Komisyon EĞİTİM BİLİMLERİ DERS NOTLARI

Transkript

1

2 Komisyon Yayın Yönetmeni: Seda Çelikkaya Dizgi-Grafik Tasarım: Didem Kestek Kapak Tasarımı: Gürsel Avcı Baskı: Tuna Matbaacılık AŞ. (Ankara ) EĞİTİM BİLİMLERİ DERS NOTLARI ISBN Yayıncı Sertifika No: Matbaa Sertifika No: Kitapta yer alan bölümlerin tüm sorumluluğu yazarlarına aittir. Pegem Akademi Bu kitabın basım, yayın ve satış hakları Pegem Akademi Yay. Eğt. Dan. Hizm. Tic. Ltd. Şti. ye aittir. Anılan kuruluşun izni alınmadan kitabın tümü ya da bölümleri, kapak tasarımı, mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik, kayıt ya da başka yöntemlerle çoğaltılamaz, basılamaz, dağıtılamaz. Bu kitap T.C. Kültür Bakanlığı bandrolü ile satılmaktadır. Okuyucularımızın, bandrolü olmayan kitaplar hakkında yayınevimize bilgi vermelerini ve bandrolsüz yayınları satın almamalarını diliyoruz. 2. Baskı İletişim Karanfil 2 Sokak No: 45 Kızılay / ANKARA Yayınevi: Yayınevi Belgeç: Dağıtım: Dağıtım Belgeç: Hazırlık Kursları: E-ileti: pegem@pegem.net

3 ÖN SÖZ Değerli Öğretmen Adayları, Eğitim Bilimleri alanında temel ve özgün kaynakların adresi olarak kabul edilen Pegem Akademi Yayınevinin geniş yayın yelpazesine yeni bir ürün daha eklemenin gururunu taşıyoruz. Türkiye nin En Çok Satan Ders Notları Kim Korkar? serisinin en güçlü ayaklarından biri olan Kim Korkar Eğitim Bilimleri nden ders notu, içerik ve kapsam açısından son derece doyurucu olduğu kadar görsel açıdan da oldukça hareketli ve estetik bir şekilde hazırlandı. Konu ve alt başlıklarının ayırt edici bir şekilde sunulduğunda öğrenmenin daha etkili olacağı ilkesi dikkate alınarak tasarlandı. KPSS kapsamını fazlasıyla barındıran bu ders notlarıyla başarının kaçınılmaz olduğunu biliyor, şu ana kadar atanmış ve görev yapmakta olan binlerce öğrencimiz gibi sizleri de görevlerinizin başında görmeyi diliyoruz. Pegem Akademi Ailesi

4 KPSS HAKKINDA GENEL BİLGİLER Kamu Personeli Seçme Sınavı (KPSS); 1999 yılından itibaren, kamu kurum ve kuruluşlarında görev alacak olan devlet memurlarını belirlemek üzere yapılan sınavların genel adıdır. KPSS; 1999 ve 2000 yılında Devlet Memurluk Sınavı (DMS) adıyla, 2001 yılında Kamu Memurluğu Sınavı (KMS) adıyla ve 2002 yılından itibaren ise Kamu Personeli Seçme Sınavı (KPSS) adıyla anılmaktadır. KPSS 2006 yılından itibaren ise KPSS/1 ve KPSS/2 adı altında yapılmaktadır. KPSS/1, lisans ve lisansüstü programlarından mezun olanlar ile bu programlardan mezun olabilecek durumda olan kişiler için her yıl yapılmaktadır. KPSS/1 sınavı; 1. KPSS-A sınavı 2. KPSS-B sınavı 3. KPSS-Öğretmenlik sınavı olmak üzere 3 bölümden oluşur. KPSS/2, ortaöğretim okullarından veya ön lisans programlarından mezun olanlar ile mezun olabilecek durumda bulunanlar için iki yılda bir yapılmaktadır. KPSS, doğrudan atama yapacak kamu kurum ve kuruluşları için bir seçme sınavı, giriş