BALIĞIN TANIMI-YAŞAM KOŞULLARI

Transkript

1 BALIĞIN TANIMI-YAŞAM KOŞULLARI ***Soğukkanlı=poikiloterm, yüzgeçli, derisi çoğunlukla pullarla kaplı, solunum için gerekli oksijeni solungaçları ile sudan sağlayan, tümüyle akvatik ortama uyum sağlamış omurgalı bir hayvan

2 Dünyanın %70.8 i sularla kaplıdır Omurgalılardan Amphibia (Amfibiler) 2500 tür Reptilia (Sürüngenler) 6000 tür Aves (Kuşlar) 8600 tür Mamalia (Memeliler) 4500 tür Pisces (Balıklar) tür

3 Su nerede varsa balık orada yaşayabilir Yerüstü ve yer altı sularında -2 0 C C Tatlı sularda Tuzlu sularda Akar sularda ve durgun sularda Deniz düzeyinden 4000 m yüksekte Deniz düzeyinden m derinde (veya 7000 m derinde)

4 Günümüzde balıkların; %58 i Denizlerde %41 i Tatlısularda %1 i Deniz+Tatlısularda (İki ortam arasında devamlı göç vardır) (DYADROM BALIKLAR) Deniz balıkların %13 ü açık denizlerde (PELAJİK) %1 yüzey sularında-pelajik %5 derin sularda-pelajik %7 dipte (BENTİK) %45 i kıyıya ait kısımlarda (LİTORAL) (Kıyı sahanlığı üzerinde bulunan 200 m derinliğe kadar olan kısımda)

5 Balıkların insanlara; Zararları vardır. Zehirli balıklar Elektrikli balıklar İnsan yiyen balıklar Yararları vardır. Besin (Hayvan yemi-insan gıdası) Ham madde Sportif (Avcılık) Eğlence (Akvaryum)

6 BALIKLARIN ÖMRÜ. Kesin olarak belirlenmesi zordur sene yaşayabilenlerin olduğu (?) Turna ve sazanların 100 sene Köpek balıklarının 40 sene yaşadığı Tropikal balıkların çoğu 2-3 yıl Japon balıkları 7-15 yıl Kırmızı havuz balıkları (Carassius) yıl *Doğal koşullarda bu süreler azalabilmektedir.

7 BALIKLARIN SINIFLANDIRILMASI Morfolojik özellikler (Veri doğruluğu her zaman saptanır) Fizyolojik özellikler Davranış özellikleri Gelişmenin belirli aşamaları ve fizyolojik durumuna göre değişebilmektedir Halen tartışmasız ve geçerli bir sınıflandırma yoktur denebilir.

8 Çok kaba olarak balıklar 3 ana sınıfa ayrılır, Sınıf 1: AGNATHA (Çenesiz balıklar) Çeneleri ve çift yüzgeçleri yoktur, ağızları emicidir. Takım 1: Petromyzoniformes (Taş emerler) Takım 2: Myxiniformes (Okbalıkları) Örn. Cyclostomata (Petromyzoniformes) Eptatretus burgeri (Myxiniformes)

9 Sınıf 2: CHONRİCHTHYES (Kıkırdaklı balıklar) Çeneleri ve çift yüzgeçleri bulunur. Her biri ayrı ayrı dışarı açılan 5-7 çift solungaçları vardır. Genellikle denizlerde yaşar. Örn. Köpek balıkları

10 Sınıf 3: OSTEİCHTYES ( Kemikli balıklar) Kemikten yapılmış iskeletleri, pulları ve hava keseleri vardır Yaşayan balıkların çoğunluğu bu sınıfa girer Altsınıf 1: Actinopterygii (Işın yüzgeçliler) Yüzgeçleri ışınsaldır. Yüksek yapılı kemikli balıklardır. Altsınıf 2: Crossopterygii (Saçak yüzgeçliler ) Göğüs yüzgeçleri sap ucundadır. Altsınıf 3: Dipnoii (Akciğerli balıklar) Hem solungaçları hem de akciğerleri ile solurlar. 1.Actinopterygii den Perca 2.Coelogcanhini 3.Lepidosiren

