Türkiye İmalat Sanayinin Dönemi Enerji Verimliliği ve Çevresel Performansı

Transkript

1 Türkiye İmalat Sanayinin Dönemi Enerji Verimliliği ve Çevresel Performansı Dr. Yücel ÖZKARA Sanayi ve Teknoloji Uzmanı T.C. Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı Verimlilik Genel Müdürlüğü 11 Aralık 2015 Gaziantep

2 Sunum Planı İmalat Sanayinin Önemi Kısmî Faktör Verimliliklerine Kısa Bir Bakış & Literatür Çalışmanın Amacı, Kapsamı ve Metodoloji Bulgular Etkinlik Değerleri-Çevresel Performans Enerji Tasarrufu Potansiyelleri Sonuç ve Öneriler

3 İmalat Sanayi döneminde Türkiye nin GSYİH büyümesi %5,0 Sanayi kesiminin GSYİH büyümesi ise %5, yılı verilerine göre (TÜİK) imalat sanayinin payı; İstihdamda %28, Girişim sayısında %13, Üretim değerinde %45, Katma değerde %34, Toplam ihracatta ise %94 olarak gerçekleşmiştir. Net elektrik tüketiminde sanayinin payı %47,4 olarak gerçekleşmiştir.

4 Neden İmalat Sanayi? Türk ekonomisinde imalat sanayinin İstihdamdaki payı %27 Üretim değerindeki payı %45, ihracattaki payı %94 Endüstriyel Bilgi ve Ürün İşgücü SANAYİ TARIM HİZMETLER Sürdürülebilir Değil

5 Elektrik Tüketiminde Bölgenin Durumu İmalat Sanayi Yıllık Ortalama Elektrik Tüketimi Artışı ( ) %20 %18 %17,6 %16 %14 %12 %10 %8 %6 %6,1 %7,7 %7,6 %7,8 %6,4 %5,5 %6,1 %4 %2 %0

6 Verimlilik: Çıktı / Girdi Kısmî faktör verimliliği, tek bir girdi faktörü temelinde verimliliği ölçmektedir ve zaman boyutu olmadığında tek başına değerlendirilmesi güçtür. Ancak kıyaslandığı zaman anlamlı olur. GİRDİLER 1. Sermaye Stoku 2. İstihdam 3. Enerji (Elektrik Tüketimi) İmalat Sanayi ÇIKTILAR 1.Üretim Değeri (istenen çıktı) 2.CO 2 emisyonları (istenmeyen çıktı)

7 Üretim (2003 fiyatlarıyla, TL) İmalat Sanayinde Kısmî Faktör Verimlilik Göstergeleri Çalışan Başına Üretim TÜRKİYE Geneli TRC1-(Gaziantep, Adıyaman, Kilis) TRC2-(Şanlıurfa, Diyarbakır)

8 Üretim (2003 fiyatlarıyla, TL) 5000 İmalat Sanayinde Kısmî Faktör Verimlilik Göstergeleri MWh Elektrik Tüketimi Başına Üretim TÜRKİYE Geneli TRC1-(Gaziantep, Adıyaman, Kilis) TRC2-(Şanlıurfa, Diyarbakır)

9 Sermaye Stoku (2003 fiyatlarıyla, Logaritmik, Milyar TL) İmalat Sanayinde Kısmî Faktör Verimlilik Göstergeleri Sermaye Stoku TÜRKİYE Geneli TRC1-(Gaziantep, Adıyaman, Kilis) TRC2-(Şanlıurfa, Diyarbakır)

10 Üretim (2003 fiyatlarıyla, TL) İmalat Sanayinde Kısmî Faktör Verimlilik Göstergeleri 3,5 Bir TL Sermaye Stoku Başına Üretim 3,0 2,5 2,0 1,5 1,0 0, TÜRKİYE Geneli TRC1-(Gaziantep, Adıyaman, Kilis) TRC2-(Şanlıurfa, Diyarbakır)

11 Bütünleşik Bir Gösterge? Kısmî faktör verimlilik göstergelerini bir arada değerlendirmek zordur. Üretimde yer alan tüm faktörleri bir arada değerlendirebilmek için bütünleşik bir ölçüte ihtiyaç duyulmaktadır. Parametrik olmayan bir etkinlik ölçüm yöntemi olan Veri Zarflama Analizi literatürde sıklıkla tercih edilmektedir.

