Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, Yıl: 6, Sayı: 67, Mart 2018, s

Transkript

1 Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, Yıl: 6, Sayı: 67, Mart 2018, s Yayın Geliş Tarihi / Article Arrival Date Yayınlanma Tarihi / The Publication Date Prof.Dr. Fehmi KARASİOĞLU Selçuk Üniversitesi, İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi, İşletme Bölümü, Muhasebe ve Finansman A.B.D. fehmi@selcuk.edu.tr Öğr. Gör. Tuna Han SAMANCI Karamanoğlu Mehmetbey Üniversitesi, Sosyal Bilimler Meslek Yüksek Okulu, Yönetim ve Organizasyon Bölümü, Lojistik Programı tsamanci@kmu.edu.tr MALİ MÜŞAVİR- MÜKELLEF İLİŞKİLERİ BAĞLAMINDA BEKLENTİLER, SORUMLULUKLAR VE YÜKÜMLÜLÜKLER; KARAMAN İLİ ÖZELİNDE BİR ANKET ÇALIŞMASI Her geçen gün işletme yönetimi ve ortakları başta olmak üzere işletmelerin içinde bulundukları ekonomik çevrelerindeki diğer ilgililerin işletmelerden istemiş olduğu mali bilgiler ve işletmelerin kendi yönetimsel istekleri doğrultusunda mali sorumluluklar ve yükümlülükler artmakta, artan oranda mali bilgilere ihtiyaçlar duyulmaktadır. İşletmelerin ihtiyaç duyduğu mali bilgilerin istenilen kalitede ve güvende oluşturulmasında ve yönetsel ve finansal konularda müşavirlik gereksinimlerinin karşılanmasında, mali müşavir - mükellef ilişkilerinin ve kanun ve sözleşme gereği birbirlerine olan sorumluluk ve yükümlülüklerin etkisi söz konusu olmaktadır. Bu çalışmada serbest muhasebeci mali müşavirler ve mükelleflerinin karşılıklı olarak beklentileri, sorumlulukları ve yükümlülükleri ele alınmıştır. Karaman ilinde mali müşavirlerin işletmelerden, işletmelerin mali müşavirlerden karşılıklı olarak beklentilerinin karşılanma düzeyleri ile işletmelerin mali müşavirlerinden memnuniyet düzeyine yönelik biri mali müşavirlere, biri mükelleflere olmak üzere iki ayrı anket çalışması yapılarak uygulamalı bir çalışma ortaya konulmaya çalışılmıştır. Anahtar kelimeler: Mali Müşavir, Muhasebe Mesleği, Mükellef-Mali müşavir ilişkileri ve beklentileri. Öz

2 EXPECTATIONS, RESPONSIBILITIES AND OBLIGATIONS IN THE CONTEXT OF FINANCIAL ADVISORS AND TAXPAYER RELATIONSHIPS: A SURVEY IN SPECIAL OF THE "KARAMAN" PROVINCE Abstract Every passing day, business management and relevantpartners, in particular the financial information in the economic environment in which they have requested from the company, including business enterprises and increasing financial responsibilities and obligations in accordance with their administrative requirements and increasingly financial information is needed. Financial information needs of businesses, to form the desired quality and reliability and to meet the requirements in managerial consulting and financial issues; There are financial adviser (accountants) - tax payer relations and the responsibilities and obligations of each other as required by laws and contracts.in Karaman province, the financial advisors (accountants) and taxpayers were studied to determine the level of meeting eachother's expectations and to determine the satisfaction level of financial advisers (accountants) of the enterprises by two separate survey study were conducted financial advisors and taxpayers. Keywords: Financial Advisor. Accountants, Accounting Profession, Taxpayer-Financial advisers relationships and expectations. 433 GİRİŞ Türkiye de muhasebe mesleği, Cumhuriyet in kuruluşundan bu yana ekonomik gelişmeler neticesinde artan ihtiyaca uygun bir biçimde gelişme göstermiştir. Sanayileşmenin artması ile birlikte muhasebe ve muhasebeciye duyulan ihtiyaç da artmıştır(erol. 2007:245). Türkiye de muhasebe mesleğinin yasal bir statüye kavuşturulması çalışmaları ise uzun bir geçmişe dayanmaktadır(gökgöz ve Zeytin, ). Yapılan çalışmalar neticesinde 13 Haziran 1989 gün ve sayılı Resmi Gazete de yayınlanan 3568 sayılı Serbest Muhasebecilik, Serbest Muhasebeci Mali müşavirlik ve Yeminli Mali Müşavirlik Kanunu ile bu boşluk giderilmiştir 1 (Karasioğlu ve Göktürk,2008:1) sayılı yasa ile bir meslek olarak sorumlulukları ve görevleri ile muhasebecilik, tanımlanırken, yasanın yürürlüğe girdiği tarihten itibaren ülkemizde meslek hızla bir saygınlık kazanmaya başlamıştır. Geçen süreler içerisinde TÜRMOB un etkinliği, oda yöneticilerinin aktif çabaları, mesleğin ülke ekonomisinde daha önemli bir misyon üstlenme yolunda süren gayretleri ve bunların yanı sarı ülke ekonomisinde yaşanan gelişmeler mükellef ve muhasebeci ilişkisinde de ciddi değişmelere yol açmıştır (Suadiye ve Yükselen 2001:1). Ülkemizde 3568 Sayılı Kanun ile yasal bir kimlik kazanan serbest muhasebecilik, mali müşavirlik ve yeminli mali müşavirlik meslekleri, ekonomideki gelişmelere bağlı olarak gün geçtikçe önemini daha da artırmıştır. Finansal raporlamanın yanı sıra denetim niteliklerinin de sayılı Kanunun 1. maddesinde; 3568 sayılı Serbest Muhasebecilik, Serbest Muhasebeci Mali Müşavirlik ve Yeminli mali Müşavirlik Kanunu nun adı Serbest Muhasebeci Mali Müşavirlik ve Yeminli Mali Müşavirlik Kanunu olarak değiştirilmiştir.

