2 GİRİŞ RAPORUN AMACI, KAPSAMI VE ORGANİZASYONU ÇALIŞMA YÖNTEMİ, BULGULARIN ÖZETİ... 15

Transkript

1

2 Bu Fizibilite Dokümanı, Hemosoft Bilişim ve Eğitim Hizmetleri A.Ş. (Danışman) tarafından yapılan araştırmalar ile Çorum Organize Sanayi Bölgesi Müdürlüğü (ÇORUM OSB) tarafından sağlanan materyal ve bilgiler ışığında, Danışman ın ilgili danışmanlık sözleşmesinde açıklandığı üzere 08 Mart 2012 tarih ve sayılı Resmi Gazetede yayımlanarak Çorum Teknoloji Geliştirme Bölgesi olarak ilan edilen Çorum Organize Sanayi Bölgesi Sosyal Tesisleri ne yapılacak yatırımlar için fizibilite raporu oluşturulması danışmanlık görevine istinaden hazırlanmıştır. Fizibilite Dokümanı (bu dokümana yapılan referansların, bu doküman ile ilgili olarak yazılı ya da sözlü olarak sağlanmış ya da sağlanabilecek her türlü bilgiyi içereceği düşünülecektir) yalnızca hitap ettiği kişilerin ve bu kişilerin danışmanlarının kullanımına yöneliktir. İşbu yazının kabulüyle her katılımcı (ÇORUM OSB ile imzalanması söz konusu olabilecek Gizlilik Anlaşması çerçevesinde taşıyabileceği diğer yükümlülüklere ek olarak), kendisinin ve aracılarının, temsilcilerinin, yönetici ve çalışanlarının işbu Fizibilite Dokümanı nı ÇORUM OSB nin önceden yazılı onayı alınmadan hiçbir zaman bütün olarak ya da parçalar halinde diğer kişilere kopyalamayacağını, çoğaltmayacağını ya da dağıtmayacağını ve burada sözü geçen henüz halka ulaşmamış tüm bilgileri gizli tutacağını ve işbu Fizibilite Dokümanı nı yalnızca yatırım fırsatının daha ayrıntılı olarak incelenip incelenmemesine ilişkin karar verme amaçlı kullanacağını kabul eder. Fizibilite dokümanın hazırlanmasında ÇORUM OSB ve diğer kurumlardan alınan veriler doğru olarak kabul edilmiştir. Bu verilerin doğruluğu ile ilgili olarak Danışman sorumlu tutulamaz. İşbu Fizibilite Dokümanı nda açıklanan yatırım fırsatını değerlendirecek herhangi bir kişi, yatırım fırsatına yönelik olarak yaptığı tüm tekliflerde, sözleşmelere taraf olurken ya da teklifi yaparken bu dokümanda yer alan herhangi bir beyan ya da ifadeye dayanmadığını ya da bu beyan ve ifadeleri esas alarak söz konusu sözleşmeye taraf olmadığını ya da teklif yapmadığını kabul eder. Aksi ifade edilmedikçe, bu Fizibilite Dokümanı ÇORUM OSB nın mülkiyetinde olacaktır. ÇORUM OSB ve Danışman bu Fizibilite Dokümanı nın herhangi bir zamanda iadesini talep etme hakkını (yazının tüm kopyaları ve örnekleriyle birlikte) saklı tutar. Bu Fizibilite Dokümanı burada açıklanan yatırım fırsatının verilmesine yönelik bir teklif ya da davet niteliğinde değildir ve hiçbir sözleşmenin temelini oluşturmayacaklardır. Danışman burada açıklanan yatırım fırsatının verilmesiyle ilgili olarak başka hiç kimse adına değil, yalnızca ÇORUM OSB adına hareket etmektedir; sağlanan danışmanlığa yönelik sağlanan koruma şartları hakkında ÇORUM OSB hariç hiç kimseye karşı sorumlu olmayacaklardır. 1

3 A. YÖNETİCİ ÖZETİ Teknoloji Geliştirme Bölgeleri (TGB); sınai, teknolojik ve kentsel gelişme amaçlarının bütünleştiği bir sanayi odağı geliştirme aracı olarak tanımlanabilir. Özellikle son yıllarda, bilimsel bilgiyi teknolojinin hizmetine en kısa sürede sunabilmenin önemi göz önüne alınarak, gelişmiş ve gelişmekte olan ülkelerde; üniversite, araştırma kurum ve kuruluşları ile kamu ve sanayi kesimi arasında işbirliğinin geliştirilmesi ve güçlendirilmesi amacıyla çok sayıda bilim ve teknoloji parkları, teknoloji geliştirme bölgeleri oluşturulmuştur. Fizibilite raporumuzun hazırlanması öncesinde, Çorum ilinin içinde bulunduğu sosyoekonomik, sektörel-bölgesel Ekonomik ve Fiziksel Altyapının uygunluğu açısından yapılan ön değerlendirmeler sonucu bu bölgede de bir Teknoloji Geliştirme Bölgesi kurulum ihtiyacı olduğuna kanaat getirilmiştir. Bu rapor, Çorum ilimizin bilgiye dayalı yenilikçi ürün geliştirme potansiyelinin arttırılmasına ve Çorum ilinden başlayarak bölgeye ve ülke yayılacak ulusal düzeyde bir katma değer oluşturulmasına imkan tanıyabilecek Çorum OSB TGB nin işletime geçmesine dönük olarak Teknokent binasının inşaa edilmesi ve faaliyete geçirilmesini konu almaktadır. Fizibilite raporu, kesin yatırım kararının verilmesinde projenin teknik, ticari, finansal, ekonomik, sosyal ve kurumsal yapılabilirliklerini analiz eden bir çalışmadır. Fizibilite etüdü sonuçları, bölgede kurulacak böyle bir teknokentin ekonomik ve finansal performans göstergeleri açısından (NBD, İVO v.b.) yapılabirliğine ve yüksek fayda maliyet oranlarına sahip olduğuna işaret etmektedir. Ayrıca duyarlılık analizleri sonuçları, analizlerde kullanılan bazı temel varsayımlarda belirli oranlarda sapmalar gözlemlense dahi, yatırım fayda-maliyet etkinliğini belirli ölçülerde koruyabildiğini göstermektedir. Analizler aynı zamanda bölgede böyle bir yatırım yapılmasının, bölgesel ve sosyal faydalarının en az ekonomik ve finansal faydaları kadar önemli olduğunu gösteren bulgulara işaret etmektedir. 2

4 B. ANA RAPOR 1 İÇİNDEKİLER 2 GİRİŞ RAPORUN AMACI, KAPSAMI VE ORGANİZASYONU ÇALIŞMA YÖNTEMİ, BULGULARIN ÖZETİ SONUÇLAR VE ÖNERİLER PROJENİN TANIMI VE KAPSAMI PROJENİN ADI PROJENİN AMACI PROJENİN ANA AMACI PROJENİN ÖZEL AMAÇLARI PROJENİN ÇIKTILARI PROJENİN TEMEL FAALİYETLERİ PROJE SAHİBİ KURULUŞ VE YASAL STATÜSÜ PROJE YÜRÜTÜCÜSÜ KURULUŞ PROJENİN UYGULAMA SÜRESİ VE ZAMAN PLANI PROJENİN ARKA PLANI SOSYO-EKONOMİK DURUM (GENEL, SEKTÖREL VE/VEYA BÖLGESEL) SEKTÖREL VE/VEYA BÖLGESEL POLİTİKALAR VE PROGRAMLAR GELİŞEN SEKTÖRLER VE POTANSİYEL KÜMELER KURUMSAL YAPILAR VE YASAL MEVZUAT (TEŞVİK VE YİD MEVZUATI GİBİ) PROJE FİKRİNİN KAYNAĞI VE UYGUNLUĞU PROJENİN SEKTÖREL VE/VEYA BÖLGESEL KALKINMA AMAÇLARINA (POLİTİKA, PLAN VE PROGRAMLAR) UYGUNLUĞU PROJENİN GEÇMİŞ, YÜRÜYEN VE PLANLANAN DİĞER PROJELERLE İLİŞKİSİ PROJENİN İDARENİN STRATEJİK PLANI VE PERFORMANS PROGRAMINA UYGUNLUĞU PROJE FİKRİNİN ORTAYA ÇIKIŞI PROJEYLE İLGİLİ GEÇMİŞTE YAPILMIŞ ETÜT, ARAŞTIRMA VE DİĞER ÇALIŞMALAR GENEL İŞLETME VE İŞGÜCÜ BİLGİLERİ ÜRETİM VE PAZAR DURUMU GELECEĞE DÖNÜK YAKLAŞIMLAR

5 İŞLETMELER ARASINDAKİ İŞBİRLİĞİ VE KÜMELENME İŞLETMELERİN AR-GE YAPISI PROJENİN GEREKÇESİ ULUSAL VE BÖLGESEL DÜZEYDE TALEP ANALİZİ TALEBİ BELİRLEYEN TEMEL NEDENLER VE GÖSTERGELER İNOVASYON VE REKABET ÜLKEMİZ AÇISINDAN İNOVASYON İNOVASYON ORTAMI ÜLKEMİZDE ÜNİVERSİTE SANAYİ İŞBİRLİĞİ TEKNOLOJİ GELİŞTİRME BÖLGELERİ TALEBİN GEÇMİŞTEKİ BÜYÜME EĞİLİMİ AR-GE VE AB DESTEKLERİ AR-GE DESTEKLERİ AB DESTEKLERİ MEVCUT TALEP DÜZEYİ HAKKINDA BİLGİLER BÖLGENİN AR-GE VE İNOVASYON DESTEKLERİNDEN YARARLANMA DURUMU AR-GE VE İNOVASYON ALTYAPISI MEVCUT KAPASİTE VE GEÇMİŞ YILLAR KAPASİTE KULLANIM ORANLARI ULUSAL VE BÖLGESEL DÜZEYDE GELECEKTEKİ TALEBİN TAHMİNİ BÖLGENİN EKONOMİK BÜYÜME SENARYOSU (HEDEF VE STRATEJİLER) VE TALEP TAHMİNLERİ İLE İLİŞKİSİ İNOVASYON STRATEJİSİ: VİZYON VE AMAÇLAR STRATEJİK ATILIM ALANLARI HEDEF VE STRATEJİLERİN ÖNERİLEN YATIRIM VE TALEP İLE OLAN İLİŞKİSİ TALEBİN GELECEKTEKİ GELİŞİM POTANSİYELİ VE TALEBİN TAHMİNİ TALEP TAHMİNLERİNE TEMEL TEŞKİL EDEN VARSAYIMLAR, ÇALIŞMALAR VE KULLANILAN YÖNTEMLER (BASİT EKSTRAPOLASYON, MODEL VB.) MAL VE/VEYA HİZMETLERİN SATIŞ-ÜRETİM PROGRAMI SATIŞ PROGRAMI ÜRETİM PROGRAMI PAZARLAMA STRATEJİSİ (FİYATLANDIRMA, TANITIM VE DAĞITIM) PROJE YERİ/UYGULAMA ALANI FİZİKSEL VE COĞRAFİ ÖZELLİKLER

6 COĞRAFİ YERLEŞİM İKLİM (YAĞIŞ ORANI, NEM, SICAKLIK, RÜZGAR VB.) TOPRAK VE ARAZİ YAPISI İLE İLGİLİ BİLGİLER BİTKİ ÖRTÜSÜ SU KAYNAKLARI DİĞER DOĞAL KAYNAKLAR EKONOMİK VE FİZİKSEL ALTYAPI (HAMMADDE KAYNAKLARINA ERİŞİLEBİLİRLİK, ULAŞIM VE HABERLEŞME SİSTEMİ, SU-ELEKTRİK-DOĞAL GAZ ŞEBEKELERİ, ARAZİ KULLANIMI, YAN SANAYİ, DAĞITIM VE PAZARLAMA OLANAKLARI VB.) EKONOMİK YAPI SANAYİ VARLIĞI ÇORUM İLİ SANAYİ YAPISI YENİ SANAYİ ODAĞI ÇORUM SANAYİ GENEL YAPI ÇORUM VE YAKIN ÇEVRESİ (TR83) İMALAT SANAYİ RAKAMLARI SANAYİ SİCİLİNE KAYITLI TESİSLER SANAYİ ALTYAPISI TARIM HAYVANCILIK ORMAN MADENCİLİK TURİZM SERMAYE PİYASASI İŞLEMLERİ ULAŞIM ÇTSO FUAR KOMPLEKSİ SOSYAL ALTYAPI (NÜFUS, İSTİHDAM, GELİR DAĞILIMI, SOSYAL HİZMETLER, KÜLTÜREL YAPI) KURUMSAL YAPILAR ORGANİZE SANAYİ BÖLGELERİ ÇORUM OSB ÇORUM SUNGURLU OSB ÇORUM MERZİFON OSB KÜÇÜK SANAYİ SİTELERİ

7 SEKTÖREL DAĞILIM GIDA ÜRÜNLERİ VE İÇECEK İMALATI SEKTÖRÜ MAKİNE VE TEÇHİZAT İMALATI SEKTÖRÜ HİTİT ÜNİVERSİTESİ TARİHÇE FAALİYET ALANLARI VE BİRİMLER İLDE FAALİYET GÖSTEREN KURUM VE KURULUŞLARLA İLİŞKİLER ÜNİVERSİTENİN İNSAN KAYNAKLARI VE DAĞILIMI ARAŞTIRMA VE YAYINLAR YAYIN BİLGİLERİ ARAŞTIRMA VE GELİŞTİRME (AR-GE) ÇEVRESEL ETKİLERİN ÖNDEĞERLENDİRMESİ ALTERNATİFLER, YER SEÇİMİ VE ARAZİ MALİYETİ (KAMULAŞTIRMA BEDELİ) TEKNİK ANALİZ VE TASARIM KAPASİTE ANALİZİ VE SEÇİMİ ALTERNATİF TEKNOLOJİLERİN ANALİZİ VE TEKNOLOJİ SEÇİMİ SEÇİLEN TEKNOLOJİNİN ÇEVRESEL ETKİLERİ, KORUMA ÖNLEMLERİ VE MALİYETİ TEKNİK TASARIM (SÜREÇ TASARIMI, MAKİNE-DONANIM, İNŞAAT İŞLERİ, ARAZİ DÜZENLEME, YERLEŞİM DÜZENİ VB.) YATIRIM MALİYETLERİ (İNŞAAT, MAKİNE-DONANIM VB.) PROJE GİRDİLERİ GİRDİ İHTİYACI (HAM VE YARDIMCI MADDELER) GİRDİ FİYATLARI VE HARCAMA TAHMİNİ ORGANİZASYON YAPISI, YÖNETİM VE İNSAN KAYNAKLARI KURULUŞUN ORGANİZASYON YAPISI VE YÖNETİMİ ORGANİZASYON VE YÖNETİM GİDERLERİ (GENEL GİDERLER VB.) İNSANGÜCÜ İHTİYACI VE TAHMİNİ GİDERLER PROJE YÖNETİMİ VE UYGULAMA PROGRAMI PROJE YÜRÜTÜCÜSÜ KURULUŞLAR VE TEKNİK KAPASİTELERİ PROJE ORGANİZASYONU VE YÖNETİM (KARAR ALMA SÜRECİ, YAPIM YÖNTEMİ VB.) PROJE UYGULAMA PROGRAMI (TERMİN PLANI) İŞLETME DÖNEMİ GELİR VE GİDERLERİ

8 12.1. ÜRETİMİN VE/VEYA HİZMETİN FİYATLANDIRILMASI İŞLETME GELİR VE GİDERLERİNİN TAHMİN EDİLMESİ GELİR KALEMLERİ GİRİŞİMCİLERDEN ALINACAK KİRA GELİRLERİ DANIŞMANLIK GELİRLERİ DİĞER GELİRLER GİDER KALEMLERİ PERSONEL GİDERLERİ DİĞER İŞLETME GİDERLERİ İŞLETME TAHMİNİ GELİR GİDERLERİNİN YILLARA DAĞILIMINI GÖSTERİR TABLOLAR TOPLAM YATIRIM TUTARI VE YILLARA DAĞILIMI TOPLAM YATIRIM TUTARI (İÇ VE DIŞ PARA OLARAK) ARAZİ BEDELİ (KAMULAŞTIRMA GİDERLERİ) SABİT SERMAYE YATIRIMI TAŞIT ARAÇLARI İŞLETİME ALMA GİDERLERİ GENEL GİDERLER (DİĞER İŞLETME GİDERLER) PERSONEL GİDERLERİ BEKLENMEYEN GİDERLER YATIRIM DÖNEMİ FAİZLERİ İŞLETME SERMAYESİ VE GİDERLERİ YATIRIMIN YILLARA DAĞILIMI PROJENİN FİNANSMANI YÜRÜTÜCÜ VE İŞLETMECİ KURULUŞLARIN MALİ YAPISI YÖNETİCİ ŞİRKET SERMAYE YAPISI YÖNETİCİ ŞİRKET ORTAKLIK YAPISI FİNANSMAN YÖNTEMİ (ÖZKAYNAK, DIŞ KREDİ, HİBE, YİD VB.) FİNANSMAN KAYNAKLARI VE KOŞULLARI HİBE ÖZKAYNAK DİĞER KAYNAKLAR

9 FİNANSMAN KOŞULLARI FİNANSAL MALİYET FİNANSMAN PLANI PROJE ANALİZİ FİNANSAL ANALİZ FİNANSAL TABLOLAR VE LİKİDİTE ANALİZİ FİNANSAL TABLOLAR LİKİDİTE ANALİZİ DİĞER ANALİZLER SERMAYENİN KARLILIĞI YATIRIMIN KARLILIĞI YATIRIMIN GERİ DÖNÜŞ SÜRESİ İNDİRGENMİŞ NAKİT AKIM TABLOSU İNDİRGENMİŞ NAKİT AKIM TABLOSU ÖZ SERMAYE YATIRIMI AÇISINDAN FİNANSAL FAYDA-MALİYET ANALİZİ (NBD, İKO VB.) DEVLET BÜTÇESİ ÜZERİNDEKİ ETKİSİ EKONOMİK ANALİZ EKONOMİK MALİYETLER ARSA BEDELİ YATIRIM HARCAMALARI (ARSA BEDELİ VE FAİZLER HARİÇ) YURTDIŞI FAİZ ÖDEMELERİ İŞLETME SERMAYESİ İŞLETME GİDERLERİ PAKETLEME, PAZARLAMA VE SATIŞ GİDERLERİ DİĞER MALİYETLER (DIŞSAL ETKİLER, ÇEVRE KORUMA VB) EKONOMİK FAYDALAR İŞLETME GELİRLERİ (SATIŞ GELİRLERİ, FAİZLER VB.) ARTIK DEĞER DİĞER FAYDALAR EKONOMİK FAYDA-MALİYET ANALİZİ (ENBD, EİKO VB.) MALİYET ETKİNLİK ANALİZİ (KARŞILAŞTIRMALI BİRİM ÜRETİM VE YATIRIM MALİYETİ)

10 PROJENİN DİĞER EKONOMİK ETKİLERİ (KATMA DEĞER ETKİSİ VB.) SOSYAL ANALİZ SOSYAL FAYDA-MALİYET ANALİZİ SOSYO-KÜLTÜREL ANALİZ (KATILIMCILIK, CİNSİYET ETKİSİ VB.) PROJENİN DİĞER SOSYAL ETKİLERİ BÖLGESEL ANALİZ DUYARLILIK ANALİZİ TEKNOKENT KAPASİTE DOLULUK ORANLARI DUYARLILIK ANALİZİ İNDİRGEME ORANI DUYARLILIK ANALİZİ TEKNOKENT METREKARE KİRA BEDELİ DUYARLILIK ANALİZİ RİSK ANALİZİ EKLER TEKNOLOJİ GELİŞTİRME BÖLGELERİ KANUNU TEKNOLOJİ GELİŞTİRME BÖLGELERİ UYGULAMA YÖNETMELİĞİ PROJE PLANI

11 TABLOLAR LİSTESİ TABLO 4.1. İLLERİN SOSYO-EKONOMİK GELİŞMİŞLİK İNDEKSİ TABLO 4.2. SOSYOEKONOMİK GELİŞMİŞLİK İNDEKSİNDEKİ SIRALAMALARI TABLO 4.3. SOSYOEKONOMİK GELİŞMİŞLİK İNDEKSİNDEKİ SIRALAMALARI TABLO 4.4. SANAYİ VE TEKNOLOJİ BAKANLIĞI TEŞVİK PAKETİ İLLER DAĞILIMI TABLO 4.5. BÖLGESEL TEŞVİK UYGULAMALARI BÖLGELERE GÖRE YATIRIMA KATKI ORANLARI TABLO 4.6. ÇORUM İLİ VE BÖLGESİNDE GÖREV YAPAN KURUMLAR, YEŞİLIRMAK HAVZA GELİŞİM PROJESİ, TABLO 4.7. İNOVASYONA YÖNELİK KISA VE UZUN VADE HEDEFLER, OKA TABLO 4.7. ÇORUM İLİNDE PERSONEL SAYISINA GÖRE İSTİHDAM ORANLARI TABLO 4.9. ÇORUM İLİNDEKİ İŞLETMELERDE AR-GE VARLIĞI ORANLARI TABLO 5.1. ÇORUM İLİNDE YAPILAN PATENT, FAYDALI MODEL, ENDÜSTRİYEL TASARIM BAŞVURULARININ YILLARA GÖRE İLLER BAZINDA SIRALAMASI TABLO 5.2. İLLERE GÖRE KOSGEB VE OKA DESTEK SAYILARI TABLO 5.3. ÇORUM OSB NİN YILLARA GÖRE PARSEL VE KULLANIM DURUMLARI TABLO 5.4. TGB LERDE FAALİYET GÖSTEREN FİRMA SAYILARI VE DOLULUK ORANLARI, PARA DERGİSİ TABLO 5.5. TGB LERDEKİ OFİS BÜYÜKLÜKLERİNE GÖRE DOLULUK ORANI, ORTALAMA ADEDİ, MURAT KEMAL KELEŞ, TÜRKİYE DE TEKNOKENTLER : BİR AMPİRİK İNCELEME (2007) YÜKSEK LİSANS TEZİ TABLO 5.6. KURULACAK TGB YE İSTİNADEN YILLARA GÖRE ÖNGÖRÜLEN DOLULUK ORANLARI TABLO 6.1. TEKNOKENTLER İÇİN ÖRNEK FİYATLANDIRMA TABLOSU TABLO 7.1. ÇORUM İL EKONOMİSİNİN SEKTÖRLERE GÖRE DAĞILIMI TABLO 7.2. TR83 BÖLGESİ İSTİHDAM VERİLERİ TABLO 7.3. ÇORUM, TR83, TÜRKİYE GSYİH SAYILARI TABLO 7.4. ÇORUM İLİNDE SANAYİ SİCİLİNE KAYITLI TESİS SAYILARI VE YÜZDE ORANLARI TABLO 7.5. İMALAT SEKTÖRÜ İHRACAT DEĞİŞİM HIZI (BİR ÖNCEKİ YILA GÖRE %), TÜİK BÖLGESEL İSTATİSKLER TABLO 7.6. ÇORUM İLİNE 100 KM MESAFEDEKİ ORGANİZE SANAYİ BÖLGELERİ LİSTESİ TABLO 7.7. ÇORUM İLİNDE TARIM ARAZİLERİNİN KULLANIMINA DAİR VERİLER TABLO 7.8. ÇORUM İLİNDE TARIM ARAZİLERİNDEKİ ÜRETİME DAİR VERİLER TABLO 7.9. ÇORUM İLİNDE HAYVANCILIĞA DAİR VERİLER TABLO ÇORUM İLİNDE ORMANCILIĞA VE ORMAN KULLANIMINA DAİR VERİLER TABLO ÇORUM İLİNE AİT NÜFUS VERİLERİ TABLO TR83 BÖLGESİNDEKİ İLÇELERİN GELİŞMİŞLİK SIRALAMASI TABLO ÇORUM ORGANİZE SANAYİ BÖLGESİ PARSELLERİNE DAİR BİLGİ

12 TABLO ÇORUM ORGANİZE SANAYİ BÖLGESİ YILLARA GÖRE ELEKTRİK TÜKETİM İSTATİSTİĞİ TABLO ÇORUM ORGANİZE SANAYİ BÖLGESİ 2009 YILI İTHALAT VE İHRACAT VERİLERİ TABLO ÇORUM ORGANİZE SANAYİ BÖLGESİ İŞLETMEDE OLAN TESİSLER LİSTESİ TABLO ÇORUM İLİNDE YER ALAN KÜÇÜK SANAYİ SİTELERİ LİSTESİ, ÇORUM SANAYİ TİCARET İL MÜDÜRLÜĞÜ TABLO GIDA SEKTÖRÜNDE İNOVASYON YAPAN FİRMALARIN ÜLKELERE GÖRE YÜZDELİK ORANLARI TABLO ÇORUM OSB 2009 YILI MAKİNE SEKTÖRÜ İTHALAT VE İHRACAT TUTARLARI TABLO MAKİNE SEKTÖRÜNDE İNOVASYON YAPAN FİRMALARIN ÜLKELERE GÖRE YÜZDELİK ORANLARI TABLO FAKÜLTELER / BÖLÜMLER TABLO ARAŞTIRMA VE UYGULAMA MERKEZLERİ TABLO YÜKSEKOKULLAR / PROGRAMLAR TABLO MESLEK YÜKSEKOKULLARI / PROGRAMLAR TABLO ÜNİVERSİTENİN İLİŞKİDE OLDUĞU GERÇEK / TÜZEL KİŞİLER (PAYDAŞ ANALİZİ) TABLO ÜNİVERSİTE ORGANİZASYON ŞEMASI TABLO ÜNVANLARA GÖRE ÖĞRETİM ELEMANI SAYILARI TABLO BİRİMLERE GÖRE ÖĞRETİM ELEMANI SAYILARI TABLO FAKÜLTELERE GÖRE ÖĞRETİM ELEMANI SAYILARI TABLO YÜKSEKOKUL/MESLEK YÜKSEKOKULUNA GÖRE ÖĞRETİM ELEMANI SAYILARI TABLO AKADEMİK FAALİYETLER TABLO ÖĞRETİM ÜYESİ BAŞINA DÜŞEN YAYIN SAYISI TABLO 7.34 TAMAMLANMIŞ PROJELERİN YILLARA GÖRE DAĞILIMI TABLO HİTİT ÜNİVERSİTESİ NDE YÜRÜTÜLMEKTE OLAN TEMEL VE UYGULAMALI AR-GE PROJELERİ TABLO YÜRÜTÜLEN LİSANS ÜSTÜ ÇALIŞMALARININ BÖLÜMLERE GÖRE DAĞILIMI TABLO TOPLAM AR-GE BÜTÇELERİ VE PERSONEL GİDERLERİ HARİÇ GENEL BÜTÇE İÇİNDEKİ ORANI TABLO 8.1. İNŞAAT METREKARE CETVELİ TABLO SERMAYE ORTAKLARI DAĞILIMI TABLO YÖNETİMSEL GİDER KALEMLERİ TABLO YÖNETİCİ ŞİRKET BÜNYESİNDE İSTİHDAM NİTELİK OLARAK DAĞILIMI TABLO 12.1 AYLIK TOPLAM ŞİRKET PERSONEL MALİYETİ TABLO PROJE GELİR KALEMLERİ LİSTESİ TABLO TGB 1. YIL GELİRLERİ TABLO TGB YIL GELİRLERİ