11 BALIKLARIN BÜYÜKLÜĞÜ VÜCUT ŞEKİLLERİ Pandaka pygmae (Cüce kayabalığı) 8-10 mm Rincodon typus (Balina köpek balığı)..18 m Suda yaşayan hayvanlar içerisinde vücut formu ortama en iyi uyum sağlamış olan balıklardır 1. Genel olarak vücut iğ şeklindedir (Fusiform) Örn. Palamut=Torik (Sarda sarda) 2. Yanlardan (Lateralden) basık formlar. Örn. Kum dil balığı (Solea nasuta) 3. Yukarıdan aşağı (dorso-ventral basık) Örn. Aynalı vatoz (Raja miraletus) 4. Yassı ve köşeli şekline sahip formlar Örn. Aybalığı=Pervane balığı (Mola mola)

12 5. İncelmiş formlar. Yuvarlağımsı veya şerit benzeri Örn. Avrupa yılan balığı (Anguilla anguilla) 6. Özel formlar Örn. Denizatı (Hypocampus) Başı gövdesine dik açı şeklinde eklenmiş tek balık türüdür. Balıklarda görülen bu vücut şekilleri; -Yaşadıkları ortama, -Ortamın yapısına, -Sediment durumuna, -Vegetasyon durumuna, -Beslenme alışkanlığına, -Yüzme ve hareket şekillerine göre değişmektedir.

13 BALIKLARDA VÜCUT BÖLÜMLERİ - Vücut şekli büyük varyasyonlar göstermektedir. - Genellikle Bilateral simetrik tirler. (Diğer omurgalılarda olduğu gibi) Balıklarda vücut 1) Baş 2) Gövde 3) Kuyruk olarak ayrılır. Ayrı bir boyun bölgesi yoktur (Baş gövdeye doğrudan birleşir). BAŞ: Burun ucundan son solungaç açıklığına kadar olan vücut ön (anterior) kısmıdır. GÖVDE: Son solungaç açıklığından anüsten vücut eksenine dikey olarak çekilen hayali çizgiye kadar olan vücut orta kısmıdır. (Bazı balıklarda anüs o kadar önde olabilir ki teorik olarak gövde olmaması gerekir. Bu nedenle enine kesitte iç organların bulunmadığı yalnızca destek doku ve kasların bulunduğu kısım gövde arka sınırı olarak kabul edilir). KUYRUK: Anal açıklıktan, vücudun sonuna kadar uzanan posterior kısımdır. a) Kuyruk sapı (Kaudal pedonkül) Kuyruk yüzgeci ışınların başladığı yere kadar olan kısım. b) Kuyruk yüzgeci

14 BALIKLARDA KABA MORFOLOJİ VE ÖLÇÜ YERLERİ TOTAL BOY: Burun ucu ile kuyruk yüzgecinin en uzun lobu arası. ÇATAL BOY: Burun ucu ile kuyruk yüzgeci girintisinin en derin noktası arası. STANDART BOY: Burun ucu ile kuyruk yüzgecinin başlangıcı arası VÜCUT YÜKSEKLİĞİ: Vücudun en geniş yerinde sırt ve karın arasında mesafe BAŞ BOYU: Burun ucu ile solungaç kapağının en arka kısmı arası. PREDORSAL UZUNLUK: Burun ucu ile dorsal yüzgecin başlangıcı arası KUYRUK SAPI YÜKSEKLİĞİ: (Min) Pedonkülün en dar yeri,(max) Pedonkülün en geniş yeri BIYIK UZUNLUĞU: Bıyık başlangıcı ile bitişi arası BURUN UZUNLUĞU: Burun ucu ile göz en hizası arası GÖZ ÇAPI: Gözün merkezinden geçen en uzun çapı DORSAL YÜZGEÇ YÜKSEKLİĞİ: Dorsal yüzgecin ön kısmında tabandan uca kadar olan kısım. DORSAL YÜZGEÇ UZUNLUĞU: Dorsal yüzgecin sırta yapıştığı kısımda başlangıç ve bitiş arası.

