CAPPADOCIA JOURNAL OF HISTORY AND SOCIAL SCIENCES VOL.9-OCTOBER-2017 MÜŞTEREK SALTANATIN KÜÇÜK ORTAĞI: II. ALÂEDDİN KEYKUBAD

Transkript

1 MÜŞTEREK SALTANATIN KÜÇÜK ORTAĞI: II. ALÂEDDİN KEYKUBAD Murtaza ÇEVİK ÖZET Gıyaseddin II. Keyhüsrev in teamüllere aykırı olarak gönül verdiği Gürcü Hatun dan olan oğlu Alaaddin i doğar doğmaz veliaht olarak tayin etmesine rağmen Alaaddin, müstakil olarak hiçbir zaman tahta çıkamamış, daima kardeşleri II. Keykavus ve IV. Kılıçarslan ın iktidarının gölgesinde kalmıştır. Celaleddin Karatay ın girişimleri sonucu üç kardeşin birlikte tahta çıkartılması ile Alaaddin II. Keykubad müşterek saltanatın en küçük ortağı olmuş ve sultan olarak hutbe, para ve kitabelerde adı geçmişse de bir hükümdar gibi hareket edememiştir. Esasen Selçuklu Tarihine yön verecek bir sultan olmaktan çok uzakta olan Alaaddin II. Keykubad, bazı kaynaklar tarafından sultan olarak dahi zikredilmemiştir. Moğolları memnun edici bir siyaset takip ettiği anlaşılan ve devlet adamları tarafından babasının vasiyeti doğrultusunda tahrik edilen Alaaddin II. Keykubad için Moğolistan seyahati, tahtı tek başına ele geçirebilmesi adına bir fırsat yaratmışsa da amacına ulaşamadan genç yaşta öldürülmüştür. Anahtar Kelimeler: Alaaddin II. Keykubad, İzzeddin II. Keykavus, Rükneddin IV. Kılıçarslan, Selçuklular, Moğollar. YOUNG ASSOCIATE OF THE COLLECTIVE REIGN: KAYQUBAD II ABSTRACT Although Kaykhusraw II appointed Alaeddin, who was born by Georgian woman whom Kaykhusraw set his heart on against precedents, as a crown prince upon his birth, Alaeddin never ascended the throne autonomously and constantly stayed under the shadow of his brothers, Kaykaus II and Kilij Arslan IV's authority. As a result of Celaleddin Karatay's attempts, with three brothers ascending the throne together, Kayqubad II became the youngest associate of the collective reign and although his name was mentioned in khutbah, money and inscriptions as a sultan, he did not act as a monarch. Actually, Kayqubad II who was far from directing the history of Seljuq Dynasty as a sultan, he was not even mentioned as a sultan by some sources. For Kayqubad II, who seemed to ensue a policy pleasing Mongols and was provoked by statesmen on his father's will, Mongolia expedition created an opportunity to take the throne alone, but he was murdered at a young age without achieving his goal. Key Words: Kayqubad II, Kaykaus II, Kilij Arslan IV, Seljuks, Mongols. GİRİŞ Selçuklu Türkiyesinin her yönüyle en zirvede olduğu Sultan Alaaddin I. Keykubad ( ) döneminin ardından tahta geçen Gıyaseddin II. Keyhüsrev in ( ) basiretsizlikleri yüzünden büyük zaafa uğrayan ve Kösedağ Savaşı nda (1243) Moğollar karşısında alınan ağır yenilgi, Selçuklular için sonun başlangıcı olmuştur. Bu yenilgi ile Moğol istilasına açık hale gelen Selçuklu Devleti, yıkım sürecine girerek Moğollara tabi olmuştur. Bundan sonraki aşamada hükümdarlardan ziyade, Moğollara yaranmak suretiyle istediklerini elde etmeye çalışan devlet adamlarının etkili olduğu dönem başlayacaktır. Çocuk yaştaki sultanlar, ülkeyi yönetecek kudret ve 345

2 dirayete sahip olmadıklarından, kendi menfaatleri uğruna mücadeleye giren devlet adamlarının elinde adeta birer kukla haline gelmişlerdir. Devlet adamları, menfaatlerine uygun olarak taraftarı oldukları şehzadeleri taht mücadelelerinin içine sürükleyerek devletin yıkım sürecini hızlandırmışlardır. II. Keyhüsrev in ölümünün hemen ardından yaşanan mücadeleler içerisinde yerini alacak olan Alaaddin II. Keykubad ın durumu da istisna değildir. Hiçbir zaman müstakil olarak tahtın sahibi olamayan, ancak ağabeyleri İzzeddin II. Keykavus ve Rükneddin IV. Kılıçarslan ile birlikte müşterek olarak saltanat süren Alaaddin II. Keykubad ( ) tarih içerisinde Selçuklu Sultanları arasındaki yerini alabilmiştir. Her ne kadar da Alaaddin II. Keykubad ın küçük ortağı olduğu Müşterek Saltanat Dönemi ile ilgili çalışmalar yapılmışsa da araştırmamızın esasını teşkil eden Alaaddin II. Keykubad ile ilgili birkaç makale dışında müstakil bir çalışma yapılmadığı gibi esasen onunla ilgili bilgi veren kaynakların da bir hayli yetersiz olduğu görülmüştür. Dolayısıyla bizim Alaaddin II. Keykubad ı araştırmamızdaki esas amacımız; dağınık olan bilgileri bir araya getirmek suretiyle onun Selçuklu Tarihi içerisindeki konumunu anlaşılır şekilde ortaya koymaktır. Ailesi ve Doğumu Sultan Alaaddin I. Keykubad ın torunu, Gıyaseddin II. Keyhüsrev in oğlu olan Alaaddin, babasının ölümünden sonra İzzeddin ve Rükneddin ile birlikte geriye kalan 3 erkek evladından en küçüğüdür. Büyük kardeş İzzeddin, sultanın Berduliye 1 isimli Hıristiyan karısından, ortanca kardeş Rükneddin onun Rum cariyesinden 2 dünyaya gelmiştir. Küçük evlat Alaaddin in annesi ise; Gürcistan da yılları arasında hüküm süren Kraliçe Rosadan ın kızı olup Selçuklu kaynaklarında Gürcü Hatun olarak bilinen Melike Thamar dır 3. Bu noktada Melike Thamar ın babası hakkında da bilgi vermek gerekir. Zira Melike Thamar ın babası, I. Keykubad ın amcası Erzurum Meliki Mugiseddin Tuğrulşah ın oğlu olan ve Kraliçe Rosudan ile evlenebilmek için Hıristiyanlığı kabul eden Davud dan başkası değildir 4. Dolayısıyla küçük kardeş Alaaddin in soyunun asilliği; anne kablinden Davudi, baba cihetinden Selçuki olmasındandır 5. Selçuklu başkenti Konya da doğan Alaaddin in, 1246 yılı başlarında babası öldüğünde yaşının 7 olduğunu biliyoruz 6. Buna göre II. Keyhüsrev in Gürcü Hatun 7 ile yılında evlendiği de göz önüne alınırsa doğum tarihi 1239 olarak karşımıza çıkmaktadır. 