13 TABLO TGB YIL GELİRLERİ TABLO TGB AYLARA GÖRE İŞLETİM GİDERLERİ (İNŞAAT SAFHASI) TABLO TGB AYLARA GÖRE İŞLETİM GİDERLERİ (1. YIL) TABLO TGB YILLARA GÖRE İŞLETİM GİDERLERİ (2-11. YILLAR) TABLO TGB YILLARA GÖRE İŞLETİM GİDERLERİ ( YILLAR) TABLO /09/2012 TARİHLİ DÖNEMSEL BANKA FAİZLERİ TABLO YATIRIMIN AYLARA DAĞILIMI TABLOSU TABLO YÖNETİCİ ŞİRKET HİSSE ORAN VE TUTARLARI TABLO FİNANSMAN PLANI ÖZET TABLOSU (İÇ, DIŞ KAYNAK) TABLO FİNANSMAN İHTİYACI VE KAYNAKLARI TABLOSU TABLO FİNANSAL NAKİT AKIM TABLOSU TABLO NET GELİR GİDER TABLOSU TABLO PROFORMA BİLANÇO TABLOSU TABLO YILLARA GÖRE SERMAYENİN KARLILIĞI TABLO YILLARA GÖRE YATIRIMIN KARLILIĞI TABLO İNDİRGENMİŞ NAKİT AKIM TABLOSU ÖZ SERMAYE YATIRIMI AÇISINDAN TABLO İNDİRGENMİŞ NAKİT AKIM TABLOSU TOPLAM SERMAYE YATIRIMI AÇISINDAN TABLO FİNANSAL FAYDA-MALİYET ANALİZİ TABLOSU TABLO EKONOMİK FAYDA-MALİYET ANALİZİ TABLOSU TABLO FAYDA-MALİYET ORANI TABLOSU TABLO METREKARE BAŞINA İŞLETİM MALİYETİ ANALİZ TABLOSU TABLO YATIRIMIN ÜRETKENLİĞİ ANALİZ TABLOSU TABLO İNDİRGENMİŞ NAKİT AKIMI TABLOSU ÖZ SERMAYE YATIRIMI AÇISINDAN (DOLULUK - %5) TABLO İNDİRGENMİŞ NAKİT AKIMI TABLOSU TOPLAM SERMAYE YATIRIMI AÇISINDAN (DOLULUK - %5) TABLO İNDİRGENMİŞ KAYNAK AKIMI TABLOSU (DOLULUK - %5) TABLO İNDİRGENMİŞ NAKİT AKIMI TABLOSU ÖZ SERMAYE YATIRIMI AÇISINDAN (DOLULUK + %5) TABLO İNDİRGENMİŞ NAKİT AKIMI TABLOSU TOPLAM SERMAYE YATIRIMI AÇISINDAN (DOLULUK + %5) TABLO İNDİRGENMİŞ KAYNAK AKIMI TABLOSU (DOLULUK + %5) TABLO İNDİRGENMİŞ NAKİT AKIMI TABLOSU ÖZ SERMAYE YATIRIMI AÇISINDAN (FAİZ = %6) TABLO İNDİRGENMİŞ NAKİT AKIMI TABLOSU TOPLAM SERMAYE YATIRIMI AÇISINDAN (FAİZ = %6) TABLO İNDİRGENMİŞ KAYNAK AKIMI TABLOSU (FAİZ = %6)

14 TABLO İNDİRGENMİŞ NAKİT AKIMI TABLOSU ÖZ SERMAYE YATIRIMI AÇISINDAN (FAİZ = %10,25) TABLO İNDİRGENMİŞ NAKİT AKIMI TABLOSU TOPLAM SERMAYE YATIRIMI AÇISINDAN (FAİZ = %10,25) TABLO İNDİRGENMİŞ KAYNAK AKIMI TABLOSU (FAİZ = %10,25) TABLO İNDİRGENMİŞ NAKİT AKIMI TABLOSU ÖZ SERMAYE YATIRIMI AÇISINDAN (10 TL/M2) TABLO İNDİRGENMİŞ NAKİT AKIMI TABLOSU TOPLAM SERMAYE YATIRIMI AÇISINDAN (10 TL/M2) TABLO İNDİRGENMİŞ KAYNAK AKIMI TABLOSU (10 TL/M2) TABLO İNDİRGENMİŞ NAKİT AKIMI TABLOSU ÖZ SERMAYE YATIRIMI AÇISINDAN (15 TL/M2) TABLO İNDİRGENMİŞ NAKİT AKIMI TABLOSU TOPLAM SERMAYE YATIRIMI AÇISINDAN (15 TL/M2) TABLO İNDİRGENMİŞ KAYNAK AKIMI TABLOSU (15 TL/M2) TABLO DUYARLILIK ANALİZİ SONUÇLARI ÖZET TABLOSU ÇİZİMLER LİSTESİ ÇİZİM 7.1. TR83 BÖLGESİ COĞRAFİ HARİTASI ÇİZİM 7.2. TR83 BÖLGESİ İŞYERİ FAALİYET DAĞILIMI ÇİZİM 7.3. TÜRKİYE KENTLEŞME DÜZEYİ ORANLARI ÇİZİM 7.4. ÇORUM ORGANİZE SANAYİ BÖLGESİ YERLEŞİM PLANI ÇİZİM KURULUŞ YÖNETİM YAPISI

15 2 GİRİŞ 2.1. Raporun Amacı, Kapsamı ve Organizasyonu Bu rapor Çorum ilinde Çorum Organize Sanayi Bölgesinde kurulacak olan Teknoloji Geliştirme Bölgesinin fizibilite çalışma sonuçlarının analizi ve uygunluğu için düzenlenmiştir. İçeriğinde yapımı planlanan Teknoloji Geliştirme Bölgesine istinaden; Projenin genel Tanımını ve Kapsamını, Sosyo-ekonomik durum, sektörel ve/veya bölgesel politikalar ve programlar, kurumsal yapılar ve yasal mevzuatlar, proje fikrinin ve kaynağının anlatıldığı Projenin Arka Planını, Ulusal ve bölgesel düzeyde talep analizi, ulusal ve bölgesel düzeyde gelecekteki talebin tahmini çalışmalarını içeren Projenin Gerekçesini, Satış programı, üretim programı, pazarlama stratejilerine dair kuruluş özniteliklerinin ve politikalarının yer aldığı Mal ve/veya Hizmet Satış Üretim Programını, Fiziksel ve coğrafi özellikler, ekonomik ve fiziksel altyapı, sosyal altyapı, kurumsal yapılar, çevresel etkilerin öndeğerlendirmesi, alternatifler yer seçimi ve arazi maliyeti konularının ele alındığı Proje Yeri / Uygulama Alanı konusunu, Kapasite analizi ve seçimi, alternatif teknolojilerin analizi ve teknoloji seçimi, seçilen teknolojinin çevresel etkileri, koruma önlemleri ve maliyeti, teknik tasarım, yatırım maliyetleri çalışmalarının yer aldığı Teknik Analiz ve Tasarım bölümünü, Proje için girdi ihtiyaçları, bu girdiler için fiyat ve tahmini maliyet analiz ve hsaplamalarının yapıldığı Proje Girlerini, Kuruluşun organizasyon yapısı ve yönetimi, organizasyon ve yönetim giderleri, insangücü ihtiyacı ve tahmini giderler konularını içerir Organizasyon Yapısı, Yönetim ve İnsan Kaynaklarını, Proje yürütücüsü kuruluşlar ve teknik kapasiteleri, proje organizasyonu ve yönetim, proje uygulama programının anlatıldığı Proje Yönetimi ve Uygulama Programını, Üretimin ve/veya hizmetin fiyatlandırılması, işletme gelir ve giderlerinin tahmin edilmesi çalışmalarının yapıldığı İşletme Dönemi Gelir ve Giderlerini, Toplam Yatırım Tutarı ve Yıllara Dağılımı çalışmalarının detay analizlerini ve sonuçlarını, Projenin Finansmanına dair mali yapı, finansman yöntemi, kaynakları ve koşulları, maliyeti ve planı konularını, Projenin finansal, ekonomik, sosyal, bölgesel, duyarlılık ve risk analizlerini kapsayacak şekilde organize edilmiştir. 14

16 2.2. Çalışma Yöntemi, Proje fizibilite raporunun geliştirilmesi ve hazırlanması aşamasında öncelikle proje sahipleri ile karşılıklı görüşmeler yürütülürek kapsam hakkında genel bir bilgiye erişilmiştir. Daha sonra erişilen bilgiler ışığında yasal mevzuatlar üzerine tamamlayıcı bir çalışma yürütülerek, projenin mevcut düzen içerisinde uygulanabilirliği kontrol edilmiştir. Gerçekleştirilen saha ziyaretleri ve görüşmeler ile proje uygulama alanı ve çevresine, Çorum organize sanayi bölgesinin yapısına, Hitit Üniversitesinin teknik altyapısına dair bilgiler edinilmiştir. Genişletilen bu bilgi havuzuna istinaden internette ve literatürde belirli tarama çalışmaları yapılarak daha rafine ve uygulamaya yönelik artıların ve eksilerin olduğu taslak dökümanlar hazırlanmıştır. Takip eden süreçte genel kapsamda daha önceden hazırlanmış olan fizibilite raporları incelenerek rapor içeriğine yönelik eksiklikler belirlenmiştir. Raporun hazırlanmasındaki detaylı çalışmada daha önce aynı proje için hazırlanmış olan fizibilite raporu referans döküman olarak kullanılarak rapor içeriğinde gerekli güncellemeler ve detaylandırmalar gerçekleştirilmiştir. Bütün bu süreç boyunca yapılan çalışmalar esnasında proje paydaşları ile görüşmeler gerçekleştirilmiş olup bu görüşmeler neticesinde analiz, tarama, hesaplama, yorumlama çalışmalarının gelişimi sağlanmıştır. Yukarıda bahsi geçen çalışmalar kapsamında fizibilite raporuna nihai hali verilmiştir Bulguların Özeti Yapılabilirlik analizi sonucunda binanın yer seçimi yapılarak, Çorum OSB içerisinde TGB 1 nolu alana inşaasının yapılması önerilmiştir. İnşası yapılan binanın 54 ofis ve toplamda kiralabilir 3256 m2 ofis alanına sahip olacak kapasite yapılandırılması önerilmektedir. Seçilen kapastie ve talep tahminlerine uyumlu olacak şekilde binanın persnel gereksinimleri, personel ve diğer işletme gideri maliyetleri tespit edilmiştir. İlk yatırım, işletme gelir ve giderleri ile diğer fayda maliyet kalemleri dikkate alınarak finansal ve ekonomik tablolar oluşturulmuş, finansal fayda maliyet analizleri gerçekleştirilmiştir. Analizlerin temel varsayım ve parametrelere duyarlılığının belirlenebilmesi adına duyarlılık analizleri gerçekleştirilmiş, akabinde yatırımın sosyal ve bölgesel etkileri irdelenmiştir. Yatırmın riskleri ve risk çözümlemelerini içeren risk analizi hazırlanmıştır. Finansal ve ekonomik analizler sonucunda elde edilen fayda-maliyet göstergeleri özeti aşağıda ilginize sunulmuştur. Yatırım Tutarı: TL İşletime Geçilen Yıl Net Kar/Zarar : TL 15

17 FAYDA-MALİYET GÖSTERGELERİ Değer Finansal İç Karlılık Oranı (Öz Sermaye Açısından) 77% Finansal Net Bugünkü Değer (Öz Sermaye Açısından) TL Finansal İç Karlılık Oranı (Toplam Yatırım Açısından) 24% Finansal Net Bugünkü Değer (Toplam Yatırım Açısından) TL Ekonomik Net Bugünkü Değer TL Ekonomik İç Karlılık Oranı 58% Ekonomik Fayda-Maliyet Oranı 3, Sonuçlar ve Öneriler Çorumda faaliyet gösteren Organize Sanayi yönetim kadrosu ile sanayicilerin gerek bugüne kadar başka kurum ve kuruluşlarla yaptıkları uygulamalar, işbirlikleri, motivasyonları gerekse de bir an önce TGB faaliyetinin başlamasına dönük istemleri projenin geleceği açısından çok umut vericidir. Bu bölgede ülkemiz adına çok olumlu uygulamalar yapılmıştır. Organize sanayinin kurulduğu arazi seçiminde kültür arazisi olmayan bir arazinin bilinçli bir şekilde seçilerek değerlendirilmiş olması sevindirici bir unsurdur. Aynı biçimde Organize Sanayi bölgesi içinde TGB için ayrılan alanın da bu özellikte bir alan olmasına dikkat edilmiştir. Görüşmeler sonrası belediyenin düşük kapasite ile çalıştırdığı arıtma sisteminin Organize Sanayi Bölgesi ile sınır bir yere getirtilerek ortak kullanılması yaklaşımı belediyenin bu tesisleri işletirken işletim maliyetlerinin düşürülmesini sağlamış hem de gereksiz yeni yatırımlardan kaçınılmıştır. Bu da Çorum TGB ortaklarından birisi olan Çorum OSB yöneticilerinin ve OSB bünyesinde yer alan işletmelerin çevre bilinci ve farkındalığı ile hareket ettiğinin önemli bir göstergesidir. Bu sayede geleceğe dönük olası çevre zararlarını önlemeye dönük geliştirdikleri strateji sonucu gerekli altyapı şimdiden sağlanmış ve OSB de kullanılmaya başlanmıştır. TGB nin kurulması ile bölgeye olacak yatırım talebinin artacak olması ve hali hazırda üretim faaliyetleri gösteren firmaların ihtiyacı olan ucuz ve temiz (yenilenebilir) enerji kaynakları bulmaya dönük ve nitelikli insan kaynağını sağlamak amacı ile meslek okulu kurma hazırlıklarına dönük strateji hazırlıkları ve proje geliştirme işlemleri sürmektedir. Organize sanayi bölgesinde faaliyet gösteren firmaların yasa gereği iş yeri hekimi bulundurma zorunluluğuna karşı OSB de sağlık merkezi açılarak tüm işyerlerinin ortak kullanımına sunulmuştur. Yine ihracat yapan firmalara kolaylık olması açısından Gümrük Dairesi ni organize sanayi içine getirterek kurumlar arası işbirliği sayesinde ülke ekonomisine ve sanayicilere büyük kolaylık ve katkı sağlanmıştır. Sanayicilerle yapılan görüşmelerde sanayinin rekabet edebilir bir yapıya kavuşması için 3 temel beklenti arasında Samsun a demiryolu bağlantısı (ürünlerini Mersin Limanı nından yükleme maliyetinden kurtulma, daha rekabet edebilir rakamlara ulaşabilme imkanı için), Çorum iline havaalanı kurulması ve TGB 16

18 kurulması talebi vardır. Tüm bu göstergeler Çorum ilinde projeye olan ilgi ve destek motivasyonu ve isteğinin çok yüksek olduğunun önemli göstergesidir. İnovasyon için en temel başarı indikatörleri arasında olan işbirliği yapabilme kültürünün kurumlar arasında sağlanmış olması ülkemiz ve bölgemiz adına ayrıca sevindiricidir. TGB nin Organize sanayi bölgesi içinde olması ise bize göre sadece Çorum için değil tüm ülkede dikkatle izlenmesi gereken ve araştırılması gereken bir örnek olacaktır. Ayrıca TGB nin üniversiteye vereceği katkının da en az sanayiye vereceği katkı kadar önemli olduğunu düşünüyoruz. Üniversite öğretim üyelerinin bizzat üretimin içinde yer alması, pratik bilgi ile teorik bilginin birleştirilmiş sonuçlarını üretim yerinde laboratuvar gibi gösterirken, vakit geçirmeksizin mevcut sorunların analizine, çözüm önerileri geliştirmelerine ve olası hataları iyileştirme süreçlerine en erken zamanda müdahale imkanı verecektir. Olası sorunları sadece teknik anlamda değil multidisipliner bir yaklaşımla çözme alışkanlıkları ve kültürü de hem öğretim üyelerine hem de öğrencilerimizin eğitim programlarına yansıyacaktır. Yapılan tüm çabaların sonuçlarını endüstri, işletme ve ekonomi biliminin ilkeleri açısından da kanıta dayalı araştırmak ve tanımlanan problemlerin çözümlerini kullanabilir olmaları Çorum OSB de faaliyet gösteren sanayicilerin yanında komşu bölge sanayicilerinin de ilgisini çekecek ve halihazırda var olan motivasyon ve ortak çalışma istemini de çok artıracaktır. Tüm bunların yanında sorun çözme süreçlerinde sayısız patent alınabilecek buluş tanımına giren yaşam kolaylaştırıcı çözümler de yeniden tanımlanarak, kayda geçirilmiş ve değerlendirilmiş olunacaktır. Bu sürecin içinde her zaman var olacak olan öğrenci eğitimi de gençlerimizde erken yaşta üniversite sanayi işbirliği algısını kuvvetlendirecek gelecek yaşam planlamalarında da evrensel insan olabilme adına algılarında seçicilik ve farkındalık yaratacaktır. Sonuç olarak Çorum da kurulması projelendirilmiş olan TGB nin desteklenmesi hem Çorum, hem bölge, hem de ülkemiz için sayısız sosyal ve ekonomik kazanımları, çıktıları olan bir projedir. Tüm dünyada yaşanan gelişmelere ve uygulamalara paralel olarak ülkemizde de üniversite sanayi işbirliğinin güçlendirilmesi, sanayide teknoloji ve Ar-Ge kültürünün yaygınlaştırılması ve buna bağlı olarak teknoloji tabanlı ürün ve üretim yöntemleri geliştirmesi çok büyük önem arz etmektedir. Sanayicilerimizin Ar-Ge'ye dayalı ihtiyaçların karşılanması ve toplumsal düzeyde Ar-Ge talebi oluşturmak için ihtiyaçlara bağlı araştırma programları oluşturulması ve sanayicinin Ar-Ge ve teknolojiye dayalı ihtiyaçlarını üniversitelerle işbirliği içerisinde çözüme ulaştırılması da önemli bir gerekliliktir. 17

19 3 PROJENİN TANIMI VE KAPSAMI 3.1. Projenin Adı Çorum OSB TGB Teknokent Binası Kurulumu Projesi Projenin Amacı Projenin Ana Amacı Teknokent in inşa edileceği Çorum şehrimizin ülkemizdeki AR-GE üretimine katkısının sağlanması, Çorum ilinin teknoloji üretim kapasitesinin artırılması ve ulusal AR-GE çıktısına katkıda bulunulması amacıyla, Çorum OSB içerisinde bir Teknokent yapılandırılmasına imkan tanıyacak binanın inşaa edilmesidir. Bu bağlamda, Teknokent te faaliyet gösterecek AR-GE üreten firmalara kiralanacak ofislerin yanı sıra Teknokent Yönetimi ne tahsis edilecek ofisleri de kapsayan bir inşaat ve işletime alma süreci öngörülmektedir Projenin Özel Amaçları Farklı disiplinlerde AR-GE üreten özel sektör firmalarının teknokentlerin kanunla belirlenmiş avantajlarından (vergi, AR-GE desteği, vb.) yararlanarak faaliyet gösterebilecekleri yüksek nitelikli bir çalışma alanının ve sosyal olanaklarının yaratılması. Böylece araştırmacılara bilimsel ve teknolojik destek sağlayacak, farklı disiplinlerin bir araya getirilmesi ile geniş katılımlı projeler yürütülmesine imkan verecek bir altyapının tesis edilmesi. Çok katılımlı Ar-Ge projeleri sonucunda elde edilecek bilginin, sanayi işbirlikleri ile inovatif endüstriyel ürünlere dönüştürülmesi ve ülkemizin bu alandaki bilgi odaklı üretim kapasitesinin geliştirilmesi. Hitit Üniversitesi nin araştırma yeteneği ve bilgi birikimi ile, başta Çorum OSB olmak üzere bölgedeki tüm sanayicilerin üretim kapasite ve yeteneklerinden faydalanarak, küresel ekonomiye geçilmiş sektörlerde, ileri teknolojiye dayalı katma değeri yüksek ürün ve hizmetleri rekabetçi koşullarda sunan girişimcilerin ve şirketlerin yer aldığı dünyanın önde gelen teknoloji geliştirme bölgelerinden birisi olma vizyonu ile araştırma ve teknoloji geliştirmeye yönelik üniversite sanayi işbirliğinin geliştirilmesi ve sürdürülebilir kılınması. 18

20 Bu bağlamda üniversite-sanayi işbirliği çerçevesinde öğretim üyelerinin Teknokent bünyesinde tam veya yarı zamanlı görev almalarının sağlanması. Geliştirilecek ulusal ve uluslararası proje ortaklıkları ile tüm paydaşlara zengin bir ilişkiler ağı sunulması, böylece stratejik anlamda teknoloji politikaları ve stratejileri, işlevsel anlamda teknoloji geliştirme işbirlikleri açısından önemli zengin deneyimler kazanılması. Farklı teknolojik alanlara dönük farklı sektörlerde faaliyet gösteren Türk ve yabancı uzmanlar arasında en iyi deneyimlerin paylaşılabileceği, eğitim gereksinimlerinin karşılanabileceği bir yapının oluşturulması.ilgili alanlarda çalıştay ve seminerler düzenlenmesi yoluyla Teknokent çalışmalarının ülke geneline ve uluslararası arenaya yayılması Projenin Çıktıları Hitit Üniversitesi bünyesinde kurulacak olan Teknoken e ait binanın projelendirilme ve inşa süreçleri ile birlikte bu binalara ait elektrik ve mekanik işlerini ve buna ek olarak Teknokent A.Ş. nin ilgili yasaya uygun olarak kurulması amacıyla yapılması gereken idari ve mevzuatla ilgili işleri kapsar.nihayetinde Çorum ilinde aktif faaliyet gösteren bir TGB nin yapılandırılması sağlanacaktır Projenin Temel Faaliyetleri Avan projenin hazırlanması Nihai projenin hazırlanması İskelet yapının oluşturulması (çelik konstrüksüyon ve izole edilmiş çatı) İskeletin alüminyum kaplanması ve pencerelerin açılması Mekanik sistemlerin gerçekleştirimi (HVAC, elektrik işleri, su, sıhhi tesisat, iletişim tesisatı) İç yapının gerçekleştirimi: Duvarlar, marangozluk işleri, zemin kaplama, vb. Rektörlükçe kabul. Teknokent A.Ş. nin kurulması için atılması gereken idari adımlar Proje Sahibi Kuruluş ve Yasal Statüsü Proje sahibi, Çorum Organize Sanayi Bölgesi Bölge Müdürlüğü, Hitit Üniversitesi, Çorum İl Özel İdaresi, Çorum Ticaret ve Sanayi Odası, Hacettepe Üniversitesi, Çorum Organize Sanayi Bölgesi İşadamları Derneği ortaklığıdır. Ana ortaklar olan Çorum OSB Bölge Müdürlüğü ve Hiti Üniversitesi ninyasal statüleri hakkında detaylı bilgi işbu proje başvuru formunun ileriki bölümlerinde verilmiştir. 19

21 3.6. Proje Yürütücüsü Kuruluş Proje Yürütücüsü kurum Hitit Üniversitesi Rektörlüğü dür Projenin Uygulama Süresi ve Zaman Planı Projenin uygulama süresi 12 aydır. 20