3 ön plana çıkması, meslek mensuplarına önemli sorumluluklar yüklemiştir. Bu sorumluluk çerçevesinde sunulan hizmetlerin yasal sınırlar içerisinde iş dünyasının ihtiyaçlarına yönelik olması, uzun dönemli muhasebeci mükellef ilişkisinin sağlıklı bir biçimde kurulmasını sağlayacaktır ( Uzay ve Güngör.2004:1). Mali müşavirler tarafından muhasebesi tutulan işletmelere esas itibariyle hizmet sunulmaktadır. Meslek mensupları nezdinde ya da muhasebecilik kapsamında, defteri tutulan, ya da hizmet sunulan işletmeler için müşteri tabiri kullanılmayıp çoğunlukla mükellef tabiri kullanılmaktadır. Yapılan çalışmada da mali müşavirlerin %86,3 ü mükellef tabirini tercih ettikleri için, çalışmada defteri tutulan işletmeler için mükellef tabiri kullanılmıştır. Türk Dil Kurumu, mükellefi, sıfat olarak yükümlü, isim olarak Vergi vermekle yükümlü olan kimse veya kuruluş olarak tanımlanmaktadır( Meslek mensuplarının işletmelere sunmuş olduğu hizmetler gün geçtikçe artmakta ve işletmelerin geçmiş dönemlerde olduğu gibi günümüzde de meslek mensuplarından öncelikle vergi yükümlülüklerini yerine getirmek konusunda talepleri olmaktadır. Bu konu ile ilgili çalışma kapsamında meslek mensuplarına hizmet sundukları işletmelere nasıl hitap ettikleri sorusu da sorulmuş ve değerlendirilmeleri yapılmıştır. Uzun yıllardır toplum nezdinde ödenecek vergileri hesaplamaya çalışan bir meslek olarak görülen muhasebe mesleği, işletmelerin vergilerini hesaplamanın ve ekonomik faaliyetlerini kaydetmenin yanı sıra, elde ettiği bilgileri işletmelerin karar alma sürecinde kullanılabilir hale getiren bir meslektir(gökgöz ve Zeytin,2012:478). Tüm dünyada ve ülkemizde son yıllarda yaşanan ekonomik, sosyal ve teknolojik alanlardaki değişimler ve gelişmeler, ekonomik hayatın içinde yer alan muhasebe mesleğinin de bu değişimlerden etkilenmesine, işletmelerdeki değişime paralel olarak muhasebe mesleğine verilen önemin daha da artmasına neden olmuştur(gökgöz ve Zeytin,2012:478). 434 Son yıllarda yapılan araştırmalar aşağıda belirtilen iki önemli bilgiyi ortaya koymuştur(yükselen, 2013,1): - Mükellefler, muhasebe ve vergi işlemlerinde dikkat, titizlik, bilgilendirme, izleme vs. ihtiyacı ve duyarlılığı içindeler. - Mükellefler, sadece muhasebe ve vergi işlemleriyle sınırlı olmayan ek hizmetler ve sunumlar istemekte; beklentileri de gün geçtikçe artmaktadır. Teknolojik değişiklikler ve yenilikler, küreselleşme ve artan rekabet işletmeleri sürekli değişime zorlamaktadır. Bu değişim ve yeniliklerden muhasebe mesleği ve meslek mensupları da etkilenmektedir. Dolayısıyla meslek mensuplarının sorumlulukları sürekli olarak artmakta ve yeni roller üstlenmektedir. Buradan hareketle muhasebe alanında gelişen ve değişen yeni koşullara uyum sağlamaları gerekmektedir(terzi,2010:34). IFAC (International Federation of Accountants- Uluslararası Muhasebeciler Federasyonu) bünyesinde KOBİ lerle muhasebecilerin birbirleriyle ilişkisini tespit etmek ve karşılaştıkları sorunları çözmek amacıyla bir çalışma komisyonu (Small and Medium Practices (SMP) Task Force) oluşturulmuştur. Komisyon hazırlamış olduğu raporunda; ülkelerin küçük ve orta ölçekli muhasebe bürolarının ihtiyaçların farkında olunduğu ve onların daha etkin bir rol üstlenebilmeleri için programlar geliştirildiği ve faaliyetler yürütüldüğü belirtilmiştir. Aynı şekilde ülkemizde de muhasebe bürolarında faaliyet gösteren muhasebecilerin de sorunlarının ve beklentilerinin

4 araştırılması ve çözüm yollarının belirlenmesi yönünde çalışmalar bir ihtiyaçtır (Uzay ve Güngör, 2004:2). Yapılan çalışmada Karaman Merkezde bulunan bağımsız olarak faaliyet gösteren Serbest Muhasebeci Mali Müşavirlerin tamamına ulaşılmaya çalışılmıştır. Muhasebecilerin toplumun bütün kesimleri ile ilişkileri bulunmaktadır. (Mali kurumlar, mali müşavirlerin kendi teşkilat yapıları odaları vb.). Bu çalışmada bağımsız olarak faaliyet gösteren mali müşavirlerin müşterileri (Mükellefleri) ile ilgili sorumlulukları, mükelleflerin beklentileri ve yapmış oldukları iş ve mesleki uzmanlıklarının karşılığı olarak beklentileri ortaya konularak bu beklentilerin ne derece karşılandığı ortaya konulmaya çalışılmıştır. LİTERATÜR ÇALIŞMASI Mali Müşavirlerin sorumluluk ve yükümlülükleri: Bilindiği üzere, muhasebe meslek mensubunun; topluma, mükelleflerine, devlete, meslektaşlarına ve kendilerine karşı sorumlulukları söz konusudur. Sorumluluklar; isteğe bağlı sorumluluk, yasal sorumluluk, etik sorumluluk ve ekonomik sorumluluk gibi ayrımlara tabi tutulmaktadır. Bu sorumluluklarının bilinci ile hareke etmek durumunda olan meslek mensupları bağımsız bir şekilde anlaşılabilir, doğru ve güvenilir bilgiler üretmeye çalışmaktadırlar. Tüm bu çalışmaları gerçekleştirirken meslek yaşamları içerisinde çeşitli sorunlarla karşı karşıya kalmakta ve bu sorunlara çözüm önerileri getirilmesini de beklemektedirler(gökgöz ve Zeytin.2012:479) yılında yapılan bir çalışmaya göre; mali müşavirlerin, müşterilerine sundukları hizmetler temel olarak şunlardır; Defter tutma, mali tablo hazırlama, beyanname düzenlemedir. İkinci olarak ise vergisel ve muhasebe konularında danışmanlık gelmektedir. 3.sıradaysa mükelleflere finansal ve ekonomik konulardaki danışmanlık yapılması yer almakta olup, muhasebecilerin danışmanlık hizmetlerinde de başarılı olabilmeleri konusunda sürekli kendilerini geliştirmelerinin gerekliliği vurgulanmıştır (Uzay ve Güngör,2004:5). Serbest muhasebeci mali müşavirler VUK nın mükerrer 227 nci maddesi uyarınca meydana gelen vergi ziyaı, ceza ve gecikme faizlerinden dolayı mükellefle birlikte müteselsil olarak sorumlu tutulmuşlardır. Bahsi geçen müteselsil sorumluluk, yani mesleki sorumluluk; birden çok kimsenin aynı zarardan dolayı aynı biçimde, sorumlu tutulması ve zarar görenin giderim için dilediği sorumlu veya sorumlulara başvurabilmesi halinde ortaya çıkan sorumluluk biçimidir. Serbest muhasebeci mali müşavirler ne mükellef ne de vergi sorumlusudurlar. Sadece ortaya çıkan vergi ziyaı, ceza ve gecikme faizlerinin ödenmesini sağlamak için mükellefle birlikte sorumlu tutulmuşlardır. Vergi idaresinin buradaki amacı vergi alacağını daha rahat bir şekilde tahsil etmek ve meslek mensuplarının yaptıkları işi daha dikkatli olarak yapmalarını sağlamaktır. Esas itibariyle meslek mensuplarına yüklenen sorumluluk son derece ağır bir yaptırım içermekle birlikte ağır olan bu yaptırımın ise nasıl uygulanacağı tam açıklığa kavuşmuş değildir. Uygulamada genellikle ortaya vergi ziyaı çıktığı anda Yeminli Mali Müşavirleri için sorumluluk müessesesi devreye sokulmakta, serbest muhasebeci mali müşavirler için herhangi bir işlem yapılmamaktadır. Ancak Serbest muhasebeci mali müşavirler de bazı durumlarda mükellefle birlikte ziyaa uğratılan vergilerin tazmini için müteselsilen sorumlu tutulabilmektedirler(gündoğdu. 2017). 435