1 Yılmaz Öztuna nın Fülâne Hatun olarak bildirdiği Konyalı bir Hıristiyan ın kızı olan Berduliye, II. Keyhüsrev in ölümünden sonra Selçuklu Devleti nin veziri Şemseddin İsfahani ile evlenmiştir. Moğolların desteği ile devleti yöneten İsfahani nin bu evlilikteki esas amacı; otoritesini artırmak ve sultana daha yakın olmaktır. Ancak bu evlilik diğer devlet adamları arasında Selçuklu hanedanına karşı yapılmış bir saygısızlık olarak değerlendirilmiş ve büyük tepki toplamıştır. Bu hatunun kardeşleri yani II. Keykavus un dayıları olan Kir Khaya ve Kir Kedid, Selçuklu Devleti nde ordu komutanlığı (beylerbeyi) gibi önemli mevkilere gelmişler, II. Keykavus u olumsuz yönde etkilemeyi başarmışlardır. İbn Bibi, El- Evamirü l-ala iyye fi l-umuri l-ala iyye (Selçukname), Mürsel Öztürk, TTK, Ankara 2014, s ; Yılmaz Öztuna, Devletler ve Hanedanlar, C. II, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara 1996, s. 36; Osman Turan, Türk Cihan Hâkimiyeti Mefkûresi Tarihi II, Boğaziçi Yayınları, İstanbul 1999, s IV. Kılıçarslan ın annesinin adı kaynaklarda geçmemekle birlikte Seyyah Rubruk, onun Türk olduğunu kaydetmiştir. Von Rubruk, Moğolların Büyük Hanı na Seyahat , Ergin Ayan, Ayışığı Yayınları, İstanbul 2001, s. 141; Claude Cahen, Osmanlılardan Önce Anadolu da Türkler, Erol Üyepazarcı, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul 2014, s Kerimüddin Aksarayi, Müsameretü l-ahbar, (M. Nuri Gencosman), Ankara 1943, s.133; İbn Bibi, a.g.e., s. 456; Yazıcızade Ali, Selçukname (Tıpkıbasım), Abdullah Bakır, TTK, Ankara 2014, s. 298b; Gregory Abul Farac, Tarihü l Muhtasarü d-düvel, (Antun Salihani), Beyrut 1890, s. 447; Gregory Abul Farac, Abul Farac Tarihi II, Ö. Rıza Doğrul, TTK, Ankara 1987, s. 545; Simon de Saint Quentin, Bir Keşişin Anılarında Tatarlar ve Anadolu , DAKTAV, Alanya 2006, s. 60; Ahmet Eflaki, Ariflerin Menkıbeleri II., Tahsin Yazıcı, Hürriyet Yayınları, İstanbul 1973, s. 24; Osman Turan, Selçuklular Zamanında Türkiye, Ötüken Yayınları, İstanbul 2005, s. 430, 477; Nejat Kaymaz, Pervane Mu inü d-din Süleyman, AÜDTCF Yay., Ankara 1970, s ; Cahen, a.g.e., s ; V. Gordlevski, Anadolu Selçuklu Devleti, (Azer Yaran), Onur Yayınları, Ankara 1988, s. 333; Ali Öngül, Selçuklular Tarihi-2, Çamlıca Yayınları, İstanbul 2014, s Halil Edhem, Kayseri Şehri, Kültür Bakanlığı, Ankara 1982, 84, 99; M. Brosset, Histoire de la Georgia, Petersbourg, 1879, s , 501; Turan, Selçuklular Zamanında Türkiye, s İbn Bibi, a.g.e., s. 414; Yazıcızade, a.g.e., s. 370b. 6 Öztuna, a.g.e., s. 28; Simon, a.g.e., s. 61; Turan, Selçuklular Zamanında Türkiye, s. 477; Cahen, a.g.e., s

3 Veliaht Olarak İlan Edilmesi II. Keyhüsrev tarafından daha doğduğunda en küçük evlat olmasına rağmen Alaaddin in veliaht olarak tayin edildiği ve gereken biat merasiminin yerine getirildiği hususunda kaynaklar hemfikirdir 8. İbn Bibi de onun veliaht tayin edildiği hususunu ağabeyleri arasındaki taht mücadeleleri sırasında II. Keykavus ile atabey Celaleddin Karatay arasında geçen; Daha önce babam saltanatı, küçük kardeşimize verdi. Emirlerin ona uymalarını buyurdu. O konuda hepsinden sağlam belgeler ve ağır yeminler aldı. şeklindeki konuşmadan anlıyoruz 9. Diğer taraftan Anadolu hakkında önemli bilgiler veren Papaz Simon; Alaaddin in, babası tarafından daha doğumunun üçüncü günü meşru çocuk ve mirasçısı olduğunu ilan ettiğini ve tüm emirlerine ona saygı yemini etmelerini ve oğlunun adına kendisininkinden başka bir para basılmasını emrettiğini bildirmektedir 10. Diğer taraftan Seyyah Rubruk, Alaaddin II. Keykubad ile ilgili önemli bir bilgi vermektedir. Selçuklu Sultanının kendisine veliaht olarak tayin ettiği oğlunun kötürüm olduğundan bahsetmektedir. Hatta o kadar ki taht mücadelesinde Rum cariyeden olma oğlu, kardeşinin sakat olmasından dolayı tahtın kendisine verilmesi iddiasında bulunduğunu da anlatmaktadır 11. Diğer kaynaklarda konuyla ilgili herhangi bir kayda rastlayamıyoruz. Dolayısıyla II. Keykubad ın gerçekten sakat olup olmadığını bilemiyoruz. Ancak yaşının küçük ve zayıf olması sebebiyle olsa gerek Cahen in çelimsiz 12 bir yapıya sahip olduğunu bildirdiği II. Keykubad, eğer gerçekten Rubruk un söylediği gibi sakat ise II. Keyhüsrev in onu veliaht ilan etmesi kendisinin ne kadar kifayetsiz bir kişi olduğunu da ortaya koymaktadır. Zira büyük kardeşler varken ve üstelik anne soyunun da asil olmasından başka kardeşlerine karşı hiçbir üstün yönü bulunmazken böyle birinin gelecekte hükümdar olması için tayin edilmesi hem büyük bir talihsizlik hem de Türk Devlet geleneğindeki teamüllere tamamen aykırıdır. II. Keykubad ın veliaht olarak ilan edilmesinde Selçuklular açısından işin siyasi ve iktisadi boyutunun olduğu ihtimali oldukça düşük gözükmektedir. Zira Kraliçe Rosadan, I. Keykubad ın Gürcistan a yaptığı saldırıları önlemek ve yakınlık bağlarını kuvvetlendirmek amacıyla kızı Melike Thamar ı sultanın oğlu Melik Gıyaseddin (II. Keyhüsrev) ile evlendirmek istemiştir 13. Dolayısıyla onun veliaht ilan edilmesinde siyasi veya iktisadi bir düşünce olsaydı bu evlilik talebinin başından beri Selçuklularca istenmiş olması gerekirdi. Kaynaklarda onun veliaht tayin edilmesine sebep olarak sultanın derin bir aşk hissi 14 duyduğu Gürcü Hatun dan doğması ve diğer kardeşlerine göre daha asil olması olarak İbn Şeddad, İzzeddin II. Keykavus un 636 ( ) tarihinde doğduğunu belirtmektedir. Dolayısıyla tahta çıktığında henüz altı veya yedi yaşındadır. Buradan anlaşıldığı kadarıyla üç kardeşin yaşları da aşağı yukarı aynıdır. Ancak genel kanı İzzeddin II. Keykavus un 11, Rükneddin IV. Kılıçarslan 9 ve küçük kardeş Alaaddin II. Keykubad ın 7 yaşında olduğu şeklindedir. İbn Şeddad, Baypars Tarihi, (Şerefüddin Yaltkaya), TTK, Ankara 2000, s İbn Bibi nin tafsilatlı olarak anlattığı şekliyle II. Keyhüsrev, tahta geçip işleri düzene koyduktan sonra Melike Thamar ile Kayseri de 1237 veya 1238 de evlenmiştir. Gürcü Hatun, ayrıca II. Keyhüsrev den sonra Pervane Muineddin Süleyman ile evlenmiştir. Sonradan İslamiyeti kabul