22 4 PROJENİN ARKA PLANI 4.1. Sosyo-ekonomik Durum (genel, sektörel ve/veya bölgesel) Kalkınma Bakanlığı bölgelendirmesine göre Çorum un içerisinde yer aldığı TR83 Bölgesi km2 ile Türkiye yüzölçümünün yüzde 5 ini kapsamakta ve olan 2009 nüfusu ile Türkiye nüfusunun yüzde 3,7 sini oluşturmaktadır. TR83 illeri arasında Samsun en büyük nüfusa sahip il iken, bu ili sırasıyla Tokat ve Çorum izlemektedir. Nüfusu en az olan il ise Amasya dır. Bölge nüfus artış hızı 1980 lerden itibaren azalmaya başlamıştır yılında yapılan ilk nüfus sayımıyla 2009 yılları arasında Türkiye nüfusu yaklaşık olarak 5 katına çıkarken, bölgenin toplam nüfusu 3 katına çıkmıştır. Bu durumun nedenleri arasında azalan doğurganlık oranları ve bölge dışına yaşanan göç bulunmaktadır. Bölgede nüfus yoğunluğu ise 73 km2/kişidir. Bölgede nüfus yoğunluğu en fazla olan il km2 ye 138 kişi ile bölgede Türkiye ortalamasının üstünde tek il olan Samsun dur (Orta Karadeniz Kalkınma Ajansı, TR83 Bölgesi Mevcut Durum Analizi). Bölgede nüfusun cinsiyete göre dağılımına bakıldığında kadın ve erkek nüfusun genel olarak tüm yaş gruplarında dengeli bir biçimde dağıldığını, ancak 55 yaş üstünden sonra kadın nüfus ile erkek nüfus arasındaki farkın belirginleştiği görülmektedir yaş arasındaki çalışma çağındaki nüfus bölgede ağırlığını korurken, son yıllarda düşen doğum oranları ve iyileşen sağlık hizmetleri ortalama yaşam süresini artırmakta ve önceki yıllara kıyasla 55 yaş üstü grupların genişlemesine neden olmaktadır. Buna bağlı olarak bölgede 65 yaş üstü ve toplam yaş bağımlılık oranları Türkiye ortalamasının üstünde seyretmektedir (Orta Karadeniz Kalkınma Ajansı, TR83 Bölgesi Mevcut Durum Analizi). TR83 Bölgesi 26 Düzey 2 Bölgesi içerisinde eğitim sektörü sıralamasında 13. sırada bulunmaktadır. Bölgede 2000 den 2009 yılına okur-yazarlık oranlarına bakıldığında 1997 de ilköğretimin zorunlu hale getirilmesine bağlı olarak bir iyileşmeden bahsetmek mümkündür (Orta Karadeniz Kalkınma Ajansı, TR83 Bölgesi Mevcut Durum Analizi). Bölgede toplam 57 hastane vardır ve bu hastanelerdeki toplam yatak sayısı dir. Bu hastaneler içinde beş özel hastane olduğu ve toplam yatak sayısı içerisinde özel hastanelerin payının sadece yüzde 3 olduğu görülmektedir. Sağlık kuruluşlarında çalışan personel sayıları hem ülke ortalamasının, hem de gelişmiş ülkelerin ortalamasının altındadır yılında hekim başına düşen nüfus bölgede 758, Türkiye de ise 633 tür. Yatak doluluk oranları bölgede Türkiye ortalamasının altındadır. Bu oranların düşük olması önemli sağlık yatırımları olan hastanelerde varolan kapasitenin yeterince kullanılamadığını göstermektedir (Orta Karadeniz Kalkınma Ajansı, TR83 Bölgesi Mevcut Durum Analizi). 21

23 Bölge yıl öncesine giden tarihiyle zengin bir kültürel birikime sahiptir. Ne var ki değişen dünya koşulları kültürel sürekliliğin kaybolmasına neden olmaktadır. Yine bölgede kültürel varlıklar açısından bir diğer tehdit unsuru da koruma ve yaşatma bilincinin düşük olmasıdır. İletişim kaynakları ve sosyal mekânlar açısından bölge illerine bakıldığında Samsun un ekonomik yapısındaki gelişmişlik ve buna bağlı olarak çevre illerinin çekim alanı olması ilin nüfus yapısı ve yoğunluğunda neden olduğu değişikliğe bağlı olarak ili kültür ve sanat merkezi haline getirmiştir. Samsun u sahip olduğu kütüphane, tiyatro salonu, sinema salonu ve matbaa sayılarına göre değerlendirildiğinde Çorum takip etmektedir (Orta Karadeniz Kalkınma Ajansı, TR83 Bölgesi Mevcut Durum Analizi). TR83 Bölge toplam nüfusunun ü erkeklerden, ü ise kadınlardan oluşmaktadır. Kadının konumunu belirleyen ana faktörlerden biri eğitimdir yılında yüzde 79 olan okur-yazar kadın nüfus oranı 2009 yılında yüzde 85,7 ye yükselmiştir. Bitirilen eğitim düzeyinde cinsiyetler arası bir karşılaştırma yapıldığında ilkokul dışındaki tüm eğitim seviyelerinde erkek mezuniyet oranı kadınlardan fazladır. Bölgede kadınların işgücüne katılma oranı oldukça düşüktür. Erkeklerde yüzde 72,3 olan bu oran kadınlarda yüzde 39,8 dir (Orta Karadeniz Kalkınma Ajansı, TR83 Bölgesi Mevcut Durum Analizi). TR83 Bölgesi nde 2001 yılı itibarıyla kişi başına düşen GSYİH nin (1.559 ABD Doları) Türkiye ortalamasının (2.146 ABD Doları) altında olduğu görülmektedir. Samsun ve Çorum bölge ortalamasının üzerinde kişi başına GSYİH ya sahipken Tokat ve Amasya sahip oldukları kişi başına GSYİH ile iller arasındaki sıralamada oldukça geride kalmaktadırlar (Orta Karadeniz Kalkınma Ajansı, TR83 Bölgesi Mevcut Durum Analizi). Bölgede çalışma hayatı incelendiğinde bölgede en çok istihdam yaratan sektörün tarım sektörü olduğu ve buna bağlı olarak kayıt dışı istihdamın fazla olması dikkat çekmektedir. Tarım sektöründe istihdam edilenlerin yüzde 52 gibi yüksek bir oranda olması, ücretsiz aile işçisi olarak çalışanların oranını da artırmaktadır (Orta Karadeniz Kalkınma Ajansı, TR83 Bölgesi Mevcut Durum Analizi). Amasya, Samsun ve Tokat ile birlikte TR83 illeri kapsamında olan Çorum ili, 1980 sonrasında gelişme gösteren ve bu gelişmeyi kendi kaynaklarıyla sağlayan yeni sanayi odaklarından biri olarak kabul edilmektedir. Çorum un 1980 li yıllarda kalkınmada öncelikli yöre kapsamına alınarak önemli ölçüde teşvik alması, organize sanayi bölgesinin kuruluşu ve yaratılan sermaye birikiminin ilde yeni yatırımlara yönelmesi ilin yeni sanayi odağı olarak ön plana çıkmasının altında yatan başlıca nedenlerdir (Orta Karadeniz Kalkınma Ajansı, TR83 Bölgesi Mevcut Durum Analizi). 22

24 Kalkınma Bakanlığı 2003 raporlarına (DPT, İllerin Ve Bölgelerin Sosyo- Ekonomik Gelişmişlik Sıralaması Araştırması) göre illerin sosyo-ekonomik gelişmişlik indeksine bakıldığında Çorum 46. sırada görülmektedir Tablo 4.1. İllerin Sosyo-ekonomik Gelişmişlik İndeksi Sosyoekonomik gelişmişlik indeksindeki sıralamalar yılları arası karşılaştırıldığında Çorum 2 puan yükselmiştir 23

25 Tablo 4.2. Sosyoekonomik gelişmişlik indeksindeki sıralamaları Sosyoekonomik gelişmişlik indeksindeki sıralamalar yılları arası karşılaştırıldığında Çorum 6 puan gerilemiştir. Tablo 4.3. Sosyoekonomik gelişmişlik indeksindeki sıralamaları 2011 Kaynak: (DPT 2011 Sosyo-Ekonomik Gelişmişlik Endeksi) 24

26 4.2. Sektörel ve/veya Bölgesel Politikalar ve Programlar Sektörel politikalar incelendiğinde özellikle kümelenme faaliyetleri öne çıkmaktadır. Çorum da ilk küme geliştirme çalışması, Ulusal Kümelenme Politikasının Geliştirilmesi Projesi kapsamında gerçekleştirilmiştir. KOBİ İşbirliği ve Kümelenme Projesi ile Çorum da gerçekleştirilen ekonomik analiz ve sektörel incelemeler kapsamında belirlenen 10 küme içerisinde önemli bir potansiyele sahip olmalarının yanı sıra küme kimliği ve farkındalığını geliştirmek için de gerekli nitelikleri içermeleri nedeniyle gelişmekte olan 4 büyük sektör ve bunların başlıca alt-sektörleri, başka bir deyişle, Çorum daki iş kümeleri belirlenmiştir ve belirlenen 10 küme içerisinde Makine kümesi seçilmiştir. Çorum da gerçekleştirilen ekonomik analiz ve sektörel incelemeler neticesinde bu sektörlerin seçilmesinde, vasıflı işçiye yönelik istihdam olanakları yaratma potansiyeli, büyüme için bölgesel yenilikçi değerlerin varlığı, bölgenin kalkınmasındaki rolü ve Türkiye'deki diğer potansiyel hedef kümeler ile karşılıklı ilişkileri, uzmanlaşma, örgütlenme düzeyi ve yatırım çekme potansiyeli gibi ölçütler kullanılmıştır. Çorum un sanayi faaliyetlerinde makine ve ekipman sektörü önemli bir yere sahiptir. Sektörün ortaya çıkışı 1960 lı yıllara uzanmaktadır bunun nedeni ise bu tarihlerde bölgenin tarımsal potansiyeline öncülük eden un ve yem tesislerinin bakım ve tamir ihtiyaçlarının ortaya çıkmasıdır. Zaman içerisinde bu alt-sektördeki üretim yalnızca ulusal pazarlarda değil aynı zamanda uluslararası pazarlarda da çok başarılı bir hale gelmiştir. Çorum daki önemli endüstriyel ve ekonomik faaliyetlerden biri de inşaat tuğlalarının ve kiremitlerinin üretimidir. Sektör 1950 li yıllarda çoğunlukla harman tuğlalarının üretimine dayanmakta iken 1960 lı yıllardan itibaren tuğla ve kiremit üretimine başlanmış ve sektör bölgenin ikinci büyük sanayi sektörü haline gelmiştir. İlin birinci büyük sanayi sektörü ise mekanik imalat sanayisidir yılı rakamlarına göre Türkiye deki toplam kiremit üretiminin yaklaşık % 30 unu ve toplam tuğla üretiminin %10 unu karşılayan bölgede 11 tuğla ve 21 kiremit fabrikası bulunmaktadır. Bu bilgiler kiremit ve tuğla üretiminin, Çorum ekonomisinin çok önemli bir ayağı olduğunu ortaya koymaktadır. Bununla birlikte sektördeki gelişmekte olan teknolojiler ve diğer güçlü rakipler, başta talep yapısı olmak üzere bu iş kolunda değişikliklere yol açmıştır. İnşaat sektöründeki gelişmeler, Çorum'daki imalatçı şirketler için satış trendlerinde ve gelişimlerinde büyük bir düşüş yaratmasa da firmaları çevreye duyarlı ve yüksek kaliteli mallar üretmeleri için zorlayacaktır. Çorum'daki tuğla sektörünün, büyük sorunlarla karşılaşmadan birkaç yıl ayakta kalmayı başarabileceği düşünülebilir ancak katma 25

27 değerli ürünler üretmeden ilin daha fazla rekabet etmeyi sürdüremeyeceği ve gerileyeceği net bir şekilde ortadadır. Çorum da ilk küme geliştirme çalışması, Ulusal Kümelenme Politikasının Geliştirilmesi Projesi kapsamında gerçekleştirilmiştir. KOBİ İşbirliği ve Kümelenme Projesi ile Çorum da gerçekleştirilen ekonomik analiz ve sektörel incelemeler kapsamında belirlenen 10 küme içerisinde önemli bir potansiyele sahip olmalarının yanı sıra küme kimliği ve farkındalığını geliştirmek için de gerekli nitelikleri içermeleri nedeniyle gelişmekte olan 4 büyük sektör ve bunların başlıca alt-sektörleri, başka bir deyişle, Çorum daki iş kümeleri belirlenmiştir ve belirlenen 10 küme içerisinde Makine kümesi seçilmiştir. Çorum da gerçekleştirilen ekonomik analiz ve sektörel incelemeler neticesinde bu sektörlerin seçilmesinde, vasıflı işçiye yönelik istihdam olanakları yaratma potansiyeli, büyüme için bölgesel yenilikçi değerlerin varlığı, bölgenin kalkınmasındaki rolü ve Türkiye'deki diğer potansiyel hedef kümeler ile karşılıklı ilişkileri, uzmanlaşma, örgütlenme düzeyi ve yatırım çekme potansiyeli gibi ölçütler kullanılmıştır Gelişen Sektörler ve Potansiyel Kümeler Tarım Sanayi: Gıda İşleme Sistemi Alt-Kümesi Un değirmenleri ve yem fabrikaları makine imalat sektörleri alanındaki üst düzey uzmanlık ve bu sektörlerin; metal döküm, elektronik ve plastik gibi destekleyici sektörlerle olan sağlam ilişkileri sayesinde, Çorum, tecrübesi ve özel üretim kapasitesi ile uluslararası düzeyde tanınmış bir bölge haline gelmiştir. Gıda işleme makineleri ve tesislerinin gelişimi dünya çapında bölgesel bir ünü de beraberinde getirmiştir. Fakat un değirmeni üretim sektörünün de bunda payı olduğu ve bu sektördeki uzmanlığın gıda işleme sanayinin diğer alanlarına da uyarlanabileceği düşünülmektedir. İlin tesisleri eksiksiz kurma kapasitesine sahip olmasının yanı sıra her çeşit gıda işleme makinesinin temini için de başvurulacak noktalardan birisidir.yapılan ekonomik analizlere göre Çorum, un değirmeni ve yem fabrikası makinelerinin üretimi konusunda uzmanlığa sahiptir. Söz konusu bu uzmanlık, dünya pazarlarındaki gelişmiş gıda işleme sistemlerine yönelik artan talep de göz önünde bulundurularak; gıda işleme sektörünün farklı alanları olan gıda ambalajlama, mandıra ve süt işleme makinesi ve/veya tarım sanayi sektörünün gibi farklı alanlarında da kullanılabilir. İlde, 25 şirket un değirmeni sistemi üretimi alanında faaliyet göstermekte ve çoğu da ürünlerini dünyanın çeşitli ülkelerine ihraç etmektedir. İlin, un değirmeni sistemi üretimi kapasitesi ile tanınmasına rağmen; ürünün gıda işleme sistemi olarak yeniden tanımlanması ile bölgenin vizyoner bir yaklaşımla tanıtılması, sadece ihracat hacmini artırmakla kalmayacak, aynı 26

28 zamanda bölgeye yapılan yatırımı, dolayısıyla da sektördeki teknoloji kullanım seviyesini de artıracaktır. Tıbbi Malzemeler: Cerrahi Malzemeler Alt-Kümesi Yapılan ekonomik analizler, tıbbi malzeme sektörünün de Çorum'da yükselen sektörlerden biri olduğunu ortaya çıkarmıştır. Çorum'da sağlık sektörü için tıbbi malzeme ve sıhhi mobilya üreten 4 şirket bulunmaktadır. İlde; enjeksiyon, hijyenik eldiven, sonda, ameliyat masaları ve sandalyeleri ile diyaliz koltuğu gibi tıbbi ürünler üretilmektedir. Söz konusu şirketler ya alanındaki tek üreticidir ya da Türkiye'nin önde gelen ilk üç şirketi arasında yer almaktadır. Çorum ekonomisinin kalkınmasında artan ihracat paylarıyla beraber tıbbi ürünler ve ekipman sektörü önemli bir rol oynayacaktır. Gittikçe büyüyen sağlık sektörü ile birlikte güçlü ve girişimci şirketlerin var olması Çorum için gelecek vaat etmektedir. İlde sıhhi mobilya (yataklar ve koltuklar) ve cerrahi tedariğin, sektördeki mevcut yeterlilikler ve ilerlemeler göz önüne alındığında yenilikçi ve üst düzey teknoloji kullanılarak üretildiği görülmektedir. Mekatronik: Basınçlı Hava Sistemleri Alt-Kümesi Mekatronik, makine ve elektrik mühendisliği ile bilgisayar bilimini bir araya getiren disiplinlerarası bir mühendislik alanıdır. Tipik bir mekatronik sistem, çevreden sinyalleri almakta ve bunları örneğin güce, devinime ve harekete dönüştürüp çıktı sinyalleri oluşturmak için işlemden geçirmektedir. İşbirliğine yönelik kapasite ve güçlü istek, potansiyel kümelere dönüşecek güçlü küme oluşturma girişimlerine yol açabilecektir. Çorum'un üretim kapasitesine sahip olmasına rağmen elektronik sektöründe eksik olduğunu göz önüne almak gerekmektedir. Potansiyel bir küme olarak, mekatronik, entegre basınçlı hava sistemleri ürünleri ile savunma sanayi ihtiyaçlarını da karşılamaktadır. Mekatronik sektörünü kalkındırmak ve tamamlayıcı alanları geliştirmek için atılması gereken adımlardan biri elektronik fakültesi veya uygulama ve araştırma merkezinin kurulmasıdır. Elektroniğin geliştirilmesiyle birlikte mekatronik kümesi; tıbbi, otomotiv ve havacılık sektörlerine de ileri teknoloji ürünler sağlayabilecektir. Yapılan ekonomik analizlere göre Çorum'da makine sanayisi için önemli bir potansiyel bulunmaktadır. Gelişmiş basınçlı hava sistemlerinden başlamak; çeşitli alt-sektörlerinin bulunması, yükselen piyasalar ve daha çok katma değerli ürünlere yönelme ihtiyacı da göz önüne alındığında gelecek vaat eden bir iş bölgesi yaratabilecektir. 27

29 Yenilikçi Çatı Sistemleri: Yeşil Enerjili Çatı Sistemleri İnşaat sahipleri, müteahhitler ve profesyonel tasarımcılar; yapı sektöründe gittikçe artan yeşil enerji ve enerji tasarrufu hassasiyetiyle birlikte en yüksek çevresel faydayı sunan ve gelecek için çevre dostu olan ürünleri göz önüne alarak seçeneklerini değerlendirmeye çalışmaktadırlar.çorum'da bu sektörde faaliyet gösteren işletmelerin ayakta kalabilmeleri için çatı teknolojilerine yönelik yeni çözümler üretmeleri gerekmektedir. Fotovoltaik (güneş pilli) çatı sistemleri, çatıların üzerinde veya çatı malzemelerinin altında enerji üretimine olanak sağlayan sistemler, yeşil çatı sistemleri, gelişmiş çatı pencereleri, hafif bacalar teknolojik gelişmeler arasında gösterilebilmektedir. ( Sektörel kümelenme politikalarının dışında, Çorum ili Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı (2012)Teşvik Paketi nde 4. bölge içerisinde yer almıştır. Tablo 4.4. Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı Teşvik Paketi İller Dağılımı 2012 yılında açıklanan ve 12 yıl sürdürülmesi planlanan bu teşvik paketi ile bölgelere göre yapılacak yatırım katkıları aşağıdaki gibidir: 28

30 Tablo 4.5. Bölgesel Teşvik Uygulamaları Bölgelere Göre Yatırıma Katkı Oranları Bölgesel gelişim amacı ile Çorum ili ve bölgesinde görev yapan diğer kurumlar ve görevleri aşağıdaki gibidir: Tablo 4.6. Çorum İli ve Bölgesinde Görev Yapan Kurumlar, Yeşilırmak Havza Gelişim Projesi,

31 Yeşilırmak Havza Gelişim Projesi, Kurumsal Yapılar ve Yasal Mevzuat (teşvik ve YİD mevzuatı gibi) Merkezi yönetim kapsamında TR83 Bölgesi nde 4 valilik ve 47 kaymakamlık bulunmaktadır. Bölgede bulunan belediye sayısı ise 181 dir. İl belediyeleri içinde sadece Samsun da büyükşehir belediyesi bulunmaktadır. Bölgede mahalli idarelerin kurduğu çeşitli alanlarda faaliyet gösteren 107 birlik bulunmaktadır (Mahalli İdareler Genel Müdürlüğü, 2010). Diğer taraftan, Sivil Toplum kuruluşları (STK) toplumsal bilincin oluşumunda oldukça önemlidir. İllere göre faal dernek sayısına bakıldığında dernek sayısının en fazla olduğu il Samsun (1.627) olup bunu sırasıyla Tokat (565), Çorum (545)ve Amasya (378) takip etmektedir. Bölge, dernek sayısı bakımından ülke içerisinde yüzde 3,37 lik bir orana sahiptir. Ayrıca, bölgede biri Samsun diğeri Tokat ta olmak üzere iki adet Vakıflar Bölge Müdürlüğü bulunmaktadır. Bu müdürlüklerden alınan bilgiye göre Samsun da toplam 44, Tokat ta 33, Çorum da 39 ve son olarak Amasya da 16 adet vakıf bulunmaktadır. Türkiye de bulunan toplam 181 TSO nun 18 i bölgede bulunmaktadır. Bunların illerdeki dağılımı ise Amasya da 4, Çorum da 3, Samsun da 6 ve Tokat ta 5 şeklindedir. Ayrıca Türkiye de 113 olan toplam ticaret borsasının 9 u bölgede bulunmaktadır. Bölgede aktif oda sayısının en yüksek olduğu il 72 oda ile Samsun olup bu ili sırasıyla 42 oda ile Çorum, 35 oda ile Tokat ve 28 oda ile Amasya takip etmektedir. Oda ve esnaf sicili olan aktif üye sayısına baktığımızda ise Samsun başı çekerken Tokat, Çorum ve Amasya, Samsun ilinin takipçileri konumundadır. Bölgede toplam memur sendikası sayısı 255 tir. Bunların 61 tanesi şube, 193 tanesi ise temsilcilik olarak görev yapmaktadır. Ayrıca, Samsun da bir adet de genel merkez bulunmaktadır. Bölgede toplam işçi sendikası sayısı ise 44 tür. Proje kapsamında hayata geliştirilecek olan Teknoloji Geliştirme Bölgesi (TGB), 2001 yılında yürürlüğe giren 4691 sayılı Teknoloji Geliştirme Bölgeleri Yasası na ve bu yasaya bağlı olan Teknoloji Geliştirme Bölgeleri Uygulama Yönetmeliği ne tabidir (Ek 1 ve Ek 2) 4.4. Proje Fikrinin Kaynağı ve Uygunluğu Projenin Sektörel ve/veya Bölgesel Kalkınma Amaçlarına (politika, plan ve programlar) Uygunluğu 30

32 Yaklaşık son 30 yıl içinde, geleneksel sanayi bölgeleri olarak nitelenen mekân birimlerinde durgunluk ve gerileme süreci yaşanırken, aynı ülkelerin kırsal veya az gelişmiş olarak nitelenen bazı bölgelerinde ekonomik hareketlilik gözlenmiştir. Büyük ölçüde; öz kaynak, yerel girişimcilik özellikleri, esnek üretim özellikleri ve ilişkileri, dayanışma, güven ve örgütlenme kapasitesi gibi içsel faktörlere dayalı olarak gelişen bu tür bölgeler, Yeni Sanayi Odakları (YSO) olarak adlandırılmaktadır. Anadolu nun farklı bölgelerinde yeralan bazı illerin, yerel kaynaklara dayalı olarak ve belirli sektörlerde uzmanlaşarak yeni/yerel sanayi odağı olarak ortaya çıkması konusunda örnek iller: Çorum, Denizli, Gaziantep, Kahramanmaraş tır. Yeni Sanayi Odakları nın iki temel özelliği bu gelişme merkezlerini diğerlerinden ayırt etmektedir. Bunlardan ilki yerel düzlemde gerçekleşen üretimin, ileri teknolojili piyasalarda rekabet gücüne erişmesi, diğeri ise buluşçuluk-yaratıcılık kapasitesidir. Yeni Sanayi Odaklarının başarılı bir şekilde gelişmesi için en önemli şartlarından birisi de Ar-Ge ve Üniversitelerle kurulan işbirliği olarak açıklanmıştır. Dünyada ağ tarzında örgütlenmiş başarılı sanayi odaklarında sektörel AR-GE kurumları ve firmaların ihtiyaçlarına göre tasarlanmış eğitim kurumları bulunmaktadır. Firmalar arası işbirliği, ortak sosyal ve kültürel ortam, karşılıklı güven ve ortak gelecek anlayışı, sanayi odaklarının temel özellikleri arasındadır. Sanayi odaklarında, firmalar arasında tamamlayıcılık özelliği geliştikçe, bölgenin teknoloji geliştirme özelliği ve rekabet gücü artmaktadır. Bölgesel kalkınma ve Teknolojik gelişim açısından bu kadar önemli görülen kurumlar arası işbirliğinin en önemli araçlarından birisi olarak TGB ler öne sürülmüştür. TGB ler yapısal ve işlevsel olarak Yeni Sanayi Odakları gelişimi ve Sektörel Kümelenme Politikaları nın uygulanması açısından önemli araçlardır. Bu nedenle bu güne çevresindeki illerden gösterdiği yüksek performans ile ayrılan ve Yeni Sanayi Odağı sınıfına sokulan Çorum un, ilerlemesini devam ettirmesi için TGB statüsünde bir merkez kazanması büyük önem taşımaktadır Projenin Geçmiş, Yürüyen ve Planlanan Diğer Projelerle İlişkisi Orta Karadeniz Kalkınma Ajansı (OKA) tarafından 2009 yılında başlatılan İşletmelerin Rekabet gücünün artırılması ve dışa açılmalarına mali destek programı ile TR83 Bölgesinde sürdürülebilir ekonomik kalkınmanın teşvik edilmesi, işletmelerin rekabet gücünün artırılması ve dışa açılmalarının sağlanması, işletmelerin yüksek teknolojik kabiliyete ve nitelikli işgücüne sahip, değişen şartlara uyum sağlayabilen bir yapıya kavuşturulması ve yerel önceliklere uygun mali destek programlarının yürütülmesinde, bölgesel düzeyde deneyim ve kapasitenin artırılması hedeflenmiştir. Bu program ile bölgede faaliyet gösteren KOBİ 31