sınavı yapacak kamu kurum ve kuruluşları için ise bir eleme sınavıdır. KPSS sonucunda bir kamu kurum veya kuruluşunda çalışmaya hak kazanan devlet memurları kadrolu veya sözleşmeli statüsüyle istihdam edilmektedirler. KPSS A - NEDİR? Kamu kurum ve kuruluşlarındaki müfettiş, uzman, denetmen, kontrolör yardımcılıkları ile kaymakam adaylığı kadroları için yapılan sınavdır. Kamu Görevlerine İlk Defa Atanacaklar İçin Yapılacak Sınavlar Hakkında Genel Yönetmelik te (A) grubu kadrolar; özel yarışma sınavına tabi tutulmak suretiyle ve belli bir yetişme programı sonrası yeterlik sınavına tabi tutularak mesleğe alınan personel için ihdas edilmiş kadrolar olarak tanımlanmıştır. A-grubu kadroları tercih edecek adaylar KPSS ye girdikten sonra kurumlarca yapılacak yazılı veya sözlü sınavlarda da başarılı olmalıdır. Kurum sınavları ve aranılan diğer şartlar kurumun sınav ilanında belirtilmektedir. KPSS B - NEDİR? Müfettiş, uzman, denetmen ve kontrolör yardımcılığı ile kaymakam adaylığı kadroları (A grubu kadroları) dışındaki her kadro KPSS-B kadrosudur. Bu çerçevede, memur, mühendis, tekniker, teknisyen, psikolog, hemşire, sağlık memuru, mimar, veteriner vb. tüm kadrolar KPSS-B kadrolardır. Bu tip kadrolar için ilk kez atanacak olan personelin KPSS ye girerek ilan edilecek KPSS Tercih Kılavuzunda yer alan boş kadrolardan kendilerine uygun olanları tercih etmeleri halinde, puanları ve tercihleri doğrultusunda bilgisayar ortamında yerleştirme işlemleri yapılmaktadır. KPSS Hangi Tarihlerde Yapılır? KPSS/1 sınavı her yılın Haziran ayının sonu ile Temmuz ayının başı arasında Cumartesi ve Pazar günleri olmak üzere toplam iki günde yapılmaktadır. KPSS Oturumları Nelerdir? CUMARTESİ PAZAR SABAH Genel Yetenek Genel Kültür Yabancı Dil Hukuk İktisat İşletme Maliye Muhasebe ÖĞLEDEN SONRA Eğitim Bilimleri Çalışma Ekonomisi ve Endüstri İlişkileri Ekonometri İstatistik Kamu Yönetimi Uluslararası İlişkiler Cumartesi sabah yapılan ilk oturum; Genel Kültür - Genel Yetenek konularını içeren 120 sorudan oluşmaktadır. Genel Yetenek - Genel Kültür oturumu için adaylara 120 dakikalık bir süre verilmektedir. Genel Yetenek - Genel Kültür sınavının akabinde yapılacak yabancı dil testi ise 60 sorudan oluşup bu bölüme 60 dakika süre ayrılmıştır. Cumartesi günü yapılan ikinci oturumda ise eğitim bilimleri konularını içeren toplamda 120 soru bulunmaktadır. Cumartesi öğleden sonra yapılacak bu ikinci oturuma 150 dakikalık bir süre ayrılmıştır. KPSS Oturumlarında Uygulanacak Testlerin Kapsamı Nedir? Yaklaşık Ağırlığı Genel Yetenek Yaklaşık Ağırlığı 1) Türkçe % 50 2) Matematik % 50 a) Sözcük bilgisi % 5 a) Sayılarla işlem yapma % 10 b) Dil bilgisi % 10 b) Matematiksel ilişkilerden yararlanma % 10 c) Anlatım özellikleri % 5 c) Problem çözme % 20 d) Okuduğunu anlama % 30 d) Temel geometri bilgilerinden yararlanma % 5 e) Tablo, grafik