5 3568 sayılı Serbest Muhasebeci Mali Müşavirlik ve Yeminli Mali müşavirlik Kanunu 2 Madde 2 A bendinde muhasebecilik ve malî müşavirlik mesleğinin konusunu aşağıdaki şekilde tanımlamıştır: (T.C. Resmi Gazete, 1989:1-2) Gerçek ve tüzelkişilere ait teşebbüs ve işletmelerin; - a) Genel kabul görmüş muhasebe prensipleri ve ilgili mevzuat hükümleri gereğince, defterlerini tutmak, bilanço kâr-zarar tablosu ve beyannameleri ile diğer belgelerini düzenlemek ve benzeri işleri yapmak. - b) Muhasebe sistemlerini kurmak, geliştirmek, işletmecilik, muhasebe, finans, malî mevzuat ve bunların uygulamaları ile ilgili işlerini düzenlemek veya bu konularda müşavirlik yapmak. - c) Yukarıdaki bentte yazılı konularda, belgelerine dayanılarak, inceleme, tahlil, denetim yapmak, malî tablo ve beyannamelerle ilgili konularda yazılı görüş vermek, rapor ve benzerlerini düzenlemek, tahkim, bilirkişilik ve benzeri işleri yapmak. Yukarıda sayılan işleri; bir işyerine bağlı olmaksızın yapanlara serbest muhasebeci malî müşavir denir. Karaman Serbest Muhasebeci Mali Müşavirler Odası tarafından hazırlanmış olan matbu sözleşme 3568 sayılı SMMM ve YMM kanunu ve ilgili yönetmelikler gereği meslek mensubu ile iş sahibi arasındaki ilişkileri düzenlemektedir şeklinde amaç belirtmiş olup, Yapılacak işlerin konusunu: İş sahibinin muhasebe kayıtlarını tutmak ve VUK. Mükerrer 227.maddesine istinaden beyannameler ile Sosyal Güvenlik ve iş mevzuatı kapsamındaki beyan ve bildirgeleri tanzim etmek şeklinde ifade edilmiştir. 436 Mali Müşavirlerin Beklentileri: Hatay iline ilişkin yapılan bir çalışmada (Suadiye ve yükselen: 2001), Muhasebecilerin, muhasebe mesleğine ve muhasebecilere karşı saygılı olma ve karşılıklı sevgi, saygı ve güvene dayalı ilişki geliştirme, düzenli belge kullanılması ve yanıltıcı belge kullanılmaması, mali konularda sürekli muhasebeci ile ilişki içerisinde olunması, mükelleflerin sorumluluklarının bilincinde olmaları ve meslek mensuplarının ücrete göre değerlendirilmemesi şeklinde beklentileri olduğu belirtilmiştir. Erzincan iline ilişkin yapılan çalışmada muhasebe meslek mensuplarının yaptıkları işlerin geleneksel muhasebecilik fonksiyonlarının ötesinde mükelleflerin birçok sorununa çözüm bulan danışmanlık hizmeti haline geldiği, fakat aldıkları ücretlerin aynı doğrultuda artmadığı, sıklıkla mali müşavirlerin şikâyet ettikleri konu olduğu belirtilmiştir ( Dizman ve Güney. 2015:98). Bilecik ve Yalova illerine ilişkin yapılan uygulamalı bir çalışmada ise meslek mensuplarının mükelleflerden; ücretlerinin zamanında ve aylık olarak ödenmesi ile mükelleflerin vergi ödemelerini kendilerinin yapmaları, muhasebe belgelerini zamanında ve eksiksiz teslim etmeleri, sorumluluklarının farkında olmaları ve karşılıklı olarak saygı ve güvene dayalı ilişki kurulması yönünde beklentileri olduğu vurgulanmıştır(gökgöz ve Zeytin 2012:491) Tarihli Ve 5786 Sayılı Kanunun 1 inci Maddesi İle Değişmeden Önceki Şekli) Serbest Muhasebecilik, Serbest Muhasebeci Malî Müşavirlik Ve Yeminli Malî Müşavirlik Kanunu

6 Yapılan bir çalışmada (Terzi:2010), Rize ilinde mesleğin saygınlığının tatminkâr bulunduğu belirtilmiştir. Aynı çalışmada mesleğin geleceğinden ümitli olunduğu belirtilmiştir. Bir taraftan vergisel yükümlülükler ve her geçen gün eklenen yükler, diğer taraftan artan müşteri istekleri ve beklentileri, meslek mensuplarının görev ve sorumluluklarına meslek mensupları arasındaki haksız rekabetin de eklenmesiyle, meslek mensuplarının kendilerini geliştirmeye, sosyal yaşama zaman ayırmalarına sıra gelememektedir. Meslek mensuplarının her geçen gün sayılarının artması, haksız rekabet olgusu kadar, iş yaşamının gerçeklerinden birisi olan rekabeti de beraberinde getirmektedir(yükselen: 2013).Belirtildiğine göre, Gelir İdaresi Başkanlığı ve TÜRMOB un verilerine göre, 20 yılda gelir ve kurumlar vergisi mükellefi sayılarında artış %14,5 oranında iken, bağımlı çalışanlar dahil meslek mensubu sayılarındaki artış 5 katın üzerinde olmuştur. İllere göre farklılık olmakla beraber, her bir meslek mensubuna düşen vergi mükellefi sayısında dikkat çekici bir seviyede azalış gözlenmektedir. Sadece bilgi dahi, muhasebecilik ve mali müşavirlik hizmetinde rekabetin boyutunu ortaya koymaya yetmektedir (Yükselen, 2013:1). Yapılan bir çalışmada (Yükselen, 2015), meslek mensubunun sorunları; yeni müşteri bulma, rekabet, mevcut müşterilerle, tahsilât, müşterinin meslek mensubunu anlamaması, meslek mensubunun iş yükünü müşterisine yeterince anlat(a)maması, değişen müşteri ihtiyaçlarına cevap verememe, kurumsallaşmama, büyüme sorunları, uzmanlaşma, mesleki bilgiyi genişletme sorunları şeklinde sıralanmıştır. Bir başka çalışmada ise mükelleflerin meslek mensupları ile yeterince iletişim içerisinde olamadıkları tespit edilmiştir. Meslek mensubunun görevi kapsamında işlerini gerektiği gibi yerine getirebilmesi mükellefinin işbirliği ve desteğini gerektirir(elender,2016). Yapılan başka bir çalışmada (Gökgöz ve Zeytin 2012), Muhasebe mesleğinde iş yükünün çok fazla olması %86,2 oran ile yüksek düzeyde kabul görerek muhasebe meslek mensuplarının sorunlarının ilk sırasında yer aldığı belirtilmiştir. İkinci sırada % 83,8 oranı ile alınan ücretlerin verilen emeğin karşılığı olmaması yargısı, üçüncü olarak %81,3 oranı ile devlet dairelerinde bürokratik işlemlerin çokluğu ve daha sonrasında, %79,7 ile başlayıp azalan oranlarda, mükelleflerden muhasebe ücretlerinin zamanında veya hiç tahsil edilememesi, Mükelleflerin evraklarını zamanında ulaştırmaması, iş yoğunluğundan dolayı özel hayata zaman ayrılamaması, meslektaşlar tarafından daha ucuz defter tutulması, ekonomik krizler nedeniyle daralan iş hacmi, mükelleflerin defterlerinin tutulmasının yanında tüm işleriyle ilgilenilmesi, vergi incelemelerinde mükelleflerin potansiyel suçlu gibi görülmesi ve tehditkâr tavırlar, vergi ve SGK incelemelerinde denetçilerin olumsuz yanlı tutumları, kanunlarda, mevzuatlarda sürekli meydana gelen değişikliklerin takip edilememesi, tecrübeli personelin olmaması, mükellefler tarafından az vergi ödetilmesi yönünde taleplerin olması, muhasebe uygulamalarında meydana gelen değişikliklerle ilgili bilgilerin yetkili makamlarca eğitimin verilmemesi, ruhsatı olmayıp muhasebe defteri tutan kişilerin çokluğu, alınan muhasebe ücretlerinin büro masraflarını karşılamaya yetmemesi, meslekte yükselmede bir çok sınavın yapılması olduğunun görüldüğü belirtilmiştir. 437 Son 20 yılda meslek mensupları, ülkemizde uygulanan diğer yetkilendirme ve lisanslama türlerine göre çok daha yüksek standartlarda eğitimler almış ve daha fazla elemeden geçerek yetkilendirilmiştir. Bu süreç sonucunda özellikle yeni nesil meslek mensupları, konularında son derece bilgili, yetkin ve başarılıdırlar. Sınav ve eğitim süreçleri diğer ülkelerden daha zor olan muhasebeciler, lisans eğitimlerinde 4 yıl boyunca aldıkları temel muhasebe, finans, hukuk, insan kaynakları vb eğitimleri almaktadır. Bu eğitimlerine ilaveten, en az bu süre kadar uzun sü-