eden Gürcü Hatun aynı zamanda Mevlana nın da müridesidir. Eflaki; Gürcü Hatun un müridesi olduğunu şu ifadelerle açıklamaktadır: Zamanın kraliçesi, dünyanın hanımı ve sultanın karısı olan Gürcü Hatun, Mevlana nın muhiplerinden ve has müritlerindendi. Daima Mevlana nın verdiği şevkin ateşi içinde yanıyordu. Gürcü Hatun, Mevlana hazretlerinin ayrılığı ateşinin yüküne tahammül edemezdi. O zamanda resim yapmada bir ressam vardı. Mevlana'nın resmini bir kâğıda çizmesi için ona hediyeler verdi. İbn Bibi, a.g.e., s ; Edhem, a.g.e., s ; Kaymaz, Pervane Mu inü d-din Süleyman, s. 23, 125; Ahmet Eflaki, Ariflerin Menkıbeleri I, Tahsin Yazıcı, Hürriyet Yayınları, İstanbul 1973, s Bedrüddin Mahmud el-ayni, Ikdü l-cüman fi Tarihi Ehli z-zaman, (Muhammed M. Emin), Kahire 1987, C. 1, s. 137; Farac, Muhtasarü d-düvel, s. 447; Aksarayi, a.g.e., s. 133; Rubruk, a.g.e., s. 141; Turan, Selçuklular Zamanında Türkiye, s. 477; Osman Turan, Keykubad II., İslam Ansiklopedisi (MEB), C.VI, İstanbul 1955, s. 661; Cahen, a.g.e., s. 239; Kaymaz, Pervane Mu inü d-din Süleyman, s İbn Bibi, a.g.e., s Simon, a.g.e., s Rubruk, a.g.e., s Cahen, a.g.e., s İbn Bibi, a.g.e., s. 413, II. Keyhüsrev, Gürcü Hatun a olan düşkünlüğünü ve sevgisini göstermek için onun ve kendisinin tasvirini gümüş paralar üzerine bastırmıştır. Söz konusu paralarda II. Keyhüsrev aslan şeklinde, karısı Gürcü Hatun ise doğan güneş 347

4 gösterilmektedir. Ancak onun veliaht tayin edilmesi hususunda soyunun diğerlerine göre daha asil olma meselesi de aslında bir bahaneden ibarettir. Gürcü Hatun ile evlendikten sonra kendisini tamamıyla eğlence ve sefahat hayatına veren ve bastırdığı sikkelerde onun resmini tasvir ettirecek kadar Gürcü Hatun a ileri derecede düşkün olan II. Keyhüsrev in, küçük oğlu II. Keykubad ı veliaht tayin etmesi tamamıyla Gürcü Hatun u onurlandırmak istemesi ve Gürcü Hatun un isteğini yerine getirmek suretiyle kendisine karşı gönül kırgınlığı içerisine girmesini istememesiyle alakalıdır. Sultan II. Keyhüsrev ölene kadarki zaman dilimi içerisinde, veliaht tayin edilmiş olan II. Keykubad ile ilgili bilgiye sahip olmamakla beraber muhtemelen Kösedağ Savaşı öncesinde Moğol tehlikesine karşı kardeşleri ile birlikte babası tarafından Konya dan güvenli bölge Burgulu ya 15 (Uluborlu) gönderilmiş olmalıdır. Zira sultan öldüğünde, onun ağabeyleri ile birlikte Burgulu da bulunduğu bilinmektedir 16. İktidarın Gölgesinde Kalması Sultan II. Keyhüsrev in ölümüyle birlikte II. Keykubad ın saltanatını en çok isteyenler anne tarafından akrabaları olan Gürcüler olmuştur. Zira II. Keyhüsrev in Gürcü Hatun ile evlenmesiyle birlikte onun mahiyetinde Anadolu ya gelerek Selçuklu sarayını dolduran ve yüksek makamlar elde eden Hıristiyan Gürcüler 17, II. Keykubad ın sultan olması durumunda kendi konumlarını daha çok geliştireceklerini, aksi takdirde mevkilerini kaybedeceklerini düşünmüşlerdir. II. Keykubad ın taraftarları onun veliaht olduğunu ileri sürerek hükümdar ilan etmek istemişlerse de devlet adamları bunu kabul etmemişlerdir 18. Şemseddin İsfahani başta olmak üzere Celalettin Karatay, Şemseddin Hasoğuz, Esededdin Ruzbeh ve Fahrettin Ebubekir Attar gibi dönemin kudretli devlet adamlarının bir araya gelerek sultanın üç evladından hangisinin saltanat makamına geçeceği hususunda halkın da görüşlerini alarak fikir alış verişinde bulunduklarını, bu devlet adamları sonuçta II. Keykavus un diğer kardeşlerine göre cömert tabiatı, övülecek özellikleri, dirayet ve liyakat gibi meziyetlerinin üstün olması sebebiyle saltanat tahtına daha layık olduğu değerlendirerek onu tahta çıkardıklarını İbn Bibi nin kayıtlarından öğreniyoruz 19. Sonuçta devlet adamları II. Keykavus a sadakat yemini ederek onun saltanatını ilan etmişlerdir 20. Devlet adamlarının bu kararı onların II. Keyhüsrev in arzusuna göre değil eski Türk töresine uyarak hareket ettiklerini göstermesi bakımından önemlidir. II. Keykubad ın taraftarları ile ağabeylerinin taraftarları arasında taht için bir mücadele yaşanmış olsa dahi bu mücadelenin kısır bir mücadeleden öteye geçemediği en azından yukarıda adını bildirdiğimiz devlet adamlarının, kardeşler arasında yaşanacak olan olası mücadeleleri engellediği anlaşılmaktadır. Ancak burada göz ardı edilmemesi gereken önemli bir husus vardır. Keykavus un tahta çıkarılması ile birlikte iktidarını büsbütün arttıran Şemseddin İsfahani ye karşı mücadeleye giren bazı devlet adamlarının kırgınlıklarının sebeplerinden biri de veliaht tayin edilen Alaaddin II. Keykubad ın yerine İzzeddin II. Keykavus un tahta çıkartılmasıdır. Zira biat eden devlet adamları, sözlerini tutamamış ve yalancı konumuna düşmüşlerdir. Ancak bu durum devlet adamları arasındaki iktidar mücadelelerinde sadece bir bahaneden ibaret kalmıştır 21. II. Keykubad, II. Keykavus un sultan ilan edilmesi ile birlikte ağabeyleri ile beraber Konya ya gitmek üzere Burgulu dan ayrılmıştır. Devlet adamları, Akşehir Altuntaş Köyü ne şeklinde tasvir edilmiştir. Farac, Muhtasarü d-düvel, s. 447; Ahmed Bin Mahmud, Selçukname II, (Erdoğan Merçil), Bilge Kültür Sanat Yay., İstanbul 2011, s. 308; Edhem, a.g.e., s Bugün Isparta İline bağlı olan ilçe, Bizans sınırında Kütahya ve Eskişehir e kadar uzanan Selçuklu Devleti nin uç eyaletinin merkezi olmuştur. Güvenlik açısından oldukça müstahkem olan kale zamanla Selçuklu veliahtlarının eğitim aldıkları ve meliklik görevlerini yerine getirdikleri bir şehir konumuna gelmiştir. Geniş bilgi için bknz; Abdullah Bakır, Ortaçağda Bir Selçuklu Kenti Uluborlu, SDÜ Sosyal Bilimler Dergisi, Sayı 30, Isparta 2013, s İbn Bibi, a.g.e., s İbn Bibi, a.g.e., s. 467; Nejat Kaymaz, Anadolu Selçuklularının İnhitatında İdare Mekanizmasının Rolü, TTK, Ankara 2011, s Çağatay Uluçay, İlk Müslüman Türk Devletleri, MEB Yayınları, İstanbul 1977, s İbn Bibi, a.g.e., s ; Yazıcızade, a.g.e., s. 338a. 20 Farac, Abul Farac Tarihi II, s. 545; Turan, Selçuklular Zamanında Türkiye, s Simon, a.g.e., s. 61; Farac, Tarihü l Muhtasarü d-düvel, s. 448; Turan, a.g.e., s