okuma ve yorumlama % 5 Genel Kültür Yaklaşık Ağırlığı Yaklaşık Ağırlığı 1) Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi % 40 3) Temel Yurttaşlık Bilgisi % 15 a) III. Selim den itibaren Türk inkılabını hazırlayan etkenler % 5 a) Hukuk başlangıcı ve genel kamu hukuku, devletler umumi ve özel hukuku b) Ulusal Kurtuluş Savaşı % 10 b) Anayasa % 5 c) Atatürk ilke ve inkılapları % 15 c) İdare % 5 d) Atatürk dönemi: İç olaylar ve dış politika % 10 4) Türkiye ve Dünya ile İlgili Genel ve Güncel Sosyoekonomik Konular 2) Türkiye Coğrafyası % 30 5) Türk Kültür ve Medeniyetleri % 10 a) Türkiye nin fiziki özellikleri % 5 a) Selçuklular ve önceki dönem % 5 b) Türkiye nin beşeri özellikleri % 5 b) Osmanlılar dönemi % 5 c) Türkiye nin ekonomik özellikleri % 20 Eğitim Bilimleri Yaklaşık Ağırlığı % 5 % 5 Yaklaşık Ağırlığı Gelişim Psikolojisi % 10 Program Geliştirme % 10 Öğrenme psikolojisi % 25 Öğretim Metotları % 25 Rehberlik % 15 Ölçme ve Değerlendirme % 15

5 GELİŞİM PSİKOLOJİSİ 1 31 ÖĞRENME PSİKOLOJİSİ REHBERLİK PROGRAM GELİŞTİRME ÖĞRETİM YÖNTEM VE TEKNİKLERİ ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME

6 gelişim psikolojisi

7 Bağlanma Kuramları...28 Erikson un Psikososyal Kişilik Gelişim Kuramı...25 Freud un Psikoseksüel Kişilik Kuramı...22 Freud un Psikoanalitik Kişilik Kuramı...21 Kişilik Gelişimi...20 Dil Gelişimi Ahlak Gelişimi Psikolojinin Tarihçesi...3 GELİŞİM PSİKOLOJİSİ Gelişim Psikolojisinde Araştırma Modelleri...4 Gelişim Psikolojisinin Temel Kavramları...5 Gelişimi Etkileyen Faktörler...6 Gelişim Psikolojisinin Temel İlkeleri...7 Bireysel Farklılıklar...8 Gelişim Görevleri... 9 Fiziksel Gelişim: Doğum Öncesinden Ergenliğe Kadar Bruner in Bilişsel Gelişim Kuramı...17 Vygotsky nin Bilişsel Gelişim Kuramı...16 Fiziksel Gelişim: Ergenlik...11 Fiziksel Gelişim: Özet...12 Piaget nin Bilişsel Gelişim Dönemleri: Somut İşlemler Evresi, Soyut İşlemler...15 Bilişsel Gelişim Temel Kavramlar Piaget nin Bilişsel Gelişim Dönemleri: Duyu Devinim Evresi, İşlem Öncesi Evre... 14

8 Gelişim Psikolojisi 3 PSİKOLOJİNİN TARİHÇESİ Psikoloji, bilim dalı olma özelliğini 19. yüzyılın sonlarından itibaren kazanmaya başlamıştır yılında Wilhelm Wundt un ilk psikoloji laboratuvarını kurmasından itibaren, psikolojide farklı birtakım kuram ve yönelimler belirmiştir. Bu akımların özellikleri ve temsilcileri şu şekilde özetlenebilir: Yapısalcılık Temsilcileri: W. Wundt, Titchener İnsan zihni çeşitli bilinç öğelerinden oluşmaktadır. Psikolojinin temel amacı, bilinç denilen bu karmaşık yapıyı çözümlemek, zihnin en yalın öğelerini araştırmak ve bunlar arasındaki ilişkileri anlayarak bunları kanunlar şeklinde formüle etmektir. Yöntem olarak içe bakış yöntemini kullanmıştır. İşlevselcilik Temsilcileri: W. James, J. Dewey, R. Angell Davranışın ve zihinsel yaşamın çevreye uyumla ilgili işlevlerinin de incelenmesi