7 ren ikinci bir staj ve mesleki sınav süreçlerini tamamladıktan sonra mesleklerini icra etme haklarına sahip olabildiklerinden: diğer serbest meslek sahibi muadillerinden daha iyi ve donanımlı bir durumdadırlar (Elender, 2016). Mükelleflerin Beklentileri: 2001 yılında İzmir ilinde yapılan bir araştırmanın sonuçlarına göre mükelleflerin geleceğe yönelik kararlar alımında meslek mensuplarından (muhasebecilerden) neredeyse hiç destek, yardım almadıkları ortaya konulmuştur (Uzay ve Güngör 2004:2-3). Konya ilinde yapılan bir çalışmada; Mükelleflerin muhasebe meslek mensuplarından talep ettikleri hizmetlerin; çeşitli vergi alanlarında vergi danışmanlığı yapma, vergiye konu olan matrahın denetlenmesi, vergi anlaşmazlıklarını çözmek, mükelleflerinin vergi yükünü azaltmaya yönelik kanun çerçevesinde çalışmalarda bulunmak ve görevi olmamasına rağmen vergi ödemelerini gerçekleştirme şeklinde vergi yönlü hizmetler olduğu belirtilmiştir. Aynı çalışmada mükelleflerin önceliğinin vergisel olması nedeniyle muhasebenin mükellefler tarafından yönetim aracı olarak kullanılmasını zorlaştırdığı da ayrıca belirtilmiştir(karasioğlu ve Göktürk,2008:3). Hatay ilinde yapılan çalışmada (Suadiye ve Yükselen,2001) mükelleflerin beklentileri; öncelikli olarak zamanında bilgi sunulması ve sırasıyla, verginin zamanında ödenmesinin sağlanılması, yeterli bilgi sunulması, muhasebe ücretinin düşük tutulması, verginin az çıkartılması ve yatırım danışmanlığı olarak ortaya konulmuştur. Bir pilot araştırmada elde edilen bulgulara göre müşteriler meslek mensuplarından(yükselen, 2013:1); - İşletmeleri ve faaliyetleri hakkında bilgi sahibi olmak istemektedir Yatırımlarının verimliliği ve karlılığı hakkında bilgi sahibi olmak istemektedir. - Bazı işletmecilik konularında danışmanlık yapılmasını istemektedir. -Büyüme, şube açma, makine teçhizat tedariki, teşvik vb. konularda danışmanlık yapılmasını istemektedir(elender,2016), Yapılan çalışmada meslek mensubunun görev tanımının içerisinde danışmanlığın da bulunmasına rağmen en az talep edilen başlık olduğu belirtilmiştir. Müşterilerin beklenti ve talepleri ile ilgili olarak (Yükselen 2014:55-57) diğer bir çalışmada; çalışanların SGK işlemlerinin mükellef tarafından atlanılsa bile mali müşavir tarafından takip edilmesi ve yerine getirilmesi, muhasebe işlemlerinin zamanında yetiştirilmesi, mizan ile işletme hakkında bilgi sahibi olmak, vergi ödemelerinin son güne bırakılmaması, muhasebe kayıtlarından işletme hakkında bilgi sahibi olmak, vergi konularında bilgilendirilmek ve danışabilmek, işletmenin mali durumu hakkında bilgilendirilmek, kârın yasal yollardan eritilmesi, mali durum hakkında bilgi verilmesi, vergi ödemelerini zamanında ödenmesi için son günden önce haber verilmesi, büyüme, kârlılık hakkında bilgi alma, işletmenin riski, fırsatları ve tehditleri hakkında bilgi alma, güvenilir ve dürüst olunması, yönlendirici olunması, yeterli mesleki bilgiye ve iletişim becerisine sahip olunması şeklinde olduğu belirtilmiştir. İşletmelerin mali müşavirler ile çalışmaları ile ilgili olarak; İdeal Denetim Mali Müşavirlik ve Hukuk Hizmetleri ne ait internet ana sayfalarında muhasebeci mükellef ilişkileri ile ilgili olarak şu şekillerde ifadeler yer almaktadır: Muhasebeciye neden ihtiyaç duyuyorsunuz? sorusuna; firma muhasebesinin tutulması veya maliyeye karşı sorumluluklarımızın yerine geti-

8 rilmesi şeklinde cevap aldıkları ifade edilmiştir. Buradan muhasebecilerin, bir nevi vergi muhasebecisi olarak konumlandırıldığı ve fayda çıtasının da düşük olduğu belirtilmiştir. İfadenin devamında Yaşananlar ve çevrede meydana gelen gelişmelerden görülen durum ise farklı bir şekilde olduğunu göstermektedir. Şöyle ki; firmaların ihtiyaçları asla vergi muhasebesi ile sınırlı kalmıyor. Firmaların İhtiyaç ve beklentileri firmalar büyüdükçe artıyor. Örneğin, işletmeler; faaliyetleri ve yatırımlarının karlılığı hakkında bilgi sahibi olmak istiyorlar; büyüme, şube açma, leasing, teşvik vb. konularda danışmanlık yapılmasını istiyorlar. Hatta istemenin de ötesinde ihtiyaç duyuyorlar. Dolayısıyla, mükelleflerin mali konulardaki istek ve ihtiyaçları; muhasebecilerin bu konularda destek vermelerini gerekli kılacağı, aksi durumda ise mükelleflerin istek ve ihtiyaçlarının karşılanabileceği başka bir muhasebeciyle buluşmasına yol açacağı belirtilmiştir ( Günümüzde işletmeler, müşteri ihtiyaçlarını, mal ve hizmet taleplerini, en kaliteli şekilde karşılayıp müşteri tatminini ön planda tutmaya çalışmaktadırlar. Hizmet sunan bir meslek olarak muhasebecilik de hizmet sektöründe yaşanan yoğun rekabetten etkilenmektedir(erol, 2007:245). Bu rekabet ortamında meslek mensuplarının müşterilerine verecekleri hizmetlerde müşterilerinin beklentilerini karşılamak üzere gereken önemi ve özeni göstermeleri gerekmektedir. ARAŞTIRMANIN METODOLOJİSİ Bu kısımda çalışmanın amacı, evreni, örneklemi, sınırlıkları, yöntemi, kullanılan teknikler ve araştırmanın güvenilirliğine ilişkin bilgiler bulunmaktadır. Araştırmanın Amacı Bu araştırmanın amacı Serbest Muhasebeci Mali Müşavirler ile Mükelleflerin karşılıklı olarak beklentilerinin ne derece karşılandığı ve mali müşavirlerin yükümlülüklerini yerine getirmelerinde mükelleflerin ne derece memnun olduklarını ortaya koymaktır. Bu amaçla, Karaman ilinde biri mali müşavirlere, biri mükelleflere olmak üzere iki anket çalışması yapılarak ölçme ve değerlendirme yapılmaya çalışılmıştır. 439 Araştırmanın Evreni Bağımsız çalışan mali müşavir sayısı:karaman ilinde Karaman SMMM odasına kayıtlı 203 adet Mali müşavir bulunmaktadır( Karaman SMMM odasından alınan bağımsız çalışanlar sayısı: 108 adet olup, bunun 8 adeti Karaman il merkezi dışındaki ilçelerde bulunmaktadır. Karaman il merkezinde bağımsız çalışan sayısı 100 adettir. Mükellef/Müşteri Sayısı: Karaman SMMM odasının yakın tarihlerde yapmış olduğu bir araştırma neticesinde Mali müşavir başına ortalama 65 Mükellef düştüğü tespit edilmiştir. Buradan hareketle, Karaman ilinde 108(Bağımsız SMMM) x 65 (ortalama Mükellef sayısı) = 7020 ~ Yaklaşık 7000 civarında mükellef bulunmaktadır. Araştırmanın Örneklemi: Mali müşavir örneklem sayısının belirlenmesi: Uygulamaya konu olan Mali Müşavir ana kütlesi 100 adet olup, Bu ana kütleyi temsil edecek örneklem büyüklüğü %95 güven aralığında ± 7 hata payı ile aşağıdaki formül kullanılmak suretiyle bulunmuştur ( orneklemhesaplama_1_60.htm).