5 gelindiğinde II. Keykavus u tahta çıkartırken II. Keykubad, saltanat tahtının her iki yanına koyulan melik kürsüsünden sol tarafta bulunan kürsüye, IV. Kılıçarslan ise sağ tarafta bulunan kürsüye oturtulmuştur 22. Sembolik olarak tahtın yanına oturtulan II. Keykubad, IV. Kılıçarslan ile birlikte tahtın sözde ortakları olmuşlardır 23. II. Keykavus un tahta çıkmasından hemen sonra Moğolistan a gönderilen IV. Kılıçarslan ın Moğol Hanı ndan aldığı yarlıkla 1249 yılında Şemseddin İsfahani nin öldürülerek saltanatın kendisine ait olduğunu iddia etmesi üzerine iki kardeş arasında yaşanan mücadele, Selçukluları bir hayli yıpratmıştır. Bunun üzerine ülkede karışıklık ve huzursuzluk çıkmasını istemeyen Celaleddin Karatay, iki kardeş arasında yaşanan mücadeleyi sonlandırmayı başarmış ve üç kardeşi aynı anda tahta çıkartarak devleti parçalanmaktan kurtarmıştır. Böylece saltanatın küçük ortağı olarak II. Keykubad ın da hutbe, para ve fermanlarda adı geçmiştir ki bu haliyle 1249 yılından II. Keykubad ın ölümü olan 1254 yılına kadar Selçuklu Devleti nde Müşterek Saltanat Devri ya da Üç Kardeş Yönetimi-Saltanatı denilen bir dönem başlamıştır 24. Üç kardeşin birlikte hüküm sürdüğü bu dönemde, II. Keykubad ın da isminin yazılı olduğu ve başta Konya olmak üzere Kayseri, Niğde, Malatya ve Sivas ta basılmış müşterek sikkelerin ilki 1249 yılında bastırılmış ve 1259 yılına kadar da basımı devam etmiştir. Diğer taraftan sikkelerin dışında üç kardeşin müşterek olarak isimlerinin yer aldığı kitabeler de mevcuttur yılında Tokat ın kuzeyinde bulunan Yeşilırmak üzerindeki köprü üzerindeki kitabede yine üç kardeşin ismi sırasıyla yazılıdır 25. Üç kardeşin müşterek olarak isimlerinin yer aldığı kitabe ve sikkelerde kullandıkları unvanlar genelde; Sultanü l Azam ve Selatinü l Azam şeklinde olmakla beraber az aşağıda görüleceği gibi iki kardeşin II. Keykavus tan ayrı olarak Konya da bastırılan sikke üzerinde Alaaddin II. Keykubad ın Sultanü ül-mu azzam unvanını kullandığı görülmektedir. II. Keykubad ın 1254 yılında ölmesine rağmen müşterek isimlerin bulunduğu sikkelerin basımının devam etmesi ağabeyleri II. Keykavus ve IV. Kılıçarslan arasındaki taht mücadelelerin yoğun şekilde geçmesi ve Selçuklu tahtında bir türlü istikrarın sağlanamamasıyla alakalıdır 26.Dolayısıyla müşterek sikkelerin 1259 yılına kadar bastırılması, Müşterek Saltanat Dönemi nin bu tarihe kadar sürdüğü anlamına gelmemektedir. Diğer taraftan IV. Kılıçarslan, ağabeyi II. Keykavus a karşı girişmiş olduğu ve Konya dan kaçarak 1254 yılında Kayseri de hükümdarlığını ilan ettiğinde, ondan ayrı olarak Kayseri, Konya ve Sivas ta küçük kardeşi II. Keykubad ile birlikte müşterek sikkeler bastırdığı bilinmektedir 27. IV. Kılıçarslan ın Kayseri de hükümdarlığını ilan etmesi Celaleddin Karatay ın ölümü ve II. Keykubad ın Moğolistan a yolcu edilmesinden sonrası olduğu bilindiğine göre bu sikkelerin basımı sırasında II. Keykubad, Kılıçarslan ın yanında bulunmamakla birlikte iki kardeşin müşterek hareket etmiş olabileceğini hatta bu iki kardeşin kısa süreli de olsa müşterek saltanat sürmüş olduğunu akıllara getirmekle beraber IV. Kılıçarslan ın, ağabeyi II. Keykavus ile girdiği taht mücadelesinde küçük kardeşi II. Keykubad ı kendi tarafına çekerek rakibini yalnız bırakmayı en azından onu da karşısına almak istemediği sonucunu ortaya çıkartmaktadır. Bu dönem içerisinde II. Keykubad ın saltanata iştiraki sadece bir isimden ibaret kalmıştır. Zira bu şekliyle bile asıl Sultan olarak II. Keykavus görülmüştür. Hutbe, para ve kitabelerde sıra ile isimleri geçmişse de bazen sadece II. Keykavus un adı kullanılmıştır. Gerçekten de üç kardeşin hüküm sürdüğü zamanda bile yukarıda belirttiğimiz Tokat ta yaptırılan köprü üzerinde yazılı olan müşterek kitabeden sarfınazar bütün kitabelerde yalnız başına büyük sultan olan II. Keykavus un 22 İbn Bibi, a.g.e., s İlhan Erdem, Türkiye Selçukluları İlhanlı İlişkileri ( ),Yayınlanmamış Doktora Tezi, AÜDTCF, Ankara 1995, s Coşkun Alptekin, Türkiye Selçukluları, Doğuştan Günümüze Büyük İslam Tarihi, C.8, Çağ Yayınları, İstanbul 1992, s. 313; Ali Sevim-Erdoğan Merçil, Selçuklu Devletleri Tarihi, Siyaset, Teşkilat ve Kültür, TTK, Ankara 1995, s. 476; Ali Sevim-Yaşar Yücel, Türkiye Tarihi, TTK, Ankara 1989, s Halil Edhem, Tokat Kitabeleri, TOEM, XXXV, 1332, s. 642; İbrahim Artuk, II. Keyhüsrev in Üç Oğlu Adına Kesilen Sikkeler, Malazgirt Armağanı, TTK, Ankara 1993, s Artuk, a.g.m., s. 269, Artuk, a.g.m., s. 284; Halit Erkiletlioğlu-Oğuz Güler, Türkiye Selçuklu Sultanları ve Sikkeleri, Kayseri 1996, s

6 adı yazılıdır 28. Dolayısıyla II. Keykubad ve IV. Kılıçarslan, II. Keykavus un hâkimiyetini kabullendikleri gibi her ne kadar da sultan olarak hareket etmemişlerse de sadece sultan olarak tanınmışlardır. Buna rağmen bazı kaynaklar II. Keykubad ı Selçuklu Sultanları arasında göstermemişlerdir. Mesela bu kaynaklardan birinin müverrihi olan Niğdeli Kadı Ahmed; Rum da müstakilen saltanat sürmediği için onu da memleket tahtına cülus etmiş kişiler arasında yâd etmedik. Böylece bu pişmiş fende bir hamlık, düşüklük ve kabalık zuhura gelmesin istedik diye yazmaktadır 29. Alaaddin Keykubad ın Moğolistan Seyahati Moğollar, Müşterek Saltanat Dönemi olmasına rağmen asıl sultan olarak gördükleri II. Keykavus un Moğolistan a giderek Moğol Hanı na itaat arz etmesini istemeleri üzerine Sivas a kadar gelen ancak burada Celalettin Karatay ın ölüm haberini aldıktan sonra tahtı kardeşi IV. Kılıçarslan a kaptıracağını düşünen II. Keykavus geri dönerek, yapılan istişareler