15 AĞIZ Başın ön ucunda yer alan ve iki çene ile çevrelenen kısımdır. (Cyclostomata dan daha yüksek balıklarda) Ağız biçimi Ağız büyüklüğü Balıkların beslenme alışkanlığı ve yaşam biçimlerine göre değişir. TERMİNAL Örn.Kızılkanat (Rutilus rutilus) DORSALE DÖNÜK Örn. Sivrisinek balığı (Aphanius chantrei) VENTRALE DÖNÜK Örn. Kababurun (Chondrostoma nasus) VANTUZ BİÇİMİNDE Örn. Lampetra fluviatilis (Petromyzonidae) ÖRDEK GAGASI BİÇİMİNDE Örn. Turna (Esox lucius) HORTUM UCUNDA Örn. Deniz iğnesi (Syngnathus abaster) *Ağzı çoğunlukla dudaklar çevreler Zarsı (Genel) Kıkırdak yapılı (Seyrek) *Dudaklar pulsuzdur Tat alma ile ilgili sinir uçları, tat alma tomurcukları taşır.

16 GÖZLER Daima baş bölgesinde bulunan bir çift görme organıdır. Genel olarak balıklarda gözler BÜYÜKTÜR Yaşam şekli ~ Göz büyüklüğü (Bulanık, derin sularda yaşayan balıklarda- KÜÇÜK) (Berrak su balıklarında- BÜYÜK) (Karanlık su balıklarında körleşmiştir) (Örn. Müren balığı) Gözler a) kafatası yüz çene yi oluşturan kemiklerle çevrilidir. b) Göz çukurluğuna dış ve iç kaslarla bağlanmış c) Ayrıca gevşek bağ dokudan yapılmış konjektiva ile sarılmış

17 Balıklarda GÖZ YAŞI BEZLERİ GÖZ KAPAKLARI yoktur (Bazı türlerde göz etrafı göz kapağına benzer bir yapı ile çevrilidir. Örn. Kefal (Mugil cephalus) Genel olarak omurgalıların gözü ile aynı yapıdadır. (Kornea tabakası omurgalılarda olduğu gibi ışığı yansıtmaz) (Kırılma indeksi=su) 1. Keratin Tabakası (sklera, kornea) 2. Ağ tabaka (Koroit) Koroit pigment tabaka Koroit damar tabaka 3.Retina Pigmentli tabaka Görme hücreleri Bipolar hücreleri Ganglion hücreleri Sinir hücreleri (Dışta) (İç tabakada)

18 Kemikli balıklarda gözün genel yapısı - Gözler 1)Yön tayininde 2) Yem bulmada önemlidir - Görüş uzaklığı (?) m. - Dinlenme halinde gözler yakına ayarlıdır. (İleri geri hareket ettirilir) - Bazı türler renk seçimi yapabilmektedir. Örn. Alabalık -Görüş açısı yatay dikey 150

19 BURUN Başın ön ucu ile gözler arasında kalan bölgedir. Burun değişik formlarda olabilir SİVRİ Örn. Aspius aspius Sivri Yuvarlak Hortum şeklinde Etimsi uzantı şeklinde Ördek gagası benzeri YUVARLAK Örn. Yayın (siluris glanis) HORTUM ŞEKLİNDE UZAMIŞ Örn. Syngnathus ETİMSİ UZANTI Örn. Mastacembelus simack ÖRDEK GAGASI ŞEKLİNDE Örn. Turna (Esox lucius)

20 -Burun delikleri-nostril başın ön tarafında bulunan kese biçimindeki koku alma organı-nasal KESE nin dışarı açılan delikleridir. -Nostril; Cyclostomata da dorsal ve median tek deliktir. Diğer türlerde dorsalde veya ventralde açılan iki deliktir. -BURUN DELİKLERİ SOLUNUM AMACI İLE KULLANILMAZ. -Birkaç istisna dışında burun deliklerinin yutak ile ilişkisi yoktur. -Yapısı: Burun balıklarda özel bir dokuya sahip derince bir kanal şeklindedir. Epitel doku ile kaplıdır. Kan damarlarından zengin sinir uçları içerir. -Buruna giren su epitel hücreleri ve sinir uçlarınca algılanır. -Balıklarda burnun görevleri: Besin bulmada Çevreye uyumda Eş seçmede Göç yollarını saptamada Düşmanlardan korunmada

