BAUMGARTEN DAKİ PATLAMA NIN ARZ GÜVENLİĞİNE ETKİLERİ

Transkript

1 BAUMGARTEN DAKİ PATLAMA NIN ARZ GÜVENLİĞİNE ETKİLERİ KRİZ ÖNCESİ ÖNLEMLER & ALTYAPI PLANLARININ ÖNEMİ OĞUZHAN AKYENER

2 Copyright 2017 by TESPAM TESPAM Kurum içi raporudur. Tüm hakları saklıdır. İzinsiz çalışma ve içeriği çoğaltılamaz, yayınlanamaz, kullanılamaz. Türkiye Enerji Stratejileri & Politikaları Araştırma Merkezi Adres: Nasuh Akar M S. No: 8-4 Balgat - Çankaya /ANKARA Telefon: +(90) Eposta: info@tespam.org 1

3 YAZAR HAKKINDA Oğuzhan Akyener ODTÜ, Petrol ve Doğalgaz Mühendisliği Bölümü mezunu olan Oğuzhan AKYENER, 2006 yılı mezuniyetinden bu yana enerji ile alakalı bazı kurumlarda birçok yurt içi ve yurt dışı görevlerde bulunmuş ve yöneticilik yapmıştır. Bunların yanı sıra, Avrupa Birliği, Türkiye, Rusya, İran, Irak, Ortadoğu, Asya ve Kafkas enerji politikaları üzerine uluslararası arenada ses getiren çalışmalara imza atmıştır. Farklı konularda yazmış olduğu 4 adet kitabı bulunan Akyener, halen Türkiye Enerji Stratejileri ve Politikaları Araştırma Merkezi (TESPAM) başkanlık görevini sürdürmektedir. İyi derecede İngilizce bilmektedir. 2

4 İçerik 1. GİRİŞ KRİZDEN ETKİLENECEĞİ DÜŞÜNÜLEN ÜLKELER AVUSTURYA İTALYA ALMANYA SLOVENYA HIRVATİSTAN MACARİSTAN SONUÇ

5 1. GİRİŞ Avusturya / Baumgarten gaz dağıtım merkezinde Salı günü gerçekleşen patlama sebebi ile bir kişinin öldüğü, onlarca kişinin de yaralandığı bilgileri farklı basın kurumlarınca kamuoyuna yansıdı. Fakat bu ölümlerden de ziyade, Avrupa nın yaşanan bu patlama neticesinde yeni bir doğalgaz tedarik krizi ile karşı karşıya kaldığı birçok uzman tarafından dillendirilmeye başlandı. Buna gerekçe olarak da; özellikle bu durumdan en çok etkilenen ülkelerin başında gelen İtalya da acil durum ilan edilmesi üzerinde duruldu. - Peki acaba gerçekten bu patlamadan tedarik kapsamında etkilenen ülkeler yönetilemeyecek büyük bir krizle karşı karşıya mı kalmışlardı? - Yoksa ortadaki kriz sadece İtalya yı mı etkileyecekti? - Acaba İtalya bu krizi yönetebilir miydi? - Doğalgaz fiyatlarının patlamayla birlikte iki katına çıkması nasıl yorumlanmalıydı? Bu soruları cevaplandırmak için, öncelikle Baumgarten a gelen ve oradan ilgili ülkelere dağılan boru hattı sisteminin incelenmesi gerekmektedir. Bu kapsamda aşağıda yer alan iki harita incelendiğinde: Harita 1: Avrupa ya Gelen Rus Doğalgaz Boru Hatları (Kaynak: RUSSIAN CHESS ON GAS POLITICS: EVALUATION OF TURKISH STREAM, Akyener, Energy Policy Turkey, Issue 1) 4

6 Harita 2: Baumgarten Gaz Dağıtım Merkezi (Kaynak: THE BAUMGARTEN NATURAL GAS HUB, Gas Connect Austria) - Rusya dan yola çıkan gazın bir bölümü Avusturya daki Baumgarten gaz dağıtım merkezine geldikten sonra, buradan da Slovenya, Hırvatistan, İtalya, Macaristan ve Almanya ya dağılmaktadır. - Yaklaşık olarak yıllık bu merkezden 40 milyar m3 civarında gaz geçisi olmaktadır. - Bu 40 milyar m3 ün yaklaşık 8 milyar m3 ü Avustruya da tüketilmekte ve kalan kısım, yukarıda ifade edilen ülkelere dağıtılmaktadır. - Bu gaz hacmi içerisindeki en büyük pay ise İtalya ya sevk edilmektedir. - İlgili dağıtım merkezinin işlevini yitirmesi, ilgili ülkelerin gaz tedariğinde sıkıntı yaşamaları anlamına gelecektir. - Bu durumdan da haliyle en fazla mağduriyet yaşayacak olan ülke İtalya olacaktır. Yapılan genel açıklama ve yorumlardan sonra da; aşağıdaki bölümlerde ilgili ülkeler ve ülkelerin yaşanan krizden etkilenip, etkilenmeyecekleri değerlendirilecektir. 5