33 statüsündeki işletmeler desteklenmiştir. Program kapsamında Amasya dan 83 proje, Çorum dan 134 proje, Samsun dan 221 proje ve Tokat tan 97 proje sunulmuştur. Sunulan projelerin sektörel dağılımına bakıldığında gıda sanayi, makine sanayi ve turizm sektörü başta olmak üzere pek çok sektörden proje kabul edildiği görülmektedir. En çok proje başvurusu kabul edilen sektörlerin bölgede istihdam kapasitesi yüksek olan sektörler olduğu görülmektedir. TGB ler farklı sektörlerden bir çok işletmenin katılım gösterebilidiği, multidisipliner çalışma ortamı sağlayan kuruluşlardır. Bu yapıları ile TGB ler bilişim sektörü başta olmak üzere, yeni endüstriyel malzemelerin geliştirilmesi, elektronik cihaz tasarımları ve geliştirilmeleri gibi konularda avantajlar sağlayarak yeni ürünlerin ortaya çıkarılması yada var olan ürünlerin daha ileri seviye ürünlere dönüşmesini sağlayarak katma değerlerini düşük maliyetlerle arttırmayı hedefler. Bu nedenle proje, OKA tarafından başlatılan İşletmelerin Rekabet gücünün artırılması ve dışa açılmalarına mali destek programı na uygun ve destekleyici bir yapıya sahiptir. Aynı şekilde bölgede verilmekte olan ve mikro, küçük ve orta ölçekli işletmelerde hayata geçirilmiş olan KOSGEB destek programı ile de uyumlu ve destekleyici bir yapıya sahiptir. TGB konusunda büyük başarılar sağlamış olan ODTÜ TGB buna güzel bir örnektir. KOSGEB de kurulan bir çok işletme, oradaki programdan mezun olarak ODTÜ TGB ye geçiş yapmış ve innovasyon altyapılarını sağlam temeller üzerine kurmuşlardır Projenin İdarenin Stratejik Planı ve Performans Programına Uygunluğu OKA nın belirlediği Orta Karadeniz Bölgesi için inovasyona yönelik stratejik hedef göstergeleri ve bunlara yönelik kısa ve orta vadeli hedefler, Orta Karadeniz Bölgesel İnovasyon Stratejisi ve Eylem Planı yla belirlenen yol haritasının uygulanmasıyla elde edilecek sonuçlar ile ulusal inovasyon hedefleri ve diğer ülkelerde benzerlik gösteren bölgelere ait veriler dikkate alınarak öngörülmüştür. (Orta Karadeniz Kalkınma Ajansı, Bölgesel İnovasyon stratejisi ve Eylem Planı) Buna göre inovasyona yönelik stratejik hedefler, mevcut durum, kısa vade ve orta vadeli hedefleri gösterir tablo aşağıdaki gibidir. (Orta Karadeniz Kalkınma Ajansı, Bölgesel İnovasyon stratejisi ve Eylem Planı) 32

34 Tablo 4.7. İnovasyona Yönelik Kısa ve Uzun Vade Hedefler, OKA Tablo incelendiğinde Çorum OSB bünyesinde kurulacak olan TGB nin stratejik hedeflere uygunluğu ve katkıları açıkça görülmektedir. Temel amacı Üniversite-Sanayi işbirliği, Ar-Ge faaliyetleri ve bu faaliyetlerin sonuçlarının pratik hayata uygulanmasının arttırımı olan TGB nin kurulumu ve aktif faaliyete geçişi ile hedef göstergelerde kısa ve orta vadeli hedeflerin yakalanması sağlanabilecektir Proje Fikrinin Ortaya Çıkışı Gelişen yapısı ile Çorum OSB nin özellikle ileri teknoloji içeren (Bilişim, malzeme mühendisliği, mekatronik mühendisliği, vb.) alanlarda teorik ve pratik destek sunacak bir kuruma ihtiyacı giderek artmıştır. Fakat ileri teknoloji konusunda sağlanacak destek için gerekli Ar-Ge süresinin mümkün olduğunca kısa olması, geliştirilen yada adapte edilen teknolojilerin üretim devamlılığını destekleyici yapıda (standart ve stabil) olması büyük önem arzetmektedir. Bütün bunlar gerçekleştirilirken de işletmelerin rekabet gücünün ve ürünlerin katma değerinin arttırılabilmesi için en önemli şart maliyetlerin mümkün olduğunca optimum düzeyde tutulabilmesidir. Tüm bu ihtiyaçlar gözönüne alındığında Çorum OSB içerisinde 24 33

35 saat yaşanabilir bir bilim ve teknoloji kenti oluşturulmasının en uygun çözüm olacağı düşünülmüştür. Bu çözümün hayata geçirilmesi için en gerekli adım ise TGB kurulumudur. TGB kurularak elde edilecek avantajlar: Ortak çalışma platformu (multidisipliner yapı) oluşturulması Maliyete etki eden avantajlar (Ar-Ge destekleri, vergi indirimleri, vb.) OSB nin cazibe merkezi haline getirilerek tam kapasitesine yaklaştırılması Üniversite-Sanayi işbirliğini sağlanarak bilimsel çalışmaların hayata geçirilmesinin sağlanması olarak düşünülmüş ve Çorum OSB, Hitit Üniversitesi Rektörlüğü liderliğinde, Hacettepe Üniversite si bilgi birikiminden faydalanılarak proje fikri doğmuştur Projeyle İlgili Geçmişte Yapılmış Etüt, Araştırma ve Diğer Çalışmalar Çorum ilinde faaliyet gösteren imalatçı işletmelere yönelik anket uygulanması gerçekleştirilmiştir. Bölgedeki işletmelerin mevcut durumu, işletmeler arasındaki ilişkiler, işletmelerin inovasyon kapasitesi ve ihracat durumları genel çerçevede sorgulanması için uzmanlar tarafından hazırlanan anket uygulanmıştır. Kısa bir zaman içerisinde sonuç alınması kısıtından dolayı örneklem büyüklüğü beklenenin altında gerçekleşmiştir. 47 işletmeye anket uygulanmış ve bazı soruların cevaplandırılmasından kaçınma gibi kalite düşüklüğü tespit edilmiştir. Elde edilen veriler, uygulanan anket formunun bölümlerine göre aşağıdaki şekilde değerlendirilmiştir Genel İşletme ve İşgücü Bilgileri Anket uygulanan işletmelerin çoğunluğu 15 yıl ve üstü varlığını sürüdüyor olduğu belirlenmiştir.hukuki statü konusunda, büyük bir çoğunluk (%95 gibi) tüzel kişilik hükmünde olan limited ve anonim yapısındadır. İstihdam sayısı sorgulanmasında işletmelerin %55,8 i arasında personel istihdam ettiğini, %32 gibi bir oran 50 ve üstü personel istihdam ettiğini ve %13,6 gibi bir oran 1-9 arasında personel istihdam ettiğini belirtmiştir. Çorum ilindeki imalatçı işletmelerin çoğunlukla küçük ölçekli olarak genelde Küçük ve Orta Büyüklükte İşletme (KOBİ) statüsünde olduğunu göstermektedir. Tablo 4.7. Çorum İlinde Personel Sayısına Göre İstihdam Oranları Ölçek (İstihdam Sayısı) Oran (%) 1-9 personel 11,6 34

36 10-49 personel 55, personel 27,9 250 ve üstü 4,7 İşletmelerde istihdam edilen personele eğitim verilmesi konusunda işletmelerin %87 gibi bir oran işletmelerin hizmet içi eğitim verdiğini yansıtmaktadır. Ayrıca, işletmelerin %90 ında insan kaynakları birimi de bulunmaktadır. İşletmelerin bilgi ve teknoloji araçlarını kullanma durumu sorgulandığında %94 gibi bir çoğunluk bilgisayar ve internet olarak tanımlamıştır. Ayrıca, telefon ve faks gibi diğer ofis ekipmanların da tüm işletmelerde standard olarak yer aldığı görülmüştür Üretim ve Pazar Durumu İşletmelerin imalat şekli sorgulandığında %81 gibi bir oran imalatın entegre şekilde yapıldığını ve aynı zamanda imalat sürecinin kısmen taşere edildiği de belirtilmiştir. Aynı şekilde hem yarı mamul hem de taşeron kullanan işletmelerin oranı %97 gibi çok yüksek düzeydedir. Nihayetinde,imalat süreçlerinde standart ve entegre şekilde olmaktan öte karma dediğimiz ve çok tanımlanmayan bir şekilde hem şirket bünyesinde hemde taşeron desteğiyle imalat faaliyeti yürütülmektedir. İşletmelerin girdi temin durumlarında işgücü, hammadde, aramadde ve makinelerin nerelerden sağlandığı sorulmuştur. İşgücünün daha çok yerel ve yurtiçinden sağlanmaktadır. Hammaddenin sağlandığı bölgede yerel %2,4, yurt içi %14,6 ve yurt dışı %82,9 payına sahiptir. Hammadde büyük bir çoğunlukla yurtdışına bağımlılık söz konusudur. Aramadde temininde de hammaddekine benzer oranlarda yurtdışına bağımlılık söz konusudur. Üretimde kullanılan yatırım makinelerin de büyük çoğunlukla yurtdışı menşeli olduğu gözükmektedir (%85). Girdilerin yerel kaynaklardan sağlanma sebepleri ya da gerekçekleri arasında kolay ulaşılabilir olması, tedarkçilerle olan güçlü işbirliği ve ödeme koşullarının kolaylığı belirtilmektedir. Kapasite kullanım oranları durumunda, işletmelerin %60 kadarı kapasitelerinin %70 ve altındadır. İşletmlerin %18 i kapasitesinin %80 ve sadece %6,8 i tam kapasitede çalışmaktadır. İşletmelerin kapasite kullanımında etkili olan çeşitli faktörler bulunmaktadır. Talep unsuru, en önemli faktör olarak belirtilmiştir. Diğer faktörler, önem derecelerine göre hammadde temini, sezonluk üretim ve kalifiye elemandır. İşletmelerin kalite yönetim sertifikalarına sahip olup olmadığı sorgulanmıştır. İşletmelerin %68,1 inde TSE belgesi ve %2,1 inde ISO 9001 belgesine sahip oldukları tespit edilmiştir. Fakat, %29,8 gibi bir oran herhangi bir sertifikaya sahip olmadığı tespit edilmiştir. 35

37 Tescilli marka veya patent sorgulanmasında işletmelerin %91,5 inde tescilli marka ya da patent mevcuttur. İşletmelerin %6,5 inde herhangi bir marka tescili veya patente sahip değildir. İşletmelerin ürünlerini pazarlamada kullandıkları dağıtım kanallarında yüksek düzeyde çeşitlilik söz konusudur. Dağıtım kanalları arasında %89,4 yerel toptancı, %2,1 parekendeciler, %2,1 doğrudan nihai tüketicilere sunum yapıldığı belirtilmiştir. İşletmelerin ihracat faaliyeti olup olmadığı sorgulandığında, işletmelerin %85,1 inde doğrudan veya dolaylı ihracatı olduğu belirtilmiştir. En çok ihracat yapılan ülke sıralamalasında 5 işletme Almanya, 4 işletme İtalya, 3 işletme İran, 2 işletme Fransa ve Kıbrıs olarak belirtmiştir. Diğer ihracat yapılan ülkeler arasında Suudi Arabistan, Avustralya, Azerbeycan, Cezayir, Irak, Ispanya, Israil ve Suriye yer almaktadır. İhracat yapanların %25 i kendi markasıyla ihracat yaptığını belirtmiştir. Bunun sonucunda büyük bir oranda işletmenin dolaylı ihracat faaliyetinde bulunduğu gözükmektedir. İhracat esnasında karşılaşılan sorunlar önem derecesine göre sertifikasyon, finansman yetersizliği iletişim eksikliği, talep azlığı ve lojistik olarak ifade edilmiştir. Bölgede ihracat yapmayan işletmelere nedenleri sorulmuştur. Büyük bir oranda iç pazarda tatmin olma seçeneği işaretlenerek yurtdışı pazara ihtiyaç duyulmadığı yansıtılmaktadır. En önemli engel kaynak yetersizliği ve ihracat pazarlarına ulaşımı sağlayacak aracı işletme bulma zorluğu ifade edilmiştir. Küresel pazarda rekabetçi olmanın önemli bir göstergesi olan özgün ve farklı ürün geliştirememe seçeneği çok düşük bir oranda olması epeyce ilginç bir sonuç ortaya çıkarmaktadır. İşletmelerin rekabet analizinde en önemli rakiplerinin yerelde (yani aynı bölgede) olduğu (%87) gerçeği bölge işletmelerinin ulusal ve uluslararası pazarda önemli bir pozisyona sahip olmadığını göstermektedir. Yukarıdaki ihracat oranının da daha çok dolaylı şekilde ve başka markalarla yapıldığına işarettir. İşletmelerin rakiplerine göre makine ve teçhizat bakımından sahip olduğu posizyonunda yeterli olmadığı (%75) ifade edilmiştir. İşgücü niteliği açısından rakiplerine göre %68 düzeyinde yetersiz ve %25,5 oranında kısmen yeterli durumundadır. Rakiplerine göre ürün niteliği ve farklılığı konusunda %49 düzeyinde yetersiz ve %40 düzeyinde kısmen yeterli olduğu belirtilerek ürün kalite ve farklılığında rekabetçi olmadığı gözükmektedir. Rekabette önemli bir gösterge olan rakiplerine göre teknoloji kullanım becerisi (e-ticaret, internet, cad-cam vb.) bakımından çoğunlukla zayıf olduğu (%49 yetersiz ve %19 kısmen yeterli) belirtilmiştir. Son olarak, rakiplerinize göre fikri mülkiyet hakları (marka, patent koruma vb.) bakımından çok zayıf konumdadır (%49 yetersiz ve %15 kısmen yeterli). 36

38 Geleceğe Dönük Yaklaşımlar Üretim hacminin gelecek yıllarda artabilmesi için bölgedeki işletmelerin beklentileri sorgulanmıştır. Bu beklentiler arasında öncelikli olarak satış hacmi ve ihracat artışı ifade edilmiştir. Sorgulanan işletmelerin geleceğe dönük hedefleri arasında yeni yatırım, kapasite geliştirme, markalaşma ve kurumsallaşma gibi hedefler öncelikli ve ağırlıklı olarak belirtilmiştir. Bu bağlamda, bölgedeki üretim hacminin artışı ile işletmelerin geleceğe dönük hedefleri örtüşmektedir. İşletmelerin pazarda daha rekabetçi olması ve hedef pazarların sorgulanmasında büyük bir çoğunlukla yerel, yurt içi ve yurt dışı olarak sıralanmıştır. Yukarıda bahsedilen ihracatın engelleri, rakiplere göre zayıf posizyona sahip olunması gibi konuların önemsenmesi ve bunların yurtdışı pazar vizyonuna sahip olmasına da kısıtlama getirdiği sonucunu doğurmaktadır. Bölgede uygulanan teşviklerin yeterliliği konusunda büyük bir oranda tatmin edici görüldüğü ifade edilmiştir. Buna rağmen bu teşviklerden etkin bir şekilde yararlanılması açısından daha derinlemesine analiz edilmesi ihtiyacı vardır. Burada anlaşılan daha çok yatırım teşvikleri (Çorum ilinin 3. bölgede olması hasebiyle teşvik unsurları yüksek) ve diğer yatırımlarda devlet destekleri olması olasılığı yüksektir İşletmeler Arasındaki İşbirliği ve Kümelenme İşletmelerin benzer faaliyette bulunan bir diğer işletme ile yazılı veya sözlü işbirliği yapma oranı %89 gibi yüksek ve tatmin edici düzeyde bulunmuştur. Bu işbirliği çoğunlukla ortak organizasyon ve fuarlara katılım gibi konuda yüksek çıkmaktadır. Ortak ürün/hizmet geliştirme, ortak satın alma ve ortak pazarlama gibi etkin kümelenme destek mekanizmalarının varolmadığını göstermektedir. İşbirliği bağlamında işletmelerin çeşitli kuruluşlarla (diğer işletmeler, üniversiteler, araştırma kuruluşları, kamu kuruluşları vb.) ortaklık anlaşmaları konusunda işletmelerin %70 i mevcut olduğunu ifade etmiştir. Benzer işletmeler ile teknik bilgi/veri alışverişi konusunda %62 lik bir oran yapılmakta olduğunu belirtmiştir. Buradaki bilgi/veri paylaşımının daha çok ana şirket ve tedarikçi/taşeron ilişkisinden kaynaklanmaktadır. 37

39 İşletmelerin Ar-Ge Yapısı İşletmelere Ar-Ge çalışmaları ile ilgili sorgulama yapıldığında %95,4 oran işletme içine yenilikçi çalışmalar yapıldığını belirtmektedir. %2,3 sadece sektördeki yenilikçi çalışmaları izlediği ve işletme içinde Ar-Ge olmadığını belirten oran %2,3 düzeyindedir. Tablo 4.9. Çorum İlindeki İşletmelerde Ar-Ge Varlığı Oranları Ar-Ge Çalışmalarının Varlığı Oran (%) İşletme içerisinde yenilikçi çalışmalar yapılıyor 95,4 Sektördeki yenilikçi çalışmalar izleniyor 2,3 Ar-Ge çalışmaları yapılmıyor 2,3 İşletmelerin faaliyet gösterdiği sektörde piyasaya sürülen yeni ürün sayısının %77 gibi bir oranda yavaş bir şekilde arttığı ifade edilmiştir. Buradaki ölçütün işletmelerin etkin olduğu yerel pazarın dikkate alınarak değerlendirilmesinde önem vardır. İşletmelerin rekabet gücünün arttırılması için önemli olan bazı unsurlar sorgulanmıştır. Önemlilik sıralamasında maliyetlerin düşürülerek düşük fiyatlı ürünlerin piyasaya sunulması unusuru orta düzeyde önemli olarak derecelendirilmiştir. Yeni ürün geliştirme veya üründe yenilik yapılması konusunda da benzer şekilde orta düzeyde önemli olarak derecelendirilirken, ürün çeşitliliğinin arttırılması unsuru daha çok önemsenmiştir. Markalaşma çok önemsenen bir unsur olarak değerlendirilmemiştir. Son olarak yeni pazarlara açılma unsuru da rekabet gücü açısından orta düzeyde önemsenmektedir. Bu unsurlar arasında en az önemsenen düşük fiyatlı ürünlerin piyasaya sürülmesi olarak tanımlanırken; en yüksek önemsenen unsur ürün çeşitliliğinin arttırılmasıdır. Ürün geliştirmenin işletmelerin başarısında taşıdığı önem işletmelerin çoğunluğu tarafından kabul edilmektedir. Benzer şekilde ürün geliştirmenin gelecekte işletmenin başarısı için önemli olarak tanımlanmıştır. İşletmelerin ürün geliştirme kapasitesinin arttırılması için işbirliği yapılması gereken kurum ya da kaynakların sorgulanmasında %85 gibi yüksek bir oranda üniversite tanımlanmıştır. Burada bilgi üreten kurum olan üniversitelerin ürün geliştirme sürecinde bölge işletmeleri için önemli bir ortak ya da işbirliği tarafı olarak beklentisi yüksektir. 38

40 Ürün geliştirme çalışmalarında bölgedeki işletmelerin teknik desteğe ihtiyaç duyduğu görülmektedir. Bu konuda yapılan sorgulamada işletmelerin %87,2 si teknik desteğe ihtiyacı olduğunu açık ve net bir şekilde vurgulamıştır. 39

41 5 PROJENİN GEREKÇESİ 5.1. Ulusal ve Bölgesel Düzeyde Talep Analizi Talebi belirleyen temel nedenler ve göstergeler İnovasyon ve Rekabet İşletmelerin rekabet stratejileri temelde 3 eksende gelişir. Porter 1 bu yöntemleri, Toplam maliyet liderliği (sektördeki en düşük birim imalat maliyetine sahip olmak), Farklılaştırma (firmanın sunduğu ürün veya hizmet farklılaştırarak sektörde benzersiz olarak kabul edilen bir fark yaratmak-marka, teknoloji, geniş satıcı ağı, yüksek nitelikli müşteri hizmetleri gibi) ve Odaklanma (bir alıcı grubu veya ürün yelpazesine yönelmek) olarak açıklar. 2 Günümüzde rekabetin ilk ve en kolay görülen yolu olan toplam maliyet liderliği stratejisi, uzak doğunun rekabeti karşısında birçok noktada fiilen imkânsız hale gelmiştir. Hem farklılaşma hem de odaklanma stratejileri mevcut rakiplere göre farklı olmayı gerektiren yöntemlerdir. Rekabet giderek yeni bir şey geliştirmekle ilgili hale gelmektedir. İnovasyon olarak adlandırılan bu süreçte, rakiplere üstünlük kurmak isteyen işletmelerin farklılık yaratacak bir ürün veya yöntem ile sahaya çıkmaları beklenmektedir. Rekabet açısından konu incelendiğinde aynı sonuca birçok değişik kaynak tarafından ulaşıldığı görülmektedir.(freeman ve SOETE, 2003) Bazı firmalar yeni ürünü ilk çıkaran olmaya çaba gösterirken diğerleri ise rakiplerinin yeniliklerine cevap verecek bir savunma stratejisi izlerler. Her iki durumda da yeni ürün veya üretim sürecini başlatmak için firmaların bir geliştirme yeteneğine ihtiyaçları vardır. Uzun dönemde ister saldırgan ister savunmacı olsun firmaların hayatta kalmaları yeniliklerinin başarısına bağlıdır Ülkemiz Açısından İnovasyon Birçok gelişmekte olan ülke ile birlikte ülkemiz de son yılarda orta gelir tuzağı olarak ifade edilen bir açmaz ile karşı karşıyadır. Dünya Bankası nın tanımına göre, Orta-gelir tuzağı na yakalanan ülkeler, düşük ücretli, fakir ülkelere karşı standart imalat sanayi ürünlerinde rekabet gücü zayıflayan; diğer taraftan, inovasyona dayalı büyüyen zengin ülkelere ise yakınsamakta zorlanan ülkelerdir. 2 PORTER; Rekabet Stratejisi s.43 3 FREEMAN ve SOETE,(2003), Yenilik İktisadı, Tübitak Yayınları,Ankara, s

42 Ülkemizin dış ticaret hacmi son 10 yıl içinde katlanarak artmış ancak bu süreçte dış ticaret açığı en önemli risk olarak karşımıza çıkmıştır. Cari açığın temelinde yapısal nedenler bulunduğu hemen her platformda ifade edilmektedir. Ülkemizin artan ihracat rakamları içinde yüksek teknolojili ürünlerin payının artması hedeflenmektedir. Ancak orta ve düşük teknolojili ürünlerin payı ihracat içinde düşmemekte bir başka değişle ülkemiz yüksek katma değerli ürünleri üretmekte zorlanmaktadır. Bu noktada istenilen nitelik değişimi, sadece Ar-Ge ve inovasyon (sadece ürün değil pazarlama fonksiyonlarını da içeren şekilde) faaliyetlerine yoğunlaşılması ile mümkün olabilecektir. Sanayi yapısında bu nitelik dönüşümüne yönelik hissedilen ihtiyaç, Sanayi ve Ticaret Bakanlığının en üst düzey strateji belgesi olan Türkiye Sanayi Stratejisi Belgesi (AB Üyeliğine Doğru) dokümanında yer almış ve bahsi geçen Strateji Belgesinin kapak sayfasında Orta ve Yüksek teknolojili ürünlerde Avrasya nın üretim üssü olmak şeklinde ifade edilmiştir. Yine aynı dokümanın Bakan sunuşu bölümünde bizzat Sanayi ve Ticaret Bakanı Sayın Nihat ERGÜN tarafından Bakanlık olarak amacımız Türk sanayisinin rekabet gücünü ve verimliliğini artırarak, dünya ihracatından daha fazla pay alan, ağırlıklı olarak yüksek katma değerli ve ileri teknolojiye dayalı ürünlerin üretildiği, istihdam sorununu çözmüş, nitelikli işgücüne sahip, topluma ve çevreye duyarlı bir sanayi yapısına dönüşümü hızlandırmaktır şeklinde bu dönüşüme duyulan istek ifade edilmiştir. 4 Uluslararası bir karşılaştırma yapmak gerekirse, UNIDO nun bazı seçilmiş branşlar ve ülkeler için çalışan kişi başına katma değerleri veren tabloları incelendiğinde Türkiye nin yukarıdaki sanayiler dahil, hemen her branşta en yüksek katma değere sahip ülkelerin üçte birinden daha düşük bir değere sahip olduğu görülmektedir (UNIDO, 2003). Örneğin, elektrikli olmayan makine sanayilerinde Singapur da çalışan kişi başına katma değer 128,7 bin Dolar iken Türkiye de bu değer 32,6 bin Dolardır (Singapur un dörtte biri). Bu nedenle, ülkede ve bölgede sanayileşme düzeyi ve rekabet edebilirlik açısından, mevcut sanayilerde verimliliğin artırılması ve yeni kurulacak sanayilerde ileri teknolojilerin kullanılması ve üretilen ürünlerin niteliği ve kompozisyonunda katma değeri yükseltici değişikliklere gidilmesi gerektiği görülmektedir İnovasyon ortamı Ülkemizdeki işletmelerin özellikle KOBİ lerin inovasyon güçlerinin artması, birçok yönden desteklenmesi gereken bir süreçtir. Öncelikle Ar-Ge ve inovasyon, işletmelerin çevrelerinden izole bir ortamda gerçekleştirdikleri bir faaliyet değildir. OECD, başarılı bir 4 Türkiye Sanayi Stratejisi Belgesi (AB Üyeliğine Doğru), Bakan Sunuş Bölümü 41