sonucu küçük kardeş II. Keykubad ın Moğolistan a gönderilmesine karar verilmiştir. İşte bu noktada II. Keykubad, Selçuklu Tarihi içerisinde rol oynamaya başlayacaktır. Zira diğer iki kardeş arasında yaşanan taht mücadelelerin uzağında iken mahiyetinde bulunan devlet adamlarının, onu babasının vasiyeti doğrultusunda tahrik etmeyi başarmışlardır. Aksarayi ye göre II. Keykavus ve IV. Kılıçarslan, devletin kurtuluşu ve Moğol komutanlarının Anadolu da yaptıkları kötülüklerin önlenmesi amacıyla II. Keykubad ın Moğolistan a gitmelerini uygun görmüşlerdir 30. Bu düşünceden hareketle iki kardeşin esas amacı daha önce yaşanmış olan taht mücadelelerini de göz önünde bulundurarak tahtı diğerine kaptıracağı korkusuyla ülkeyi terk etmek istememeleridir. Burada şunu da belirtmek gerekir ki II. Keykavus, kardeşini Moğolistan a gönderirken Moğol Hanı na hitaben yazdığı mektupta ondan; Benim gibi sultan olan kardeşim Alaaddin i gönderiyorum 31 diye bahsetmesi aslında Müşterek Saltanata vurgu yaparak II. Keykubad ın tahta ortak olduğunu bildirmekten ziyade Moğollar nezdinde kendisini affettirme düşüncesiyle ilgilidir. II. Keykubad ın Moğolistan a gönderilme konusu, onun tahttan uzaklaştırıldığı düşüncesinde olan anne tarafından akraba Gürcüleri oldukça kızdırmıştır 32. Ancak kendisine bağlı olan bazı devlet adamlarının onu babasının vasiyeti doğrultusunda teşvik ve tahrik etmeleri sonucu II. Keykubad ın Moğol Hanı na giderek Selçuklu tahtını tek başına ele geçirmek düşüncesi de Moğolistan a gitmesinde etkili olmuştur 33. Dolayısıyla II. Keykubad, Moğolistan a gönderilmesi karşısında olumsuz bir tepki ortaya koymaktan ziyade oldukça memnun olduğu anlaşılmaktadır. II. Keykubad ın Moğolistan a hareketinde mahiyetinde Emir Seyfettin Torumtay, Naib Şücaeddin Abdurrahman, Lala Emir Bedreddin Müslih ve Kabız-ı Emir Nureddin Abdullah bulunmaktaydı. Karatay ın oluşturmuş olduğu yönetici kadro, II. Keykubad ı bu kimselere emanet ederek yola çıkartmışlardır ki bunlara daha sonra yoldayken Gürcü Hatun, Emir-i Arız Reşideddin ve Tuğracı Sahib ile onun mahiyeti katılmıştır 34. Bunlardan Tuğracı Sahib ve adamları merkezin haberi olmadan heyete katılmış ve II. Keykubad ın Moğol Hanı na seyahatini fırsat bilerek kaybettiği vezaret makamına yeniden kavuşmak istemiştir 35. Sadece Tuğracı Sahib değil babası tarafından veliaht ilan edilmesinden dolayı tahtın müstakil olarak II. Keykubad ın hakkı olduğunu açıkça dile getiren mahiyette bulunan diğer devlet adamları da Moğolistan seyahatini kendileri için 28 Osman Turan, Celaleddin Karatay, Vakıfları ve Vakfiyeleri, Belleten, C.XII (12), TTK, Ankara 1948, s. 51; Turan, Selçuklular Zamanında Türkiye, s. 488; Öngül, a.g.e., s Ahmed Nigidi, el-veledü ş-şefikve l-hâfidü l-halîk, Fatih Blm, No: 4518, s. 149a; Ali Ertuğrul, Anadolu Selçukluları Devrinde Yazılan Bir Kaynak: Niğdeli Kadı Ahmed in el-veledü ş-şefik ve l-hâfidü l-halîk i, Yayınlanmamış Doktora Tezi, DEÜ, İzmir 2009, s Aksarayi, a.g.e., s Farac, Muhtasarü d-düvel, s. 461; Farac, Abul Farac Tarihi II, s. 559; Turan, Selçuklular Zamanında Türkiye, s Rubruk, a.g.e., s Aksarayi, a.g.e., s İbn Bibi, a.g.e., s. 565; Yazıcızade, a.g.e., s. 358b-359a; Kaymaz, İdare Mekanizmasının Rolü, s Turan, Celaleddin Karatay, Vakıfları ve Vakfiyeleri, s. 41; Kaymaz, İdare Mekanizmasının Rolü, s

7 fırsat olarak değerlendirerek önemli mevkilere getirileceklerinden oldukça emin görünmüşlerdir 36. Gerçekte II. Keykubad ı teşvik ve tahrik edenlerin çoğu, temelde II. Keykavus u ve onun mahiyetinde bulunanları istemeyenler arasındaki devlet adamlarıdır 37. Bu devlet adamları, yolculuk boyunca gördükleri ve gittikleri her yerde gerçek sultanın Keykubad olduğu propagandasını yapmışlardır 38. Bu propagandalar etkisini göstermekle kalmamış az aşağıda görüleceği gibi II. Keykubad ın ortadan kaldırılmasına sebep olmuştur. Moğolistan a seyahati sırasında Erzurum a geldiğinde Moğol ordusunun Anadolu ya yaklaştığını haber alınca ağabeyi II. Keykavus a bir mektup yollamıştır. II. Keykubad tarafından yazılmış olan bu mektup onun kişiliğini ve düşüncelerini göstermesi bakımından büyük öneme sahiptir. Aksarayi nin eserine koyduğu mektup şöyledir; Allah'ın yeryüzünde gölgesi, cihan tanrısının dünyaya yayılmış rahmeti, âlemde olan şeylere sahip olan, zaman ve zeminde buyruğunu yürüten, doğu ve batı sultanlarının sultanı Tanrı şanını yüceltsin, dünyanın sonuna kadar doğuda ve batıda ünü parlak ve artık olsun. Padişahlığının buyrukları her tarafa saçılmış, cihangir bayrağı yücelmiş ve açılmış olsun. Bu aciz köleniz öteden beri devam eden kulluk duygularını katınıza sunarken genç tali'li padişaha arz edeyim ki; yeryüzü padişahı Batu Han katından elçiler gelmiş ve büyük Noyan Baycu, yarlığ getirerek hazineden gönderilmesi lazım gelen paranın teslimini istemekte bulunmuştur. Eğer diledikleri para acele gönderilmezse memleket işlerine bozgunluk girecek, birçok kargaşalıklar yüz gösterecektir. Elçilerin bir an evvel geri dönmelerini sağlamak için bu paraları hemen bulup buluşturarak göndermek ve büyük Noyan Baycu ya da bu yolda cevap yazmak mecburiyeti hâsıl olmuştur. Gerek büyük Noyan Baycu ya ve gerekse Engürek ve Hoca Noyan ile öteki Noyanlara karşı muharebe ve mukavemetten ziyade barış yolunu tutmak hayırlı görünüyor. Kulunuz bu hususta uygun bulduğum düşüncelerimi arz ettim. Üst tarafı sizin isabetli ve yüksek reyinize bağlıdır 39. Mektubun başlangıç kısmında ağabeyi II. Keykavus a hitabı az yukarıda da bildirmiş olduğumuz gibi onu asıl sultan olarak görmesiyle alakalıdır. İlk önceleri belki de aklında tek başına saltanat düşüncesinin olmadığı, en azından gönlünde yer etmiş olsa dahi ta ki mahiyetindekilerin onu tahrik ve teşvik etmesine kadar hiçbir zaman bunu dışa vurmadığı görülmektedir. Bununla birlikte bu mektubun bize gösterdiği önemli bir nokta da Moğolları memnun edici bir siyaset izlediğidir. II. Keykubad, Moğollarla mücadelenin Anadolu için yıkım olacağını bu sebeple onlarla mücadele etmekten ziyade anlaşma yapılması taraftarı olmuştur. Bu düşüncesinden de diğer kardeşlerin mücadelesinde Türkmenlere dayanan II. Keykavus yerine gücünü Moğollardan alan IV. Kılıçarslan a daha yakın bulunduğu anlaşılmaktadır. Moğolistan seyahatine Gedük Mevkiinden 40 başladığı anlaşılan II. Keykubad ın Moğolistan a ulaşıp ulaşamadığı hususunda çok farklı bilgiler mevcuttur. Müneccimbaşı, II. Keykubad ın denizyoluyla Kıpçak a gittiğini belirtir 41. Ancak bu ihtimal oldukça düşük gözükmektedir. Zira Erzurum a kadar geldiği bilindiğine göre buradan deniz yolunu kullanması pek mümkün değildir. 