Kilise Savafllar : Moskova - Kiev - stanbul

Transkript

1 Kilise Savafllar : Moskova - Kiev - stanbul Dr. Ali ASKER* Yunanları ve Konstantinopol dan olan kişileri Moskova Kilisesine, her hangi bir başka kiliseye almayacağız. 15. yüzyıl Rus rahiplerinin görev yemininden Son dönemde Rusya-Ukrayna cephesinde ilginç gelişmeler yaşanmaktadır. Ukrayna-Rusya yakınlaşması iki ülke arasındaki dini konuları da etkilemektedir. Ukrayna daki Batı-Doğu ayrışması toplumun her safhasında olduğu gibi dini alanında da belirgindir. Bu yüzden Moskova-Kiev hattında bir gerginlik yaşanmaktadır. Bu gerginlik okunun başka bir noktası da İstanbul dur. Moskova-Kiev-İstanbul Kilisleri arasındaki ilişkiler Soğuk Savaş dönemini hatırlatmaktadır Tarihsel Gelişim Bağımsızlıktan sonra Kiev Patrikliği nin Ukrayna Ortodoks Kilisesi, kendini yerel ve otosefal (özerk) bir kilise olarak tanımlamıştır. Fakat bu kilise diğer Ortodoks kiliseleri tarafından tanınmamaktadır. Buna karşılık 1990 yılında yönetim özerkliği elde etmiş Moskova Patrikliği ne bağlı Ukrayna Ortodoks Kilisesi diğer Ortodoks kiliseleri tarafından tanınan yegane bir dini kuruluştur. Ukrayna nın bağımsızlığını elde ettikten sonra otosefal kilise kurma girişimlerine İstanbul Patrikliği nin geçit vermemesi İstanbul-Moskova arasında ortak bir çıkarın söz konusu olup olmadığını akıllara getirmektedir. Fakat olayların gelişim süreci dikkatle takip edildiğinde Moskova nın ve İstanbul un her birinin kendi oyununu oynadığını görmek mümkündür. Ukrayna daki toplumsal ayrışma, kilise yapısına birebir yansımaktadır. Bugünkü durumun sağlıklı bir şekilde anlaşılması için Ortodoksluğun gelişim tarihine kısaca göz atmakta yarar vardır. Rusya topraklarında 988 yılında Hıristiyanlığın yayıldığı belirtilmektedir. O tarihte Knez Vladimir, Bizanslı din adamlarını davet ederek Rusları vaftiz etmesini istemiştir. Hıristiyanlıktan önce Ruslar putlara inanmış ve eskiden süregelen kültürel bir altyapıdan yoksun olmuşlardır. Bununla birlikte putlara da sıkı bir bağlılıkları söz konusu olmamıştır. Bu yüzden Hıristiyanlık Ruslar arasında kolay şekilde yayılmıştır. Rus kültürü ve Rus halkının tarihi adeta Hıristiyanlıkla özdeştir. Hıristiyanlık Ruslara inancın yanı sıra bir dünya bakışı, yazı, edebiyat, devlet, hukuk vs. gibi değerleri de kazandırmıştır. Rus kilise tarihi geleneksel olarak beş döneme ayrılmaktadır. 1 * 21. Yüzyıl Türkiye Enstitüsü Rusya-Avrasya Araştırmaları Merkezi Başkanı 1 Bkz:., Eylül 10 Sayı: YÜZYIL [31]

