araştırmaları yapmak Çevresel Etki Değerlendirme İzin Çalışmaları Çevresel Etki Değerlendirme ve Organize Sanayi Bölgesi Görüşleri FİZİBİLİTE ÇALIŞMALARI MTA ülkemizin yer altı kaynaklarını arayarak ve bulunan maden yataklarının teknik ve ekonomik fizibilitesini yapmaktadır. Ayrıca açık maden işletme tasarımı ve uygulamalarına yönelik jeoteknik fizibilite çalışmalrının bir parçası olarak şev duraylılığı araştırmaları da yapmaktadır.

39 ENERJİ ETÜT ÖLÇÜMLERİ MTA bünyesinde bulunan Mobil Su Analiz Laboratuvarı ile sularda yerinde kimyasal analiz yapılabilmekte ve gaz ölçümleri gerçekleştirilebilmektedir. Ayrıca Rn ölçüm cihazı ve gaz analiz cihazı ile toprakta Rn ve gaz ölçümleri gerçekleştirilebilmekte ve bu şekilde rezervuar oluşturabilecek kırık hatları belirlenebilmektedir. KAYA VE ZEMİN MEKANİĞİ LABORATUVARLARINDA MTA'nın madencilik sektöründeki jeoteknik sorunların araştırılması amacıyla çeşitli Kamu/Özel Kurum ve Kuruluşlarından gelen taleplere bağlı olarak; şev stabilite etütleri, yer altı işletmesine yönelik jeomekanik parametrelerin belirlenmesine yönelik sondajlı etütler, güzergâh etütleri, organize sanayi bölgelerinin zemin etütleri vb. derlenen numuneler üzerinde, amaca yönelik testler gerçekleştirilmektedir. Bu kapsamda; Kaya numuneler üzerinde tek eksenli sıkışma dayanım testleri, elastisite modulü ve poisson oranı tayini, üç eksenli sıkışma daya testleri, zemin numuneler üzerinde ise makaslama dayanım deneyleri, üç eksenli sıkışma dayanım testleri, tek eksenli sıkışma dayanım testleri, ve konsolidasyon testleri başta olmak üzere standart bir laboratuvarda olması gereken fiziksel testler (su içeriği, özgül ağırlık, tane boyu dağılım analizi, atterberg limitleri, nem içeriği vb.) gerçekleştirilmektedir.

40 MTA TABİAT TARİHİ MÜZESİ Ülkemizde ilk ve tek olan MTA Tabiat tarihi müzesinde yaklaşık 3000 fosil, mineral, kayaç, değişik madenler ile ilişkin örnekler sergilenmektedir. MTA Web sayfasındainternet ortamında SANAL olarak da gezilebilmektedir.