gerektiği üzerinde dururlar. Her davranışın bir işlevi ve amacı vardır. Davranışçılık Temsilcileri: Pavlov, J. B. Watson, Guthrie, Thorndike, Skinner Psikolojinin sadece doğrudan gözlenebilen davranışları incelemesi gerektiğini savunur. Davranışı açıklarken içsel süreçleri ve içe bakış yöntemini reddeder. Davranışı sadece uyarıcı, tepki bağı ile açıklar. Öğrenmeyi mekanik süreçlerle açıklar. Onlara göre hayvan ve insan öğrenmesi aynı süreçlerle açıklanabilir. Bilişsel Psikoanalitik İnsancıl (Hümanistik) Nörobiyolojik Temsilcileri: Wertheimer, Koffka, Köhler, Miller, Piaget, Bruner, Ausebel Bilgi işleme modeli bilginin alınması, işlenmesi, depolanması ve geri çağrılmasından sorumlu süreçlerle ilgilenmişlerdir. Gestalt kuramına göre davranış bütüncül bir şekilde ele alınmalıdır. Öğrenmede ve insan davranışlarını açıklamakta dikkat, algı, kodlama, hatırlama gibi bilişsel süreçlerin önemini vurgular. Temsilcileri: S. Freud, E. Erikson İnsan davranışlarının büyük oranda bilinç dışında yer alan yaşantılar tarafından kontrol edildiğini ve davranışın anlaşılabilmesi için bilinç dışının anlaşılması gerektiğini savunur. Temsilcileri: Maslow, Rogers, Combs İnsan, özünde iyi varlıktır. Koşullar olumlu olduğunda bireyler sahip oldukları potansiyeli sonuna kadar kullanabilme yetisine sahiptirler. Her bireyin dünyayı algılama şekli farklıdır (Fenomen). İnsanı anlamak için öncelikle onun dünyaya bakış açısını anlamak gerekir. Temsilcileri: A. Meyer, J.Hebb Sinir sisteminin davranış, duygu ve düşünceleri anlamada önemli rol oynadığını ileri sürer.

9 4 KPSS Eğitim Bilimleri ARAŞTIRMA MODELLERİ Boylamsal Yaklaşım Kesitsel Yaklaşım Sırasal Desenler Aynı doğum bölüğünden yani aynı yaşta olan bireylerin tekrar tekrar test edilmesi yaklaşımıdır. Boylamsal araştırmada aynı denekler değişik yaşlarda birkaç kez gözlemlenir, zaman içindeki davranış değişikliği ya da kararlılığı kaydedilir. Örneğin, zekânın nasıl geliştiğini anlamak isteyen bir araştırmacının yeni doğan bir çocuk grubunu 3 yaşında, 6 yaşında, 12 yaşında ve 18 yaşında tekrar tekrar incelemesi En önemli dezavantajı zamanın etkisidir. Yani bulunan fark birlikte ortaya çıkan bir değişim mi yoksa tarihsel zamanın etkisiyle ortaya çıkan bir değişme mi ayırt etmek zordur. Kesitsel desen Boylamsal desen Sırasal desenler Farklı yaş gruplarını seçer ve karşılaştırır. Bu yaklaşımda genellikle her denek için bir tek gözlem vardır. Gelişim değişiklikleri farklı yaşlardan deneklerin incelenmesiyle belirlenir. Örneğin, zekânın yaşa göre nasıl bir değişim gösterdiğini incelemek isteyen bir araştırmacının 3, 6, 12 ve 18 olarak farklı yaş gruplarındaki bireyleri değerlendirip zekâdaki yaşa bağlı değişimleri incelemesi En önemli dezavantajı farklı yaş bölüklerinin kendi içinde getirdiği farklılıktır yani yaşla birlikte ortaya çıkan farklılıkların gelişimsel