2 Dr. Ali Asker 1. Kiev dönemi ( yy.). 862 öncesine kadarki döneme ilişkin Hıristiyanlığı içeren yazılı kaynaklara rastlanmamaktadır. Bazı araştırmacılara göre Rusya da Hıristiyanlık davetini ilk kez Havari Andrey Kiev dağlarında başlatmıştır. Rus Ortodoks tarihçilerine göre Havari Andrey halkın Hıristiyanlığı kabul etmesi için henüz olgunlaşmadığını görmüş ve daveti durdurarak sadece Rus toprakları için dua etmiştir. 2 İlk kez Bizanslı misyonerler Suroj şehrinde davete başlamış ve burada misyoner Stefan Surojskiy (Surojlu Stefan) tarafından Bizans a bağlı piskopos bölgesi oluşturmuştur. Bizans Kilisesi Hıristiyanlaşma sürecini tam kontrolü altında tutarken yeni kurulmuş Rus kilisesi bazı otonom haklara sahip olmuştur. Rus Kilisesi Bizans için bir Piskopos Bölgesi niteliği taşımıştır. 988 yılında Rusya da Hıristiyanlık resmen kabul edilmiştir. Rus Kilisesinin ilk Mitropoliti Mihail olmuş ve katedral kilise Kiev de bulunuyordu. Mihail ve sonraki mitropolitler Konistantinopol Patriği tarafından göreve atanmıştır. Rus Ortodoks Kilisesinin Kiev dönemi Moğolların Kiev i işgali ile son bulmuştur. 2. Moskova dönemi ( yy.). Kiev in işgalinden sonra kilise katedralı Moskova ya taşınmıştır. Bu dönemde ilk kez mitropolitler Ruslar arasından seçilmeye başlamıştır yılında seçilmiş Mitropolit İoann bir Rus rahibi idi. Yeni Mitropolit Rus Kilisesi Piskoposlar Konseyi tarafından belirlenerek Konistantinopol tarafından onaylanmıştır. Böylece Rus Ortodoks Kilisesi otosefal statüye kavuşmuştur. Sonraki patrikler ise Konstantinopol Patriğinin müdahalesi olmadan doğrudan Rus Kilisesi piskoposları tarafından seçilmiştir yılında Patrik Adrian ın ölümü ve İmparator Birinci Petro tarafından Kutsal Sinod un kurulmasıyla Moskova dönemi de sona ermiştir. [32] 21. YÜZYIL Eylül 10 Sayı: 21

3 Kilise Savafllar : Moskova - Kiev - stanbul 3. Petersburg dönemi ( yy.). Bu dönem, Patrik Adrian öldükten sonra 1721 de Kutsal Sinod un tesisiyle başlamıştır. Birinci Petro Rus Ortodoks Kilisesinin devlet iktidarına muhalif olduğunu hissedince Ortodoks kilisesini bir devlet kurumu haline getirmiş, 1721 de patrikliği kaldırarak onun yerine Sinod u kurmuştur. Sinod un başında Birinci Petro'nun fermanıyla atanan bir devlet yetkilisi bulunmuştur. 4. Tanrısızlar dönemi ( yy.). Sovyet hâkimiyetinin kurulmasıyla başlayan bu dönemde kilise üzerinde şiddet ve tasfiye politikaları uygulanmıştır. Kiliseler kapatılmış, din görevlileri öldürülmüş veya sürgün edilmişlerdir. 23 Ocak 1918 de devletten ayrılan kilisenin tüm malvarlığına el konulmuştur. O dönemden yurt dışına iltica edilen birçok rahip ve din görevlisi yurt dışında yaşayan Ruslar, tarihi Rus Ortodoks Kilisesi nin geliştirilmesine karar vermiştir. Fakat İkinci Dünya Savaşı döneminde Rus Kilisesi - nin rolü artmıştır den itibaren Kilise 10 sene boyunca devletten bazı yardımlar almış, 1945 de ise kilisenin bazı mülkiyet hakları iade edilmiştir, 1958 de devletin başına geçen Hruşev in iktidara gelmesinden sonra kiliseler üzerinde şiddet yeniden artırılmıştır. Gorbaçev in iktidara gelmesiyle Rus Ortodoks Kilisesi tarihinde yeni safha açılmıştır de Rusya da Hıristiyanlığın kabul edilmesinin yıldönümünü kutlanmıştır. 