12 Veri Zarflama Analizi VZA, benzer türden karar verme birimleri arasında göreli etkin olanlardan oluşan bir sınır tespit ederek (etkin sınır), göreli olarak etkin olmayan karar birimlerinin performansını bu etkin sınırdan uzaklıklarını hesaplamak yoluyla etkinliğin ölçümünü gerçekleştirmektedir. 0 ile 1 arasında değişen göreli etkinlik değeri hesaplamaktadır. Girdi ve çıktıların birimlerinden bağımsız olarak ölçüm yaptığı ve parametrik olmadığı için kolay uygulanabilir bir yöntemdir.

13 Teknik Etkinlik Aynı miktarda çıktıyı üretirken, Üretimde fiilen kullanılan girdi miktarı ile mümkün olan minimum girdi kullanımı oranıdır (Girdi Odaklı Etkinlik). Ya da Aynı miktarda girdi kullanarak, Fiilen üretilen çıktı miktarı ile mümkün olan maksimum çıktı üretiminin oranıdır (Çıktı Odaklı Etkinlik). Maksimum %100 etkin üretim yapılabilir. Minimum %0 etkin üretim (etkinsizlik olarak) yapılabilir. Etkinliği 1 den düşük üretimler, Girdileri israf etmektedirler ya da Çıktı kapasitelerini tam olarak kullanamamaktadırlar.

14 Literatür Parametrik olmayan bir etkinlik ölçüm yöntemi olan Veri Zarflama Analizi literatürde sıklıkla tercih edilmektedir. Hu ve Wang (2006): Bölgesel etkinlik ölçümü ve toplam faktör enerji etkinlik endeksi (Çin) Chien ve Hu (2007): OECD üyesi olan ve olmayan ülkelerin etkinlik karşılaştırması Honma ve Hu (2008): Japonya nın bölgelerinin enerji etkinlikleri Xiaoli et al. (2014): Çin sanayisinin bölgesel ve sektörel etkinlik ve enerji performansı analizi Ancak, üretim sürecinde istenmeyen çıktıların da olması, bu çıktıları da ele alan ölçüm yaklaşımlarını ortaya çıkarmıştır. Färe et al.,1989: Hiperbolik etkinlik ölçümü Färe et al.,1996: Uzaklık fonksiyonları ve çevresel performans göstergeleri Zaim ve Taşkın, 2000: OECD ülkeleri için hiperbolik etkinlik ölçümü Färe ve Grosskopf, 2004: Çevresel VZA teknolojisi tanımı (zayıf atılabilirlik ve müşterek üretim kavramlarıyla) Zhou et al., 2006: OECD ülkeleri için aylak temelli VZA modeli ve çevresel endeks

15 Türkiye için Seçilmiş Literatür Yazar Analiz Dönemi Deliktaş Karar Verme Birimleri Türkiye nin iller düzeyinde imalat sanayi ve alt kolları Yavuz (2003) 1998 Türkiye nin iller düzeyinde imalat sanayi ve alt kolları (Tuncer & Özuğurlu, Türkiye İBBS Düzey ) 2000 Bölgeleri (Büyükkılıç & Yavuz, Türkiye nin imalat 2005) 2001 sanayi ve alt kolları (Yalama & Sayım, 2005 İMKB ye kote imalat 2008) sanayi kuruluşları Model Türü Radyal Radyal Parametrik yöntem Radyal Uygulama Türü Malmquist endeks Etkinlik Analizi Etkinlik ve verimlilik ölçümü Malmquist endeks Radyal Finansal rasyolarla etkinlik ölçümü (Örkcü & Bal, 2012) 2003 Türkiye nin illeri Radyal Etkinlik ölçümü (Şimşek, 2011) Türkiye ve 24 OECD ülkesi Aylak temelli Çevresel performans ve TFV analizi