43 inovasyon için inovasyon ağlarının varlığının istisnadan ziyade kural (gereklilik) olduğunu ve inovatif faaliyetlerin çoğunun, birden fazla aktörün katılımını gerektirdiğini vurgulamaktadır. 6 Başka bir değişle inovasyon için birbirini destekleyen sağlam bir ekosistem gereklidir. İnovasyon sürecinde işletmelerden beklenen rekabetçi yeniliğin uzmanlaşılan konudan çıkmasıdır. Bu noktada işletmelerin sadece çekirdek (core) uğraşı alanlarına yoğunlaşmaları diğer birçok girdiyi çevrelerindeki diğer işletme ve kurumlardan almaları beklenmektedir. Değişik alanlarda uzmanlaşmış birçok firmanın çevrelerindeki eko sistemin katılımıyla kendi uzmanlık alanlarında devamlı yenilik yapabileceği bir ortamın oluşması, kümelenme olarak adlandırılan kavramın en önemli ayaklarından birini oluşturmaktadır. Özellikle KOBİ lerin inovasyon faaliyetleri, içinde bulundukları ekosistem ile doğrudan alakalıdır. Bölgesel kalkınmanın sağlanabilmesi, bölgelerin özelliklerine ve ihtiyaçlarına göre şekillenmiş inovasyon sistemlerinin, yönetim biçimlerinin, politikaların ve politika uygulama araçlarının geliştirilmesiyle mümkündür. İnovasyon sistemi olarak adlandırılan bu yapı içinde başarılı sonuçların elde edilmesi aktörler arasındaki ilişkinin sıklık ve kuvvetine bağlıdır. Başarılı bir bölgesel inovasyon sistemi büyük oranda insanlar ve insanlar arasındaki ilişkiye bağlı bir süreçtir. Tekil olarak insanların bilgi ve becerilerinin toplamı insan sermayesi olarak adlandırılabilir. Daha net bir tanımla İnsan sermayesi olarak adlandırılan bu olgu, bireylerin beceri, eğitim ve bilgilerini; bölgenin sahip olduğu insan kaynaklarının niteliğini ve miktarını ifade eder. 7 Toplumun davranış ve düşünce alışkanlıklarından ortaya çıkan bir diğer olgu ise Toplumsal sermayedir. Toplumsal sermaye, bireyler arasındaki bağlantıları (toplumsal ağlar ve bunlardan kaynaklanan güven ve paylaşım normları) ifade eder. İnovasyonda başarının ana şartlarından biri işbirliği olduğundan toplumsal sermayenin gücü, bölgenin inovasyona dayalı kalkınmasının belirleyici unsurlarındandır. Bir başka değişle toplumun davranış ve düşünce alışkanlıkları, bölgenin kalkınması için hayati öneme sahip bir değişkendir. Bu faktör, bazı illerin daha çok kamu yatırımı ve eğitim desteği aldığı halde istenilen düzeyde sanayileşemezken daha az kamu yatırımı ve eğitim desteği alan diğer bazı illerin sanayileşme alanında model olabilecek şekilde yüksek rakamlar sergilemesi açıklamaktadır. Bu farklılık DPT nin de dikkatini çekmiş ve kalkınmanın çevresinden hızlı bir şekilde gerçekleştiği bu iller Yeni Sanayi Odağı olarak adlandırılmıştır. 8 5 Yeşilırmak Havza Gelişim Projesi (Amasya, Çorum, Samsun, Tokat) Mevcut Durum Ve Analizi, s Bölgesel İnovasyon Merkezleri: Türkiye İçin Bir Model Önerisi.s 53 7 Bölgesel İnovasyon Merkezleri: Türkiye İçin Bir Model Önerisi s.52 8 Bakınız Yeni Sanayi Odakları bölümü 42

44 İnovasyon performansını belirleyen diğer iki kaynak ise Fiziksel sermaye ve (ulaşım, iletişim ve sağlık altyapısını ve tüm belediye hizmetlerini ile bölgedeki üniversiteler, araştırma kurumları, teknoparklar ve inkübatörler) finansal sermayedir (bölgede inovasyonun gelişmesi için varolan ve bölgeye çekilen yerli ve yabancı finansal kaynaklar). Bu çerçevede başarılı bir Ar-Ge ve inovasyon ortamının oluşması için; 1- Değişime, yeniliğe ve bilgi paylaşımına açık bir sosyal ortamın olması, aktörlerin yeni ürün ve teknik geliştirme açısından motive olmuş olması. 2- Belirli avantajlara sahip ateşleyici bir bölgesel faktörlerin olması, (bu, belli bir sektör olabileceği gibi üniversite ve teknokent gibi ortamlarda olabilir). 3- Dinamik, gelişmekte olan sanayiler ve bunlarla ilişkili iş çevreleri olması gerekmektedir. Bölgesel inovasyon kapasitesini belirleyen başka bir unsur bölgenin öğrenme potansiyelidir. Öğrenen bölge yaklaşımıyla bağlantılı olarak, bölgesel inovasyon kapasitesini belirleyen unsurları şu şekilde sıralamak mümkündür. 9 Sürekli olarak enformasyon alışverişi Eğitim ve öğrenim kurumları katkısı, Finansman sağlayıcılar bilgi-yoğun firmalara yönelmesi. Bu faktör, gelişmiş bir risk sermayesi yapısına sahip olmayan gelişmekte olan ülkeler için kamu tarafından sağlanan teşvik ve finansman desteği olarak yorumlanabilir. Bilgi işçileri nin sayısı fazladır, İletişim ve bilgi paylaşımı yerel bir kültür halini almıştır. Görüldüğü gibi öğrenme potansiyeli, büyük oranda yukarıda bahsedilen toplumsal sermeye kavramı ile ilgilidir. Bölge içindeki toplumsal sermaye (toplumsal ağlar, bilgi paylaşımına açık ortam ve yenilik isteği) ile birleşen insan sermayesi bölgede hızlı bir şekilde öğrenme sürecini tetikleyebilir. Bölgesel inovasyon sistemlerinin işleyişini olumsuz etkileyen faktörler ise şu şekilde sıralanabilir. 10 Organizasyonel eksiklik: Bölgesel düzeyde etkin sistemin kurulması için gereken aktörlerin eksikliği (örneğin, araştırma kurumlarının olmaması, inovasyon aracı kuruluşlarının bulunmaması gibi). Bu sorunun sistem üzerinde yaratacağı olumsuz etki, kısa vadede, yakın bölgelerde ihtiyaç duyulan hizmetleri sunan kuruluşlarla bağlantıların kurulması ve bu kuruluşların sisteme eklemlenmeleri ile azaltılabilir. 9 Florida, R. (1995) Toward the Learning Region 10 Bölgesel İnovasyon Merkezleri: Türkiye İçin Bir Model Önerisi 43

45 Kabuğunu kıramama: Bölgedeki sanayi kuruluşlarının yıllardır aynı teknolojiyle aynı pazarlar için çalışıyor olması ve uzun vadeli stratejik hedefler ortaya koyup yeniden yapılanamaması olarak ifade edilebilen bu sorun, bölgesel inovasyon ağının dışarıdan farklı aktörlere açılması ve bölge içinde sektörler arası etkileşimin teşvik edilmesiyle aşılabilir.sistemin aktörleri arasındaki parçalanmışlık: Bölgedeki kuruluşlar arasında iletişim, koordinasyon ve işbirliğinin olmaması durumudur ve temelde bölgedeki aktörler arasındaki güven ve ortak vizyon eksikliğinden kaynaklanır. İşbirliğini artırıcı eylemler, ortak çıkarlar için çalışma konusunda motive edici önlemlerle bu sorunun olumsuz etkilerini azaltmak mümkündür Ülkemizde Üniversite Sanayi İşbirliği Üniversite sanayi işbirliği, en basit anlamda işletmelerin Ar-Ge ve ürün geliştirme faaliyetlerinde Üniversitelerin rol üstlenmesi olarak tanımlanabilir. Günümüzde hızla değişen teknoloji ortamında bir firmanın tüm bilgi kaynaklarına sahip olması ve bunları etkin-verimli kullanabilmesi fiilen imkânsız hale gelmektedir. Bu noktada yeni Ar-Ge gerçekleri olarak ifade edilebilecek kavramlar işletme hayatına girmiş bulunmaktadır. Bunlar, Teknolojinin derinleşmesi-karmaşıklaşması, Gelişen teknolojinin birçok değişik alanda bilgi birikimi gerektirmesi, Çözümlerin çok hızlı bir şekilde üretilmesi gerekliliği, Değerli ve ticari öneme sahip fikirler geniş bir alana dağılması ve teknik açıdan en yeterli AR-GE altyapısına sahip firmaların bile, dış bilgi kaynaklarına ihtiyaç duymasıdır. Bu noktada, sadece küçük işletmeler için değil her boyuttaki işletme için üniversite sanayi işbirliği önem kazanmaktadır. Teknoloji transferi olarak da adlandırılan bu konuda ABD nin en büyük üniversitelerinden birinde çalışmalar yürüten Prof Dr. Güven Yalçıntaş şu ifadeleri kullanmaktadır. 11 Teknoloji transferi büyük ölçüde bir iletişim konusudur. Üniversiteler kendi korunaklı kabuklarından çıkarak endüstriye açılmak zorundadır. Sanayi de yine kendi içinde kalırsa teknoloji transferi olmaz. Üniversitelerin yapısı bilim üretmek için tasarlanmıştır. Sanayinin ise genelde bilim adamları ve son teknoloji araştırma cihazları bulunmamaktadır. Bu nedenlerle, üniversite ve sanayi bir araya getirilmeli ve ileri teknik ürünlerin ortaya çıkartılması ve geliştirilmesi sağlanmalıdır. 44

46 Ar-Ge süreçleri temel araştırma, uygulamalı araştırma ve geliştirme olarak incelenebilir. Bölgesel gelişmenin sağlanmasında çok önemli bir aktör olarak görülen üniversitelerin katkısının beklendiği bu alandaki durum incelenmeğe değer bir konumdadır. Türkiye de Ar-Ge nin sadece yüzde 17 sini geliştirme çalışmaları oluşturmaktadır. Temel araştırmaya ayrılan pay ise bazı gelişmiş ülkelerden de fazladır. Yayın sayıları açısından bakıldığında Türkiye nin düşük bir performans gösterdiği söylenemez. Ancak akademik çalışmaların sanayi ile işbirliği içinde yürütüldüğünü iddia etmek imkânsızdır. Örneğin G. Kore ve Türkiye nin yayın performansları birbirine yakın iken patent sayıları çok farklıdır. (G. Kore nin yayın sayısı yaklaşık iki kat iken patent sayısı 100 kat fazladır 12 ). Bu veri hemen her ortamda ifade edilen üniversite sanayi işbirliğinin sağlanamadığı fikri ile birebir uyuşmaktadır. Temel araştırma çalışmalarının payı Türkiye de yıllardır yüksekse de, bu çalışmaların girdi olabileceği bir Ar-Ge zincir yapısı mevcut değildir. Yapılan çalışmalar ve yayınların girdi sağlayabileceği sanayi ile doğrudan ilişkili bir geliştirme süreci ve ürün ticarileştirilmesine yönelik çalışan bir sistem henüz tam anlamıyla oluşmamıştır. Türkiye deki sistem bütüncül değildir ve bilim, teknoloji ve sanayi politikalarının bütünleşmediği bir tasarım problemi vardır. Üniversite sanayi işbirliklerinin kurulmasında Teknoloji Geliştirme Bölgeleri büyük önem taşımaktadır Teknoloji Geliştirme Bölgeleri Teknoloji Geliştirme Bölgeleri (TGB); sınai, teknolojik ve kentsel gelişme amaçlarının bütünleştiği bir sanayi odağı geliştirme aracı olarak tanımlanabilir. Özellikle son yıllarda, bilimsel bilgiyi teknolojinin hizmetine en kısa sürede sunabilmenin önemi göz önüne alınarak, gelişmiş ve gelişmekte olan ülkelerde; üniversite, araştırma kurum ve kuruluşları ile kamu ve sanayi kesimi arasında işbirliğinin geliştirilmesi ve güçlendirilmesi amacıyla çok sayıda bilim ve teknoloji parkları, teknoloji geliştirme bölgeleri oluşturulmuştur. TGB ler sadece kendi üretim ya da ihracat rakamları ile değerlendirilmemesi gereken organizasyonlardır. TGB ler tanım itibariyle son tüketiciye yönelik faaliyetlerden ciro elde etmemektedirler. Ar-Ge ile ürün geliştiren TGB birimleri ya bu ürünlerin üretildiği firmaların yan kollarıdır ya da geliştirdikleri ürünlerin üretim haklarını satan birimlerdir. Dolaysıyla TGB lerde çalışmaları yürütülen teknolojilerin üretimleri başka fiziki alanlarda olmaktadır. Bu ise TGB lerin genel ekonomiye katkılarının gösterdikleri ciro rakamlarından çok daha fazla olmasını sağlamaktadır. Ülkemizde de bu konunun önemine yönelik olarak 2001 yılında yürürlüğe giren 4691 sayılı Teknoloji Geliştirme Bölgeleri Yasası üniversite sanayi işbirliklerinin kurulmasına özel 11 YALÇINTAŞ(2009), New York Eyalet Üniversitesi (SUNY) Araştırma Vakfı Başkan Yardımcısı. Hacettepe Üniversitesinde yaptığı konuşmadan 12 Güney Kore inovasyondaki başarısını nelere borçlu? Türkiye için Çıkarımlar, TEPAV Raporu,2010 s.12 45

47 bir önem vermiştir. Kanunun amaç maddesinde 13 tanımlanan gerekçe; Teknolojik bilgi üretmek ve ticarileştirmek, yeni ürün-teknoloji gelişimini sağlamak, kalite ve verimliliği arttırırken maliyetleri düşürmek, girişimciliği desteklemek, KOBİ lerin yeni teknolojilere geçişini sağlamak, teknoloji transferini sağlamak ve yabancı sermayenin ülkeye girişini hızlandırmak olarak sıralanmaktadır. Kanun koyucunun TGB lerin amaçları hakkında yaptığı tanım, TGB lerden bölgesel kalkınma yönünde de büyük katkı beklendiğini ortaya koymaktadır. Şöyle ki, girişimciliği desteklemek, KOBİ lerin yeni teknolojilere geçişini sağlamak, teknoloji transferini sağlamak ve yabancı sermayenin ülkeye girişini hızlandırmak doğrudan TGB nin yer aldığı bölgenin aktif olarak faydalanacağı başlıklardır. Diğer amaçlar da (Teknolojik bilgi üretmek ve ticarileştirmek, yeni ürün-teknoloji gelişimini sağlamak, kalite ve verimliliği arttırırken maliyetleri düşürmek) büyük oranda bölgesel etkileri olan unsurlardır. Bu konuda Sanayi ve Ticaret Bakanlığı, aşağıdaki ifadelerle konunun destekçisi olduğunu belirtmektedir. 14 Öncelikle gelişme potansiyeli yüksek kentlerde olmak üzere; işletmeler ve üniversitelerin birlikte çalışmalarını sağlayacak ortamların oluşturulmasına, müşevvik yapısının bu doğrultuda yeniden yapılandırılmasına, yeni teknolojilere ve bilgiye erişimin kolaylaştırılmasına, teknolojik dönüşüm ve transfer sistemlerinin geliştirilmesine ve ticari nitelikli etkin bir bölgesel yenilikçilik altyapısının kurulmasına yönelik faaliyetler desteklenecektir. Bu doğrultuda, teknoparklar, yenilik aktarım merkezleri ve işletme kuluçkaları gibi araçlar ve girişimler desteklenecektir. Yukarıdaki ifade Bölgesel Kalkınmanın sağlanması için uygulanacak politikalar bölümünde geçmektedir. Bu politikada dikkat çekici bir husus, uygulamanın gelişme potansiyeli yüksek illerde başlatılacak olmasıdır. TGB lerin bölge gelişimindeki bu yapısı sadece gelişmekte olan bölgelerin gelişmesinde hızlandırıcı bir faktör olarak değil AR-GE ağırlıklı faaliyetlerle bölgesel ve yerel ekonominin yeniden yapılanmasını sağlamak; özellikle sanayinin gerilediği bölgelerde ürün ve proses yeniliğinin oluşmasına yardım ederek yerel sanayinin canlanmasını ve modernizasyonu teşvik etmek, gibi özel amaçlara yönelik olarak da kurulabilmektedir MADDE 1. - Bu Kanunun amacı, üniversiteler, araştırma kurum ve kuruluşları ile üretim sektörlerinin işbirliği sağlanarak, ülke sanayiinin uluslararası rekabet edebilir ve ihracata yönelik bir yapıya kavuşturulması maksadıyla teknolojik bilgi üretmek, üründe ve üretim yöntemlerinde yenilik geliştirmek, ürün kalitesini veya standardını yükseltmek, verimliliği artırmak, üretim maliyetlerini düşürmek, teknolojik bilgiyi ticarileştirmek, teknoloji yoğun üretim ve girişimciliği desteklemek, küçük ve orta ölçekli işletmelerin yeni ve ileri teknolojilere uyumunu sağlamak, Bilim ve Teknoloji Yüksek Kurulunun kararları da dikkate alınarak teknoloji yoğun alanlarda yatırım olanakları yaratmak, araştırmacı ve vasıflı kişilere iş imkânı yaratmak, teknoloji transferine yardımcı olmak ve yüksek/ileri teknoloji sağlayacak yabancı sermayenin ülkeye girişini hızlandıracak teknolojik alt yapıyı sağlamaktır. 14 Türkiye Sanayi Stratejisi Belgesi (AB Üyeliğine Doğru), s DPT Bölgesel Gelişme Özel İhtisas Komisyonu Raporu s

48 Kalkınmanın özel sektör tarafından sağlanmak istendiği ve KOBİ lerin inovatif yapılarının kuvvetlendirilmesi istendiğinde TGB ler daha da öne çıkmaktadır. Büyük ölçekli işletmeler, 5746 Sayılı Araştırma Ve Geliştirme Faaliyetlerinin Desteklenmesi Hakkındaki Kanun ile Ar- Ge merkezi kavramı altında kendi Ar-Ge birimlerini kurabilmektedir. Büyük işletmelerin genelde Ar-Ge merkezlerini talep eder yapıda olmaları TGB lerin KOBİ lere dönük tarafını daha da kuvvetlendirmiştir. Çorum ilinin içinde bulunduğu sosyo-ekonomik, sektörel-bölgesel Ekonomik ve Fiziksel Altyapının uygunluğu açısından değerlendirildiğinde bu bölgede bir Teknoloji Geliştirme Bölgesi kurulum ihtiyacı duyulmuştur Talebin geçmişteki büyüme eğilimi Fizibilite çalışmasına konu olan yapı Çorum ilindeki ilk TGB olacağından, TGB ye olan talebin geçmişten bu yana büyüme eğilimi gösterebilecek direkt talep verisine ulaşmak mümkün değildir. Ancak ilin Ar-Ge kültürü ve Ar-Ge çalışmalarına olan talebi baz alınarak gerçekçi bir değerlendirme yapmak mümkün olmaktadır. Bu bağlamda aşağıda ilin inovasyona ilişkin geçmiş ve mevcut durumuna ilişkin bilgilere yer verilmiştir. Orta Karadeniz Bögesel İnovasyon Stratejisi ve Eylem Planı ( ) dokümanında bölgenin inovasyon talebi, ihtiyacı ve mevcut durumu ile ilişkili detaylı bilgilere yer verilmiştir. Dokümanda yer alan bilgiler aşağıdaki gibi özetlenebilir Ar-Ge ve AB Destekleri Ar-Ge Destekleri Çorum ilinde özel sektör tarafından TÜBİTAK a yaplan proje başvuru sayısı son yıllarda hızla artmıştır yılları arasını kapsayan süreçte 3 proje için başvuru yapılıp destek alınmıştır. Alınan destek tutarı TL dir ve 2010 yılı Ekim sonunu kapsayan dönem itibariyle proje başvuru sayısı 36, desteklenen proje sayısı 14 ve alınan hibe destek tutarı ise TL civarındadır (TÜBİTAK). Görüldüğü üzere ildeki firmaların Ar-Ge ye yaptıkları yatırım ve verilen destekleri kullanma oranları son yıllarda hızla artmıştır. Diğer taraftan Türk Patent Enstitüsüne 2002 yılında yapılan Patent, Faydalı Model ve Endüstriyel Tasarım başvuru sayıları sırasıyla 2, 3 ve 5 şeklindeyken, bu tablo 2008 yılında 13, 10 ve 56 şeklindedir (TPE). Bu rakamları iller düzeyinde karşılaştırdığımızda da 2002 yılı başvurularına göre 81 il arasında; Patent başvurularında 26., Faydalı Model başvurularında 13. ve Endüstriyel Tasarım başvurularında 32. sırada iken 2008 yılında Patent başvurularında 17., Faydalı Model başvurularında 21. ve Endüstriyel Tasarım başvurularında 25. sıradadır. 47

49 Tablo 5.1. Çorum İlinde Yapılan Patent, Faydalı Model, Endüstriyel Tasarım Başvurularının yıllara göre iller bazında sıralaması Yıl Patent Faydalı Model Endüstriyel Tasarım Başvuru adeti İller arasındaki sıra Başvuru adeti İller arasındaki sıra Başvuru adeti İller arasındaki sıra KOSGEB Ar-Ge desteği başvurlarında ise bölgedeki iller arasındaki aşağıdaki dağılım oluşmuştur. (ilgili KOSGEB desteğine yönelik işlemleri yürüten birime bağlı olan iller bazında dağılım). Orta Karadeniz Kalkınma Ajansı (OKA) Kobi mali destek programında kabul edilen proje adetlerinin illere göre dağılımı da aynı tabloda görülebilir. (Kaynak : KOSGEB ve OKA) Tablo 5.2. İllere Göre KOSGEB ve OKA Destek Sayıları İl KOSGEB OKA Çorum Amasya 0 15 Yozgat 2 - Tokat 0 13 Samsun AB Destekleri Çorum, girişimcilik kapasitesinin yüksekliğini AB desteklerinin alınması konusunda da göstermiş ve bazıları aşağıda verilen başlıklarda birçok projede gerçekleştirmiştir. Çorum ilinde katılım öncesi AB mali yardımı kapsamında finanse edilen projeler hakkında özet bilgi aşağıdadır. 16 Çorum, AB hibe programlarında Türkiye geneli kapsamında illere göre yapılan 16 AVRUPA BİRLİĞİ GENEL SEKRETERLİĞİ; 48

50 başarı değerlendirmesinde Çorum ili kabul edilen proje sayısında 11. sırada, sağlanan hibe desteği itibariyle ise 14. sırada yer almaktadır. Avrupa Birliği tarafından ülkemize sağlanan Katılım Öncesi Mali Yardımı kapsamında Çorum İlinde uygulanan projeler "AB hibe programları kapsamında finanse edilen projeler" ve "pilot proje uygulamaları" olmak üzere iki başlık altında değerlendirilebilir. AB Hibe Programları: Avrupa Birliği tarafından ülkemize sağlanan Katılım Öncesi Mali Yardımı kapsamında yürütülen Hibe Programları aracılığı ile Çorum İlinde toplam 50 projeye hibe desteği sağlanmıştır. Çorum ilinde başarılı olan 54 projeye sağlanan hibe desteği toplam ,70 Avro'dur. Pilot Projeler/Programlar: Hibe Programlarından farklı olarak merkezi kamu kurum ve kuruluşlarımız (bakanlıklar, müsteşarlıklar vb. kuruluşlar) tarafından geliştirilen pilot projeler/programlar aracılığı ile İllerimizde AB projeleri uygulanabilmektedir. Çorum ilinde uygulamaya geçirilen toplam 18 pilot proje/program bulunmaktadır. Bazı Pilot projelere ilişkin detaylar aşağıda sunulmuştur: PROJE: Samsun-Kastamonu-Erzurum Bölgesel Kalkınma Programı Program: Katılım Öncesi AB Mali Yardımı 2003 Yılı Programı Proje Bütçesi: 52,3 Milyon Avro Proje Sahibi Kuruluş: Devlet Planlama Teşkilatı Müsteşarlığı Uygulama Yeri: Amasya, Çorum, Samsun, Tokat, Kastamonu, Çankırı, Sinop, Erzurum, Erzincan, Bayburt Devlet Planlama Teşkilatı Müsteşarlığı tarafından yürütülen program kapsamında hedef bölgenin ekonomik ve sosyal kalkınmasına katkı sağlanması amaçlanmıştır. Bu çerçevede, bölgede sosyal kalkınma, işletmelerin yatırımları ve yerel yönetimlerin küçük çaplı altyapı ve üstyapı projelerin desteklenmiştir. Program kapsamında Çorum ilinde toplam 44 projeye yaklaşık 5,9 Milyon Avro destek sağlanmıştır. PROJE: Kadın Girişimciliğinin Desteklenmesi Projesi Program: Katılım Öncesi AB Mali Yardımı 2005 Yılı Programı Proje Bütçesi: 3,5 Milyon Avro Proje Sahibi Kuruluş: KOSGEB Uygulama Yeri: Kütahya, İstanbul Nevşehir, Çorum KOSGEB tarafından yürütülen Kadın Girişimciliğinin Desteklenmesi Projesi ile kadınların ülke ekonomisine katkılarını artırmak ve Kadın İş Geliştirme Merkezi (K-İŞGEM) yolu ile küçük işletmeler kurmalarını ve bu işletmelerin sağlıklı büyümelerinin desteklenmesini amaçlanmaktadır. Proje çerçevesinde pilot olarak seçilen Çorum'da K-İŞGEM kurulmuştur. 49