değişim mi, yoksa farklı bölüğün üyesi olmanın mı sonucu olduğunu belirleyememesidir. Yöntem Bulgular Avantajları Dezavantajları Birçok bölüğü bir seferde gözlemleme Bir bölüğü birçok seferde gözlemleme Birçok bölüğü birçok seferde gözlemleme Davranışta yaş farklılıkları Davranışta zaman içindeki değişimler Davranışta yaşa bağlı değişimler Çabuk ve ucuzdur. Gelişimsel eğilimleri gösterir. Bireylerdeki değişimleri gösterir. Yaşın, bölüğün ve toplum değişimlerinin etkilerini ortaya çıkarır. Farklılıklar gelişimsel değişimlerden çok, bölük değişimlerini yansıtabilir. Farklılıklar toplumdaki değişimleri yansıtabilir. Araştırmalar uzun süreli ve pahalıdır. Yinelenen uygulamanın etkisi ve denek kaybı örneklemi bozabilir. Araştırmalar uzun süreli ve pahalıdır Pek çok farklı doğum bölüklerinin tekrar tekrar test edilmesi yaklaşımıdır. Örneğin, araştırıcı bireylerin 4 yaşından 9 yaşına kadar olan psikolojik gelişimlerini incelemek istiyor. Bu yaklaşımla araştırıcı; 4, 5 ve 6 yaşlarından oluşan bir grup ve 7, 8, 9 yaşlarından oluşan ikinci bir grubu alarak inceler. Böylece üç yıllık bir çaba ile altı yıllık veri toplamış olur. Böylece sırasal araştırmalar kesitsel yöntemin temel sorununu (yaşın bölükle karıştırılması sorununu), her yaş düzeyinde birden fazla bölüğü ele alarak çözerler. Örnek Soru Bir araştırmacı çocukların yaşa bağlı konuşma gelişimi örüntüsünü incelemek ister. Bu amaçla iki, dört ve altı yaşlarından ellişer çocuğu rastgele örnekleme yöntemiyle seçerek toplam 150 çocuktan tek seferde veri toplar. Daha sonra verileri çözümleyerek farklı yaşlarda dil gelişimine ilişkin genellenebilir sonuçlar ortaya koyar. Bu araştırmacının kullandığı araştırma yöntemi aşağıdakilerden hangisidir? A) Meta-analiz B) Kesitsel C) Örnek olay D) Nitel E) İzleme Çözüm: Gelişim psikolojisinde en yaygın araştırma deseni, aynı anda farklı yaş gruplarındaki bireylerin belli bir gelişimsel özellik açısından farklılık gösterip göstermediğini inceleyen kesitsel desendir. Buna göre çocukların yaşa bağlı konuşma gelişimi örüntüsünün incelenmesi amacıyla iki, dört ve altı yaşlarından ellişer çocuğu rastgele seçerek hepsinden tek seferde veri toplanması, kesitsel desen kullanıldığını göstermektedir. Cevap B dir.

10 Gelişim Psikolojisi 5 GELİŞİM İLE İLGİLİ TEMEL KAVRAMLAR Büyüme Olgunlaşma Hazır Bulunuşluk Öğrenme Vücudun boy, kilo ve hacim olarak artmasıdır. Büyüme kavramı daha çok fiziksel özellikler için kullanılır ve niceliksel değişiklikleri ifade eder. Örneğin, çocuğun boyunun uzaması, kilo alması... Organların öğrenmenin etkisi olmaksızın, yaşantıdan bağımsız olarak tamamen biyolojik ve kalıtımsal olarak kendilerinden beklenen fonksiyonları yapabilecek düzeye/güce ulaşmasıdır. Yani yaşa bağlı olarak organizmanın kendisinden beklenen davranışı yerine getirebilecek duruma gelmesidir. Örneğin, çocuğun tuvaletini