7 2. KRİZDEN ETKİLENECEĞİ DÜŞÜNÜLEN ÜLKELER 2.1 AVUSTURYA Avusturya nın genel gaz denklemi incelendiğinde; - Elektrik üretiminin yaklaşık %21 i gaz çevrimi ile gerçekleşmektedir. - Gaz ithalatının %76 dan fazlası Rusya dan yapılmaktadır. - Ülkeye giriş yapan gazın %80 i ya ihraç edilmekte yada transit usulüyle taşınmaktadır. - Bu nakliyatın önemli bir bölümü İtalya ya yapılmaktadır. - Hemen hemen iç tüketime yakın seviyelerde; 8,3 bcma (milyar m3/yıl) lık kapasiteye sahip depolama imkanı mevcuttur. - Harita 2 de görülen: o Almanya ya ihracat kapsamında: WAG: 7,8 bcma PW: 5 bcma o Slovenya ya (oradan da Hırvatistan a) ihracatı sağlayan: MAB: 8,1 bcma KIP: 5,5 bcma SOL: 3,7 bcma o Macaristan a ihracatı sağlayan HAG: 4,1 bcma o İtalya ya ihracatı sağlayan TAG: 37 bcma yıllık kapasiteye sahiptir. o İthalat kapsamında da ilgili hatların uzantılarına dikkat edilecek olursa: PW: 6,3 bcma, WAG: 3,7 bcma, MAB: 50,3 bcma, KIP: 5,5 bcma, TAG: 6,2 bcma lık yıllık kapasitelere sahiptir. o Yani anlaşılabileceği üzere, ülkenin ilgili boru hatları ile toplamda 72 bcma lık ithalat, 71,2 bcma lık da ihracat kapasitesi bulunmaktadır. Bu denklemde ortaya koyulan veriler incelendiğinde, çok ciddi oranda Rus gazına bağımlı olsa da, sahip olduğu depolama kapasitesi sayesinde Avusturya yaşanan bu krizden arz güvenliği anlamında etkilenmeyecektir. Avusturya nın aksine, buradan gaz tedariği yapan ülkelerin incelenmesi, özellikle en büyük tedarikçi konumundaki İtalya ya odaklanılması gerekmektedir. 2.2 İTALYA Yıllık ortalama 65 milyar m3 gaz tüketildiği, bunun da yaklaşık %30 unun Baumgarten üzerinden (TAG boru hattı ile) tedarik edildiği dikkate alınırsa, endüstriden, konutlara, enerji üretiminden ulaşıma kadar çok yönlü kullanımı olan gaz ihracatının aksaması İtalya yı, hele de içinde bulunduğumuz kış döneminde, diğer ilgili ülkelere nazaran çok daha zorlu bir duruma düşürecektir. 6