16 Çalışmanın Amacı Literatürde 2002 yılı sonrası dönemde istatistik sisteminin değişmesinden dolayı etkinlik analizlerine dair çalışmalar oldukça azalmıştır. Bölgesel politikalara katkı sunması bakımından imalat sanayinin bölgesel düzeyde performansına yönelik bilgiye ihtiyaç duyulmaktadır. Buradan hareketle, çalışmanın amacı İBBS Düzey 2 de yer alan 26 bölgenin imalat sanayinin dönemindeki ekonomik, çevresel ve enerji performansını toplam faktör bakış açısı ile ölçmek ve Bölgelerin gelişmişlik seviyeleri ile etkinlik ve enerji performansı arasındaki ilişkisini tespit etmektir.

17 Çalışmada Kullanılan Girdi Odaklı VZA Modelleri min n R1 s. t. y s y, r 1,..., q j 1 n j 1 j rj r rjo x s x, i 1,..., m j ij i R1 ijo 0, s, s 0 j 1,..., n j i r min n R3 min n R2 g g s. t. y s y, r 1,..., q j 1 g g s. t. y s y, r 1,..., q j 1 n j 1 n j 1 n j 1 j rj r rjo n j 1 n j 1 x s x, i 1,..., m j ij i ijo e s e, p 1,..., s j pj p R3 pjo b b y y, k 1,..., l j kj R3 kjo 0, s, s j i r 0 j 1,..., n j rj r rjo x s x, i 1,..., m j ij i R2 ijo b b y y, k 1,..., l j kj R2 kjo 0, s, s 0 j 1,..., n j i r

18 Çalışmada Kullanılan VZA Modelleri Model 1 (Ekonomik Performans) Model 2 (Ekonomik ve Çevresel Performans) Model 3 (Bütünleşik Enerji ve Çevre Performansı & Enerji Tasarruf Potansiyeli Maksimizasyonu) Sermaye Stoku Girdi Girdi Girdi (sabitlenmiş) İstihdam Girdi Girdi Girdi (sabitlenmiş) Enerji (Elektrik) Girdi Girdi Girdi Üretim Değeri Çıktı Çıktı Çıktı CO 2 emisyonu - İstenmeyen Çıktı İstenmeyen Çıktı Enerji Tasarrufu Potansiyeli & Enerji Performansı

19 Kapsam Avrupa Birliği Uyum Sürecinde Türkiye kendi İBBS sistemini oluşturmuştur. Bu sınıflamada yer alan bölgeler: İBBS-1: 12 Bölge İBBS -2: 26 Alt Bölge Çalışmanın Kapsamı İBBS -3: 81 İl

20 İmalat Sanayi Üretim Modeli GİRDİLER 1. Sermaye Stoku 2. İstihdam 3. Enerji (Elektrik Tüketimi) MODEL 1 ÇIKTILAR Üretim Değeri GİRDİLER 1. Sermaye Stoku 2. İstihdam 3. Enerji (Elektrik Tüketimi) MODEL 2 & MODEL 3 ÇIKTILAR 1.Üretim Değeri (istenen çıktı) 2.CO 2 emisyonları (istenmeyen çıktı)

21 Etkinlik Ölçüm Sonuçları Model 1 Model 1 Ortalaması - Ekonomik Etkinlik TR10-İstanbul TR42-(Kocaeli, Sakarya, Düzce, Bolu, Yalova) TR51-Ankara TR90-(Trabzon, Ordu, Giresun, Rize, Artvin, Gümüşhane) TR81-(Zonguldak, Karabük, Bartın) TR71-(Kırıkkale, Aksaray, Niğde, Nevşehir, Kırşehir) TRC3-(Mardin, Batman, Şırnak, Siirt) TR33-(Manisa, Afyonkarahisar, Kütahya, Uşak) TR83-(Samsun, Tokat, Çorum, Amasya) TRC2-(Şanlıurfa, Diyarbakır) TR22-(Balıkesir, Çanakkale) TR31-İzmir TR41-(Bursa, Eskişehir, Bilecik) TR63-(Hatay, Kahramanmaraş, Osmaniye) TRB2-(Van, Muş, Bitlis, Hakkari) TR21-(Tekirdağ, Edirne, Kırklareli) TR61-(Antalya, Isparta, Burdur) TR62-(Adana, Mersin) TR32-(Aydın, Denizli, Muğla) TR72-(Kayseri, Sivas, Yozgat) TRC1-(Gaziantep, Adıyaman, Kilis) TR52-(Konya, Karaman) TR82-(Kastamonu, Çankırı, Sinop) TRB1-(Malatya, Elazığ, Bingöl, Tunceli) TRA2-(Ağrı, Kars, Iğdır, Ardahan) TRA1-(Erzurum, Erzincan, Bayburt) %59,5 %80,8 %0 %20 %40 %60 %80 %100