5. Yeni dönem (1991 den başlar). Sovyetler Birliği dağılmaya başlarken resmi ateist ideoloji de ortadan kalkmıştır. Rus Ortodoks Kilisesi eski ihtişamını yeniden canlandırma yoluna gitmiştir. Kesintisiz Rekabet: İstanbul-Moskova Ekim htilal sonras kiliseler kapat lm fl, din görevlileri öldürülmüfl veya sürgün edilmifllerdir. 23 Ocak 1918 de kilise devletten ayr lm fl, kilisenin tüm malvarl na el konulmufltur. O dönemden yurt d fl na iltica eden birçok rahip ve din görevlisi yurt d fl nda yaflayan Ruslar, tarihi Rus Ortodoks Kilisesinin gelifltirilmesine karar vermifltir yılında Hıristiyan Kilisesinde Katolik-Ortodoks parçalanması yaşanmıştır. Parçalanmanın birçok nedeni bulunmuştur: gelenekler, dogmalar, Doğu ve Batı kiliseleri arasındaki etik farklar, mülkiyet sorunları vs. Fakat en önemli neden Roma Papası ve Konstantinopol Patriği arasındaki siyasi etkinlik mücadelesi olmuştur. Rus kilisesi her ne kadar Ortodoks olarak kalmışsa da çatışan tarafların herhangi birini tam anlamıyla desteklememiştir. Aynı mezhepten olmalarına rağmen Rum ve Rus Ortodoks Kilisleri arasında her zaman rekabet olmuştur. Bu rekabetin ana nedenleri siyasi çıkarlar ve dönemlerin konjonktürüne bağlı gelişmeler olmuştur. Günümüzde yaşanan tartışmalardan biri de ekümenik (ökümenik) tartışmalarıdır. Ekümenik deyimi, kısaca, hem idari hem dinî bakımdan evrensel tam ve mutlak yetki olarak tanımlanabilir. Ekümenik Patrik de, evrensel, yani Cihan Patriği anlamına gelmektedir. 3 3 U ur Yıldırım, Bartholomeos Yıllardır ini Yapıyor, Sorun Ankara da, Eylül 10 Sayı: YÜZYIL [33]

4 Dr. Ali Asker İstanbul un fethinden sonra Rum Ortodoks Kilisesinin etkinliği hızla azalmıştır. İstanbul Patriği 16. yüzyılda Rus Kilisesinin özerkliğini tanımak zorunda kalmış ve 1589 yılında kilisenin başında duran yetkiliye patrik unvanı vermiştir. Bu dönemde birçok Ortodoks kilisesi Osmanlı İmparatorluğunun sınırları içinde yer almış dolayısıyla Moskova Patriğinin maddi desteğine ihtiyacı duymuştur. Moskova ise bu durumu kendi lehine kullanmıştır. Bu dönemde Kiev Mitropolyası, görece özerklik derecesinde İstanbul Patriğine bağlı bulunmuştur den sonra Kiev in İstanbul dan bağımlılığı önemli ölçüde azalmıştır. Ukrayna Kilisesi bu dönemde nominal olarak Tsargrad (İstanbul) Kilisesine bağlı, fiilen bağımsız konumda olmuştur. 4 Ruslar ayrıca Bulgar Ortodoks Kilisesinin de İstanbul a bağımlılığını kırmışlardır de Bulgar Kilisesi tek taraflı olarak kendinin otosefal statüsünü onaylamıştır. Moskova Bulgarları Balkanlarda kendi müttefiki olarak görmüşlerdir lerde İstanbul Patriği Rus Ortodoks Kilisesi nden kısas alma fırsatını yakalamıştır. Bağımsızlıklarını yeni elde etmiş Finlandiya, Estonya ve Letonya da İstanbul Patriğine bağlı özerk kiliseler oluşturulmuştur. İstanbul Patriği ayrıca Batı Ukrayna ve Belarus piskoposluğunu da içine alan Polonya Kilisesine özerklik vermiştir li yıllarda