8 Peki İtalya nın elinde imkanlar nelerdir? Diğer bir ifade ile İtalya ciddi bir mağduriyet yaşamadan bu krize çözüm bulabilecek midir? Bu noktada akla gelen en kestirme çözüm olarak; - Depolardaki kaynaktan kullanma, - Böyle bir imkan yoksa ya da yetersiz ise; o Talebi düşürme, yani: tüketimde bir düzenleme ile gaz tüketimini azaltmaya yönelik tasarruf yapma o Ve yeni kaynak temin etme, yani: kısa vadede boş kapasiteye de bağlı olarak değişebilecek olan diğer boru hatlarını kullanarak doğalgaz & mevcut tesisleri kullanarak LNG ithalatını arttırma stratejileri değerlendirilebilecektir. Gaz tüketimini düşürme babında; konutlar ya da endüstride kullanılan doğalgazdan kesinti yapmak yerine, çevrim santrallerinin payında azaltıma gitmek ve doğalgazdan üretilen elektrik miktarını azaltmak gayet yerinde sayılabilecek bir hamledir. İtalya da tüketilen elektriğin %40 a yakını doğalgaz çevrim santrallerinden üretilmektedir. Yani bu tüketim kaleminde kısıntıya gidilerek, doğalgazdan elektrik üretmek ve yeni doğalgaz kaynak arayışında olmak yerine, üretilen elektrik miktarını azaltarak elektrik ithalatı yapmak gayet yerinde bir çözüm olabilecektir. Bu sayede kışın zaten ciddi oranda artmış olan talepte önemli bir azalma gerçekleşebilecektir. İkinci strateji kapsamında yeni kaynak temini için ise; mevcut altyapı kullanılarak başka kaynaklardan ikame gaz ithalatı yapılmasının değerlendirilmesi gerekmektedir. Bunun için de öncelikle İtalya nın gaz ithalat altyapısının yeterliliğine bakılmalıdır. İtalya nın gaz ithalat altyapısı genel anlamda incelendiğinde: - İtalya nın gaz tüketimi 65 bcma civarındadır. - Yaklaşık 5,5 bcma lük hacim iç üretim imkanları ile karşılanmaktadır. - Kalan 60 bcma ise ithal edilmektedir. - İthal edilen bu hacmin yaklaşık olarak: o 24 bcma sı Baumgarten üzerinden boru hattları ile Rusya dan, o 18 bcma sı boru hattı ile Cezayir den, o 6 bcma sı LNG olarak Katar dan, o 4,2 bcma sı boru hattı ile Libya dan, o 2,5 bcma sı Hollanda dan İthal edilmektedir. İlgili ithalat yapılabilecek tesislere ise aşağıda yer verilmiştir: Baumgarten üzerinden gelen hat, TAG: 37 bcma, Cezayir üzerinden gelen hat, Transmediterranean Enrico Mattei: 33,5 bcma, Libya üzerinden gelen hat, Greenstream: 8 bcma, Almanya üzerinden gelen hat, TENP: 21 bcma, Slovenya ile arasındaki çift yönlü hat, Grorizia Sempeter): 1 bcma, Porto Levante deki Adriatic LNG istasyonu: 8bcma, Panigaglia LNG İstasyonu: 3,5 bcma, OLT LNG İstasyonu: 3,8 bcma 7

9 Bu tesislerden de anlaşılacağı üzere, İtalya nın boru hatları ile yaklaşık (maksimum seviyede) 100 bcma lık, LNG olarak da 15 bcma lık bir tedarik kapasitesi bulunmaktadır. Şimdi Baumgarten dan gelen TAG hattının devre dışı kalması durumunda, o hattan ortalama olarak taşınan 24 bcma lık hacmin, diğer hat ve tesisler kullanılarak temin edilmesi kapsamında, ilgili seçeneklerdeki (kış koşulları düşünülerek bir indirgeme yapıldığında) yaklaşık- boş kapasiteler hesaplanırsa; Cezayir üzerinden gelen hatta: 12 bcma, Libya üzerinden gelen hatta: 2 bcma, Almanya üzerinden gelen hatta: 15 bcma, LNG tesislerinde: 4 bcma lik boşluk olabileceği tahmin edilecektir. Yani italya nın bu krizde ilgili tesislerini kullanarak, TAG dan alamadığı 24 bcma lık hacmi ikame etmek için yeni kaynak ihtimallerini değerlendirebileceği tesis altyapısı mevcuttur. Bunun yanında, patlamanın yaşandığı Salı günü itibarı ile Baumgarten üzerinden İtalya ya nakledilen Rus gazının günlük 100 milyon m3 civarında olduğu düşünülürse, bu hacim bir yıla tamamlandığında, 36 bcma olacağı anlamına gelecektir. Tabii gerçek yıllık ortalamanın 24 bcma lar civarında olmasının sebebi kışın çok, yazın az gaz tüketilmesidir. Yani bu durumda, kış koşullarına uyarlandığında dahi ilgili hacmin hemen hemen boş kapasiteler devreye alınarak karşılanması söz konusu olabilecektir. Not: Tabii bu rakamlar yıl bazında en iyi koşullarda kurgulanmış ortamalardır. Yani yazın düşen günlük tüketim değerleri kışın iki katına dahi çıkabilecektir. Bu sebeple patlamanın yaşandığı ve arızaların giderileceği dönemin kış ayları olduğu ve olacağı düşünülürse, ilgili rakamların o şartlar altında günlük olarak revize edilmesi gerekmektedir. O detaya sahip olunan veriler kamuya açık kaynaklardan ulaşılamayacağı için burada yapılan analizler yıllık bazda değerlendirilecektir. Buradan da anlaşılacağı üzere, Baumgarten daki patlama neticesinde acil durum kararı alan İtalya mevcut tesislerini kullanarak ve biraz da tüketimi düşürücü önlemler ile bu krizi atlatabilecektir. Tabii bu noktada aynı zamanda, tesisler olsa da, özellikle ilgili hatların bağlı olduğu ülkelerin kaynak arz edip, edemeyeceği önemlidir. Kış koşullarında bu konularda da aksaklıklar yaşanabileceği unutulmamalıdır. Kaynak bulunmasında sıkıntı yaşansa dahi, İtalya nın sahip olduğu 16,5 bcma lık depolama kapasitesi de önemli bir çözüm opsiyonu olarak düşünülebilecektir. Sonuç olarak, gaz tüketiminin nerdeyse %30 unu karşıladığı Baumgarten rotasında meydana gelen patlamaya karşı önlem alabilmek için İtalya nın bir acil durum planını uygulamaya geçirmesi gayet yerinde bir adımdır. Bunun yanı sıra, depolama imkanlarının da yetersiz kaldığı durumda ikame kaynak temin etmesi de gerekli olabilir. Bunun için altyapısı mevcuttur. Ayrıca bir hub price mekanizması ile işleyen piyasasında, patlamanın hemen akabinde anlık gaz fiyatlarının iki katına çıkması durumu da normal karşılanabilecek bir gelişmedir. Bundan sonra da kriz çözülene kadar iki katı oranında olmasa da, gaz fiyatlarının olağan düzeyin üzerinde seyredeceği de öngörülebilecektir. Çünkü hem spot fiyatlara endeksli yeni ikame kaynaklar hem de olası depolanmış gaz tedariğinin maliyetleri ve fiyatları uzun dönem anlaşmalarla fiyatlandırılmış Rus gazına göre pahalı olacaktır. Sonuç olarak, İtalya için bir risk söz konusudur. Fakat riskin boyutları çok da büyütükecek seviyelerde değildir. 8