tutup bırakmasını sağlayan kaslar üzerinde denetim sahibi olabilmesi ya da bacak kaslarının yürümeyi sağlayacak kadar güçlenmesi... Olgunlaşmada fiziksel gelişim ve bilişsel gelişim diye adlandırılan iki boyut vardır. Olgunlaşmanın sonucunda meydana gelen davranışlar öğrenme sayılmaz. Olgunlaşmada yaşantının yani öğrenmenin etkisi yoktur. Olgunlaşma, öğrenmenin ön koşuludur. Bireyin zihinsel, sosyal ve fiziksel özelliklerinin öğrenmeye hazır hale gelmesini ifade eder. Diğer bir deyişle, yeni bir öğrenme durumunda bireyin sahip olduğu özelliklerin tümüdür. HAZIR BULUNUŞLUK = Büyüme + Olgunlaşma + Ön bilgi + Motivasyon + Yetenek + Sağlık durumu Her hazır bulunuşluk sorusunda mutlaka yeni bir öğrenme durumundan söz edilir ve yukarıda sıralanan özelliklerden en az ikisi soruda yer alır. Tekrar veya yaşantı sonucu organizmanın davranışlarında meydana gelen kalıcı izli değişikliklerdir. Öğrenmenin gerçekleşebilmesi için organizmanın mutlaka çevre ile etkileşim içinde olması ve yaşantı geçirmesi gerekir. Örneğin, çocuğun yürümesi, konuşması, okuyup yazabilmesi vb. ÖĞRENME = Olgunlaşma + Yaşantı + Kalıcı Davranış Değişikliği Kritik Dönem Bireyler bazı gelişim dönemlerinde ve yaşlarda belli tür öğrenmelere karşı yüksek duyarlılık gösterme eğilimindedirler. Çevre etkilerine karşı daha duyarlıdırlar ve çevrede düzenlenen öğrenme yaşantılarını diğer dönemlerden daha hızlı kazanabilirler. Bu dönemlere gelişimin kritik dönemleri denilmektedir. Örneğin, yetişkinlerin bisiklete binmeyi çocuklardan çok daha zor öğrenmelerinin nedeni kritik dönemdir. Tarihsel Zaman Bireyin yaşadığı zamandaki sosyal ve fiziksel şartların (örn. doğal afetler, savaş, teknolojik ve siyasal değişimler vb.) neden olduğu gelişimi etkileyen faktörlerdir. Örneğin, Filistinli çocukların sözcük hazinelerinde Avrupalı çocuklardan daha fazla silah ve şiddet içerikli sözcüklerin bulunması. Burada can alıcı nokta zamanlamadır. Eğer bireylere yaşamlarının belirli zamanlarında öğrenme fırsatları sağlanamazsa bu öğrenmeler daha sonra ya çok zor gerçekleşir ya da hiçbir zaman gerçekleşemez. Tarihsel zaman sorularında mutlaka deprem, sel, savaş gibi kitleleri etkileyen kitlesel bir olaydan söz edilir.

11 6 KPSS Eğitim Bilimleri GELİŞİMİ ETKİLEYEN FAKTÖRLER Kalıtım İç Salgı Bezleri Çevre Genotip Fenotip Eşey Kromozomlar Otozom Hipofiz Böbrek Üstü Bezleri Tiroit Paratiroit Eşeysel Bezler Pankreas Doğum Öncesi Gelişimi Etkileyen Faktörler Doğum Sırasında Gelişimi Etkileyen Faktörler Doğum Sonrası Gelişimi Etkileyen Faktörler Kalıtım Bireyin genler yoluyla anne-babasından aldığı özelliklerdir. Anne ve babadan gelen hücreler birleşerek döllenen yumurta, zigotu oluşturur. Yumurta ve spermde 23 er kromozom bulunur. Yumurta ve spermdeki 23 er kromozom birleşerek zigotun çekirdeğindeki 46 adet kromozomu ya da 23 çift kromozumu oluşturur. Her kromozomun