Moskova Kilisesi İstanbul Kilisesi üzerine tekrar taarruzda bulunmuştur. Stalin in Batıya doğru genişlemesiyle Moskova Patriği Batı Ukrayna ve Belorus u tekrar kendi etki alanına almıştır. Estonya ve Letonya kiliselerinin İstanbul a bağımlılıkları sona erdirilmiştir. İkinci Dünya Savaşı sonrası Mos- kinci Dünya Savafl döneminde Rus kova Patriğinin konumu daha da güçlenmiştir de Kilisesinin rolü artm flt r. Moskova Patriği Polonya Kilisesi ne özerklik vermiştir. Bu 1943 den itibaren karar İstanbul Patriğinin benzeri kararının tanınmaması anlamına gelmiştir. Çek Cumhuriyeti nde İstanbul Kilise yapılanmaları ortadan kaldırılmıştır de İstanbul Patriği Kilise 10 sene boyunca devletten baz yard mlar Bulgar Kilisesinin özerkliğini tanımıştır de Moskova alm fl, 1945 de ise Çekoslovakya Kilisesi ne özerklik tanırken kilisenin başı da kilisenin baz mülkiyet Rus Ortodoks Kilisesi tarafından atanmıştır. Aynı durum Polonya kilisesi için de geçerli olmuştur yılında Moskova Amerika daki Ortodoks kilisesine (eski Rus Mitropolya- haklar iade edilmifltir. sı) özerklik vermiştir. İstanbul Patriği bu kilisenin Amerika da yaşayan Yunan Ortodoks cemaatleri üzerinde hak iddia edeceğinden korkmuştur. Moskova nın bu adımına karşılık olarak İstanbul Patriği 1971 yılında Batı Avrupa da Rus Archipiskoposluğunu ihya etmiştir. 6 Sovyetler Birliğinin dağılmasından sonra İstanbul Patriği tekrar aktifleşmeye başlamış ve Rus Ortodoks Kilisesinin etki alanını daraltmaya çalışmıştır da Kanada da ve 1995 de ABD de Ukrayna kiliselerini kendi yetki alanına dahil etmiştir da Patrik Bartholomeos Batı Avrupa daki Archipiskoposluğun statüsünü yükseltmiştir da Moskova Patrikliğine bağlı Sourozh Piskopos Bölgesinin bazı cemaatleri da bu kuruma katılmıştır. Yeni Çatışma Noktası: Ukrayna İstanbul-Moskova eksenindeki kilise tartışmaları Ukrayna konusundaki tartışmalarla yeniden alevlenmiştir. Nüfusunun çoğunluğu Ortodokslardan ibaret olan Ukrayna nın dini yapısı parçalanmış ve karmaşık bir haldedir. Önemli ayrışma Moskova Patrikliğine bağlı Ortodoks Kilisesi ve otosefal Ukrayna Ortodoks Kilisesi arasındaki münakaşaların sonuca bağlanmamasından kaynaklanmaktadır. Ukrayna nın önde gelen kiliseleri aşağıdakilerdir: 7 4 I. I. i, : i i : 2.:. 1-2., , :, 6., a.g.e., [34] 21. YÜZYIL Eylül 10 Sayı: 21

5 Kilise Savafllar : Moskova - Kiev - stanbul 1) Moskova Patrikliğine bağlı Ukrayna Ortodoks Kilisesi Burası diğer Ortodoks kiliseleri tarafından tanınan Ukrayna daki yegane kilisedir yılında yönetimde özerklik elde etmiştir. Değişik kaynaklara göre bu kiliseye bağlı olan dindarların sayısı 7.2 milyondan 9.5 milyona dek değişmektedir. Kilisenin başpapazı Kiev ve Tüm-Ukrayna Mitropoliti Vladimir (Sabodan) dir. Kilisenin yetki alanında 44 Piskopos Bölgesi, cemaat bulunmakta olup kilise, 177 manastırı yönetmektedir. 