21 BIYIKLAR (BARBEL) 1. Derinin dışarı doğru uzantılarıdır (Genellikle ağız civarında) 2. Üzerinde serbest sinir uçları ve tat alma tomurcukları bulunur. 3. Besin bulmada (Görmeden, duyumsayarak) 4. Saklanmada (Düşmanlarca ayırt edilmeyi güçleştirmede) önemli rol oynamaktadır. 5. Sayı biçim ve büyüklükleri türlere göre değişir 3 ÇİFT UZUN BIYIK Örn. Yayın (Siluris glanis) 4 ÇİFT UZUN BIYIK Örn. Clarias lazera 2 ÇİFT KISA BIYIK Örn. Sazan (Cyprinus carpio) BAŞ ALTINDA SAÇAK ŞEKLİNDE Örn. Acipenser

22 ÇENELER Ağzı alttan ve üstten kapatan kısımdır. (Göz ile preoperculum arası) MAKSİL MANDİBUL olmak üzere kabaca iki kısımdır. DİŞLER - Ağız bazen de boğaz bölgesinde yer alan kemiksel yapılardır. - Şekilleri, yerleri ve sayıları türlere göre çok değişiktir. ÇENELER ÜZERİNDE BULUNAN (Maksil dişleri) (Turna) - Başlıca tipleri: AĞIZ BOŞLUĞUNDA BULUNAN (Palatinal-Damakta) (Vomer-Ağız gerisinde) (Lingual- Dilde) FARİNKS DİŞLERİ (Sazan)

23 - Gaz değişiminin yapıldığı en önemli organlardır. - Bir çok türde solunumda deri de rol oynamaktadır. - Bazı balıklar akciğerleri ile de solurlar. SOLUNGAÇLAR - Balıklar sudaki O 2 nin %80 ninden faydalanabilirler. (İnsanlar havadaki O 2 nin %20 sinden faydalanabilir) - Eritrositlerde Hb bulunur. (Belirli koşullarda O 2 almada CO 2 vermede yardımcıdır) - Balıklarda solunum: Dış solunum (Su ile kan) İç solunum (Kan ile dokular) görülür. Kıkırdaklı balıklarda; 5-7 veya daha fazla solungaç çifti ayrı ayrı açılırlar Bazılarında Spirakulum: 1. çift solungaç açıklığı bulunur. Kemikli balıklarda; 4 çift solungaç yayı vardır. Operculum: Solungaç kapağı yer alır. Solungaç filamentleri Kemikli bir balıkta operculum kısımları Solungaç yayı Solungaç dikenleri

24 KEMİKLİ BALIKLARDA SOLUNGAÇ VENTİLASYON MEKANİZMASI -Operculum kapalı, ağız açılır ve su girer. -Solungaçlarla operculum arası boşluk genişler. -Solungaç boşluğundaki basıncın azalması ile su solungaçları yalayarak geçer. -Bu sırada operculum ve ağız kapalıdır. -Solungaç boşluğundaki iç basınç, dış basınca eşit olunca operculum açılır ve su çıkar. -Oksijenin kana girmesi kandaki O2 basıncının azalmasına, sudaki O2 basıncını artmasına sebep olur.

25 HAVA KESESİ-YÜZME KESESİ Yemek borusundan oluşmuş içi gaz ile dolu zarsal bir oluşumdur. Kıkırdaklı balıklarda olmamasına karşın kemikli balıklarda vardır, Ancak yapı ve işlevleri farklı olabilir. İşlevleri : 1. Solunumda (Dipnoi de kese çeperi kaslı ve içi alveollü yapıda) 2. Ses almada (Bazı türlerde ses iletkeni (rezonatör) olarak görev yapar) 3. Ses çıkarmada (Bazı türlerde dolaylı veya doğrudan ses çıkarmada) 4. HİDROSTATİK ORGAN (Denge sağlama ve vertikal seviye ayarlamasında) -Balıklar suda belirli seviyede kalmak için hava keselerini gazla doldurur veya boşaltırlar. -İçindeki gaz oksijen, karbondioksit ve azot karışımıdır. (Oran değişir) -Hava kesesi bazen 2 loplu (ön-arka) olabilir. -Hava kesesi ince bir kanalla özefagusa bağlı olabilir. (Sazan-alabalık) veya böyle bir bağlantı bulunmaz. -Hava kesesi kılcal damarlardan zengindir. -Gaz dolma ve boşalmasında basınca ilgili diffüzyon önem taşır.