36 Faruk Sümer, Keykubad II., İslam Ansiklopedisi (TDV), C. 25 İstanbul 2002, s Kaymaz, İdare Mekanizmasının Rolü, s Turan, a.g.e., s. 492; Öngül, a.g.e., s Aksarayi, a.g.e., s İbn Bibi, a.g.e., s.565. Kayseri-Sivas yolu üzerinde ve muhtemelen Kayseri ye daha yakın olan Sivas tan veya Malatya dan Kayseri ye gelişlerde konaklanan veya gelenlerin karşılandığı bir yerdir. İbn Bibi, a.g.e., s Müneccimbaşı Ahmet b. Lütfullah, Camiü d-düvel (Selçuklular tarihi II), Ali Öngül, Kabalcı Yayınları, İstanbul 2017, s

8 Kazvini, II. Keykubad ın Karakurum a ulaştığını ve Kaan dan önemli isteklerde bulunduğu ve bazı hususlarda ondan yardım istedikten sonra Rum hududuna döndüğünü 42 bildirmişse de bu isteklerin ve yardımın içeriği hakkında bilgi vermemektedir. Ahmed bin Mahmud un verdiği bilgiler Kazvini den farklı olmamakla beraber Kaan ın ona çok hürmet ettiğini, II. Keykubad ın bu saygı ve hürmet ile Kaan ın huzurundan dönüp Anadolu hududuna ulaştığı söyler 43. Niğdeli Kadı Ahmed, II. Keykubad ın geri dönüş yolunda Erzurum a ulaştığını bildirmekle birlikte olay hakkında tafsilatlı bilgi vermemektedir 44. Anlaşılacağı üzere belirttiğimiz bu kaynaklar II. Keykubad ın Karakurum a ulaştığını ve ziyaretin ardından Erzurum a kadar geldiğini bildirmekle birlikte görüşmenin ayrıntılarını vermezler. el-ayni, II. Keykubad ın Mengü Kağan a giderken Batu Han ın sarayına geldiğini; Batu Han, Keykubad ın Anadolu ya dönmesine müsaade ettiğini bildirmiştir 45. Aksarayi, II. Keykubad ın ağabeyine Erzurum dan mektup gönderdikten sonra yoluna devam ettiği ve Kıpçak sahasına ulaştığını ve Baycu Noyan ın katına yaklaştığını 46, İbn Bibi ve Yazıcızade Ali ise; Keykubad ın Baycu yu ziyaret ettikten sonra Mengü Han ın yanına gitmek için yola koyulduğunu ancak amacına ulaşamadığından bahsetmektedir 47. Zikredilen bu kaynaklar ise II. Keykubad ın Kıpçak a ulaştığını, fakat daha ileriye gidemediklerinden bahsederler. Dolayısıyla bu kaynaklara göre II. Keykubad hedefine ulaşamamıştır. Bunlardan farklı görüş bildiren Ebul Farac ise; Keykubad ın Kıpçak a dahi ulaşamadığını kaydetmiştir 48. Anlaşılacağı üzere II. Keykubad ın Moğolistan a ulaşıp ulaşamadığı hususunda kaynaklarda üç görüşün hâkim olduğu görülmektedir. Bu görüşlerden hangisinin daha geçerli olduğu hususu II. Keykubad ın ölümü ile ilgili bilgiler verilirken biraz aşağıda değerlendirilecektir. Alaaddin Keykubad ın Ölümü Meselesi II. Keykubad ın ölümü ile ilgili olarak kaynaklar yine çok çeşitli bilgiler vermektedir. Bazı kaynaklar onun eceliyle öldüğünü, bazıları her iki kardeşin birlikte veya ayrı olarak onu öldürttüğünü, bazıları ise ölümünün şüpheli olduğundan bahsetmektedir. Kazvini, II. Keykubad ın Rükneddin Süleyman 49 tarafından yolda zehirletilmek suretiyle öldürüldüğünü belirtmektedir 50. Öldürülme sebebini ise; II. Keykubad ın, Kağan dan yardım istemesi ve önemli isteklerde bulunması sebebiyle kendisine üstünlük kuracağı korkusu olarak göstermiştir. Hatta bu durumdan etkilenen diğer kardeş II. Keykavus un öldürüleceği korkusuyla Kırım a kaçtığını da kaydetmektedir 51. Ahmed bin Mahmud da Kazvini ile aynı görüştedir 52. Görüleceği üzere bu kaynaklar II. Keykubad ın ölüm sebebini açıklarken ortaya koyduğu sebeplere bakılınca onun Moğolistan ziyaretinden istediğini elde ettiği düşüncesinde oldukları anlaşılmaktadır. Ancak bu kaynaklar; II. Keykavus, IV. Kılıçarslan ve II. Keykubad arasındaki olayları tamamıyla birbirine karıştırdıkları görülmektedir. Zikredilen kaynaklar II. Keyhüsrev den sonra Rükneddin Süleyman ın (IV. Kılıçarslan) tahta geçtiğini belirtseler de II. Keykavus un tahta geçtiği kesindir. Ayrıca IV. Kılıçarslan ve II. Keykubad ın Moğolistan seyahatlerini de birbirine karıştırdıklarından II. Keykubad ın Karakurum a ulaştığını kaydetmişlerdir. Dolayısıyla bu kaynakların verdiği bilgiler şüphelidir. İbn Bibi ve Yazıcızade Ali; Keykubad ın Baycu yu ziyaret edip Mengü Han ın yanına gitmek için yola koyulduktan sonra içkili eğlencenin ardından, sabah odasında ölü bulunduğunu, bütün araştırmalara rağmen ölümünün nedeni ve olayın failinin belli olmadığını ve Mengü Han ın 42 Hamdullah Mustevfi-i Kazvini, Tarih-i Güzide, (Abdu l Hüseyin Nevai), Tahran 1381, s Ahmed bin Mahmud, a.g.e., s Nigidi, a.g.e., s. 149a; Ertuğrul, a.g.t., s el-ayni, a.g.e., s Aksarayi, a.g.e., s İbn Bibi, a.g.e., s ; Yazıcızade, a.g.e., s. 370b. 48 Farac, Muhtasarü d-düvel, s Rükneddin IV. Kılıçarslan 50 Kazvini, a.g.e., s Kazvini, a.g.e., s Ahmed bin Mahmud, a.g.e., s