51 K-İŞGEM aracılığı ile kendi işini kurmak isteyen kadın girişimcilerin desteklenerek iş piyasasında tutunmalarının sağlanması ve bu sayede büyümelerine yardımcı olarak istihdamın arttırılması hedeflenmektedir. PROJE: Aktif İstihdam Tedbirleri Projesi Program: Katılım Öncesi AB Mali Yardımı 2006 Yılı Programı Proje Bütçesi: 20 Milyon Avro Proje Sahibi Kuruluş: Türkiye İş Kurumu Uygulama Yeri: İstanbul, Ankara, İzmir, Bursa, Kocaeli, Adana, Kayseri, Zonguldak, Gaziantep, Tekirdağ, Mersin, Antalya, Manisa, Konya, Eskişehir, Sakarya, Balıkesir, Samsun, Malatya, Aydın, Şanlıurfa, Denizli, Trabzon, Sivas, Diyarbakır, Çorum, Hatay ve K.Maraş Türkiye İş Kurumu tarafından yürütülen proje ile yereldeki kuruluşların işsizlik ile mücadele kapsamında yürütülen çalışmalara katkı sağlanması hedeflenmiştir. Proje, İŞKUR tarafından gerçekleştirilen işsizlik verileri araştırması kapsamında kayıtlı işsizlik oranın en yüksek olduğu 28 ilde yürütülmektedir. Proje kapsamında yerel kuruluşlar tarafından geliştirilen ve işsizlik ile mücadeleyi amaçlayan projelere Avro'ya kadar destek sağlanmıştır. Proje kapsamında yürütülen hibe programı çerçevesinde toplam 101 projeye finansman sağlanmıştır. Program kapsamında Çorum ilinde başarılı olan 3 projeye yaklaşık Avro destek sağlanmıştır. PROJE:: KOBİ'lerin Ağ Oluşturma ve Bölgesel İşbirliği Kapasitesinin Güçlendirilmesi Program: IPA-III Katılım Öncesi Mali Yardım Aracı Bölgesel Kalkınma Bileşeni Bölgesel Rekabet Edebilirlik Operasyonel Programı Proje Bütçesi: 4 Milyon Avro Proje Sahibi Kuruluş: Dış Ticaret Müsteşarlığı Uygulama Yeri: Samsun, Trabzon, Gaziantep, Kahramanmaraş, Çorum Dış Ticaret Müsteşarlığı tarafından yürütülen proje ile bölgesel rekabeti sağlayacak sektör stratejilerinin hazırlanması ve bölge illeri ile ulusal ve uluslar arası networkleri sağlayacak altyapının kurulması sağlanacaktır. Proje kapsamında gıda ve içecek sektörü, tekstil ve hazır giyim sektörü, metal sektörü ve makine sanayisi için sektörel işbirliği stratejileri ve eylem planları hazırlanacaktır. Proje ile diğer bölgelerdeki iyi uygulamaların bölgedeki illere aktarılması sağlanacaktır. Hazırlık çalışmaları devam eden projenin uygulamasının 2011 yılında başlaması planlanmaktadır. Üniversite sanayi işbirliği, en basit anlamda işletmelerin Ar-Ge ve ürün geliştirme faaliyetlerinde Üniversitelerin rol üstlenmesi olarak tanımlanabilir. Günümüzde hızla değişen teknoloji ortamında bir firmanın tüm bilgi kaynaklarına sahip olması ve bunları etkin-verimli 50

52 kullanabilmesi fiilen imkânsız hale gelmektedir. Bu noktada yeni Ar-Ge gerçekleri olarak ifade edilebilecek kavramlar işletme hayatına girmiş bulunmaktadır. Bunlar; Teknolojinin derinleşmesi-karmaşıklaşması, Gelişen teknolojinin birçok değişik alanda bilgi birikimi gerektirmesi, Çözümlerin çok hızlı bir şekilde üretilmesi gerekliliği, Değerli ve ticari öneme sahip fikirler geniş bir alana dağılması ve teknik açıdan en yeterli AR-GE altyapısına sahip firmaların bile, dış bilgi kaynaklarına ihtiyaç duymasıdır. Bu noktada, sadece küçük işletmeler için değil her boyuttaki işletme için üniversite sanayi işbirliği önem kazanmaktadır. Ar-Ge süreçleri temel araştırma, uygulamalı araştırma ve geliştirme olarak incelenebilir. Bölgesel gelişmenin sağlanmasında çok önemli bir aktör olarak görülen üniversitelerin katkısının beklendiği bu alandaki durum incelenmeğe değer bir konumdadır. Türkiye de Ar-Ge nin sadece yüzde 17 sini geliştirme çalışmaları oluşturmaktadır. Temel araştırmaya ayrılan pay ise bazı gelişmiş ülkelerden de fazladır. Yayın sayıları açısından bakıldığında Türkiye nin düşük bir performans gösterdiği söylenemez. Ancak akademik çalışmaların sanayi ile işbirliği içinde yürütüldüğünü iddia etmek imkânsızdır. Örneğin G. Kore ve Türkiye nin yayın performansları birbirine yakın iken patent sayıları çok farklıdır. (G. Kore nin yayın sayısı yaklaşık iki kat iken patent sayısı 100 kat fazladır11). Bu veri hemen her ortamda ifade edilen üniversite sanayi işbirliğinin sağlanamadığı fikri ile birebir uyuşmaktadır. Temel araştırma çalışmalarının payı Türkiye de yıllardır yüksekse de, bu çalışmaların girdi olabileceği bir Ar-Ge zincir yapısı mevcut değildir. Yapılan çalışmalar ve yayınların girdi sağlayabileceği sanayi ile doğrudan ilişkili bir geliştirme süreci ve ürün ticarileştirilmesine yönelik çalışan bir sistem henüz tam anlamıyla oluşmamıştır. Türkiye deki sistem bütüncül değildir ve bilim, teknoloji ve sanayi politikalarının bütünleşmediği bir tasarım problemi vardır. Çorum ili özelinde hem üniversite düzeyinde temel araştırma anlamında hem de sanayi düzeyinde üretime dönük Ar-Ge ve hibe başvurularına olan talep ve bu başvurulardaki başarılı proje sayısının artışı bölgenin inovasyona olan talebindeki artışın somut göstergelerindendir. İlin Ar-Ge kültürü geliştirilmesinde ve bilgiye dayalı katma değeri yüksek ürün geliştirme çalışmalarının arttırılmasında üniversite- sanayi arasında köprü görevi üstlenecek Teknoloji Geliştirme Bölgelesi büyük önem taşımaktadır Mevcut talep düzeyi hakkında bilgiler Orta Karadeniz Bögesel İnovasyon Stratejisi ve Eylem Planı ( ) dokümanında bölgenin inovasyon talebi ve mevcut durumu ile ilişkili detaylı bilgilere yer 51

53 verilmiştir. Bölgenin inovasyon talebi ve mevcut durumu hakkındaki bilgiler aşağıdaki gibi özetlenebilir Bölgenin Ar-Ge ve İnovasyon Desteklerinden Yararlanma Durumu Orta Karadeniz Bölgesi ndeki kuruluşların son 5 yılda ulusal Ar-Ge ve inovasyon desteklerinden yararlanma durumu incelendiğinde, toplam 207 projenin fonlandığı görülmektedir. Söz konusu projeleri destekleyen kurumlar arasında 145 proje ile TÜBİTAK ve 55 proje ile KOSGEB ilk iki sırada yer almaktadır. TÜBİTAK tarafından desteklenen projelerin büyük çoğunluğunun (118 adet) Araştırma Destek Programları Başkanlığı (ARDEB) tarafından kamu araştırma kurumları ve üniversitelerde yürütülen araştırma projeleri ile bilim insanı yetiştirme projelerinden oluştuğu görülmektedir. İllere göre yapılan analizde, ARDEB desteklerinin Orta Karadeniz Bölgesi nin en eski iki üniversitesine sahip Samsun ve Tokat illerinde yoğunlaştığı görülmektedir. TÜBİTAK ın Teknoloji ve Yenilik Destek Programları Başkanlığı (TEYDEB) tarafından sağlanan ve özel sektörün Ar-Ge ve inovasyon odaklı faaliyetlerine yönelik olan desteklerinden ise toplam 27 proje yararlanmıştır. Bu açıdan bakıldığında, TÜBİTAK tarafından özel sektöre sağlanan destekler, KOSGEB desteklerinin gerisinde kalmaktadır. Bölgeden KOSGEB desteği alan 55 projenin %80 i Ar- Ge, İnovasyon ve Endüstriyel Uygulamalar programı kapsamında fonlanmıştır. Özel sektörün birlikte çalışma, ortak iş yapma ve ortak kaynak kullanımı becerilerinin artırılmasına yönelik İşbirliği, Güçbirliği programından yararlanan proje sayısı 11 olup, destekler Çorum (6 adet) ile Samsun (5 adet) arasında paylaşılmıştır. Türkiye Teknoloji Geliştirme Vakfı (TTGV) tarafından sağlanan ArGe projesi desteklerinden, Çorum da yürütülen 3 proje kapsamında yararlanılmaktadır. Ar-Ge ve inovasyonda işbirliğini geliştirmeye yönelik başka bir destek ise Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı tarafından uygulanan San-Tez programıdır. Üniversitesanayi işbirliğinin geliştirilmesi amacıyla verilen bu desteklerden, bölgede son 5 yıllık dönem içinde yalnızca 3 proje yararlanmıştır. Projelerden ilki makine imalatı alanında ve Samsun Ondokuz Mayıs Üniversitesi yürütücülüğünde gerçekleştirilmekte olup, diğer iki proje gıda sektörüne yönelik olarak Tokat Gaziosmanpaşa Üniversitesi yürütücülüğünde desteklenmiştir. Bakanlığın teknolojiye dayalı girişimcilere başlangıç sermayesi olarak verdiği Tekno-girişim Sermayesi programı kapsamında ise, yalnızca bir proje destek almıştır. Proje Samsun da, enformasyon teknolojileri alanında gerçekleştirilmektedir. Bölge illerinin desteklerden yararlanma düzeyleri, destek programı ve il bazında değişiklik göstermekle birlikte, genel olarak bakıldığında Çorum ve Samsun un desteklerden daha fazla yararlandıkları görülmektedir. 52

54 Ar-Ge ve İnovasyon Altyapısı Orta Karadeniz Bölgesi nin inovasyon sisteminin yapıtaşları arasında yer alan teknoloji geliştirme bölgeleri, inkübatörler ve benzeri altyapılara yönelik çalışmalar henüz başlangıç aşamasındadır. Teknoloji Geliştirme Bölgeleri Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı verilerine göre Orta Karadeniz Bölgesi nde henüz faaliyete geçmemiş olmakla birlikte, altyapı çalışmaları devam eden 3 Teknoloji Geliştirme Bölgesi bulunmaktadır. Bunlardan Çorum Teknoloji Geliştirme Bölgesi nin kuruluş başvurusu 30 Ocak 2012 tarihli Bakanlar Kurulu kararınca onaylanmış olup 8 Mart 2012 tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayınlanmıştır. Tokat Teknoloji Geliştirme Bölgesi nin temelleri 5 Haziran 2012 tarihinde atılmıştır. Samsun Teknoloji Geliştirme Bölgesi nin ise 2013 yılında faaliyete geçmesi planlanmaktadır. Samsun ve Tokat Teknoloji Geliştirme Bölgeleri nde, yazılım geliştirme faaliyetlerinde faaliyetlerinde bulunanlar ağırlıklı olmak üzere, sırasıyla 25 ve 50 firmanin yer alması öngörülmektedir. İnkübatörler Bölge illerinden Samsun da 2 inkübatör (kuluçka merkezi) bulunmaktadır. Samsun daki inkübatörlerde toplam 39 firma faaliyet göstermekte olup, bunların 13 ü Ondokuz Mayıs Üniversitesi Teknoloji Geliştirme Merkezi nde (Ondokuz Mayıs TEKMER) ve 26 sı ise SABEK İş Geliştirme Merkezi nde (SABEK İŞGEM) yer almaktadır. Ondokuz Mayıs TEKMER de ağırlıklı olarak yazılım firmaları(%23) ile tarım ve ormancılık makinaları imalatı yapan firmalar (%15) yer alırken SABEK İŞGEM de yer alan firmaların %50 si sağlık sektörüne yönelik (sarf malzemeleri, cerrahi aletler, ortopedik malzemeler vb.) imalat yapmaktadır. İŞGEM deki diğer firmalar reklam, aydınlatma, dekorasyon, ahşap malzeme, cephe sistemleri, vb. üzerine çalışmaktadır. Ayrıca, Çorum da 2008 yılında kurulan Avrupa Birliği İş Geliştirme Merkezi (ABİGEM) faaliyet göstermektedir Organize Sanayi Bölgeleri Organize Sanayi Bölgeleri inovasyona dayalı kümelenme faaliyetleri ile Ar-Ge ve inovasyon işbirliklerinde taşıdıkları potansiyelden dolayı inovasyon altyapıları kapsamında değerlendirilmektedir. Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı verilerine göre, Orta Karadeniz Bölgesi nde Samsun ve Tokat ta 5 er, Amasya da 4 ve Çorum da 2 adet olmak üzere toplam 16 OSB 53

55 bulunmaktadır. Orta Karadeniz Bölgesi ndeki faal OSB lerdeki firma sayısı 2012 itibarıyla 485 dir. Kümelenmeler Orta Karadeniz Bölgesi nde stratejik sektörlerde başlamış ve devam eden aşağıdaki kümelenme çalışmaları mevcuttur: Çorum Gıda İşleme Makinaları Kümelenmesi: Ekonomi Bakanlığı öncülüğünde yürütülen, Türkiye Cumhuriyeti ve Avrupa Birliği tarafından fonlanan KOBİ İşbirliği ve Kümelenme Projesi kapsamında Türkiye çapında ele alınan 5 kümelenmeden birisi olarak desteklenmektedir. Samsun Medikal Sanayi Kümelenmesi (MEDİKÜM) : Medikal sanayi sektöründe faaliyet gösteren Samsun ve civarındaki firmaların güçlerini birleştirmek, satış, tedarik, Ar-Ge konularında merkezi şekilde hareket ederek sektörü büyütmek ve güçlendirmek amacıyla 2011 yılında Samsun Valisi nin himayelerinde Samsun İl Özel İdaresi Sekreterliği, Samsun Ar-Ge Daire Başkanlığı, OKA, Ondokuz Mayıs Üniversitesi, Samsun KOSGEB Müdürlüğü, Samsun Makine Mühendisleri Odasının desteği ile kurulmuştur itibarıyla sektörde faaliyet gösteren 56 firma derneğe üyedir. MEDİKÜM, medikal sanayi için 21 maddeden oluşan bir stratejik plan belirlemiştir. Ayrıca OKA tarafından sağlanan doğrudan faaliyet desteği ile Samsun Medikal Sanayi Sektörünün Mevcut Durum Analizi ve İhtisas Organize Sanayi Bölgesi Fizibilite Raporu 2012 yılında yayınlanmıştır. KOBİ İşbirliği ve Kümelenme Projesi ne de dahil olan Samsun Medikal Sanayi Sektörünün 2023 hedefi, 1 milyar ABD Doları ihracat hacmine ulaşılması olarak belirlenmiştir. Merzifon Ankastre Kümelenmesi: OKA nın Doğrudan Faaliyet Desteği ile Merzifon Organize Sanayi Bölgesi tarafından Merzifon Ankastre Kümelenmesi Projesi yürütülmüş ve bunun sonucunda da küme geliştirme stratejisi ve yol haritası hazırlanmıştır. Merzifon Ankastre Kümesi, 1000 in üzerinde çalışan ve 30 un üzerinde mühendis istihdamı sağlayan, rekabet gücünü geliştirmek için önemli atılımlara imza atan, Ar-Ge ve tasarım kabiliyetine sahip, uluslararası bağlantıları gelişmiş bir kümedir. Ana üreticilerin yanı sıra hızla değer zincirinin diğer unsurlarının da Merzifon bölgesinde yoğunlaşmaya baş laması, bölgede hızlı, esnek ve yetenekli bir küme oluşmasının yolunu açmaktadır. 54

56 Laboratuar Altyapısı Orta Karadeniz Bölgesi nde, Türk Akreditasyon Kurumu (TÜRKAK) tarafından akredite edilmiş 7 Deney Laboratuvarı ile bir Kalite Belgelendirme Kuruluşu bulunmaktadır. Laboratuvarların 4 ü Samsun da, 2 si Tokat ta ve biri Çorum da faaliyet göstermektedir. Laboratuvarların 3 ü özel sektör firmalarına aittir. TÜRKAK verilerine göre, Amasya da akredite olmuş herhangi bir laboratuvar bulunmamaktadır. Bölgedeki tek akredite belgelendirme kuruluşu Samsun da yer almaktadır. İlgili kuruluşların akreditasyon tarihlerine bakıldığında, bölgede 2009 yılından itibaren konuyla ilgili farkındalığın oluşmaya başladığını söylemek mümkün olsa da, üretim sürecinde kullanılan makine ve ekipmanların kalibrasyonlarına yönelik akredite Kalibrasyon Laboratuvarları ile üretilen ürünlerin pazarlanabilirliği ve firma rekabetçiliğine katkı sağlayabilecek akredite Ürün Belgelendirme Kuruluşlarının eksikliği dikkat çekicidir. Fikri Haklar Türk Patent Enstitüsü (TPE) verilerine göre, Orta Karadeniz Bölgesi nde yılları arasında toplam 138 patent, 188 faydalı model ve 226 endüstriyel tasarım başvurusu yapılmıştır. Aynı yıllar arasında bölgede toplam adet marka tescil edilmiştir. Yapılan başvuruların ve marka tescillerinin illere göre dağılımında ise genel olarak Samsun un öne çıktığı gözlemlenmiştir. Bölgede yapılan faydalı model ve endüstriyel tasarım başvuruları ile marka tescillerinin %50 den fazlası Samsun orijinlidir. Öte yandan, patent başvurularında Samsun (%41,3) ve Çorum un (%33,3) öne çıktığı görülmektedir. Çorum u sırasıyla Tokat (%24,5) ve Amasya (%7) takip etmektedir. TPE verileri 1995 yılından günümüze kadar incelendiğinde, Amasya dan toplam 15 patent başvurusu yapılmış olmasına rağmen patent tescili yapılmamış olması dikkat çekmektedir. Öte yandan Amasya, endüstriyel tasarım başvurularında %18,5 ile Çorum (%15,4) ve Tokat a (%7,9) nazaran daha iyi performans göstermiş ve bölgenin bu alanda en çok başvuru yapılan ikinci ili olmuştur Mevcut kapasite ve geçmiş yıllar kapasite kullanım oranları Mevcut durumda ilde herhangi bir TGB binası olmadığından mevcut ofis kapasitesi ve doluluk oranları ile ilgili bilgi verilme imkanı bulunmamaktadır. Ancak bölgenin mevcut inovasyon performansı ve kapasitesi önemli bir bulgu olarak değerlendirilmelidir. Orta Karadeniz Bögesel İnovasyon Stratejisi belirleme faaliyeti kapsamında yapılan saha araştırması sonuçlarına göre, son 3 yıl içinde bölgedeki kuruluşların %60 nın yeni ürün/hizmet geliştirerek pazara/kullanıma sunduğu; %69 unun mevcut ürünlerde/hizmetlerde önemli iyileştirme yaparak pazara/kullanıma sunduğu; %69 unun yeni iş ve/veya üretim süreçleri geliştirerek uygulamaya aldığı; 55

57 %71 inin mevcut iş ve/veya üretim süreçlerine önemli iyileştirme yaptığı ve bunları uygulamaya aldığı; %59 unun yeni pazarlama/hizmet sunum yöntemleri uygulamaya koyduğu; %50 sinin ürünlerinin/hizmetlerinin tasarımında veya ambalajında önemli değişiklikler yaptığı; %53 ünün çevrenin korunması, enerji verimliliği ve/veya yenilenebilir enerji kaynaklarının kullanımı konusunda çalışmalar gerçekleştirdiği; %69 unun kurumsal verimliliği ve etkinliği artırılması ve maliyetlerin azaltılması konularında organizasyonel değişiklikler gerçekleştirdiği tespit edilmiştir. Bu değerler Orta Karadeniz Bölgesi, işletmelerinin, eğitim ve kamu kurumlarının inovasyonun farklı boyutlarında çalışmalar yürütmekte olduğunu göstermekte ve önemli başarı öyküleri ortaya koymaktadır. Bunun yanında çok kısa süre içerisinde bölgede başarılara imza atmış olan Çorum OSB nin faaliyetleri de bölgenin üretim kapasitesinin ve bu anlamdaki yapıların kullanım oranlarının önemli bir göstergesidir. Tablo5.3. Çorum OSB nin yıllara göre parsel ve kullanım durumlarını göstermektedir. Tablo 5.3. Çorum OSB nin Yıllara Göre Parsel ve Kullanım Durumları (Yıl Sonu İtibari İle) Sanayi Parsel Sayısı Tahsis Edilen Parsel Sayısı Boş Parsel Sayısı Faaliyette Olan Tesis Sayısı Faaliyetine Ara Veren Tesis Sayısı Proje ve İnşaat Safhasında Olan Tesis Sayısı YILLAR İstihdam ~1400 ~

58 5.2. Ulusal ve Bölgesel Düzeyde Gelecekteki Talebin Tahmini Bölgenin ekonomik büyüme senaryosu (hedef ve stratejiler) ve talep tahminleri ile ilişkisi Orta Karadeniz Bögesel İnovasyon Stratejisi ve Eylem Planı ( ) dokümanında bölgede inovasyona dönük hedef ve stratejilere işaret edilmilmektedir. Bu bağlamda bölgenin inovasyon hedef ve startejileri aşağıda özetlenmiştir İnovasyon Stratejisi: Vizyon ve Amaçlar Orta Karadeniz Bölgesi inovasyon vizyonu, 2023 yılında rekabetçi sektörleri ile inovasyon ve girişimcilik kültürü yüksek toplumu sayesinde ulusal ve uluslararası düzeyde kalkınmada öncü bir bölge halini almaktır. Bu vizyondan hareketle belirlenen stratejik amaçlar ise şöyledir; Bölgenin, stratejik sektörlerde yüksek rekabet gücüne sahip uluslararası bir markaya dönüşmesi; İnovasyon performansı yüksek işletmeleriyle nitelikli insan kaynağı için çekim merkezi halini alması; İnovasyon için yaratılacak cazip ortam ve teşvikler sayesinde ulusal ve uluslararası firmaların Ar-Ge ve inovasyon merkezlerine ev sahipliği yapar hale gelmesi; Kapsayıcı inovasyon yaklaşımıyla, toplumun tüm kesimlerinde refahın ve yaşam kalitesinin artması Stratejik Atılım Alanları Orta Karadeniz Bölgesi nin inovasyona dayalı kalkınma ve rekabetçilik yolunda odaklanacağı Stratejik Atılım Alanları ise şunlardır: Özel sektörün inovasyon performansının yükseltilmesi ve inovasyona dayalı girişimciliğin artırılması Ar-Ge ve inovasyon altyapısının ve insan kaynağının güçlendirilmesi Toplumsal inovasyonun ve kamuda inovasyonun özendirilmesi ve yaygınlaştırılması Hedef ve Stratejilerin Önerilen Yatırım ve Talep ile Olan İlişkisi Bölgenin inovasyon ve ekonomiye dönük yukarıda özetlenen eylem planı ve stratejileri bölgede bir TGB kurulması ile birebir örtüşmektedir. Bu bağlamda geliştirilen strateji ve hedeflerin önerilen yatırım üzerine pozitif etki doğuracağı aşikardır. Bu durum talebin gelecekteki gelişim potansiyelini daha da arttırmaktadır. Bu durum talep tahminine dönük uzman görüşlerinde de dikkate alınmıştır. 57

59 Talebin gelecekteki gelişim potansiyeli ve talebin tahmini Raporun önceki bölümlerinde sunulan Ar-Ge ve AB desteklerine olan ilgi ve başarı oranları ile ve Orta Karadeniz Bögesel İnovasyon Stratejisi ve Eylem Planı ( ) içerisinde yer alan inovasyon ihtiyacı tespitleri Çorum ilinde ve bölgede inovasyona dönük talebin artmakta olduğunu ve büyük bir potansiyele sahip olduğunu göstermektedir. Bu bağlamda Çorum ilinde bir TGB binasının kurulması ile bölgede işlemelerin ofis kiralamak ve hizmet almak üzere yoğun ilgi gösterecekleri ve bu ilginin giderek artacağı öngörülmektedir. Bu öngörülere ve talebin tahminine temel oluşturan bilgi ve bulgular şöyledir; Ülkemizde faaliyet gösteren önde gelen TGB lerdeki firma sayıları ve doluluk oranları aşağıdaki gibidir Dergisi Tablo 5.4. TGB lerde Faaliyet Gösteren Firma Sayıları ve Doluluk Oranları, Para TGB Firma Sayısı Doluluk Oranı (%) Antalya Teknokent Göller Bölgesi Teknokent Trakya Teknokent Pamukkale Teknokent Konya Teknokent Ata Teknokent Mersin Teknokent GOSB (Gebze) Teknokent Sakarya Teknokent Trabzon Teknokent Gaziantep Teknokent Gazi Teknokent Bilkent Teknokent ODTÜ Kaynak: Para Dergisi Talep tahmini ve doluluk oranları tespitinde önde giden göstergeler yöntemi temel alındığında ve girişimcilik/üretim anlamında işyeri sayısılarının üretimin ve inovasyonun habercisi ve işareti olan bir gösterge olduğu düşünüldüğünde, Çorum iline (TESK verilerine göre işyeri sayısı : 19053) benzer özellikler taşıyan bazı illerin başında Erzurum (TESK verilerine göre işyeri sayısı : 20616) gelmektedir. Benzer şekilde sosyo-ekonomik gelişmişlik düzeyleri kriter olarak aldığımızda ise Trabzon, Erzurum ve Konya illeri Çorum ili ile aynı düzeylerde sınıflanan ve TGB ye sahip olan illerimizdir. Tablodan görüleceği üzere Trabzon, Erzurum ve Konya TGB lerdeki doluluk oranları sırasıyla %85, %75 ve %98, firma sayıları ise 27, 55 ve108 dir. Elde edilen bu bulgular uzman görüşleri ile harmanlanmış ve Konya ilinin bu tür bir karşılaştırma için uygun bir örnek olmadığına karar verilmiştir. Ancak diğer iki ilimizin talep tahminleri oluştururken temel alınabileceği öngörülmüştür. 58