26 YÜZGEÇLER Balıklarda destek ve hareket organıdır. Balıklarda yüzgeçler TEK YÜZGEÇLER (Median yüzgeçler) (Denge ve dümen görevi görürler) 1. Sırt yüzgeci-dorsal yüzgeç 2. Karın yüzgeci-abdominal yüzgeç- Anal Yüzgeç 3.Kuyruk yüzgeci-kaudal yüzgeç 4. Yağ yüzgeci-adipoz yüzgeç ÇİFT YÜZGEÇLER (Omurgalılarda ekstremite karşılığı olup, hareketi sağlar.) 1. Göğüs yüzgeci-pektoral yüzgeç 2. Ventral yüzgeç-pelvik yüzgeç

27 DORSAL YÜZGEÇ; 1, 2, veya 3 parçalı olabilir. Şekilleri çok değişiktir. ANAL YÜZGEÇ; 1, 2 parçalı olabilir. Değişik formlarda olabilir. Anal yüzgeç yok (Syngnatus) Uzun anal yüzgeç (Yayın) Caudal-Anal-Dorsal birleşik (Yılan balığı) KUYRUK YÜZGECİ; Genellikle çatallı bazen tek parça olabilir. Çatallı formlar Homoserk (Çatallar eşit ise) Heteroserk (Çatallar eşit değil ise) Kuyruk yüzgeci düz-yuvarlak olanlar yavaş, Kuyruk yüzgeci ay biçiminde veya derin girintili olanlar hızlı yüzer.

28 PELVİK YÜZGEÇLER; Vücudun karın bölgesinde yer alır. Pelvik kemerle iskelete bağlıdır. **Lokalizasyonuna göre; Abdominal (Göğüs/Pektoral yüz. gerisinde) Thorasik (Göğüs/Pektoral yüz. hizasında) Jugular.. (Göğüs/Pektoral yüz. önünde) YAĞ YÜZGECİ; Işınları olmayan etimsi bir yapıdır. Dorsal yüzgeç gerisinde yer alır. (Örn. Alabalık) GÖĞÜS YÜZGEÇLERİ; Genellikle operculum arka tarafında, göğüs kısmında bulunur. İyi gelişmiş olup, göğüs kemeri ile iskelete bağlanmıştır. Hemen hemen bütün balıklarda bulunur. Balığın yaşam biçimine göre değişik form alır. Örneğin, Uçan balıklarda kanat formundadır.

29 Yüzgeçlerin yapısı; Yüzgeçler iki katlı deri kıvrımı ile onu destekleyen elemanlardan oluşmuştur. Kemikli balıklarda (Osteichthyes) yüzgeçler radius adı verilen çubuk şeklindeki ışınlarla desteklenmiştir. Işınlar; Sert dikensi (Levrek-Dorsal yüzgeç) Yumuşak...(Alabalık-Kuyruk yüzgeci)

30 DERİ Balıklarda vücut dışı deri ile kaplıdır. Diğer omurgalılarda olduğu gibi deri; 1. Epidermis (Üst deri) 2. Corium-Dermis-Cutis (Alt deri) tabakalarından oluşur. Balıklarda Hypodermis-Subcutis tabakası hemen hemen bulunmaz (Bulunsa bile omurgalılarda önemli miktarda yağ içeren bu tabaka ile karşılaştırılamaz). Balıklarda epidermis üstünü canlı hücreler örter (Str.corneum-Keratin tabakası yoktur). Bazı balıklarda yılanların deri değiştirmesine benzer, tümüyle atılan bir tabaka bulunur. Bazı türlerde üreme mevsimine göre vücudun değişik yerlerinde ÜREME TÜBERKÜLLERİ-İNCİ ORGANLARI bulunur. Epidermis; Çok sayıda bir hücreli mukus bezleri içerir. Bezler tüp veya balon biçimindedir. Salgılanan mukus su ile absorbe edilebilen glikoproteindir. (Mukopolisakkarit...fibröz kısmı suda şişerek mukus tabakasını oluşturur) Balıkların karakteristik koku ve kayganlığını verir. **Önemi: Sürtünmeyi azaltır, hareket hız kazandırır. Suyun ozmozla deriden girmesini zorlaştırır. Zararlı maddeleri ve mikroorganizmaları uzaklaştırır.