22 Etkinlik Ölçüm Sonuçları Model 2 Model 2 Ortalaması - Ekonomik & Çevresel Etkinlik TR10-İstanbul TR42-(Kocaeli, Sakarya, Düzce, Bolu, Yalova) TR51-Ankara TR90-(Trabzon, Ordu, Giresun, Rize, Artvin, Gümüşhane) TRC2-(Şanlıurfa, Diyarbakır) TR81-(Zonguldak, Karabük, Bartın) TR83-(Samsun, Tokat, Çorum, Amasya) TRC3-(Mardin, Batman, Şırnak, Siirt) TR71-(Kırıkkale, Aksaray, Niğde, Nevşehir, Kırşehir) TRB2-(Van, Muş, Bitlis, Hakkari) TR22-(Balıkesir, Çanakkale) TR33-(Manisa, Afyonkarahisar, Kütahya, Uşak) TR63-(Hatay, Kahramanmaraş, Osmaniye) TR31-İzmir TR82-(Kastamonu, Çankırı, Sinop) TR41-(Bursa, Eskişehir, Bilecik) TR21-(Tekirdağ, Edirne, Kırklareli) TRA2-(Ağrı, Kars, Iğdır, Ardahan) TR61-(Antalya, Isparta, Burdur) TRB1-(Malatya, Elazığ, Bingöl, Tunceli) TR62-(Adana, Mersin) TR72-(Kayseri, Sivas, Yozgat) TR32-(Aydın, Denizli, Muğla) TRA1-(Erzurum, Erzincan, Bayburt) TRC1-(Gaziantep, Adıyaman, Kilis) TR52-(Konya, Karaman) %61,2 %95,0 %0 %20 %40 %60 %80 %100

23 Etkinlik Ölçüm Sonuçları Model 3 Model 3 Ortalaması - Enerji & Çevre Etkinliği TR10-İstanbul TR42-(Kocaeli, Sakarya, Düzce, Bolu, Yalova) TR51-Ankara TR90-(Trabzon, Ordu, Giresun, Rize, Artvin, Gümüşhane) TR81-(Zonguldak, Karabük, Bartın) TRC3-(Mardin, Batman, Şırnak, Siirt) TR71-(Kırıkkale, Aksaray, Niğde, Nevşehir, Kırşehir) TR33-(Manisa, Afyonkarahisar, Kütahya, Uşak) TRB2-(Van, Muş, Bitlis, Hakkari) TR31-İzmir TRC2-(Şanlıurfa, Diyarbakır) TR22-(Balıkesir, Çanakkale) TR83-(Samsun, Tokat, Çorum, Amasya) TR41-(Bursa, Eskişehir, Bilecik) TR63-(Hatay, Kahramanmaraş, Osmaniye) TR62-(Adana, Mersin) TR21-(Tekirdağ, Edirne, Kırklareli) TR72-(Kayseri, Sivas, Yozgat) TR61-(Antalya, Isparta, Burdur) TR32-(Aydın, Denizli, Muğla) TRC1-(Gaziantep, Adıyaman, Kilis) TR52-(Konya, Karaman) TRA1-(Erzurum, Erzincan, Bayburt) TR82-(Kastamonu, Çankırı, Sinop) TRB1-(Malatya, Elazığ, Bingöl, Tunceli) TRA2-(Ağrı, Kars, Iğdır, Ardahan) %51,2 %72,5 %0 %20 %40 %60 %80 %100