9 n= Nt 2 pq/d 2 (N-1)+t 2 pq Formülde; N ana kütledeki Mali müşavir sayısını, t istenen anlamlılık düzeyinde (0,05) t tablosuna göre bulunan teorik değeri (1,96), p gerçekleşme olasılığı, q gerçekleşmeme olasılığı, d araştırmada kabul edilen hata payını (± 7 ), n ise gerekli örnek hacmini ifade etmektedir. Formülde veriler yerine konulduğunda; n= (100) (1,96) 2 (0,50 x 0,50) / ( 0,07) 2 (100 1) + (1,96) 2 (0,50 x 0,50) =66 % 7 hata payıyla 66 Mali müşavir olarak örneklem asgari sayıları belirlenmiş olup, 93 adet anket toplanmış olup (20 adet anket, eksiklikler ve tutarsızlıklar nedeniyle çalışmaya dahil edilmemiştir), geçerli olarak çalışmaya dahil edilen anket sayısı örneklem sayısının üzerinde 73 adet olmuştur. Mükellef örneklem sayısının belirlenmesi: Uygulamaya konu olan mükellef ana kütlesi adet olup, Bu ana kütleyi temsil edecek örneklem büyüklüğü %95 güven aralığında ± 7 hata payı ile aşağıdaki formül kullanılmak suretiyle bulunmuştur ( Formülde veriler yerine konulduğunda; n= (7.000) (1,96) 2 (0,50 x 0,50) / ( 0,07) 2 (7000 1) + (1,96) 2 (0,50 x 0,50) = 191 % 7 hata payı ile 191 Mükellef olarak örneklem asgari sayıları belirlenmiş olup, 1144 adet anket toplanmış olup (230 adet anket, eksiklikler ve tutarsızlıklar nedeniyle çalışmaya dahil edilmemiştir), geçerli olarak çalışmaya dahil edilen anket sayısı örneklem sayısının üzerinde 914 adet olmuştur. 440 Araştırmanın Sınırlılıkları Karaman odasına kayıtlı bağımsız çalışmayan 95 adet mali müşavir.(bağımlı çalışan ve emekli olan ya da belgesi ile çalışmayanlar) ve Karaman ilçelerinde bulunan 8 adet bağımsız çalışan mali müşavir çalışmaya dahil edilmemiştir. Mükellefler ile ilgili yapılan çalışmada bağımlı mali müşaviri olan işletmeler araştırmaya dahil edilmemiştir. Çalışmada Kullanılan Yöntem, Teknik ve Çalışmanın Güvenilirliği Çalışmada veri toplama aracı olarak biri mali müşavirlere biri de mükelleflere olmak üzere iki ayrı anket formu kullanılmıştır. Anket formları daha önceki uygulamalardan ve Karaman SMMM odasına kayıtlı bazı bağımsız mali müşavirler ile yapılan görüşmeler neticesinde oluşturulmuştur. (örneğin, Muhasebeciye ve mesleğe saygı gösterilmesi bu görüşmeler neticesinde anket formuna eklenmiştir). Uygulanan anket çalışmasında daha sonraki çalışmalarda kullanılmak üzere ayrıca mali müşavirlerin tahsilat sorunlarına ilişkin sorular bulunmakta olup bu sorular bu çalışmada değerlendirmeye alınmamıştır. Anketler görevlendirilen anketörler aracılığı ile bağımsız çalışan meslek mensupları ve bağımsız muhasebecisi bulunan işletmeler ile yüz yüze görüşülerek doldurulmuştur. Uygulanan ve değerlendirmeye alınan anket sayısı; mali müşavirlere yapılan anket sayısı 73, Mükelleflere yapılan anket sayısı 914 olup belirlenen örneklem sayılarının üzerindedir. Anket verileri istatistiksel paket programı (SPSS 11.5) yardımı ile anket verilerinin güvenilirliği test edilmiş ve daha sonra veriler frekans ve açıklayıcı analiz yöntemi kullanılarak değerlendirilmiştir. Ankete katılan muhasebe meslek mensuplarının ve işletmelerin soruları doğru olarak

10 cevaplandırdıkları kabul edilmiş, seçilen örnek kitlenin, ana kitleyi anlamlı olarak yansıttığı, cevap verenlerin kesinlikle yönlendirilmediği varsayılmıştır. Birisi Mali Müşavirlere Birisi Mükelleflere hazırlanan iki anket ile yapılan çalışmada, Demografik bilgiler ve 5'li Likert ölçeğinde (Kesinlikle Katılmıyorum, Katılmıyorum, Kararsızım, Katılıyorum, Kesinlikle Katılıyorum) muhasebecilerin ve mükelleflerin beklentilerine ve mükelleflerin muhasebecilerinden memnuniyetine yönelik araştırma anketleri 4 kısımdan oluşmaktadır ve ölçek güvenilirliği SPSS Cronbach s Alpha değerine göre anket kısımlarında belirtilmiştir. 1. Kısım, hem mali müşavir anketlerinde, hem de mükellefler için hazırlanan anketlerde, Demografik ve genel bilgiler bulunmaktadır. 2. Kısım, B1-B7 soru grubu MALİ MÜŞAVİRLERİN beklentilerine yönelik; a. Mali müşavirlere Anket: Beklentilerinin ne derece karşılandığını düşünüyorlar. SPSS Cronbach's Alpha değeri: 0,6299 Oldukça güvenilir. b. Mükelleflere Anket: Mali müşavirlerin beklentilerini ne derece karşılıyorlar. SPSS Cronbach's Alpha değeri: 0,6560 Oldukça güvenilir Kısım, C1-C10 soru grubu MÜKELLEFLERİN beklentilerine yönelik; a. Mali müşavirlere Anket: Mükelleflerin beklentilerini ne derece karşılıyorlar SPSS Cronbach's Alpha değeri: 0,8277 yüksek güvenilirlikte. b. Mükelleflere Anket: beklentilerinin ne derece karşılandığını düşünüyorlar. SPSS Cronbach's Alpha değeri: 0,8187 yüksek güvenilirlikte. 4. Kısım, Mükellefler, Mali müşavirlerinden memnuniyet dereceleri. SPSS Cronbach's Alpha değeri: 0,8915 yüksek güvenilirlikte. ARAŞTIRMANIN BULGULARI 1. Kısım Bulguları: demografik Bilgiler: Mali müşavirlere ilişkin Bilgiler;

11 Tablo 1. Katılımcı Mali Müşavirlerin Demografik Bilgileri Demografik ve Genel Bilgiler Cinsiyet Yaş aralığı Çalıştırılan eleman sayısı Mesleki deneyim süresi Mükellef sayısı Defterini tuttukları işletmeler için kullandıkları terim Frekans Oran (%) Kümülatif Oran (%) Bay 66 90,4 90,4 Bayan 7 9, ,8 6, , ,8 80,8 51 ve yukarısı 14 19, ,5 68, ,8 86, ,3 7 ve yukarısı 2 2, ,4 16, ,4 32, ,2 52,1 16 ve yukarısı 35 47, ,4 16, ,2 50, , ve yukarısı Mükellef 63 86,3 86,3 Müşteri 10 13, Mali müşavirlerin büyük bir çoğunluğunun % 86.3 ünün defterlerini tuttukları işletmeler için mükellef terimini kullandıklarını belirtmişlerdir. Mükelleflere ilişkin Bilgiler; Tablo 2. Katılımcı Mükelleflerin Demografik Bilgileri Demografik ve Genel Bilgiler Frekans Oran (%) Kümülatif Oran (%) Mükellefiyet durumu Çalıştırılan eleman sayısı Muhasebeci denildiğinde mükelleflerin aklına gelen ilk ifade G.V. mükellefi K.V. mükellefi ,5 79, ,5 89,1 10 ve yukarısı ,9 100 Vergi/SGK işleri ,2 40,2 Kâr/zarar tespiti ,1 Borç alacak tespiti ,3 69,4 Resmi kurumlarda temsilci ,3 Her işten anlayan 77 8,4 86,8 Para tuzağı 54 5,9 92,7 Masraf 50 5,5 98,1 Kamu görevlisi ,1 Diğer 8 0,9 100