10 2.3 ALMANYA Almanya ithal ettiği gazın yaklaşık %35 ini Rusya dan, %34 ünü Norveç ten, %29 unu Hollanda dan tedarik etmektedir. İthal ettiği Rus gazını ise tedarik edebileceği çok çeşitli hatlar ve güzergahlar bulunmaktadır. Sadece direk olarak Rusya dan gelen Nordstream hattı dahi Baumgarten üzerinden gelen hatlarda yaşanabilecek kesintileri ikame etmek için yeterlidir. Kaldı ki, 24 bcma lık yer altı depolama tesisleri ve iç piyasalara nakli sağlayan yeterli dağıtım hatları da bulunmaktadır. Yani Almanya gaz tedariği açısından yaşanan bu kesintinin bir risk olarak değerlendirilmesi söz konusu değildir. 2.4 SLOVENYA Slovenya da doğalgazın genel enerji denklemindeki ağırlığı %3 ler civarındadır. Elektrik üretimindeki payı ise %8 in altındadır. Bu sebeple üretimin ihmal edilecek düzeylerde olduğu düşünülürse, tüketim ve ithalat oranları da 0,8 bcma nın altındadır. Doğalgaz da çoğunlukla sanayide kullanılmaktadır. Bu sebeple gaz talebi düşük de olsa, kesinti yaşanması endüstriyi etkileyeceğinden önemli sayılabilecektir. Bu talebin çoğu Avusturya üzerinden sağlandığından, o hattın tamamen kesilmesi durumunda alternatif olan İtalya ve Macaristan dan gelen hatlardan tedarik sağlanabilmesi konusunda da riskler bulunacaktır. Fakat yine de, talebin düşük seviyelerde oluşu sayesinde bir çözüm üretmek mümkün olabilecektir. Bu noktada en iyi çözüm Macaristan üzerinden ve belki Macaristan Hırvatistan üzerinden Rus gazını tedarik etmeye devam etmek olabilecektir. 2.5 HIRVATİSTAN Ülkedeki gaz tüketimi 3 bcma civarındadır. Bu hacmin de yaklaşık %60 ı iç kaynaklardan üretilmektedir. Yani geriye arz noktasından 1 bcma dan daha az bir hacim kalmaktadır. Bu hacmin tedariği için 0,6 bcma lık mevcut depolama tesislerinin de kullanımına ek olarak, bir süreliğine mevcut sahalardan biraz daha fazla üretim takviyesi yapılması ve belki biraz da tüketim planlaması yapılması yeterli olacaktır. Ayrıca ülkenin Macaristan üzerinden de 2,5 bcma lık tedarik altyapısı mevcuttur. Slovenya üzerinden nakledilen gazın kesintiye uğraması bu sebeple önemli bir etki doğurmayacaktır. Aksine Slovenya nın dahi Macaristan üzerinden gelen hat ile takviye yapılarak beslenmesi söz konusu olabilecektir. 9