24 VZA Sonuçlarından Elde Edilen Diğer Bulgular Veri zarflama analizi, hesaplanan etkinlik ölçüm sonuçlarının yanında etkin olmayan birimlerin girdi miktarlarında ne ölçüde azaltım yapması halinde etkin olabileceğinin bilgisini de sunmaktadır. Enerji girdisi özelinde bunu değerlendirecek olursak, etkin olmayan birimin elektrik tüketiminde etkin olabilmesi için yapması gereken azaltım miktarı aslında israf ettiği elektrik miktarını, azaltım oranı da tasarruf potansiyelini vermektedir. Literatürde Toplam Faktör Enerji Etkinliği (TFEE) endeksi olarak adlandırılan endeks, birimlerin enerji performansını değerlendirmeye yarayan açıklayıcı bir göstergedir. ( j bölgesinin t yılında) TFEE ( j, t) = E E Hedef Mevcut ( j, t) ( j, t)

25 İmalat sanayi elektrik tüketimi ve tasarruf potansiyeli ( ) TWh Model 1 Model 2 Model 3 Model 1 Model 2 Model 3 Model 1 Model 2 Model 3 Model 1 Model 2 Model 3 Model 1 Model 2 Model 3 Model 1 Model 2 Model 3 Model 1 Model 2 Model 3 Model 1 Model 2 Model 3 Model 1 Model 2 Model 3 Model 1 Model 2 Model 3 İmalat Sanayi Elektrik Tüketimi ve 100 Tasarruf Potansiyeli

26 TR10 TR21 TR22 TR31 TR32 TR33 TR41 TR42 TR51 TR52 TR61 TR62 TR63 TR71 TR72 TR81 TR82 TR83 TR90 TRA1 TRA2 TRB1 TRB2 TRC1 TRC2 TRC3 Bölgelerin imalat sanayinin döneminde toplam elektrik tasarrufu potansiyeli (TWh) Etkin Kullanılmayan Elektrik Miktarı Toplamı ( ) Model 1 Model 2 Model

27 Elektrik Enerjisi Tasarruf Potansiyeli Türkiye İmalat Sanayinde: %28,7 %25,2 %25,2 %47,9 %43,4 %63,8 %66,7 %60,1 %11,7 %29,7 %62,0 %36,3 %46,6 %19,4 %57,9 %40,1 %49,2 %50,7 %1,3 %0,4 %30,5 %24,9 %47,2 %26,5 %46,5 %43,4 %0,0 TRC3-(Mardin, Batman, Şırnak, Siirt) TRC2-(Şanlıurfa, Diyarbakır) TRC1-(Gaziantep, Adıyaman, Kilis) TRB2-(Van, Muş, Bitlis, Hakkari) TRB1-(Malatya, Elazığ, Bingöl, Tunceli) TRA2-(Ağrı, Kars, Iğdır, Ardahan) TRA1-(Erzurum, Erzincan, Bayburt) TR90-(Trabzon, Ordu, Giresun, Rize, Artvin, Gümüşhane) TR83-(Samsun, Tokat, Çorum, Amasya) TR82-(Kastamonu, Çankırı, Sinop) TR81-(Zonguldak, Karabük, Bartın) TR72-(Kayseri, Sivas, Yozgat) TR71-(Kırıkkale, Aksaray, Niğde, Nevşehir, Kırşehir) TR63-(Hatay, Kahramanmaraş, Osmaniye) TR62-(Adana, Mersin) TR61-(Antalya, Isparta, Burdur) TR52-(Konya, Karaman) TR51-Ankara TR42-(Kocaeli, Sakarya, Düzce, Bolu, Yalova) TR41-(Bursa, Eskişehir, Bilecik) TR33-(Manisa, Afyonkarahisar, Kütahya, Uşak) TR32-(Aydın, Denizli, Muğla) TR31-İzmir TR22-(Balıkesir, Çanakkale) TR21-(Tekirdağ, Edirne, Kırklareli) TR10-İstanbul Dönemi Toplamı, GWh