12 Tablodan görüleceği üzere mükellefler için muhasebeci denildiğinde ilk akla gelenler içerisinde en yüksek oran % 40,20 lik bir oranla Vergi ve SGK işleri olarak tercih edilmiştir. Mükelleflere kaç yıllık işletmesiniz sorusuna ortalama10,5 yıllık bir işletme olduklarını ve mevcut mali müşavirleri ile ne kadar süredir çalıştıkları sorusuna 6,80 yıllık son mali müşavirleri ile çalışma ortalamasına sahip oldukları belirlenmiştir. Ayrıca kuruluşlarından itibaren mükelleflerin % 42,12 si muhasebecisini hiç değiştirmemiş, % 57,88 i ise en az bir kere muhasebecisini değiştirmiştir. 2. Kısım Bulguları: Mali Müşavirlerin beklentileri; Mali müşavirlerin müşterilerinden beklentilerine ilişkin olarak saptanan 7 adet beklenti ile ilgili olarak; Mali müşavirlere anket kısmında, beklentilerini mükelleflerin ne derece karşıladıklarını düşündüklerine yönelik sorular ile Mükelleflere anket kısmında, mali müşavirlerin aynı beklentilerini mükelleflerin ne derece karşıladıklarına yönelik sorulara (5'li likert) verilen cevapların ortalamaları Tablo 3 de verilmiştir. Tablo 3. Mali Müşavir Beklentilerinin Karşılanma Düzeyleri (Mükelleflerden) MALİ MÜŞAVİRLERE YAPILAN ANKET MÜKELLEFLERE YAPILAN ANKET SORU GRUBU MÜKELLEFLER BEKLENTİLERİNİZİ KARŞILIYOR MU? CEVAP SAYISI ORTALAMA STANDART SAPMA SORU GRUBU MALİ MÜŞAVİRLERİN BEKLENTİLERİNİ KARŞILIYOR MUSUNUZ? CEVAP SAYISI ORTALAMA STANDART SAPMA MUTLAK ORT. FARKLARI 443 B1 Muhasebe ücretini zamanında tahsil ediyorum. 73 2,699 1,22 B1 Muhasebe ücretini zamanında ödüyorum/uz ,188 0,98 B2 Emeğimin karşılığını alıyorum. 73 2,795 1,11 B2 Muhasebecimin emeğinin karşılığını veriyorum/uz ,256 0,90 1,46 Mükellefler belgeler ile ilgili ayrıntılı bilgiler veriyorlar. Belgeler ile ilgili muhasebecime ayrıntılı bilgileri veriyorum/uz. B3 (ödemelerin nakit, çek, k.kartı, (ödemelerin nakit, çek, k.kartı, 73 2,836 1,15 B3 gibi, ya da herhangi bir giderin gibi, ya da herhangi bir giderin 914 4,077 0,97 1,24 hangi fonksiyona ait olduğunun belirtilmesi gibi) hangi fonksiyona ait olduğunun belirtilmesi gibi) B4 Vergi ödemeleri mükelleflerin vergi ödemelerimizi ve diğer 73 3,945 1,14 B4 kendileri tarafından yapılıyor. resmi ödemeleri yapıyorum/uz 914 2,673 1,27 1,27 B5 Envanter işlemleri (Sayım ve Mutabakatlar) Mükellefler tarafından yapılıyor. 73 3,356 1,16 B5 Dönem sonu envanter işlemlerini (Sayım ve Mutabakatlar) yapıyorum/uz ,980 0,97 ** 0,62 B6 Mükellefler belgelerini düzenli Belgeleri düzenli bir şekilde 73 2,726 1,15 B6 dosyalıyorlar. dosyalıyorum/uz ,119 0,93 1,39 B7 Mükellefler mali müşavir olarak Mali müşavirimi şahsi ve mesleki şahsıma ve mesleğime gereken 73 3,206 1,18 B7 yönden değerli görüyorum. değeri veriyorlar ,129 0,92 0,92 Ortalama 73 3,080 Ortalama 914 3,917 0,84 * En büyük ortalama farkı** En küçük ortalama farkı Yukarıdaki tablolarda görüleceği üzere mali müşavirlerin tüm beklentilerinin ortalamasının 3,08 seviyesinde (3 kararsızım) olduğu görülmekte yani beklentilerinin tam karşılanmadığını ya da beklentilerinin yarı yarıya karşılandığını düşündükleri, diğer taraftan mükelleflerin mali * 1,49

13 müşavirlerin beklentilerini 3,917 seviyesinde (4 katılıyorum diyerek) karşıladıklarını düşündükleri görülmektedir. Mali müşavirlerin kronik surunu olan muhasebe ücretini zamanında tahsil etme beklentilerinin en düşük seviyede 2,699olduğu, bunu 2,726 ile mükelleflerin düzenli belge dosyalama beklentileri ve 2,795 ile emeklerinin karşılığını alma beklentilerinin izlediği görülmektedir. Diğer taraftan vergi ödemelerini mükelleflerin kendilerinin yapması yönünde beklentilerinin 3,945 en yüksek seviyede olduğu ve mali müşavirlerin beklentilerinden ikinci sırada en yüksek karşılandığını düşündükleri beklentinin mükelleflerin envantere ilişkin sayım ve mutabakatların yapılması konusu olduğu görülmektedir. Mükellefler ise mali müşavirlerin tüm beklentilerini ortalama yaklaşık 4 seviyelerinde (3,917)karşıladıklarını düşünmekte ve fakat mali müşavirlerin aksine vergi ödemelerinde mali müşavirlerin beklediği bir seviyede ödemediklerini 2,673 seviyelerinde ödeme yaptıklarını beyan etmişlerdir. Mali müşavirler ile işletmelerin, muhasebecilerin beklentilerine yönelik en büyük seviyede fark mali müşavirlerin zamanında ücretlerini tahsil edemedikleri konusunda gerçekleşmiştir. En az fark ise, envanter işlemlerine ait mali müşavir ve mükellef beklentileri konusunda gerçekleşmiştir. 3. Kısım Bulguları: Mükelleflerin beklentileri; 444 Mükelleflerin mali müşavirlerinden beklentilerine ilişkin olarak saptanan 10 adet beklenti ile ilgili olarak; mükelleflere anket kısmında mükelleflere, beklentilerinin mali müşavirler tarafından ne derece karşılandığını düşündüklerine yönelik sorular ile, Mali müşavirlere anket kısmında mükelleflerin aynı beklentilerini mali müşavirlerin ne derece karşıladıklarına yönelik sorulara (5'li likert) verilen cevapların ortalamaları Tablo 4 de verilmiştir.