60 Bunun yanında ülke genelinde TGB bölgelerine olan talepte değerlendirilmiştir. Murat Kemal Keleş tarafından gerçekleştirilen Türkiye de Teknokentler : Bir Ampirik İnceleme başlıklı yüksek lisans tez çalışması kapsamında 20 adet teknokent araştırılmış ve Türkiye de TGB lerdeki) kiralık ofislerin büyüklüklerine göre sayılarını ve doluluk oranlarını gösteren aşağıdaki tablo oluşturulmuştur. Tablo 5.5. TGB lerdeki Ofis Büyüklüklerine göre Doluluk Oranı, Ortalama Adedi, Murat Kemal Keleş, Türkiye de Teknokentler : Bir Ampirik İnceleme (2007) Yüksek Lisans Tezi Tabloda görüldüğü üzere 40m 2 ve üzerinde büyüklüğe sahip ofislerde doluluk oranını diğer büyüklüklere göre daha fazladır. Ofis büyüklüğünün yüksek olduğu ofislerin tercih edilmesi, üzerinde çalışılan Ar-Ge projesinin bununla orantılı sayıda Ar-Ge personeli ile çalışıldığının da bir göstergesidir. Tüm 20 teknokentin genel doluluk oranına ortalama olarak bakıldığında ise yaklaşık %73 tür. Yukarıda sıralanan tüm bulgular, yukarıda belirtilen uzmanlar ile birlikte değerlendirilmiş ve Çorum TGB binasının tamamlanmasını takip eden ilk yıl için doluluk oranı olarak ülke geneli ortalamasının kullanılmasına, takip eden yıllarda ise baz alınan göstergelere göre benzer özelliklerdeki iller içerisinden en düşük doluluk oranına sahip ilin baz alınması uygun görülmüştür. Bu bağlamda talep tahminine temel oluşturacak aşağıdaki doluluk oranları tespit edilmiştir. Tablo 5.6. Kurulacak TGB ye istinaden yıllara göre öngörülen doluluk oranları Binanın tamamlanmasını takip eden yıllar Doluluk Oranı 1. Yıl 70% 2. Yıl 75% 3. Yıl 85% 4. Yıl 85% 5. Yıl 85% 6. Yıl 90% 6 Yıl sonunda doluluk oranının sabitleneceği ve ek kapasiteye gereksinim duyulacağı öngörülmektedir. Bu bağlam Çrom TGB Alan 2. İçerisinde yeni bir bina kurulumu yapılacağı 59

61 öngörülmektedir. Ancak bu fizibilite çalışması yalnızca destek alınması öngörülen ilk binaya ilişkin gelir gider analizlerini konu almaktadır Talep tahminlerine temel teşkil eden varsayımlar, çalışmalar ve kullanılan yöntemler (basit ekstrapolasyon, model vb.) Talep tahmininde kullanılacak yöntemi sınırlayan en önemli faktör gerekli bilginin elverişliliğidir. Bazen istenilen ayrıntı ve duyarlılıkta bilgi toplamak kesinlikle olanaksızdır. Çorum ilinde daha önce TGB bulunmaması geçmişe dönük bu ile özgü talep verisine ulaşılmasını imkansız kılmaktadır. Bu durum dolaylı tahmin tekniklerinin kullanımını zorlaştırmaktadır. Dolaysız yolla talep tahmini çalışmasında, tahminlerde kullanılan bilgiler tecrübe, kişisel yargı ve sezgiye dayanır. İşletmelerin çeşitli ünitelerinde ve ilgili kuruluşlarında çalışan kişilerin görüşleri sistematik biçimde toplanarak analiz edilir. Bu yöntemin basit ve düşük maliyetli olma gibi avantajlarına karşılık en büyük sakıncası tamamen tecrübe ve sezgiye dayanmasıdır. Bu dezavantajın kısmi olarak ortadan kaldırılabilmesi için çalışmamızda dolaysız ve dolaylı yolla talep tahmini yöntemlerinin bir kombinasyonu kullanılmıştır. Bu bağlamda dolaylı yolla talep tahmini tekniklerinden önde gelen göstergeler yönteminden faydalanarak, ülke genelinde göstergeler açısından benzer durumda olan illerdeki TGB lere olan talep ve bunların doluluk oranları değerlendirmeye alınmıştır. Bunun yanında ilgili illerin seçimi ve doluluk oranlarının değerlendirilerek gerçekçiliğinin doğrulanmasında ve başlangıç ve ilerleyen yıllardaki tahminlerin oluşturulmasında dolaysız tahmin tekniklerinden olan uzman görüşlerine başvurulmuştur. Bu bağlamda Hacettepe Üniversitesi TGB kurulumunda görev almış ve uzun yıllar Hacettepe Teknokent A.Ş. Genel Müdürlüğü yapmış olan İlyas Yılmazyıldız ve Çorum OSB yetkilileri ile görüşmeler yapılmıştır. Talep tahmini ve doluluk oranları tespitinde önde giden göstergeler yönteminde, girişimcilik ve üretim anlamında temel göstergelerden kabul edilebilecek işyeri sayısı, sosyo-ekonomik gelişmişlik düzeyi v.b. üretimin ve inovasyonun habercisi ve işareti olan birtakım göstergeler baz alınmıştır. Bu noktada Türkiye deki teknokentlerin genel doluluk oranları ile yukarıda bahsedilen göstergeler açısından Çorum iline benzerlik gösteren ve teknoloji geliştirme bölgesine sahip illerdeki teknokent firmaları sayıları ve doluluk oranları dikkate alınarak Çorum teknoloji geliştirme bölgesinde faaliyet gösterme talebinde olacak firma sayıları doluluk oranı açısından tahmin edilmiştir. Buradaki temel varsayım, Çorum ilinde kurulacak olan Teknoloji Geliştirme Merkezi Binasının ülkemizdeki genel TGB ortalamaları ve göstergeler açısından benzer durumda olan İllerdeki TGB performansları ile benzerlik göstereceği varsayımıdır. 60

62 6 MAL VE/VEYA HİZMETLERİN SATIŞ-ÜRETİM PROGRAMI 6.1. Satış Programı Kurulacak olan Teknoloji Geliştirme Bölgesi içerisinde yer alacak Teknokent binaları toplam 54 ofisten oluşmaktadır. Bu ofislerin kiralanmasında m 2 bazında fiyatlandırmaya gidilecektir. Her bir ofis için m 2 başına aylık kira bedeli, bunun yanı sıra elektrik, temizlik, güvenlik, bakım onarım gibi genel giderler (aidat) için de m 2 başına aylık hizmet bedeli ücret talep edilmesi planlanmaktadır Üretim Programı Teknokent A.Ş. adı altında kurulacak olan TGB ve Teknokent binaları yönetici şirketi ofis alanlarının kiralanmasının yanı sıra Çorum OSB, Hitit Üniversitesi ve Teknokent bünyesindeki firmalara ağırlıklı olmak üzere ülke çapında geliştirilecek projelerde danışmanlık hizmeti verecektir Pazarlama Stratejisi (fiyatlandırma, tanıtım ve dağıtım) Fiyatlandırmada emsal kuruluşlar baz alınarak bir fiyat analizi çalışması neticesinde rekabete imkan veren ve kurulacak Teknokent ofislerini civar illerdeki kurum ve kuruluşlar için bir cazibe merkezi haline getirecek şekilde m 2 bazında ücretlendirme temel alınmış, bu bağlamda m 2 başına kira bedeli olarak 12,5 TL, aidat bedeli olarak da 5 TL belirlenmiştir. Teknokentin tanıtımının yapılması ve bilinirliğinin arttırılması benzer kuruluşların oluşturduğu dernekler, Çorum OSB nin mevcut iletişim ağı, Hitit Üniversitesi ile yapılacak işbirlikleri vasıtası ile gerçekleştirilecektir. Teknokent yönetici firmaları ve teknokent bünyesinde faaliyet gösteren firmaların oluşturduğu ağlara ve derneklere üye olunarak yayılım çalışmalarının etkisinin arttırılması planlanmaktadır. Tablo 6.1. Teknokentler İçin Örnek Fiyatlandırma Tablosu Teknopark Kira Aidat Teknopark Kira Aidat TÜBİTAK Marmara Teknokent $14,30 $5-$7 Cumhuriyet Teknokent 20 TL 5-7 TL İTÜ Arı Teknokent 12 TL 12 TL Dicle Teknokent 10 TL 2 TL Hacettepe Üniversitesi Teknokent 10 Mersin Üniversitesi 2,50 Teknokent 15 TL 5 TL İzmir Teknopark 10 TL 4 TL Bilkent Siberpark 35,50 TL 8 TL Selçuk Üniversitesi Teknokent 12 TL 3,50 TL Ata Teknokent 9 TL 3 TL Orta Doğu Teknik Üniversitesi Teknokent 22 TL 8 TL Ulutek Teknokent 7 8 Çukurova Üniversitesi Teknokent $12,00 $3 Trakya Teknopark 8,50 TL - Pamukkale Üniversitesi Teknokent 10,50 TL 4,50 TL Fırat Üniversitesi Teknokent 10 TL 50 TL 61

63 7 PROJE YERİ/UYGULAMA ALANI 7.1. Fiziksel ve coğrafi özellikler Coğrafi yerleşim Türkiye İstatistikî Bölge Birimleri Sınıflaması na göre; Düzey 1 olarak 12, Düzey 2 olarak 26 alt bölgeye ayrılmıştır. Çorum TR 83 adında Samsun, Amasya, Tokat illeri ile Düzey 2 sınıflandırmasında yer almaktadır. Çizim 7.1. TR83 Bölgesi Coğrafi Haritası Bölge toprak kaynağı, arazi ve orman varlığı yönünden değerlendirildiğinde, ülkenin doğu bölgelerinden daha iyi durumda olduğu görülmektedir. Bölgenin toprak, su ve orman varlığı iklim koşulları ile birlikte ele alındığında, su kaynaklarının sulamalar için yeterli, iklim koşullarının doğu bölgelerine göre daha ılıman, yağışın bölgenin büyük bir kısmında çayır ve meraların gelişimi için yeterli olduğu görülmektedir. Bölgedeki mevcut arazi varlığı incelendiğinde tarım arazisinin en fazla alanı kapladığı, bunun sırasıyla orman ve fundalıkların izlediği görülmektedir. Bölgede tarım arazisi (yüzde 43,5) ve orman-fundalık (yüzde 34,9) ülke genelinden daha fazladır. Bölge çayır mera alanları ülke genelinden daha azdır (yüzde 10,8). TR 83 illerinin coğrafi bilgileri şu şekildedir. Samsun Samsun ili, Karadeniz sahil şeridinin orta bölümünde Yeşilırmak ve Kızılırmak nehirlerinin Karadeniz e döküldükleri deltalar arasında yer almaktadır. Samsun Coğrafi konum olarak kuzey enlemleri ve doğu boylamları arasındadır. Kuzeyinde Karadeniz in yer aldığı ilimizin komşuları; doğusunda Ordu batısında 62

64 Sinop güneyinde Tokat ve Amasya Güney batısında ise Çorum illeridir. Samsun ili yeryüzü şekilleri bakımından üç ayrı özellik gösterir. Birincisi güneyindeki dağlık kesim ikincisi; dağlık kesimle kıyı şeridi arasında kalan yaylalar üçüncüsü; yaylalarla Karadeniz arasındaki kıyı ovalarıdır. Kızılırmak ve Yeşilırmak akarsularının delta alanlarında oluşmuş kıyılarında yurdumuzun tarımsal potansiyeli en yüksek ovalarından Bafra ve Çarşamba ovaları yer almaktadır. Samsun toplam nüfusuyla, Karadeniz Bölgesi'nin en gelişmiş şehridir. Bölgenin en büyük ulaşım, eğitim, sağlık ve ticaret ağına sahiptir. Türkiye'nin nüfus bakımından 14. Büyük ilidir. Karadeniz Bölgesi'nin nüfusunun %16,4'ü oluşturur. Türkiye nüfusunun ise %1,7'sini Samsun kaplamaktadır. Yüzölçümü km2'dir. Karadeniz Bölgesi'nin yüzölçümünün %7,7'sini Samsun kaplar. Türkiye topraklarının %1,1'ini kaplar. Samsun ilinin 17 ilçesi vardır.ilçeler ve nufusları 2009 yılı itibariyle şu şekildedir.: İlkadım Atakum Canik Tekkeköy Bafra Çarşamba Vezirköprü Terme Havza Alaçam Ayvacık Ondokuzmayıs Kavak Salıpazarı Asarcık Ladik Yakakent Amasya Amasya ili; Orta Karadeniz Bölümünün iç kısmında yer almaktadır. Doğudan Tokat, güneyden Tokat ve Yozgat, batıdan Çorum, kuzeyden Samsun illeri ile çevrilidir. İlin yüzölçümü km2 dir. Toplam sınır uzunluğu 492 km olan ilin Samsun la 169 km, Tokat la 165 km, Yozgat la 6 km, Çorum la 152 km. sınır uzunluğu vardır. İl genelinin deniz seviyesinden ortalama yüksekliği (rakım) m, il merkezinin ise 411,69 m dir Doğu Boylamları ile Kuzey Enlemleri arasındadır. Ankara ya 336 km, İstanbul a 671 km uzaklıkta olan Amasya nın komşu illere uzaklıklara ise Çorum a 92 km, Samsun a 131 km, Tokat a 114 km, Yozgat a ise 196 km dir. İl merkezinin ilçelere uzaklıkları; Göynücek 46 km, Gümüşhacıköy 68 km, Hamamözü 90 km, Merzifon 46 km, Suluova 27 km ve Taşova 48 km dir. Amasya ilinin toplam nüfusu adrese dayalı nüfus kayıt sistemi veri tabanına göre 2009 yılında kişidir. Amasya ili nüfusunun % 63,32 si ( ) şehirde, % 36,68 i ( ) köylerde yaşamaktadır. Amasya ilinin yüzölçümü km² olup, km² ye il genelinde 57 kişi düşmektedir.2009 yılı Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi Veri Tabanına (ADNKS) göre, İl Genelinde mevcut 349 köy ve 20 beldede toplam nüfus sayısı, olup, bu rakam İl toplamı nüfusunun % 38' ini oluşturmaktadır. İl merkezine bağlı 98 köy 7 belde olup, nüfus sayısı ise 'tür. İlde Karadeniz iklimi - kara iklimi arasında bir geçiş iklimi hüküm sürer. 63

65 Yazları kara iklimi kadar kurak, Karadeniz iklimi kadar yağışlı değildir. Kışları ise Karadeniz iklimi kadar ılıman, kara iklimi kadar sert değildir. Tokat Türkiye'nin Karadeniz Bölgesi'nde yer alan illerinden biridir. Kuzeyde Samsun, kuzeydoğuda Ordu, doğu ve güneyde Sivas, güneybatıda Yozgat ve batıda Amasya illeriyle komşudur. İlçelerinden Yeşilyurt ve Sulusaray İç Anadolu Bölgesi'nde kalır.1943 yılında Taşova,1944 te Artova ve Turhal, 1954 yılında Almus,1987 yılında Pazar ve Yeşilyurt,1990 yılında Sulusaray ve Başçiftlik ilçeleri kurulmuştur. Tokat İli; İç Anadolu İklimi, İç-Doğu Anadolu İklimi, Karadeniz iklimi ve Orta Karadeniz iklimi arasında bir geçit özelliği gösterir. Uzun yıllar ortalamasına göre yıllık ortalama sıcaklık; en düşük 8,1 C en fazla 14,2 C dir. Uzun yıllar ortalamasına göre ortalama yağış; 381,8 mm ile 586,2 mm arasındadır. Ortalama nispi nem; % 56 ile % 73 arasında değişmektedir. Yağışlar aylara göre farklılıklar göstermektedir. Tokat Karadeniz Bölgesi nin orta kesiminde yer almakta olup, topraklarının bir kısmı İç Anadolu Bölgesi nde bulunmaktadır. Karadeniz ile İç Anadolu Bölgeleri arasında yeryüzü şekilleri, iklim ve kültürel olarak geçiş özellikleri göstermektedir yılı Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi Veri Tabanına (ADNKS) göre Tokat il nüfusu Tokat - il/ilçe merkezleri nüfusu kişidir. Yüzölçümü km2 (Türkiye nin 15. İli dir), rakımı 801 mt. olup, karasal iklim hâkimdir. Çorum ili; Orta Karadeniz Bölümünün iç kısmında yer almaktadır. Doğuda Amasya, güneyde Yozgat, batıda Çankırı, kuzeyde Sinop, kuzeydoğuda Samsun, güneybatıda Kırıkkale ile çevrilidir.yüzölçümü km² dir. Enlem ve boylam değerlerine göre ise; 34 derece 04 dk. 28 sn. doğu boylamları ile 39 derece 54 dk.20 sn. kuzey enlemleri arasında yer almaktadır. Deniz seviyesinden ortalama yüksekliği (rakımı) 801 m.dir. Ankara' ya 244, İstanbul' a 608, Amasya' ya 92, Sinop' a 294, Samsun' a 172, Tokat' a ise 188 km mesafededir. Çorum İlinin Merkez İlçe dahil 14 ilçesi, 24 beldesi, 727 köyü vardır. İlçeler: Merkez Alaca Bayat Boğazkale Dodurga İskilip 64

66 Kargı Laçin Mecitözü Ortaköy Osmancık Oğuzlar Sungurlu Uğurludağ İlçelerin İl merkezine uzaklıkları ise; Alaca 52, Bayat 83, Boğazkale 87, Dodurga 42, İskilip 56, Kargı 106, Laçin 29, Mecitözü 37, Oğuzlar 68, Ortaköy 57, Osmancık 59, Sungurlu 72 ve Uğurludağ 66 km'dir. İl sınırları içerisinde bulunan dağlar, genel olarak yüksek sayılmayacak niteliktedir. Ortalama yükseltileri 1500 m. dolayındadır. Bunlar Orta Karadeniz Bölümündeki Canik Dağları ile Ilgaz ve Küre Dağlarının başlangıç noktalarını teşkil eden silsileler şeklinde güneye doğru (Bozok Yaylasına) gittikçe alçalırlar. Yükseklikleri mt arasında değişen tepeleri ile bir taraftan Kızılırmak vadisi kıyılarında, diğer taraftan Yeşilırmak ın Çekerek Suyu kıyılarında uzayıp giderler. Çorum dağlarının yüksek kısımları İskilip-Osmancık ve Kargı ilçeleri toprakları üzerindedir. Çorum İlindeki akarsular, sularını ülkemizin iki önemli akarsuyu olan Kızılırmak ve Yeşilırmak Havzalarına boşaltırlar. Kızılırmak Havzası: Kızılırmak ın Çorum İlinden geçen kısmı 182 km.dir. Bu geçiş yerleri Bayat, İskilip, Merkez İlçe, Osmancık, Kargı İlçeleri ve köyleridir. Yeşilırmak Havzası: Çorum Merkez İlçe nin büyük bir kısmı, Alaca İlçesi, Mecitözü ve Ortaköy İlçelerindeki çay ve dereler, Yeşilırmak ın önemli bir kolu olan Çekerek Irmağına bu havzada dökülür. Çorum Çat Suyu (82 km): Derinçay adını da alan bu su, Eğerci Dağından ve Köse Dağından inen dere ve çayların birleşmesinden oluşur. İl sınırları içerisinde önemli bir göl yoktur. Merkez İlçede Eymir (Gölünyazı) Gölü olup, yazın suları çok azalan bir sazlık ve bataklıktır. İlkbahar aylarında ayrıca Merkez İlçede Uyuz Gölü ve Kırkgöz adı verilen küçük gölcüklerde oluşur İklim (yağış oranı, nem, sıcaklık, rüzgar vb.) Çorum Karadeniz ikliminden İç Anadolu iklimine geçiş yeri üzerinde yer alır.genel olarak yazları sıcak ve kurak, kışları soğuk ve yağışlıdır. İlkbaharı kısa, sonbaharı uzun geçen Çorum İlinde en sıcak ayları temmuz-ağustos, en soğuk ayları ocak-şubattır. Kuzeyden güneye doğru gidildikçe iklim sertleşir. İlin kuzey bölgesinde yer alan Kargı, Osmancık, İskilip, Laçin, Dodurga, Oğuzlar ve Bayat İlçeleri Karadeniz geçiş ikliminin 65

67 etkisinde kalan İlçelerdir. Çorum Merkez İlçe, Sungurlu, Alaca, Boğazkale, Ortaköy, Mecitözü ve Uğurludağ İlçeleri İç Anadolu step iklimi özelliklerini gösterir Toprak ve arazi yapısı ile ilgili bilgiler Çorum Şehri, çevresi faylarla çevrilmiş bir tektonik çöküntü olan Çorum Ovasında kurulmuştur. Ancak bu faylar küçük boyutludur. Çorum Ovası neojen jeolojık devrine ait altta konglomera, kum taşı seviyeleri, üstte içinde kumtaşı, jips ve tuz yatakları olan marn ve killerden oluşur. Şehrin batı ve kuzeydoğusundaki ovanın tabanında yeni alüvyonlar bulunur. Çok genel hatları ile şehrin doğusunda uzanan ve hafifçe yükselen tepelik kısımda hastane, meslek yüksek okulu, park ve çimento fabrikası bulunmaktadır. Kale tarafında 1,5-2 metre kalınlığında bir toprak örtüsü altında sertleşmiş kil, marn ve çakıllı zeminler vardır. Bu zeminler nispeten daha sağlam ve daha yüksek emniyet gerilmelerine sahip kabul edilebilir. Çorum Şehrinin alçak bölümleri, yaklaşık batı ve güney taraflardaki zeminler kuzeydoğu ve doğu tarafındaki zeminlere göre daha zayıftır. Alçak bölümlerde yer altı su seviyesi 2,5-3 metre derindedir. Çorum Şehri yakınındaki Çorum Şeker İnşaatı öncesi, inşaat sahasında 1987 yılında yapılan sondajlardan elde edilen litolojık verilere göre, sahada üst miyosen yaşlı jıps ve kiltaşı ardalanmasından oluşmuş karasal kökenli bir istif görülmektedir. Çorum ve çevresinin genel jeolojisi, formasyonlara ayrılarak şu şekilde belirlenmiştir: Çorum ve çevresinde Permo-Triyastan başlayıp Kuvaterner e kadar uzanan tortul, mağmatik ve metamorfik kayaçlardan oluşan bir istif yer almaktadır. Bu istif yaşlıdan gence doğru formasyonlara ayrılarak incelenmiştir. Kalecikkaya Formasyonu : Formasyon killi, kumlu, karbonatlı tortul kayaçlar ile volkanik ve bazik mağmatik kayaçların metamorfizma geçirmesi sonucunda oluşmuş, yeşil şist fasiyesi özelliklerine sahip metamorfitlerden oluşmaktadır. Formasyonu oluşturan metamorfitler, metakiltaşı, fillat, metakumtaşı, metaçakıltaşı, metaçamurtaşı ile metavolkanit ve metabazik mağmatik kayaçlardır. Formasyon içerisinde yer yer kumtaşları ve mermerleşmiş rekristalize kireçtaşları yer almaktadır. Akbayır Formasyonu : Formasyon beyaz, krem, gri renkli, ince-kalın katmanlı çört bant ve yumrulu, sıkı, ince taneli ve killi kireçtaşlarından veya kırıntılı kireçtaşlarından oluşmaktadır. Yer yer kıvrımlı, ince tabanlı ve laminalı olan formasyon, çoğu yerde bol kırıklı, çatlaklı ve bileşik yapı kazanmıştır. Hattuşaş Formasyonu : Hattuşaş formasyonu, çeşitli yaş ve ortamda oluşmuş olan tortul, mağmatik ve metamorfitlerin karmaşık olarak birarada bulunduğu ofiyolitli karmaşık seridir. 66

68 Hacıhalil Formasyonu : İnceleme alanı ve çevresinde çakıltaşı ve kaba taneli kumtaşlarından oluşmaktadır. Kumlu ve karbonatlı bir bağlayıcı malzeme ile tutturulmuş olan taneler genellikle ofiyılit ve kireçtaşlarından türemiştir. Kötü boylanma gösteren oluşuk yeşilimsi, kirli sarı, kahverengi, alaca renklidir. Orta kalın tabakalıdır. Yoncalı Formasyonu : Formasyon fliş özellikleri gösteren kumtaşı, silttaşı, şeyl ve yer yer marnlardan oluşmaktadır. Çok ince-orta tabakalı olan formasyon, genelde kirli sarı ve kahverengi renklidir. Bol kıvrımlı yapıdaki bu formasyon, Çorum Barajı çevresinde volkanik ara katkılı tortul ve olkanotortullardan oluşan Bayat formasyonuna dereceli olarak geçmektedir. Bayat Formasyonu : Formasyon, volkanik lav akıntıları içeren tortul, volkano-tortul kayaçlardan oluşmaktadır. İçerisindeki volkanitler andezit, bazalt, tüfit, aglomera ve breşlerdir. Tortullar ise kumtaşı, şeyl ve çakıltaşlarıdır. Bu formasyon üzerine uyumsuz olarak Miyosen yaşlı Kızılırmak Formasyonu gelmektedir. Kızılırmak Formasyonu : Genellikle kırmızı renkli çakıltaşı, kumtaşı ve çamur taşlarından oluşur. Üst seviyelerde çamurtaşları içinde ince kırıntılar halinde jipsler bulunmaktadır. İstifin tabanındaki çakıltaşları gri-kırmızı renklidir. Taneler ofiyolitler ve metamorfitler ile az miktarda kireçtaşlarından türemiştir. Kötü boylanmalıdır. Formasyonun üst kısımlarına doğru tane boyu incelmekte ve kırmızı renkli kumtaşları ile çamurtaşlarına geçilmektedir. Çamurtaşlarında yer yer jips kırıntıları görülmektedir. Çamurtaşları ince-orta-kalın tabakalıdır. Bozkır Formasyonu : Formasyon kötü boylanmalı ve tutturulmamış çakıltaşı, kumtaşı ve kiltaşlarından oluşmaktadır. Çorum Ovası çevresinde geniş bir yayılıma sahip olan birim, havza kenarlarında kaba taneli, ovaya yakın kesimlerinde ise ince tanelidir. Genellikle iyi yuvarlanmış olan taneler ofiyolit, şist ve kireçtaşlarından türemiştir. Alüvyon Çorum Havzasındaki Ilgınözü, Çorum Deresi ve Derinçay gibi ana akarsular ile bunların yan kolları boyunca uzanan alüvyon, kil, silt, kum ve çakıllardan oluşmaktadır. Metamorfizma ve Mağmatizma: Çorum Merkezde metamorfik kayaçlardan grovaklar, rekristalize kireçtaşları, fliş fasiyesindeki birimler, neojen yaşlı birimler, jipsli seviyeler ve kuvaterner yaşlı alüvyon gözlenmiştir. Metamorfik kayaçlardan grovaklar daha çok ilimizin doğusunda görülür. Permo- Triyas yaşı verilmiş olan grovaklar, grovak-şist ve grovak-kuvarsitlerden meydana gelmiş, kalın ve devamlı seriler olarak tanımlanmıştır. Rekristalize kireçtaşları, İlimizin kuzeyinde ve 67