2) Kiev Patrikliği Ukrayna Ortodoks Kilisesi Bu kilise kendini yerel ve otosefal olarak tanımlamaktadır. Fakat diğer Ortodoks kiliseleri tarafından tanınmamaktadır. Patriği Filaret (Denisenko) olan kiliseye bağlı dindar sayısının milyon arasında değiştiği tahmin edilmektedir. Merkezi ve Doğu Ukrayna ile Kırım da etkin olan bu kilisenin yetki alanında 31 Piskopos Bölgesi, 4093 cemaat, 2993 rahip bulunurken manastır sayısı 45 tir. 3) Ukrayna Rum-Katolik Kilisesi Bu kilise Bretsk Uniası sonucunda 1596 da Ukrayna nın bazı Ortodoks piskoposları tarafından oluşturulmuştur. Rum-Katolik Kilisesinde Katolik dogmalara uyarken Ortodoks benzeri ayinler de icra edilmektedir. Kilisenin denetiminde 20 Piskopos Bölgesi, 901 cemaat varken manastır sayısı 106 dır. Bu kilise Batı Ukrayna da etkindir. Kilisenin başında Kiev-Galiçya Archiepiskopu Kardinal Lyubimor (Guzar) duruyor. Ukrayna da Katolikler (aynı zamanda Doğu Katolikler, yani Uniatlar) ve Ortodokslar arasındaki çekişmeler daha keskindir ve dini inanç, dil ve siyasi mensubiyet gibi unsurları da bünyesinde barındırmaktadır. Ukrayna Katolikleri kendilerini Ukraynalı olarak algılamaktadırlar. Bu akım Rusça kullanım alanının daraltılması ve Ukrayna nın Avrupa ya yakınlaşmasından yanadır. Katolikler Ukrayna nın Batı yanlısı ve Rusya karşıtı kesimini oluşturmaktadırlar. 8 8.,, Eylül 10 Sayı: YÜZYIL [35]

6 Dr. Ali Asker 4) Ukrayna Otosefal Ortodoks Kilisesi Bu kilise 1917 yılında Şubat Devriminden sonra meydana gelmiştir. Sovyet döneminde idari merkezi Kanada da yerleşmiştir. Kilisenin başında Ternopol ve Podolsk Mitropoliti Mefodiy (Kudryakov) durmaktadır. Bu kilisenin yetki alanında 12 Piskopos bölgesi, 1183 cemaat, 683 rahip varken manastır sayısı 8 dir. 9 Kiev Patrikliği Ukrayna Ortodoks Kilisesi Yuşenko döneminde rağbet gören ve bağımsızlık mücadelesi veren bir kilisedir. Bu kilise bağımsızlığının tanınması için İstanbul a müracaatta bulunmuştur. Bu müracaatın hemen ardından İstanbul un bu yönde olumlu karar alacağı söylentileri dolaşmağa başlamıştır. Moskova basınında Patrik Parthalemeos a karşı ABD nin ve dünya emperyalizminin ajanı suçlamaları yer almıştır. Moskova Patriği ve İstanbul Patriği bir araya gelerek görüşmüş ve son anda dünya Ortodoksluğu çatışmadan kurtulmuştur. Moskova ve İstanbul patriklerinin bu aşamada geliştirdikleri söylemler onların tutum ve niyetlerini ortaya koymaları açısından ilginç olmuştur. Patrik Bartholomeos parçalanmanın sadece manevi bütünlüğü bozamayacağını, aynı zamanda Ukrayna halkının birlikteliğini bozacağını ve böylece Ukrayna nın istikbali için kötü sonuçlar doğuracağını açıklamıştır. Sorunun çözümünde patriklerin hoşgörü ve barış yanlısı tutumlarıyla açıklamak yetersiz olacaktır. O dönemde Rusya-Türkiye- Yunanistan yönetimleri arasında kilise diplomasisinin yaşandığı da söylenmektedir. Böylece İstanbul-Moskova patrikleri gerekse Ukrayna sorunuyla ilgili, gerekse genel anlamda gergin bir iletişim içinde olmuştur. Fakat bu kiliselerden hiçbirisi olayın dramatik kırılma noktasına dek gerilmesinden yana değildir. Bu yüzden çatışma ateşleri zaman zaman yerini soğuk barışa bırakacak ve hatta Kiev de olduğu gibi birlik görüntüleri de sergileyebilecektir. 