9 olayı soruşturmasına rağmen bir sonuç alınamadığını kaydetmiştir 53. Bununla birlikte heyette bulunan Emir Seyfettin Torumtay ın, II. Keykubad ın ölümüyle ilgili olarak Mahmud Tuğrai yi itham etmişse de soruşturmada herhangi bir ceza almadığı da görülmektedir 54. İbn Bibi ve Yazıcızade, onun ölümü hususunda net bilgi vermezler, ancak anlaşılacağı üzere eceliyle ölmediği fikri ortaya çıkmaktadır. İbn Bibi nin yanlı bir müellif olduğu düşünülürse belki de II. Keykubad ın ölümüyle ilgili açık bilgi vermekten kaçınmış olmalıdır. Müneccimbaşı, onun ansızın öldüğünü bildirirken 55 ; Baybars Mansuri, Keykubad ın hastalanarak öldüğünü bildirmektedir 56. Faruk Sümer; Diğer sultanların kaygıları olsaydı kardeşlerini göndermezler veya yoldan geri çevirerek gitmesine izin vermezlerdi; bu sebeple adı geçen tarihçilerin zehirlenme iddiası Keykubad'ın ani ölümü yüzünden çıkmış gerçek dışı bir rivayet gibi görünmektedir 57 diyerek Baybars Mansuri gibi Keykubad ın eceliyle öldüğü görüşündedir. Ancak bu görüşte olanlar, devlet adamlarının II. Keykubad ı teşvik ve tahriklerinin başarıya ulaşma ihtimalini göz ardı etmişlerdir. Ayrıca tahtı tek başına ele geçirmeye yakın olan II. Keykubad ın yoldan geri dönmesi için bir sebep olmadığı gibi kaynaklarda ağabeylerinin onun geri dönmesi için bir girişimlerinin olduğu yönünde bilgi bulunmamaktadır. Aksarayi ye göre, Keykubad ın amacına ulaşması halinde saltanatın tamamıyla kendisine bırakılmasını temin edeceğini sezen ve bu yüzden sultanlık haklarını kaybedeceklerini düşünen II. Keykavus ile IV. Kılıçarslan ın, II. Keykubad ı Kaan a gönderdiklerine pişman oldukları bu sebeple casuslar göndererek onun lalası Muslih i gizlice elde ederek onu kandırdıkları hain Lala Muslih, öldürücü bir zehirle sultanın canına kıydığını bildirmektedir 58. Ebul Farac da Lala Muslih in para ve mal ile satın alınmak suretiyle Keykubad ı öldürdüğünü ancak bunun II. Keykavus tarafından yaptırıldığını kaydetmiştir 59. Tüm bu bilgiler ışığında II. Keykubad ın öldürülmesinde geçerli olan görüşün Aksarayi ve Ebul Farac ın belirttiği görüş olmalıdır. Ancak Aksarayi nin belirttiği gibi burada IV. Kılıçarslan ın parmağının olup olmadığı şüphelidir. Zira Kılıçarslan ın, Konya dan kaçarak Kayseri ye gelip hükümdarlığını ilan ettiğinde, adına bastırmış olduğu para üzerinde kendi isminin yanı sıra kardeşi Keykubad ın da isminin yer alması ve Erzurum da iken II. Keykavus a gönderdiği mektuptan anlaşılacağı gibi IV. Kılıçarslan gibi Moğolları memnun edici siyaset takip etmesi iki kardeşin birlikte hareket etmiş olabileceği düşüncesini akıllara getirdiğinden ve zaten o sırada asıl sultan olarak II. Keykavus un tahtta bulunması II. Keykubad ın ölümü ile ilgili olarak Ebul Farac ın görüşünün daha geçerli olabileceği sonucu ortaya çıkmaktadır. Dolayısıyla II. Keykubad kanaatimizce hedefine ulaşamadan ağabeyi II. Keykavus tarafından Erzurum dan çıktıktan sonra öldürtülmüş olmalıdır. II. Keykubad ın nerede defnedildiği hususu da netlik kazanmamıştır. Yukarıda zikredilen kaynaklarda bu konuyla herhangi bir bilgi bulunmazken el-ayni ve Baybars, cesedinin Erzincan a getirilerek burada defnedildiğini; Niğdeli Kadı Ahmed, mezarının öldüğü yerde yani Erzurum da annesi Gürcü Hatun un yanında olduğunu bildirmektedir 60. Yetişmesi ve Şahsiyeti Onun yetişmesinde ve gelişmesinde annesi Gürcü Hatun un yanı sıra kendi ümerasından ve hizmetkârı olan Lala Emir Bedreddin Müslih etkili olmuştur 61. II. Keyhüsrev in emirlerinden olan bu zat, Alaaddin in doğumundan ölümüne kadar onun en yakınında yer alarak ahlakının gelişimi için ona sürekli telkinlerde bulunmuştur. Ancak yukarıda da görüldüğü gibi Aksarayi nin kayıtlarına göre Alaaddin i zehirleyerek onun ölümünden sorumlu tuttuğu kişi olarak gösterilmiştir. 53 İbn Bibi, a.g.e., s ; Yazıcızade, a.g.e., s. 370b. 54 Cahen, a.g.e., s Müneccimbaşı, a.g.e., s Turan, Selçuklular Zamanında Türkiye, s Sümer, a.g.m., s Aksarayi, a.g.e., s Farac, Muhtasarü d-düvel, s el-ayni, a.g.e., s. 148; Nigidi, a.g.e., s. 149a; Ertuğrul, a.g.t., s. 539; Turan, Selçuklular Zamanında Türkiye, s Aksarayi, a.g.e., s

10 Onun yetişmesinde anne tarafından akrabaları olan Gürcülerin de etkili oldukları aşikârdır. Zira II. Keyhüsrev in Gürcü Hatun ile evlenmesi ile birlikte Selçuklu sarayını dolduran Gürcüler, II. Keyhüsrev in sarayında büyük itibara sahip bulunmakla beraber Alaaddin in üzerinde büyük etkiye sahip olmuşlardır. Gerçi bu etki, onun gelişiminden ziyade yönlendirme ve tahrik etme hususunda olduğuna da kuşku yoktur. II. Keyhüsrev in ölümünün ardından devlet adamları tarafından tahta çıkartılan Sultan II. Keykavus un iktidarının gölgesinde kalan II. Keykubad, diğer kardeş IV. Kılıçarslan ile birlikte yeni sultan adına devleti yöneten Vezir Şemseddin İsfahani nin görüşleriyle konumlarını geliştirmeye başlamışlardır 62. Müşterek Saltanat Döneminde ise; Celalettin Karatay ın, II. Keykubad ın yetişmesi ve gelişmesi anlamında önemli etkiye sahip olduğu görülmektedir. Zira Karatay, II. Keykubad ı taht ortağı yaptığında diğer kardeşleriyle birlikte ona da daima nasihatlerde bulunduğu bilinmektedir 63. II. Keykubad ın yetişmesinde ve gelişiminde etkili olduğunu söylediğimiz kişiler aslında onu ileriye götürecek, Selçuklu Devleti ni yönetmesini sağlayacak etkiyi yapmadıkları anlaşılmaktadır. İlk dönemde Vezir Şemseddin İsfahani ve onun ölümünden sonra Müşterek Saltanat Döneminde Celalettin Karatay ın, II. Keykubad üzerinde etkisi belirleyici olmuştur. Bu kişiler, onu korumakla birlikte belki devlet içinde yeni mücadelelerin yaşanmaması belki II. Keykubad ın yetersizlikleri belki de kendi konumlarını korumak adına yapılmış olsun onu hep iktidarın gölgesinde bıraktıracak hamleler yapmışlar ve onun üzerinde ancak bu yönde etkili olmuşlardır. SONUÇ Selçuklu Devleti nin yıkım sürecine girmesiyle birlikte babası Gıyaseddin II. Keyhüsrev tarafından doğumunda veliaht olarak tayin edilmiş olan ancak hiçbir zaman hükümdar olma vasfını taşımayan Alaaddin II. Keykubad müşterek saltanat dışında tahta çıkamadığı gibi tahtın ortağı olarak tarih sayfalarında yer almıştır. Selçuklu tarihine yön vermekten ziyade şahsi ihtirasları bulunan devlet adamları tarafından kullanılan ve onların tahrik ve teşviklerine kapılan