28 Tartışma İlgili Çalışma Çalışmanın öngörüsü Bu çalışmanın bulguları Dünyada ve Türkiye'de Enerji Verimliliği ve Türk Sanayiinde Enerji Verimliliğinin İncelenmesi 2003 yılı için imalat sanayinde enerji tasarrufu potansiyeli %23,2 tespit edilmiştir yılı için imalat sanayi elektrik tasarrufu potansiyeli VZA modelleri ortalaması %30,3; Model 3 e göre %30,1 Türkiye de Enerji Tasarrufu Potansiyelini Kullanmak 2007 yılı verilerine dayanılarak sanayide enerji tasarrufu potansiyeli %25 tespit edilmiştir yılı için imalat sanayi elektrik tasarrufu potansiyeli VZA modellerine göre ortalama %20,5; Model 3 e göre %25,1

29 Bölgelerin Enerji Tasarrufu Potansiyeli Ortalaması ( )

30 Bölgesel Gelişmişlik Grupları dönemi baz alınarak, bölgeler, ortalama Kişi başına gayri safi katma değer ($) verisine göre >8000 : Yüksek Gelişmiş : Orta Gelişmiş <4000 : Az Gelişmiş olarak değerlendirilmiştir.

31 Etkinlik Gelişmişlik İlişkisi Kuznets (1955) ekonomik gelişme ile gelir eşitsizliğini açıklamak üzere ortaya koyduğu hipotezinde; ekonomik gelişmenin ilk aşamalarında gelir adaletsizliğinin ekonomik gelişme ile beraber artma eğiliminde olacağını, ardından ekonomik gelişme devam ettikçe bu eşitsizliğinin artma eğiliminin önce yavaşlayarak duracağını ve ardından azalacağını öne sürmektedir. Çevresel konuların ve araştırmaların geçen yüzyılın sonlarından itibaren önem kazanmasıyla beraber, bu hipoteze dayanılarak çevre kirliliğini ve çevresel etkileri gelişmişlik seviyeleri ile açıklamak amacıyla literatürde çevresel Kuznets eğrisi olarak adlandırılan eğriler incelenmeye başlanmıştır (Kocak, 2014). Çevresel Kuznets eğrileri de gelişmişlik ve çevresel kirliliğin açıklanmasında ters U tipinde bir eğriden yararlanmaktadır. Bu yaklaşıma göre çevresel kirlilik, ekonomik gelişmeye bağlı olarak önce artış göstermekte daha sonra ise azalma eğilimine dönmektedir. Bu çalışmada da görüldüğü üzere, enerji performansı düzeyleri açısından orta gelişmişlik grupları en kötü performansı göstermektedir.

32 Etkinlik Gelişmişlik İlişkisi 0,90 0,85 0,80 0,75 0,70 Model 1 Model 2 Model 3 0,65 0,60 0,55 Yüksek Gelişmişlik (> $8000 ) Orta Gelişmişlik ($ ) Düşük Gelişmişlik (<$4000)

33 Ters U Tipi İlişki Çevresel Kuznets Eğrisi? %90 Toplam Faktör Enerji Etkinliği (TFEE) vs Gelişmişlik %85 %80 %75 %70 TFEE1-Ekonomik Performans TFEE2-Ekonomik ve Çevresel Performans %65 TFEE3-Enerji ve Çevre Performansı %60 %55 Yüksek Gelişmişlik (> $8000 ) Orta Gelişmişlik ($ ) Düşük Gelişmişlik (<$4000)