10 Nitekim benzeri bir barış görüntüsü 2008 Rusya-Gürcistan savaşından sonra da yaşanmıştır. Moskova Patrikliği Ağustos 2008 yılında Gürcü-Rus savaşı sırasında Abhazları kendi yetki alanına almaktan kaçınarak Abhaz yerli kilisesinin Gürcü Katolikosuna tabi olduğunu açıklamıştır. Patrik Kirill in Yeni Konsepti Rus Dünyası mı Rusya Dünyası mı? Moskova ve Tüm-Rusya Patriği son bir yıl içinde Ukrayna yı üç kez ziyaret etmiştir. Patrik Kirill in yeni konsepti Rus Ortodoks Kilisesinin etkisini en azından yakın coğrafyada yaymaktır. Kirill in Rus Dünyası olarak adlandırdığı yeni konsept sadece Rusya yı değil, Ukrayna, Belorus ve Moldova yı da kapsamaktadır. Patrik Kirill ilk kez Rus Dünyası konseptini Rus Dünyası III Asambelisi nde gündeme getirmiştir. 3 Kasım 2009 da sıradan bir selamlama konuşması yapması beklenirken Kirill yeni konseptini açıklamıştır. 11 Patrik Kirill in son ziyareti sadece dini liderin ziyareti olarak değil, aynı zamanda siyasi bir ziyaret olarak da değerlendirilip Merkezci görüşler tarafından doğal karşılanırken, Krill in bugünkü realiteleri dikkate almadığı yönünde de eleştiriler yapılmaktadır. Nitekim Sovyetler Birliğinin dağılması sadece ekonomik, siyasi, kültürel ilişkilerin kopmasıyla sonuçlanmamıştır. Halklar arasındaki dinsel ve inanç bütünlüğünün de bozulmasına neden olmuştur. En hafif şekilde ifade etmek gerekiyorsa bugün Moskova Patriği Ukrayna toplumunun önemli bir kesiminin çıkar ve istekleri dikkate alınmamaktadır. 12 Ukrayna nın bağımsızlık ve egemenliği için mücadele etmiş önemli bir kesimin Moskova Patriğinin yeni konseptinden rahatsız olduğu dikkate alınmalıdır. Ukrayna muhalefeti de Rus Pat , a.g.e., 11, :, 12.,, [36] 21. YÜZYIL Eylül 10 Sayı: 21

7 Kilise Savafllar : Moskova - Kiev - stanbul riğinin yeni açılımlarını sert bir dille eleştirmektedir. Yuliya Timoşenko ya göre Rus Kilisesi nin görevi eski Sovyetler Birliğinin milyonlarca inançlı insanın dini duygularını istismar ederek bu halkları Rusya nın emperial etki alanı kapsamına almaktır. 13 Temmuz 2010 da Patrik Kirill in Ukrayna ziyareti Ukrayna da milliyetçi kesimlerin keskin itirazına neden olmuştur. Patrik Kirill ise ziyaretin iyi niyetle yapıldığını açıklayarak Rus Ortodoks Kilisesinin Ukrayna nın bağımsızlığı ve kendi kaderini belirleme hakkını ihlal etmediğini, sadece eski zamanlardan bugün dek kardeş halkları bir araya getiren Ortodoks inancını korumak için geldiğini ifade etmiştir. Kiev Patrikliği Ukrayna Ortodoks Kilisesi Patriği Filaret ise Moskova Patriğinin geliş amacının Ukrayna üzerinde Rusya nın etkinliğinin artırmak olduğunu söylemiştir. Filaret e göre Kirill in projesi, Moskova Patrikliğinin egemen olduğu, devletlerin ve cumhurbaşkanlarının üzerinde duracak yeni imparatorluğunu tesis etmekten ibarettir. 