içinde 2000 adet gen vardır. Kişinin tüm genetik özelliklerinin kodlandığı DNA lar bu genlerde bulunur. Genlerdeki DNA lar organizmanın anahtarlarıdır. Genetik şifreleri ihtiva ederler. Organların oluşumu, diğer genlerin düzenlenmesi, organizma için yaşamsal öneme sahip olan enzimlerin salgılanması vb. DNA tarafından yönlendirilir. Genotip: Anne babadan çocuğa kalıtım yolu ile geçen yapıya denir. Fenotip: Genotip ile bireye aktarılan genetik yapının dışarıdan gözlenebilen şeklidir. İnsan vücudunda 23 çift kromozom bulunur (22 otozom, 1 çift gonozom). Eşey kromozomlar: X ve Y kromozomları eşeyi tayin eden kromozomlardır ve bunlara eşey kromozomları ya da gonozomlar denir. Genellikle eşey kromozomları, gonozomlar, allozomlar ve heterozomlarla aynı anlamda kullanılırlar, bunların zıttı otozom kromozomlardır. Otozom: Eşey kromozomu olmayan, 22 çift kromozomu kapsayan kromozom grubudur. Türlerde çift halinde bulunurlar. X ve Y kromozomları otozomal kromozomlardan değillerdir. 1. HİPOFİZ: Tüm salgı bezlerinin salgılanmasını ve vücudun büyüme dengesini düzenler. 2. TİROİT: Tiroksin salgılar. Tiroksin vücudun metabolizmasını düzenler. Tiroksinin azlığı cüceliğe ve zekâ geriliğine yol açar. Fazlalığı uyuşukluk ve üşümeye yol açar. 3. PARATİROİT: Vücudun kalsiyum ve fosfor dengesini sağlar. Kemiklerin gelişimini, kasların ve sinir sisteminin çalışmasını düzenleyen salgı bezidir. 4. PANKREAS: İnsülin salgılar. İnsülin kandaki şeker miktarını ayarlar. 5. BÖBREK ÜSTÜ BEZLERİ: Salgıları, büyümeye, cinsiyete etki eder ve vücudun duyguların yoğunluğundan korunmasını sağlar. Duygusal gelişimle yakından ilgilidir. 6. CİNSİYET (Eşeysel) BEZLERİ: Bu salgı bezleri kadın ve erkekte cinsel gelişimi sağlar. Hormonlar Doğum Öncesi Gelişimi Etkileyen Faktörler Annenin beslenmesi, kullandığı ilaçlar, herhangi bir stres ya da travmaya maruz kalıp kalmadığı, hamilelikte sigara ya da uyuşturucu kullanımı, hamilelikte geçirdiği hastalıklar gibi faktörler sıralanabilir. Doğum Sırasında Gelişimi Etkileyen Faktörler Doğum sırasında yanlış müdahalelerin yapılması, yanlış doğum tekniklerinin kullanılması, fetüsün oksijensiz kalması, kordon dolanması, bebeğin düşürülme gibi çeşitli travmalara maruz kalması, enfeksiyona yol açabilecek kötü çevre koşulları bu faktörler arasında sayılabilir. Doğum Sonrasında Gelişimi Etkileyen Faktörler İçinde yaşanılan kültür, sosyo-ekonomik düzey, ana baba tutumları, bireyin dünyaya geliş sırası, anne babanın boşanmış olması gibi ailenin özel durumundan kaynaklanan pek çok faktör bireyin gelişimini etkilemektedir. Organların şeklini, gelişim özelliklerini belirleyen temel yapı taşları, iç salgı bezlerinin salgılarına hormon denir. Hormonlar vücudun büyüklüğünü, iç dengeyi ve üremeyi sağlar. Bu nedenle gelişimin biyolojik temellerinin belirlenmesinde hormonlar önemli bir rol oynarlar.