34 Bölgesel Gelişmişliğe Göre Değerlendirme Kuznets hipotezi açısından değerlendirilecek olursa çalışma kapsamında incelenen bölgeler, Az gelişmişlik seviyesinde, küçük ölçeklerinden dolayı daha az çevresel etki yaratan bir imalat sanayi üretim yapısına sahiptirler. Gelişmişlik arttıkça, bu gelişmişliğin nedenleri arasında da bulunan imalat sanayi ölçeği artmakta ve bu ölçek artışı, daha fazla girdi ve enerji kullanımı ile gerçekleştiği için hem etkinlik hem de enerji performansında bir düşüşe neden olmaktadır. Ayrıca orta gelişmişlik seviyesindeki bölgelerde etkin olmayan imalat sanayi nedeniyle israf edilen enerji en düşük enerji performansının orta gelişmişlik grubunda görülmesine neden olmaktadır. Yüksek gelişmişlik seviyesindeki bölgelerde ise, hem teknolojinin içselleştirilmesi, hem de daha çevreci ve katma değerli üretim teknolojilerinin imalat sanayinde yaygınlaşması gibi yapısal dönüşümler sebebiyle, etkinlik ve enerji performansı oldukça olumlu seyretmektedir.

35 SONUÇ ve ÖNERİLER Türkiye de İBBS Düzey 2 de yer alan 26 adet bölgenin imalat sanayinde, veri zarflama analizi yöntemi kullanılarak dönemi için etkinlik analizi sonucunda: döneminde yapılan oldukça yüksek yatırımlar nedeniyle bazı bölgelerin (TRC3, TRB2, TR82 vb.) imalat sanayi sermaye birikiminin yüksek düzeylere ulaştığı (Özkara ve Atak, 2013); ancak bu birikimle ulaşılan yüksek arz kapasitesinin etkin biçimde kullanılamadığı mevcut çalışmanın bulguları ile görülmektedir. Bu bölgelerde sermaye stoku artışı ile oluşan yüksek arz kapasitesinin iç talep artışı ve daha da önemlisi ihracat yoluyla üretim artışlarını sağlaması yönünde adımlar atılmalıdır. Bölgesel düzeyde imalat sanayine yönelik politikalar, orta gelişmişlik seviyesindeki düşük performans durumu göz önüne alınarak daha çevreci ve enerjiyi verimli etkin kullanan sanayi yapısını sağlayacak biçimde tasarlanmalıdır. Az gelişmiş bölgelerde, özellikle yenilikçi üretimin desteklenmesi, bu bölgelerin orta gelişmişlik düzeyine geçişte daha az çevresel etki yaratmasını sağlayacaktır.

36 Kaynaklar Büyükkılıç, D., & Yavuz, İ. (2005). İmalat Sanayiinde Toplam Faktör Verimliliği - Teknik Değişim, Teknik Etkinlik ( ). Ankara: Milli Prodüktivite Merkezi. Deliktaş, E. (2002). Türkiye özel sektör imalât sanayiinde etkinlik ve toplam faktör verimliliği analizi. ODTÜ Gelişme Dergisi, 29(3-4), Hu, J.-L., & Wang, S.-C. (2006). Total-factor energy efficiency of regions in China. Energy Policy, 34, Kocak, E. (2014). Türkiye de Çevresel Kuznets Eğrisi Hipotezinin Geçerliliği: ARDL Sınır Testi Yaklaşımı. İşletme ve İktisat Çalışmaları Dergisi, 2(3), Kuznets, S. (1955). Economic growth and income inequality. The American economic review, 45(1), Özkara, Y., & Atak, M. (2013). Türk İmalat Sanayinde Bölgesel Düzeyde Sermaye Stoku Tahmini ve Sermaye Verimliliği. 4. Verimlilik Kongresi. Ankara. Özkara, Y., & Atak, M. (2015). Regional total-factor energy efficiency and electricity saving potential of manufacturing industry in Turkey. Energy, 93, Yalama, A., & Sayım, M. (2008). Veri Zarflama Analizi İle İmalat Sektörünün Performans Değerlendirmesi. Veri Zarflama Analizi İle İmalat Sektörünün Performans Değerlendirmesi, 23(1), Yavuz, İ. (2003). Verimlilik ve Etkinlik Ölçümüne Yeni Yaklaşımlar ve İllere Göre İmalat Sanayiinde Etkinlik Karşılaştırmaları. Ankara: Milli Prodüktivite Merkezi. Wang, K., Yu, S., & Zhang, W. (2013). China s regional energy and environmental efficiency: a DEA window analysis based dynamic evaluation. Mathematical and Computer Modelling, 58(5-6),

37 Sorular? Teşekkür ederim