14 Tablo 4. Mükellef Beklentilerinin Karşılanma Düzeyleri (Mali müşavirlerden) MALİ MÜŞAVİRLERE YAPILAN ANKET MÜKELLEFLERE YAPILAN ANKET SORU GRUBU C1 C2 C3 C4 C5 C6 C7 C8 C9 C10 MÜKELLEFLERİN BEK- LENTİLERİNİ KARŞILIYOR MUSUNUZ? Finansal analizler yaparak, finansal konularda danışmanlık yapıyorum. Yönetim kararlarında mükelleflerime danışmanlık yapıyorum. Yasal olarak düşük vergi ödenmesi ya da vergi öteleme konusunda titiz çalışıyorum. (sonraki yıllara azalan amortisman uygulaması vb) Mevzuat hakkında değişiklikleri mükelleflere bildirip vergi, İndirim ve teşvik konularında danışmanlık yapıyorum. Mali denetimlerde ve vergi davalarında mükellef adına temsil ve takip işlemlerini yapıyorum. Mükellefe ait vergi ödemeleri ve diğer ödemeleri yapıyorum. (angarya işler) Mükelleflerin mali konularda ihtiyacı olduğu anda (çok kısa bir sürede ) kendim ya da elemanlarım hazır bulunuyoruz. Vergi hesaplamalarını tam olarak yapıp vergilerin zamanında ödenmesini sağlıyorum Borç ve alacakları ayrıntılı bir şekilde raporluyorum. (müşteri ve satıcılar vb hesaplar) Kar ya da zararı net bir şekilde hesaplıyorum. CEVAP SAYISI ORTALAMA STANDART SAPMA SORU GRUBU 73 3,685 1,18 C1 73 3,726 1,17 C2 73 3,973 0,93 C3 73 4,206 1,07 C4 73 3,575 1,15 C5 73 2,192 1,14 C6 73 3,904 1,09 C7 73 4,343 0,87 C8 73 4,151 0,98 C9 73 4,425 0,82 C10 MALİ MÜŞAVİRLER BEK- LENTİLERİNİZİ KARŞILIYOR MU? Muhasebecimiz finansal analizler yaparak finansal danışmanlık yapıyor. Mali müşavirimiz yönetim kararlarında danışmanlık yapıyor. Mali müşavirimiz yasal olarak düşük vergi ödenmesini ya da vergi ötelenmesini sağlıyor. ( sonraki yıllara azalan amortisman uygulaması gibi) Muhasebecimiz mevzuat değişikliklerini bildirerek, Vergi, İndirim ve teşvik konularında danışmanlık yapıyor. Mali müşavirim mali denetimlerde ve vergi davalarında adıma/adımıza temsil ve takip yapıyor. Muhasebecimiz vergi ödemelerimizi ve diğer resmi ödemelerimizi yapıyor. Mali konularda ihtiyacımız olduğu anda (çok kısa bir sürede ) mali müşavirimiz / yada elemanları hazır bulunur. Muhasebecimiz vergi hesaplamalarını tam hesaplayarak zamanında ödenmesini sağlar. Muhasebecimiz borç ve alacaklarımızı ayrıntılı bir şekilde raporlar. (müşteri ve satıcılar vb hesaplar) Muhasebecimiz işletmemizin Kar ya da zararını net bir şekilde hesaplar. CEVAP SAYISI ORTALAMA STANDART SAPMA MUTLAK ORT. FARKLARI 914 3,531 1,19 0, ,451 1,19 0, ,621 1,09 0, ,849 0,97 0, ,649 1, ,327 1,27 ** 0,07 * 1, ,822 1,03 0, ,092 0,88 0, ,872 1,09 0, ,016 1,03 0, Ortalama 73 3,818 Ortalama 914 3,723 0,09 * En büyük ortalama farkı** En küçük ortalama farkı Yukarıdaki tabloda görüleceği üzere mükelleflerin tüm beklentilerinin karşılanma ortalamasının 3,723 seviyesinde (4 katılıyorum) seviyelerine yakın olduğu görülmektedir. Bir başka deyişle mali müşavirlerden beklentilerinin büyük bir oranla karşılandığını düşünmektedirler. Diğer taraftan mali müşavirlerin, mükelleflerin beklentilerini 3,818 seviyesinde (4 katılıyorum) seviyesinde mükelleflerle neredeyse aynı oranda karşıladıklarını düşündükleri görülmektedir. Mükellefler 4,092 oranıyla en çok muhasebecilerinin vergi hesaplamalarını tam hesaplayıp zamanında ödenmesinin sağlanması konusundaki beklentilerinin karşılandığını düşünmek-

15 tedirler. Bunu ikinci sırayla 4,016 seviyesinde muhasebecilerinin işletmelerinin kar ya da zararını net bir şekilde hesaplaması beklentisi izlemektedir. Mali müşavirler, mükelleflerin kar ya da zararın net bir şekilde hesaplanması beklentilerini 4,425 düzeyinde karşıladıklarını belirtmişlerdir. Bu beklenti, karşılama düzeyi açısından bakıldığında ilk sırada yer almaktadır. İkinci sırada mali müşavirler, mükelleflerin vergi hesaplamalarını tam olarak yapıp vergilerin zamanında ödenmesinin sağlanması konusundaki beklentilerini karşıladıklarını belirtmişlerdir. Bu düzey ise, 4,343 olarak gerçekleşmiştir. Mükellefler ile mali müşavirlerin, mükelleflerin beklentilerine yönelik en büyük seviyede fark ise mali müşavirlerin beklentilerine ilişkin anket sorularında da en büyük fark olarak görüldüğü vergi ödemelerinin muhasebeciler tarafından yapılması ile ilgili bulunmaktadır. En az fark ise neredeyse iki taraf içinde eşit seviyede 3,60 seviyelerinde mali müşavirim mali denetimlerde ve vergi davalarında temsil ve takip yapması ile ilgili mükelleflerin beklentilerinin karşılandığı görülmektedir. 4. Kısım Bulguları: Mükelleflerin Mali Müşavirlerinden memnuniyetleri; Mükelleflerin mali müşavirlerinden memnuniyetlerine ilişkin olarak 7 adet mali müşavirlerin yükümlülükleri ve sorumlulukları ile ilgili ve 1 adet de mali müşavirlerinden genel olarak memnuniyetlerine yönelik sorulara (5'li likert ölçeğe göre) verilen cevapların ortalamaları Tablo 5 de gösterilmiştir. Tablo 5. Mükelleflerin Mali Müşavirlerinden Memnuniyet Düzeyleri 446 SORU GRUBU MÜKELLEFLERİN MALİ MÜŞAVİRLERİNDEN MEMNUNİYETLERİ CEVAP SAYISI ORTALAMA STANDART SAPMA D1 Mali Müşavirin Defter Tutma, Mali tablolar oluşturmasından memnunum/uz 914 4,0941 0,9207 D2 Mali Müşavirin Envanter Değerleme ve Kayıtlarını yapmasından memnunum/uz 914 4,0777 0,8753 D3 Mali Müşavirin Vergi beyannamelerini düzenleme ve takibinden memnunum/uz 914 4,1466 0,8349 D4 Mali Müşavirin SGK ve Çalışma Bakanlığı ile ilgili bilgi,belge ve bildirimler konusunda çalışmalarından memnum/uz 914 3,9530 0,9745 D5 Mali müşavirin işletme sırlarını koruduğunu düşünüyorum/uz 914 4,0602 0,9194 D6 Mali müşavirin işletmemize ilişkin mali denetim yapmasından memnunum/uz 914 4,0055 0,9249 D7 Mali müşavirin sermaye gruplarına şeffaf karşılaştırılabilir, yorumlanabilir, açık, zamanında ve doğru bilgi aktarımından memnunum/uz 914 3,9267 0,9420 D8 Genel olarak muhasebecimden memnunum ,2079 0,8797 Ortalama 4,0590 Mükellefler tüm sorulara ortalama 4,0590 (4 katılıyorum) seviyesinde mali müşavirlerden memnun olduklarını belirtmişlerdir. Mükellefler en yüksek seviyede memnuniyetlerini ise 4,2079 seviyede genel olarak muhasebecimden memnunum sorusuna cevap vermiş ve ikinci yüksek seviyede ise mali müşavirlerin beyanname düzenlemeleri ve takiplerinden memnun olduklarını 4,1466 seviyede belirtmişlerdir.