14 Ukrayna Ortodoksluğu İstikrara Kavuşacak mı? Sovyetler Birliğinin dağılmasından sonra meydana gelmiş bağımsız cumhuriyetler kendi egemenliklerini korumaya yönelik politikalar izlemektedirler. Günümüzde bu ülkelerdeki ulusal devlet ilkesi sadece toplumsal rağbet gören bir olgu değil, aynı zamanda siyasal iktidarların dış etkenlerden korunduğu sağlam bir zırhtır. Rus Patriğinin yeni konsepti kendisince Rusya açısından hayırlı bir iş olarak görülse bunun arkasında saklı niyetin yayılmacılık olduğu vurgulanmaktadır. Ayrıca Rus dünyası konseptinin bugünkü durumda sonuç itibariyle Rusya nın aleyhine çalışacağı söylenebilmektedir. Rus Ortodoks Kilisesinin izlediği politika sadece emperyal nedenlerle açıklanamaz. Bugün Rus Ortodoks Kilisesinin karşılaştığı iç sorunlar, Moskova Patriğinin böyle bir süreci başlatmasında etkili olmuştur. Rus Ortodoks Kilisesi dış faktörleri dile getirerek iç sorunları gündemden çıkarmak istemektedir. 15 Filaret e göre Patrik Kirill Ukrayna Ortodoks Kilisesi (Moskova Patrikliğine bağlı) Patriği Vladimir den ve diğer bazı piskoposların bağımsızlık eğilimlerinden endişelenmektedir. O yüzden Rus dünyası konseptini ileri sürerek Ukrayna Ortodoks Kilisesinin Moskova nın denetiminden çıkmasını önlemektedir. 16 Patrik Kirill Ukrayna Kilisesinin bütünlüğünden yanadır. Fakat bu bütünlüğü Moskova ya bağlı olarak sağlamak istemektedir. Yani Moskova Kilisesi Ukrayna nın bir kısmını değil, tümünü kontrol altına almak istemektedir. Bu konsept Ukrayna nın ulusal bağımsızlığını ve egemenliğini zedeler niteliktedir. 17 Moskova yönetimi bu projenin gerçekleşmesi için en uygun zamanlamanın bugün olduğu düşüncesindedir. Yakın ve orta vadede Rus Ortodoks Kilisesinin Ukrayna daki etkinliği daha da artabilir. Bu etki sadece Ukrayna yönetimi üzerinde değil, aynı zamanda politik yaşam ve seçimler üzerinde de etkin olacaktır. İktidar kilise ile sıkı işbirliğinden yanadır. Bu yakınlaşma son dönemde gittik- 13., a.g.e., stanbul un fethinden sonra Ortodoks Kilisesinin etkinli i h zla azalm flt r y l nda kilisenin bafl nda duran yetkiliye patrik unvan vermifltir. Bu dönemde birçok Ortodoks kilisesi Osmanl mparatorlu unun s n rlar içinde yer alm fl dolay s yla Moskova Patri inin maddi deste ine ihtiyac duymufltur. 14 :, , a.g.e., :, : " " ",, ", Eylül 10 Sayı: YÜZYIL [37]