11 2.6 MACARİSTAN Macaristan, yaklaşık 2 bcma üretim yapmakta ve 8 bcma da gaz ithalatı yapmaktadır. Bu ithalatın yaklaşık 2,5 bmca sı Avusturya üzerinden tedarik edilmektedir. Kesintiye uğrayan bu hacmin ise Rusya dan Ukrayna üzerinden gelen 19 bcma kapasiteli Brotherhood boru hattının boş kapasitesinden de kolaylıkla karşılanabilmesi mümkündür. Tüm bunların yanında sahip olunan 5,6 bcma kapasiteli depolama tesisleri de sadece Romanya için değil, bölge ülkeler için de gündeme getirilebilecek önemli bir kaynaktır. Hatta bu hattan gelebilecek ilave gaz ile Hırvatistan ve özellikle Slovenya ya da takviye yapılması söz konusu olabilecektir. Ayrıca Slovenya üzerinden de İtalya ya 1 bcma lik gaz sevkiyatı değerlendirilebilecektir. Yani Macaristan için de önemli bir risk bulunmamakla birlikte, diğer ülkeler için böyle durumlarda dikkate alınması gereken bir potansiyel tedarikçidir. 3. SONUÇ Baumgarten gaz dağıtım merkezinde yaşanan patlama nedeni ile ilgili ülkelerde tedirginlik yaşanmış ve özellikle İtalya da acil durum ilan edilmiştir. Patlamanın neticelerinin detaylı incelenmesi ile yaşanan sorunun ve aksaklığın ne kadar zamanda çözümlenebileceği netleşecektir. Fakat en iyi ihtimalle dahi ilgili tesisin tekrar faaliyete geçmesi için birkaç haftaya ihtiyaç duyulacağı kesindir. Bunun yanında hasarın boyutlarına bağlı olarak, bu onarım süreci aylar bazında dahi değerlendirilebilecektir. Krizin ne kadar süreceği belli olmasa da, bu çalışmada nasıl önlemler alınabileceği ve ilgili ülkelerin hagi oranda etkilenebileceği incelenmiştir. Yapılan analizlerden de anlaşılacağı üzere, Baumgarten da yaşanan patlama sebebi ile aksayan gaz sevkiyatında etkilenen en önemli ülke İtalya dır. Aynı hattan beslenen Avusturya, Almanya, Slovenya, Macaristan ve Hırvatistan ın aynı derece problemlere ve risklere maruz kalması durumu söz konusu değildir. İtalya nın da bu riskleri ve geçici mağduriyeti bir eylem planı ile başarılı bir şekilde altedebilmesi mümkün görülmektedir. Buradan da anlaşılacağı üzere, yaşanan bu kriz göstermektedir ki; - Depolama imkanları bu tarz kriz süreçlerinde çok önemlidir. - Alternatif tedarik imkanları için boru hattı ve yüzey tesisi gibi imkanların da bulunması hareket kabiliyeti sağlamaktadır. - Bu tesislerin olmaması durumunda zaten alternatif kaynak temininden söz etmek mümkün değildir. - Tesislerin varlığında ise ilgili tedarikçilerin üretim kapasitelerinin anlık takip ediliyor oluşu ve limitlerinin bilinmesi önemlidir. - Tüm bunların yanı sıra ülke içi üretim de ciddi bir esneklik sağlamaktadır. 10

12 - Doğalgazın en çok kullanıldığı alanlar olan çevrim santrallerine ayrılan pay ile oynanarak da kriz süreci yönetimi sağlanabilir. - Ayrıca hemen hemen ilgili ülkelerin hepsinin bu tarz krizlere karşı altyapısı ve stratejileri yeterli olarak atfedilebilecektir. Bu arada Balkanlar ve Güney Doğu Avrupa için Türk Akımı Projesi nin, TANAP-TAP ile gelen Azerbaycan gazının da İtalya için de ne derece önemli bir alternatif olacağı daha net anlaşılmıştır. 11