16 Mükellefler mali müşavirlerinden tüm anket sorularında yaklaşık 4 seviyelerinde memnun olduklarını belirtmek ile birlikte, en az 3,9267 seviyede mali müşavirin sermaye gruplarına şeffaf karşılaştırılabilir, yorumlanabilir, açık, zamanında ve doğru bilgi aktarımından memnun olma konusunda memnun olduklarını belirtmişlerdir. SONUÇ VE ÖNERİLER. İşletmelerdeki faaliyet ve iş hacimleri büyüdükçe işletme ilgililerinin bilgi ihtiyaçları daha da artmakta ve güvenilir mali bilgilere çok hızlı erişim ihtiyaçları olmaktadır. Bu durumda bilgi ihtiyaçlarının giderilmesi gecikme yaşanmaksızın günü birlik kayıt altına alınmaları ile gerçekleşebilmektedir. Bu şekilde iş hacimleri yüksek olan işletmeler bünyelerinde mali müşavir bulundurmakta ya da mali müşavir ile birlikte dışarıdan danışmanlık firmaları ya da yeminli mali müşavirlerden danışmanlık alabilmektedir. Diğer taraftan çoğunluğu yeterli büyüklüğe ulaşamamış işletmeler bağımsız meslek mensupları ile sözleşme yaparak bu ihtiyaçlarını karşılamaktadırlar. Bu durumda ise günü birlik kayıt söz konusu olmayıp, kayıtların yapılması, çoğunlukla takip eden ayın içerisinde KDV beyannamesi verilmesi sürecine kadar ayda bir defa defterlerin yazılması şeklinde olmaktadır. Meslek mensupları ile mükelleflerin yükümlülükleri ve sorumlukları ilgili kanun ve yönetmelikler başta olmak üzere aralarında yapılan sözleşmelerde belirlenmiş bulunmaktadır. Yapılan çalışma Karaman ilinde meslek mensuplarının bu yükümlülüklerini yerine getirmede mükelleflerin büyük oranda memnun olduklarını ortaya koymuştur. Burada mükelleflerin memnun olmadıkları mali müşavirle çalışmaya devam etmeyip yeni bir mali müşavir ile çalışmaya başlamasının etkisi söz konusu olmaktadır. Çalışmaya katılan 10,5 yıllık ortalama çalışma süresine sahip olan mükelleflerin %57,8 i en az bir kere muhasebecisini değiştirdiğini ifade etmiştir. Bu durum mükelleflerin işine gelmeyen ya da memnun olmadığı muhasebecisini çok rahat bir şekilde değiştirebilmesinden kaynaklanmaktadır. Ayrıca mükellefler başta vergisel konular olmak üzere önemli ve yeni konularda sadece kendi mali müşaviri ile yetinmeyip diğer mali müşavirlerden (danışmanlık şeklinde olmayıp) görüşler alarak kendi mali müşavirlerini sınayabilmektedir. Meslek mensupları gerek kendi mükelleflerini ellerinden kaçırmamak gerekse başka meslek mensuplarına ait mükellefleri kazanabilme adına sürekli kendilerini ve bilgilerini yenilemek, güncel tutmak durumunda kalmaktadırlar. 447 Meslek mensupları yükümlülüklerin yerine getirilmesinde VUK nın mükerrer 227 nci maddesi uyarınca meydana gelen vergi ziyaı, ceza ve gecikme faizlerinden dolayı mükellefle birlikte müteselsil sorumlu tutulmuştur. Uygulamada yeminli mali müşavirlerin çoğunlukla sorumlu tutulmasının söz konusu olduğu; fakat mali müşavirlerin uygulamada pek sorumlu tutulmadığı görülmüş olup, mali müşavirler ile yapılan görüşmelerde kendilerinden kaynaklanan çoğunlukla bildirim gecikmesi gibi cezaların ya tamamını ya da mükellef ile birlikte paylaşarak belirli kısımlarını ödediklerini ifade etmişlerdir. Karaman il merkezi Karaman SMMM odasına kayıtlı bağımsız çalışan mali müşavirlerin % 73 ünün ve Karaman ili mükelleflerinin yaklaşık % 13 ünün katıldığı ve değerlendirmelere alındığı bu çalışmada; - Mükelleflerin muhasebecileri ile ilgili olarak neredeyse yarıya yakının ilk aklına gelen vergi ve SGK işlemleri, ikinci sırada ise vergi hesaplanması ile ilgili olarak kâr ve zararın tespiti şeklinde olmuştur. Diğer taraftan da mükelleflerin beklentileri açısından en yüksek beklentilerinin verginin tam hesaplanarak zamanında ödenmesinin sağlanması olduğu görülmektedir. Dolayısıyla mükelleflerin önceliğinin devlet ile ilgili olan (Vergi ve SGK vb) işlemlere yö-

17 nelik olduğunu, diğer taraftan mali müşavirlerin de defterlerini tuttukları işletmelere % 79 luk bir oranla mükellef tabirini kullanmaları, muhasebeci-mükellef ilişkilerinin öncelikli olarak vergisel yönde olduğunu göstermektedir. - Meslek mensuplarının mükelleflerine daha yoğun bir şekilde ilgi göstermesi defterlerin daha sık aralıklarla kayıt altına alınmasını gerektirmektedir. Defterlerin tutulması meslek mensubunun işyerinde veya mükelleflerin işyerlerinde daha sık ve daha yakın bir şekilde bilgi alınarak kayıt yapılmasını dolayısıyla eleman sayısının yeterli miktarda olmasını gerektirmektedir. Çalışmaya katılan meslek mensuplarının %68 inin 0-2 arası personel çalıştırması, yetersiz eleman sayısı olabileceğini göstermekle birlikte eleman sayısının artırılmasının ise ek maliyetlere neden olabilecek bir durum olduğu açıktır. - Bir taraftan mali müşavirlerin başarılı bir şekilde faaliyetlerini sürdürmeleri ve mükellefleri ile uzun dönemli iş ilişkilerinin devam ettirmeleri, diğer taraftan müşterilerin de muhasebeden, muhasebeciden ihtiyaç duyduğu bilgi ve bildirimlerin istedikleri şekilde elde edebilmeleri, birbirlerinin yükümlülüklerini yerine getirmenin yanında beklentilerinin karşılanmasını gerekli kılmaktadır. Mükelleflerine vermiş oldukları hizmet karşılığında ücret alan meslek mensupları ile muhasebeleştirme ve raporlama ihtiyaçları karşılanan mükellefler yükümlülüklerini yerine getirirlerken belli başlı beklentiler içerisinde olmaktadır. - Çalışmamızda hem mali müşavirlerin beklentileri hem de mükelleflerin beklentilerinin incelenmesi amacıyla literatür taraması ve Karaman SMMM odasına kayıtlı mali müşavirler ile yapılan görüşmeler neticesinde beklentiler ortaya konulmuştur. Şüphesiz ki bu beklentilerin tamamı aynı derece de beklentiler olmayıp kimi yüksek derecede, kimi ise düşük düzeyde bir beklenti olabilmektedir. Bu çalışmada bu beklentilerin düzeyi konusunda bir çalışma yapılmamış olup bu beklentilerin karşılanıp karşılanmadığına yönelik bir çalışma yapılmıştır. Meslek mensupları açısından önem derecesi yüksek olan beklentilerin başında meslek mensuplarının mükelleflerinden kayıt altına alınacak bilgi ve belgelerin ve bunlar hakkındaki detayların zamanında alınması ya da alınabilmesi örnek verilebilecek bir beklentidir. - Mali müşavirlerin mükellefler açısından beklentileri iki kısma ayrılabilir. Birinci kısımda kendi faaliyetlerini devam ettirebilmek ve gelir elde etmek için emeklerinin karşılığı olacak bir şekilde ve zamanında ücretlerini almaları ile şahsi ve mesleki yönden saygı görülme istekleri, ikinci kısım olarak ise mükelleflerin muhasebe ihtiyaçlarını karşılamak üzere mükelleflerden beklentileri (belgelerin zamanında düzenli dosyalanması ve zamanında muhasebecisine iletilmesi vb) olarak ayrılabilir. - Mali müşavir - mükellef beklentileri içerisinde en yüksek fark vergi ve benzeri ödemelerin mükellef tarafından yapılıp yapılmamasında görülmektedir. Vergi vb. ödemelerin (emanet ödemelerin) mali müşavirler tarafından ödenmemesi hususunda sözleşmelerde kesin hüküm olmak ile birlikte SMMM odaları tarafından da bu konuda zaman zaman gerekli denetimler yapılıp (vergilerin son ödeme günlerinde bankalarda mali müşavir çalışanların toplu ödeme yapıp yapmadıkları oda tarafından görevlendirilen kişiler tarafından kontrol edilmekte olduğu söylenmiştir), şikayetler komisyonlar tarafından inceleme altına alınsa da, mali müşavirler bu beklentilerine ilişkin soruya (vergi ödemeleri mükelleflerin kendileri tarafından yapılıyor) sorusuna % 100 ü ifade eden likert ölçeğine göre 5 seviyesinde cevap vermemiş olup 4 seviyesinde (3,9452) cevap vermişlerdir. Bu da mali müşavirlerin kendi yanıtlarıyla bir miktarda olsa mükellefleri adına ödemelerine dahil olduklarını göstermektedir. Kaldı ki mükellefler likert ölçeğe göre2,67 ortalama ile vergi ve benzeri ödemeleri kendilerinin yaptığını, (neredeyse ödemelerin yarısını) ifade etmişlerdir. Bu kadar önlemin ve sözleşmenin olmasına rağmen böyle davranma- 448