müşterek sultan olarak karşımıza çıkan II. Keykubad hakkında kaynaklarda fazlaca bilgi verilmemesi onun oldukça silik bir yapıya sahip olduğunu göstermekle birlikte diğer iki kardeş arasında yaşanan taht mücadelelerinde de etkili olmadığı anlaşılmaktadır. Bununla birlikte gerek Moğolistan seyahati sırasında yazmış olduğu mektup ve gerek IV. Kılıçarslan ile müşterek bastırılan sikkede isminin yer alması Moğol yanlısı bir siyaset takip ettiğini ve diğer iki kardeş arasındaki mücadelelerde daha ziyade ortanca kardeş IV. Kılıçarslan ı desteklediğini göstermektedir. II. Keykubad, Moğolistan seyahati ile birlikte Selçuklu tarihi içerisinde bir süre rol oynamaya başlamışsa da seyahati sırasında öldürülmesi kısa sürede etkinliğini sona erdirmiştir. Moğol seyahati sonucunda eğer hedefine ulaşmış olarak babasının vasiyeti doğrultusunda tahtın tek sahibi olarak dönebilmeyi başarmış olsaydı bu durum, Selçuklu Devleti için daha büyük bir felaketin olacağının açık habercisi olurdu. Zira II. Keykavus ve IV. Kılıçarslan arasındaki taht mücadelelerindeki iki başlı yönetim zaten ülkeyi iyice çıkmaza sokmuştu ki üç başlı ayrı ayrı bir yönetim elbette ki Moğolların ve kendi çıkarları yönünde hareket eden devlet adamlarının daha çok işine geleceği gibi Selçukluların parçalanmasını da hızlandıracaktı. Bununla beraber II. Keykavus ile IV. Kılıçarslan arasındaki mücadele sırasında Anadolu Türkmenlerinin kendi beylerinin etrafında toplanarak başlattıkları teşkilatlanma sürecinde II. Keykubad ın Moğolistan dan amacına ulaşmış olarak dönmesi, Moğolların Anadolu da en güçlü olduğu bu dönemlerde belki de Türkmen beylerinin teşkilatlanmasını zora sokabileceği gibi Anadolu nun Türkleşmesini de sekteye uğratabilecekti. 62 Anonim, Tarih-i Ali Selçuk, (H. İbrahim Gök-Fahrettin Coşguner), Atıf Yayınları, Ankara 2014, s. 44. II. Keykavus un tahta çıkarılması ile birlikte iktidarını büsbütün arttıran Şemseddin İsfahani, ülkeyi İzzeddin II. Keykavus adına tek başına idare etmeye başlamış, adeta bir saltanat hayatı sürmüştür. Hatta o kadar ki İbn Bibi, Şemseddin in zaman zaman saltanat tacını başına koyarak divana geldiğini bildirmektedir. İbn Bibi, a.g.e., s Anonim, a.g.e., s

11 KAYNAKÇA ABUL FARAC, Gregory, Abul Farac Tarihi II, Ö. Rıza Doğrul, TTK Yayınları, Ankara ABUL FARAC, Gregory, Tarihi Muhtasarü d-düvel, Antun Salihani, Beyrut ABUL FARAC, Gregory, Tarihi Muhtasarü d-düvel, Şerafettin Yaltkaya, TTK Yayınları, İstanbul AHMED BİN MAHMUD, Selçukname II, Erdoğan Merçil, Bilge Kültür Sanat Yayınları, İstanbul AKSARAYİ, Kerimüddin, Müsameretü l-ahbar, M. Nuri Gencosman, Ankara ALPTEKİN, Coşkun, Türkiye Selçukluları, Doğuştan Günümüze Büyük İslam Tarihi, C.8, Çağ Yayınları, İstanbul EL-AYNİ, Bedrüddin Mahmud, Ikdü l-cüman fi Tarihi Ehli z-zaman, Muhammed M. Emin, C.1, Kahire ANONİM, Tarih-i Ali Selçuk, H. İbrahim Gök-Fahrettin Coşguner, Atıf Yayınları, Ankara ARTUK, İbrahim, II. Keyhüsrev in Üç Oğlu Adına Kesilen Sikkeler, Malazgirt Armağanı, TTK, Ankara BAKIR, Abdullah, Ortaçağda Bir Selçuklu Kenti Uluborlu, SDÜ Sosyal Bilimler Dergisi, Sayı 30, Isparta BROSSET, M., Histoire de la Georgia, Petersbourg CAHEN, Claude, Osmanlılardan Önce Anadolu da Türkler, Erol Üyepazarcı, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul EDHEM, Halil, Kayseri Şehri, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara EDHEM, Halil, Tokat Kitabeleri, TOEM, XXXV, EFLAKİ, Ahmet, Ariflerin Menkıbeleri I., Tahsin Yazıcı, Hürriyet Yayınları, İstanbul EFLAKİ, Ahmet, Ariflerin Menkıbeleri II., Tahsin Yazıcı, Hürriyet Yayınları, İstanbul ERDEM, İlhan, Türkiye Selçukluları İlhanlı İlişkileri ( ), Yayınlanmamış Doktora Tezi, AÜDTCF, Ankara ERKİLETLİOGLU, Halit - GÜLER Oğuz, Türkiye Selçuklu Sultanları ve Sikkeleri, EÜ Yayınları, Kayseri ERTUĞRUL, Ali, Anadolu Selçukluları Devrinde Yazılan Bir Kaynak: Niğdeli Kadı Ahmed in el-veledü ş- Şefik ve l-hâfidü l-halîk i, Yayınlanmamış Doktora Tezi, DEÜ, İzmir GORDLEVSKİ, Vladimir, Anadolu Selçuklu Devleti, Azer Yaran, Onur Yayınları, Ankara İBN BİBİ, El-Evamirü l-ala iyyefi l-umuri l-ala iyye (Selçukname), Mürsel Öztürk, TTK, Ankara İBN ŞEDDAD, Baybars Tarihi, Şerefüddin Yaltkaya, TTK, Ankara KAYMAZ, Nejat, Anadolu Selçuklu Sultanlarından II. Giyasü d-din Keyhüsrev ve Devri, TTK, Ankara KAYMAZ, Nejat, Anadolu Selçuklularının İnhitatında İdare Mekanizmasının Rolü, TTK, Ankara KAYMAZ, Nejat, Pervane Mu inü d-din Süleyman, AÜDTCF, Ankara KAZVİNİ, Hamdullah Mustevfi-i, Tarih-i Güzide, Abdu l Hüseyin Nevai, Tahran MÜNECCİMBAŞI, Ahmed b. Lüfullah, Camiü d-düvel, Ali Öngül, Kabalcı Yayınları, İstanbul

12 NİGİDİ, Ahmed. el-veledü ş-şefikve l-hâfidü l-halîk, Fatih Blm, No: ÖZTUNA, Yılmaz, Devletler ve Hanedanlar, C. II, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara ÖNGÜL, Ali, Selçuklular Tarihi-2, Çamlıca Yayınları, İstanbul SEVİM, Ali-MERÇİL, Erdoğan, Selçuklu Devletleri Tarihi, Siyaset, Teşkilat ve Kültür, TTK, Ankara SEVİM, Ali YÜCEL, Yaşar, Türkiye Tarihi, TTK, Ankara SİMON, De Saint Quentin, Bir Keşişin Anılarında Tatarlar ve Anadolu , DAKTAV, Alanya SÜMER, Faruk, Keykubad II., İslam Ansiklopedisi, C. 25, TDV Yayınları, İstanbul TOGAN, Zeki Velidi, Umumi Türk Tarihine Giriş, İÜEF, İstanbul TURAN, Osman, Celaleddin Karatay, Vakıfları ve Vakfiyeleri, Belleten, C.XII (12), TTK, Ankara TURAN, Osman, Keykubad II., İslam Ansiklopedisi, C.VI (6), MEB, İstanbul TURAN, Osman, Selçuklular Zamanında Türkiye, Ötüken Yayınları, İstanbul TURAN, Osman, Türk Cihan Hâkimiyeti Mefkûresi Tarihi II, Boğaziçi Yayınları, İstanbul ULUÇAY, Çağatay, İlk Müslüman Türk Devletleri, MEB, İstanbul VON RUBRUK, Wilhelm, Moğolların Büyük Hanı na Seyahat , Ergin Ayan, Ayışığı Yayınları, İstanbul YAZICIZADE ALİ, Selçukname (Tıpkıbasım), Abdullah Bakır, TTK, Ankara