8 Dr. Ali Asker çe daha açık bir şekilde hissedilmektedir yılında Ternopol İl Meclisine yapılan seçimleri ilk kez Yanukoviç in Bölgeler Partisi kazanmıştır. Ternopol Batı Ukrayna da yer alan illerden biridir ve bundan önceki dönemde böyle bir sonucu düşünmek imkansız olmuştur. Ternopol da Moskova Patrikliğine bağlı önemli ibadet yerlerinden birisi Poçaevskiy Lavra 18 ve onlarca kilise bulunmaktadır. Kilise cemaati arasında Bölgeler Partisi lehine propaganda yapılmıştır. Bu yüzden Moskova Kilisesi Ukrayna nın siyasi yaşamında aktif rol oynamaktadır. Harkov ve Poltava Archipiskoposu İgor İsiçenko ya göre seçimlere 8 ay kala seçim büroları kiliseden destek istemişlerdir. Seçim propagandası yapan partililer kilisedeki din görevlilerini, rahipleri bir şekilde memnun ederek karşılığında oy talebinde bulunmuşlardır. İlginç olan hususlardan biri de seçmenlerin kendilerine sağlanan desteğe rağmen istedikleri adaylara oy vermesi olmuştur. Ukrayna nın sağ radikal Özgürlük Birliğinin lideri Oleg Tyagnibok a göre bugün din, Ukrayna da önemli etkenlerden biri olup Kilise toplumda saygın kurumlardan arasındadır. Bu yüzden milleyetçi kesimler Ukrayna da yerli bağımsız kilisenin oluşmasını istemektedirler. Bu kilise her hangi başka bir kiliseye, aynı zamanda Moskova Ortodoks Kilisesine bağlı olmayacaktır. Rus Kilisesinin Ukrayna daki dindaşları üzerinde etkili olma yönündeki ısrarlarının bir nedeni de maddi kazanımlar olabilir. Nitekim Ukrayna da kilise cemaatinin yaptıkları bağışlar Moskova Patrikliğinin hazinesi için iyi bir gelir kaynağı oluşturmaktadır. 19 Bundan sonraki süreçte Yanukoviç yönetiminin nasıl bir tutum sergileyeceği tartışılan konular arasındadır. Bazı araştırmacılara göre Yanukoviç Kiev Patrikliğinin gücünü sıfıra indirerek Ukrayna Ortodoksluğunu Moskova Patriğine bağlı hale getirilmesinden yanadır. Kiril in Ukrayna nın her yerinde görüşmeler yaptığı ve serbest şekilde Rus dünyası konseptini yayması bunu doğrular niteliktedir. Böyle bir adımın atılması Ukrayna da toplumsal ayrışmayı daha da derinleştirebilir. 20 Yanukoviç yönetimi de bunun farkındadır. İlerleyen süreçte böyle bir riskin ortaya çıkmamasına çalışacaktır. Yanukoviç yönetiminin böyle bir adım atması Ukrayna dahilinde ciddi siyasi ve sosyal çatışmanın meydana gelmesine neden olabilir. O yüzden Yanukovişç in radikal adım atarak kiliseler arası çatışmada taraf olacağı söylenemez. Kendisinin Moskova Patriğine bağlı Ukrayna Ortodoks Kilisesine mensup olmasına rağmen Yanukoviç, mümkün olduğu kadar statükonun devamı ettirilmesine çalışacaktır. 21 Aksi bir durum sadece Ukrayna toplumunu değil Yanukoviç iktidarını da çok zor durumda bırakabilecektir. Ayrıca kilise savaşlarının yakın ve orta dönemde bir siyaset ve seçim manipülasyonu aracına dönüşeceği de istisna edilmemektedir. 21. YÜZYIL 18 Rivayete göre bu kilise 1240 yılında Tatarların saldırılarından kaçan rahipler tarafından in a edilmi tir. Kilise 1675 de Türkler tarafından ku atmaya alınmı, fakat Türkler beklenemedik bir ekilde geri çekilmi ler. Bu olay kilisenin kutsallı ı yönündeki inançları kuvvetlendirmi tir. 19., a.g.e., :, 21, [38] 21. YÜZYIL Eylül 10 Sayı: 21