12 Gelişim Psikolojisi 7 GELİŞİMİN TEMEL İLKELERİ Gelişimin belirli bir yönü vardır. Gelişim baştan ayağa, içten dışa doğrudur. Embriyonun önce başı sonra kol ve bacakları, en son ayakları gelişir. Aynı şekilde önce iç organları sonra dış organları gelişir. Örneğin, yeni doğan bir bebeğin en büyük organı başı, en küçük organı ayaklarıdır. Aynı şekilde hamileliğin ilk aylarında ultrason görüntülerinde bebeğin sadece iç organı olan kalp atışının hareketi gözlenebilirken ilerleyen aylarda gözleri ve diğer dışarıdaki organları seçilebilir. Gelişim süreklidir ve belli aşamalarla gerçekleşir. Gelişim belli aşamalara bölünmüş ve her biri, önceki aşamaların birikimlerine dayalı olarak oluşan bir süreç içinde gerçekleşir, yani gelişim birikimli olarak ilerler. Örneğin, çocuk önce nesneleri eylemlerle tanımlayabilir yani sadece yaptığını bilir, daha sonra gördüklerini anlayabilir, daha sonra ise somut olarak göremediği şeyleri bile anlayabilir yani gelişim belirli aşamalarla birikimli olarak ilerler. Gelişim genelden özele, bütünden parçaya doğrudur. Çocuklar önce bütün vücuduyla hareket ederler daha sonra her harekete ilişkin organlarını tek tek kullanmayı öğrenirler. Örneğin, size bir şey vermek isterken nesneyi önce bütün bedeniyle kavramaya çalışır ancak ilerleyen yıllarda sadece ellerini ve parmaklarını kullanarak nesneyi tutabilir ve size uzatabilir. Aynı şekilde önce kaba motor kaslara ilişkin beceriler kazanılır. Daha sonra ince motor kaslara ilişkin beceriler kazanılır. Gelişim nöbetlerle devam eder. Çeşitli dönemlerde değişik gelişim alanları nöbetleşerek ön plana geçebilir. Bir gelişim alanının çok hızlandığı dönemlerde, diğerleri yavaşlayarak geriden takip edebilir. Örneğin, ilköğretim döneminde çocuğun bilişsel özellikleri öne çıkarak hızlanırken boy ve kilo artışı yavaşlar yani fiziksel gelişim hızını keser. Örneğin, önce büyük parçalı legoları tutup birleştirebilirken daha sonra oldukça küçük parçalı legoları tutup birleştirebilir. Aynı şekilde, önce yürümeyi daha sonra kalem tutup bir şeyler boyamayı öğrenirler. Gelişim bir bütündür. Gelişim alanları karşılıklı olarak birbirlerini etkilemektedir. Bir gelişim alanındaki olumlu ya da olumsuz bir özellik diğer gelişim alanlarını da aynı yönde etkiler. Örneğin, bebeklik döneminde babalarının bire bir yakın ilgisi ile büyümüş çocukların, okula başladıklarında akademik ortalamalarının diğer çocuklardan daha iyi olduğu, daha sosyal ve lider özelliklere sahip oldukları ve öz saygılarının daha yüksek olduğu tespit edilmiştir. Benzer şekilde fiziksel olarak daha kilolu ve kısa olan çocukların öz güvenlerinin daha düşük ve sosyal becerilerinin daha kısıtlı olduğu gözlenmiştir. Gelişimde kritik dönemler vardır. Organizma, belli bir zaman diliminde belli öğrenme yaşantılarına ve çevresel etkilere daha açık ve duyarlı bir hale gelir. Örneğin, tuvalet alışkanlığı için kritik dönem 2 yaş ve civarıdır, bu dönemde tuvalet alışkanlığı kazanmayan çocuklar ileriki dönemlerde tuvalet kontrolünde ciddi sıkıntılar yaşayabilirler. Gelişim kalıtım ve çevre etkileşiminin bir ürünüdür. Anne babadan kalıtım yoluyla çocuğa aktarılan birçok özellik çevresel değişkenlere göre biçimlenmektedir. Bu nedenle kalıtım ve çevre özellikleri ortak etkileşerek bireyin gelişimsel özelliklerini belirler. Örneğin, zekânın alt ve üst sınırları kalıtım ile belirlenir. Eğer bireyin çevre koşulları olumlu ise, uyarıcı ve yaşantı zenginliği sunulmuş ise en üst limite kadar çıkabilir ancak eğer çevre koşulları çok kötü ise sınırlı sayıda potansiyelini ortaya çıkarabilir. Gelişimde bireysel farklılıklar önemlidir. Her bireyin kalıtım ve çevre koşulları birbirinden farklı olduğu için, gelişim süreci de farklıdır. Bu nedenle çocukların gelişimi süresince bazı benzer özelliklerin yanı sıra, kalıtsal mirasların ve etkileşimin örüntülerinin farklılığı nedeniyle bazı ayrılıklar göstermeleri de doğal karşılanmalıdır. Örneğin, bütün çocukların bir yaşında yürümelerini bekleyemeyiz. Kimi dokuz aylık iken ilk adımını atar kimisi 1.5 yaşına kadar yürümeyi öğrenemeyebilir.