69 doğusunda görülür. Metamorfik kayaçların üzerinde yer alan bu kireçtaşları çoğu yerde büyük bloklar şeklinde ve geniş alanlarda mostra verir. Tektonik ve Paleocoğrafya: Çorum 2. derece deprem bölgesinde yer almaktadır. Kuzey Anadolu Fay Hattı Çorum dan 75 km. uzaklıktadır. Bu mesafede ise fay üzerinde maksimum 9 olan bir deprem şiddeti 5, 10 olan bir deprem şiddeti ise 6 ya iner. Böylece Çorum kendisi bir deprem merkezi olmayacak ancak uzakta olan depremlerden etkilenecektir. Çorum u yakından etkileyebilecek fay hatları ve yaklaşık uzunlukları şöyle verilebilir: Kuzey Anadolu Fayı:Çorum un kuzeyinden Osmancık-Kargı Bölgesinden geçen 75 km uzaklıktaki bir faydır. Merzifon Fayı: Çorum a uzaklığı 50 km dir. Ezinepazarı Fayı: Çorum a uzaklığı 35 km dir. Hamamözü Fayı: Çorum a uzaklığı 25 km dir. Mecitözü Fayı: Çorum a uzaklığı 20 km dir. Salhançayı Fayı: Çorum a uzaklığı 10 km dir yılından itibaren Çorum u etkileyen depremleri incelediğimizde, Mecitözü nden geçen fay hattının daha kuzeydoğusunda Amasya yakınlarında 12 Şubat 1992 de olan Richter ölçeğine göre 5.0 büyüklüğünde deprem olmuştur. 14 Ağustos 1996 tarihinde Çorum da yerel saat ile ve da büyüklüğü 5.4 ve 5.2 olan 2 deprem meydana gelmiştir. Bunlardan 5.4 büyüklüğündeki depremin odak derinliği 12 km.,5.2 büyüklüğündeki depremin odak derinliği 6 km. dir. Bu depremin olduğu 14 Ağustos 1996 tarihinden 20 Ekim 1996 tarihine kadar büyüklüğü arasında değişen 900 e yakın artçı depremler kaydedilmiştir.28 Şubat 1997 de büyüklüğü 4.8, 30 Mayıs 2000 de büyüklüğü 4.0, de büyüklüğü 4,7 olan depremler, ile tarihinde Uğurludağ ilçesinde 4,2 büyüklüğünde ve 2,7 km.odak derinliğine sahip deprem meydana gelmiş, herhangi bir can ve mal kaybı olmamıştır. Teknoloji Geliştirme Bölgesinin Jeolojik Yapısı Çorum Teknoloji Geliştirme Bölgesi olarak teklif edilen alanların Jeolojik yapısı 1 nolu alan için yapılaşma gerçekleşmiş olup gerekli izinler ilgili kurumlardan alınmıştır. 2 nolu alan Çorum OSB nin Tevsii alanının içinde yer almakta olup Tevsii alan başvurusu sırasında Jeolojik-Jeoteknik Etüt yaptırılmıştır. Hazırlanan rapora göre Tevsii Alan, sahanın jeolojik yapısı, morfolojisi ve jeoteknik özellikleri itibariyle yerleşime uygun olarak nitelendirilmiştir. 68

70 Bitki örtüsü Çorum İlinin güney bölgesinin doğal bitki örtüsü bozkırdır (step) İlkbahar yağışları ile birlikte yeşerirler, sonbaharda kururlar. Bunlara örnek: papatya, gelincik, deve dikeni, köy göçeren dikeni, çakır dikeni, kangal otu, sığır kuyruğu, yavşan otu geniş yayılma alanı bulmuştur. Akarsu boylarında ise söğüt ve kavak çeşitlerine rastlanır. Alaca, Sungurlu, Ortaköy ve Mecitözü nün yüksek kesimlerinde meşe, ardıç ve karaçam ağaçlarına rastlanır. İlkbahar ile birlikte çiğdem, yabani sümbül, yabani lale çiçekleri de görülür. İlin kuzeyindeki ilçelerde ise meşe ormanları ve iğne yapraklı ormanlara rastlanır. Deniz seviyesinden m. yüksek olan bölgelerde meşe, kızılcık, yabani erik, elma, alıç, yabani gül yaygın olarak görülür. Hacıhamza çevresinde seyrek olarak ıhlamur ağaçlarına rastlanır. Kargı, İskilip, Osmancık, Bayat İlçelerinde sarıçam, karaçam, köknan, kızılçam ağaçları görülmektedir. Toplam ormanlık ve fundalık alan ha olup İl yüzölçümünün % 28 i kadardır Su kaynakları Bölgenin toprak, su ve orman varlığı iklim koşulları ile birlikte ele alındığında, su kaynaklarının sulamalar için yeterli, iklim koşullarının doğu bölgelerine göre daha ılıman, yağışın bölgenin büyük bir kısmında çayır ve meraların gelişimi için yeterli olduğu görülmektedir Diğer doğal kaynaklar Çorum ilinde Madencilik (mermer ve linyit) yataklarının ve jeotermal kaynaklar bulunmaktadır Ekonomik ve Fiziksel Altyapı (hammadde kaynaklarına erişilebilirlik, ulaşım ve haberleşme sistemi, su-elektrik-doğal gaz şebekeleri, arazi kullanımı, yan sanayi, dağıtım ve pazarlama olanakları vb.) Samsun, Çorum, Amasya ve Tokat illerinden oluşan TR83 Bölgesi nde yerleşme deseni tarihsel gelişim süreci içinde büyük ölçüde doğal çevre, coğrafya, ulaşım teknolojisi ve ekonomik ilişkiler tarafından belirlenmiştir. Karadeniz e paralel dağ yükseltileri ile bunları genellikle doğu-batı yönünde izleyerek doğal vadi ve ovaları oluşturan akarsular, bölgesel ölçekte yerleşme deseninin oluşumunda etkili olmuştur. Mekânın tarihsel olarak örgütlenmesi, değişen teknolojiye rağmen, coğrafyanın belirleyici yönlendirmesi ile fazla değişmemiş ve kıyı ovalarında, denizyolu ulaşımı imkânlarından da yararlanarak yoğun bir yerleşme dokusu oluşurken, iç bölgede tarımsal üretime son derece uygun ova ve vadilerin kontrolünü de sağlayacak biçimde bir yerleşme deseni oluşmuştur. Bölgenin kendi dışındaki 69

71 dünya ve diğer bölgeler ile olan ilişkisi ve bu ilişkiyi sağlayan ulaşım altyapısı ve teknolojisi, mekânsal organizasyonun oluşmasında önemli bir rol oynamıştır. Çorum kenti 4. kademe merkez olarak, alt bölgesel bir merkezdir. Kent tarihi merkezin çevresinde yağ lekesi şeklinde gelişmiştir. Kentin ticari faaliyetleri, tarihi yerleşimin bulunduğu alanda ve eski Ankara Samsun karayolu boyunca yer almaktadır. Kentin yapılaşmasında önemli etkiye sahip olan kaçak ve plansız yapılaşma, sosyal ve teknik altyapıdan yoksun alanların oluşmasına sebep olmuş ise de, kentte içme suyu ve kanalizasyon altyapıları gibi temel altyapı hizmetleri yeterlidir. Çorum kentinin bir yerel sanayi odağı olarak dünyaya kısmen eklemlenebilmiş olması, sanayi sektörünün gelişme eğiliminde olması ve temel kentsel altyapıların yeterli seviyede bulunması, kentin güçlü yönleridir. Kentteki ve ildeki tarihi ve turistik potansiyeller kent için fırsat oluşturmaktadır. Kentin çarpık ve yüksek yoğunluklu yapılaşması ve kentin değerli tarım alanları yönünde gelişmesi ise kentin zayıf yönleri arasındadır Ekonomik Yapı Çorum ilinin ekonomisi; tarım, hayvancılık, sanayi ve ticarete dayanır. Çorum il ekonomisinde sektörlere göre dağılımı aşağıdaki tabloda görülebilir. Tablo 7.1. Çorum İl Ekonomisinin Sektörlere Göre Dağılımı Cari fiyatlarla bölgesel gayrisafi katma değer- iktisadi faaliyet kollarına göre temel fiyatlarla (bin TL) Çorum içinde yer aldığı TR 83 bölgesindeki işletmelerin faaliyet konularına göre dağılımı TÜİK 2009 verilerine göre şu şekildedir. 70

72 Çizim 7.2. TR83 Bölgesi İşyeri Faaliyet Dağılımı Çorum İlinde işsizlik oranı 2008 yılı için %7,5 ile aynı yıl Türkiye ortalamasının (%11) altındadır Sanayi Varlığı Çorum İli Sanayi Yapısı Yerel olanın giderek daha fazla önem kazandığı bu dönemde, yönetim anlayışı yerini giderek yönetişim anlayışına bırakmakta ve yönetime, her düzeyden çok daha fazla aktör katılmaktadır. Bu aktörlerin gücü ve etkileşimdeki konumları, demokratik geleneklerine ve sahip oldukları bilgiye, bu bilgiyi paylaşabilme yeteneklerine ve bu paylaşımı işler halde tutmak için geliştirdikleri kurumsallaşma kapasitesine bağlı olarak ortaya çıkmaktadır. Coğrafyanın yanında toplumsal öğelerin, yerel kültürlerin ve tarihselliğin öneminin artması, bu dönemde daha belirgin hale gelmektedir. Küçük, orta ve büyük işletmeler, giderek daha fazla ilgili oldukları pazarın taleplerine göre biçimlenebilen örgütlenme ve kurumsallaşmalarla çalışabilir, işlevini görebilir, üretebilir olmaya başlamışlardır. Mal ve hizmetler bakımından; üretimde, örgütlenmede ve kurumsallaşmada, yerel buluşçuluk ve inovasyon, küresel sistemlerle yeni ve kendine özgü bir yolla uyum ve etkinlik sağlama kapasitesi, bu dönemde daha çok önem kazanmıştır. Önemli kamu işlevlerinden biri, bölgelerdeki öğrenme işlevinin 71

73 ve eyleminin düzenlenmesidir. Örgün eğitim alanında kalan orta düzeydeki teknik eğitim in, öğrenme ve buluşçuluk kapasitesinin artırılmasında (özel kesimin de rolü olmakla birlikte), kamu araştırma kuruluşlarının ve üniversitelerin/ yüksek öğrenim kuruluşlarının rolleri önemlidir. Örtük bilginin sürekli öğrenilmesi ve yenilenmesi gerekir. Bunu başarabilen bölgeler öğrenen bölgeler dir. Bölgelerin, bir avantaj elde edebilmek için birer öğrenen bölge haline gelmeleri gerekmektedir. Bu bağlamda, işbirliğini kolaylaştırmak ve bilginin paylaşımını ve yerel buluşların yaygınlaşmasını sağlamak bakımından, sürekli eğitim ve bunun kurumsallaşması, önem kazanmaktadır. 1 Bölgelerin performanslarının sürdürülebilirliğinde, asıl önemli olan öge, bölge aktörlerinin yaratıcı kapasitelerini nasıl ve ne kadar kullanabildikleridir. Topluluklar, kendi tarihsel birikimlerini olumlu bir geleceğe dönüştürmek doğrultusunda ne kadar öğrenerek kendilerini yenileyebilir, bunu ne kadar paylaşır ve içe kapanmaksızın kendilerini ağlar üzerinden ne kadar dış dünyanın bir parçası haline getirebilirlerse, başarılı olma şanslarını o kadar çoğaltmaktadırlar. Bölgenin performansı, bu kararlı bağlılıkla sürdürülen öğrenme, buluş ve yenilik yapma, yönetişim, uyarlanma, küresel etkileşim, uyumlu üretim ile gereken revizyonları zamanında yapabilme kapasitesi ve becerisine bağlı olacaktır. Sanayileşme bakımından ilginç bir konumda olan ve bir Yeni Sanayi Odağı- (YSO) olarak adlandırılan Çorum ise, birçok sanayileşme göstergesinde, bölge içinde, Samsun dan sonra 2. sırada yer almaktadır. Diğer yandan, gerek Tokat ve Samsun illerinin sanayide kamu ağırlığı olması, ayrıca, her iki ilin merkez ilçeleri dışında diğer ilçe merkezlerinde de sanayi sektörünün belirli bir paya sahip olmasına karşılık Çorum merkez ilçenin, ildeki hemen hemen tek sanayi ağırlıklı merkez olması, Çorum un YSO olarak ortaya çıkmasını anlamlı kılmaktadır Yeni Sanayi Odağı Yaklaşık son 30 yıl içinde, geleneksel sanayi bölgeleri olarak nitelenen mekân birimlerinde durgunluk ve gerileme süreci yaşanırken, aynı ülkelerin kırsal veya azgelişmiş olarak nitelenen bazı bölgelerinde ekonomik hareketlilik gözlenmiştir. Büyük ölçüde; öz kaynak, yerel girişimcilik özellikleri, esnek üretim özellikleri ve ilişkileri, dayanışma, güven ve örgütlenme kapasitesi gibi içsel faktörlere dayalı olarak gelişen bu tür bölgeler, Yeni Sanayi Odakları (YSO) olarak adlandırılmaktadır. 3 Günümüzde sanayi odakları olgusu, yeni tür bir yerel ve ulusal kalkınma stratejisi olarak ele alınırken, mevcut odakların gelişme nedenleri ile içsel yapılarının analizi ve buralardan çıkarılabilecek modellerin diğer yerel birimlere taşınması gibi konular yoğun olarak tartışılmaktadır. Odakların büyük ölçüde yerel içsel faktörlere dayalı olarak geliştiği yargısı, bu tür bir yerel 1 Yeşilırmak Havza Gelişim Projesi (Amasya, Çorum, Samsun, Tokat) Mevcut Durum Ve Analizi, s.44 2 Yeşilırmak Havza Gelişim Projesi (Amasya, Çorum, Samsun, Tokat) Mevcut Durum Ve Analizi, s.81 72

74 gelişme modelinin yerel ekonomik gelişme ve yerel yeniden-yapılanma politikaları kapsamında önemini daha da artırmaktadır. Yeni Sanayi Odağı, kavramı DPT tarafından da bazı bölgeler için kullanılmaktadır. DPT kaynaklarına göre YSO şu şekilde açıklanmaktadır. İncelenen odaklar şu kriterler çerçevesinde belirlenmiştir: Herhangi bir sanayi yoğunlaşma alanının ardbölgesi (hinterland) olmaması; diğer bölgelerden çevreselleşen (decentralised) girişimci ve sermaye yerine; kendi girişimcisi ve kaynaklarını kullanmaları, GSYİH, nüfus ve hepsinden önemlisi sanayi göstergeleri itibariyle başarılı bir gelişme performansı göstermeleri, KOBİ'ler temelinde bellibaşlı sektörlerde uzmanlaşmaları. Diğer alt faktörler ise; KOBİ lerin yaygınlığı, coğrafi yakınlık ve kümelenme, sektör ve hatta ürün bazında yerel uzmanlaşma, Firmalar ve/ veya yerel kurumlar arasında yoğun ağ tarzı ilişkileri Rekabet ve işbirliğinin yerel ve sektörel bazda ortak çıkarlar temelinde dengelenmesi, Ortak mekanın da biçimlediği paylaşılan bir sosyo-kültürel kimlik, İktisadi mübadele tarzları ile sosyal ilişki ve etkileşimlerin içiçe geçtiği bir sosyoendüstriyel sistem, 'Koruyucu kurumsal katman' olarak da nitelenen ortak hizmetleri sağlayan sanayi destek birimleri ve aktif yerel yönetimler ile genel anlamda yerel bazda dışsallıkların ve kapsam ekonomilerinin oluşturduğu dinamik bir üretim ortamı. DPT, YSO kavramının önemini belirttikten sonra, bu tanıma giren illeri Denizli, Gaziantep, Çorum, Kayseri, Kahramanmaraş ve Eskişehir olarak sıralamıştır. 4 Yeni Sanayi Odakları nın iki temel özelliği bu gelişme merkezlerini diğerlerinden ayırt etmektedir. Bunlardan ilki yerel düzlemde gerçekleşen üretimin, ileri teknolojili piyasalarda rekabet gücüne erişmesi, diğeri ise buluşçuluk-yaratıcılık kapasitesidir. Yeni Sanayi Odakları nda, bilginin yaratılıp, içselleştirildiği, firmaların ve bölgenin rekabet gücünü arttıran karşılıklı öğrenme söz konusudur. 5 Yeni Sanayi Odaklarının başarılı bir şekilde gelişmesi için en önemli şartlarından birisi de Ar-Ge ve Üniversitelerle kurulan işbirliği olarak açıklanmıştır. 6 Dünyada ağ tarzında örgütlenmiş başarılı sanayi odaklarında sektörel AR-GE kurumları ve firmaların ihtiyaçlarına göre tasarlanmış eğitim kurumları bulunmaktadır. Firmalar arası işbirliği, ortak sosyal ve kültürel ortam, karşılıklı güven ve ortak gelecek anlayışı, sanayi odaklarının temel özellikleri arasındadır. Sanayi odaklarında, firmalar arasında tamamlayıcılık özelliği geliştikçe, bölgenin teknoloji geliştirme özelliği ve rekabet gücü artmaktadır. Bölgesel kalkınma ve Teknolojik gelişim açısından bu kadar önemli görülen kurumlar arası işbirliğinin en önemli araçlarından birisi olarak TGB ler öne sürülmüştür. 7 Bu nedenle bu 3 Bölgesel Kalkınma, Prof. Dr. Ertuğrul Murat ÖZGÜR, s.23 4 DPT Bölgesel Gelişme Özel İhtisas Komisyonu Raporu s Bölgesel Kalkınma, Prof. Dr. Ertuğrul Murat ÖZGÜR, s.25 6 DPT Bölgesel Gelişme Özel İhtisas Komisyonu Raporu s DPT Bölgesel Gelişme Özel İhtisas Komisyonu Raporu s

75 güne çevresindeki illerden gösterdiği yüksek performans ile ayrılan ve Yeni Sanayi Odağı sınıfına sokulan Çorum un, ilerlemesini devam ettirmesi için TGB si statüsünde bir merkeze kavuşması büyük önem taşımaktadır Çorum Sanayi Genel Yapı Çorumun içinde yer aldığı TR 83 Bölgesinde sanayileşme iki ana yöntem üzerinde gerçekleşmiştir. Bunlardan birincisi, özel kesim ağırlıklı, zaman içinde geniş bir döneme yayılmış ve küçük ilerlemelerden oluşan, küçük sermaye birikimlerinin ortaklıklar yoluyla birleştirilmesiyle ve içsel dinamiklerle oluşan Çorum modelidir. İkincisi ise, kamu kesimi ağırlıklı ve bu nedenle dışsal kararlara bağlı, zaman içinde bir dönemde ve yoğunlaştırılmış biçimde başlatılan, ileri teknolojili ve yüksek verimlilikli Tokat (tarihsel olarak Turhal Şeker Fabrikası ile kamu kesimi eliyle sanayileşmeyi başlatan) modelidir. 8 Çorum, döneminde bölge illeri arasında sanayi sektöründe birikimli olarak yüzde 50,7 ve yıllık ortalama olarak yüzde 3,7 oranında en yüksek büyümeyi gerçekleştiren il olmuştur. Bu dönemde özel kesimin önemli bir paya (2001 de yüzde 70,6) sahip olduğu imalat sektöründe birikimli büyüme yüzde 66 (yılda ortalama yüzde 4,6) olmuştur. 9 Çorum sanayinin bu yapısı, gelişim için gittikçe önemli hale gelen girişimcilik ve yenilikçilik konularında desteklenmeye değer bir yapı olduğunu göstermektedir. Çorum sanayileşme açısından çok ilginç bir gelişme göstermiş ve 1980 sonrasında kendi küçük birikimlerini ve kendi girişimci gücünü örgütleyerek, kamu yatırımlarının oldukça az katkısı ile, bir sanayi kapasitesi yaratmayı başarmıştır. Çorum, küçük ve orta ölçekli girişimlere dayanarak nasıl bir sıçrama sağlanabileceği konusunda (Türkiye deki diğer örnekler/ Anadolu Kaplanları yanı sıra) bölgedeki ilk örnektir. Bu modelde sanayileşme, birinci aşamada küçük ölçeklerde yerel kaynağa bağlı (gıda ve taş- toprak sanayileri) olarak başlamış; ikinci aşamada bu sanayiler için makine ve diğer ekipmanı üreterek genişlemesine devam etmiş ve son aşamada, yerel ham maddeye bağlı olmaksızın (ve ülkenin herhangi bir yerinde yer seçebilecek), ülke pazarına, hatta uluslararası pazarlara yönelik yeni üretim konularında faaliyet gösteren sanayilerin ortaya çıkması şemasına göre gelişmiştir. Çorum Modeli, bazı bakımlardan öğrenme sürecine katkısı olabileceği düşünülen bir modeldir. Model, daha çok kamu yatırımlarıyla gelişen Samsun Modeli nden kesin olarak ayrılmaktadır. Samsun un içine girdiği durağanlığın, kamu yatırımlarına aşırı bağımlılıktan kaynaklandığını savunan görüşler vardır. Buna karşılık Çorum örneğinde görüldüğü gibi, 8 Yeşilırmak Havza Gelişim Projesi (Amasya, Çorum, Samsun, Tokat) Mevcut Durum Ve Analizi, s Yeşilırmak Havza Gelişim Projesi (Amasya, Çorum, Samsun, Tokat) Mevcut Durum Ve Analizi, s

76 verimli olarak çalışan kamu yatırımlarının çevrelerinde olumlu bir hareketlenme yaratmaları, ilk hızın verilmesinde ve sanayileşme fikrinin/ kültürünün olgunlaşmasına katkıları olduğu da görülmektedir. Çorum la, gelişme hızı oldukça düşük kalan Samsun arasında bir konumda olan Merzifon, bölgenin sanayi gelişmesinde özel kesimin girişimci gücü ile sıçrama yapma çabasında olan diğer bir merkezdir. 10 Bölgenin ekonomik açıdan durumunu ve sanayileşmesiyle ilgili koşulların oluşumunu biraz daha yakından incelemek için, kredi ve mevduat durumuna bakılabilir. Bölgenin tasarruf sahipleri tasarruflarını değerlendirirken risk almayı seven bir biçimde davranmaktadır. Firmalar yatırımlarda genellikle özkaynak kullanmaktadır ve kredi kullanım oranları çok düşüktür. Ortalama özkaynak kullanımı yüzde 80 civarındadır. 11 Özellikle buluşçu bir yaklaşımla gelişmiş olan sanayileşme sürecinin bölgenin diğer kentleri üzerindeki etkisi gözlemlenebilir hale gelmektedir. Kentleşme ve kentteki yaşam kalitesini artırıcı doğrultuda gösterilen çabalar da, kentin gelişmesine yardımcı olmaktadır. 12 Çorum un sanayi odağı olarak ortaya çıkmasında, 1980 li yıllarda verilen teşviklerin bölgedeki yerel sermaye tarafından çok iyi değerlendirilerek kendi bölgelerine yatırım yapmalarının önemli bir rolü olmuştur. Makina imalatının gelişimi ile ivme kazanan bölge sanayileşmesi, giderek sermaye birikimi yaratarak, devlet desteği ile yeni sektörlerde yatırım imkânına ulaşmıştır. Çorum da küçük aile firmalarının çoğunlukta olduğu, fakat yeni girişimlerde ortaklıkların arttığı gözlenmektedir. Ancak iş çevrelerinde en güvenli iş sahipliliği yolu olarak hala aile sahipliliği görülmektedir. Bölgede ağ türü üretim ilişkilerinin gelişmemiş olması, uluslararası pazara ulaşmada engel teşkil etmektedir. Uluslararası ilişkilerin sağlanmasında, enformel kanallar (eş, dost akraba ilişkileri vs.) kullanılmaktadır. Bölgede işgücünün niteliği düşüktür. Bazı sektörlerde bilgi birikimi ve tecrübe bölgenin avantajıdır Çorum ve Yakın Çevresi (TR83) İmalat Sanayi Rakamları TR 83 bölgesinin imalat sanayinde yer alan istihdam verilerinin değişimi şu şekildedir. Tablo 7.2. TR83 Bölgesi İstihdam Verileri Amasya Samsun Çorum Tokat TR Yeşilırmak Havza Gelişim Projesi (Amasya, Çorum, Samsun, Tokat) Mevcut Durum Ve Analizi, s Yeşilırmak Havza Gelişim Projesi (Amasya, Çorum, Samsun, Tokat) Mevcut Durum Ve Analizi, s Yeşilırmak Havza Gelişim Projesi (Amasya, Çorum, Samsun, Tokat) Mevcut Durum Ve Analizi, s DPT Bölgesel Gelişme Özel İhtisas Komisyonu Raporu s

77 Görüldüğü gibi Çorum bölge içerisinde olumlu yönde önemli ölçüde farklılaşmaktadır. İmalat sanayi istihdam verileri içinde TR 83 bölgesinde Çorum ilini geçen tek il az farkla Tokat dır. Ancak bu ilin kamu yatırımları ile büyüdüğü unutulmamalıdır. Bu nedenle Çorum da gerçekleştirilecek bir destek faaliyetinin ilin sosyal, kültürel ve ekonomik unsurları ile birleşerek çok daha etkin sonuçlar doğuracağı aşikardır. Benzer bir sonuç TR 83 bölgesi içindeki GSYİH rakamlarında da görülmektedir. Tablo 7.3. Çorum, TR83, Türkiye GSYİH Sayıları Çorum TR Türkiye Çorum iline işyeri ve istihdam verileri şu şekildedir Sanayi Siciline Kayıtlı Tesisler Tablo 7.4. Çorum İlinde Sanayi Siciline Kayıtlı Tesis Sayıları ve Yüzde Oranları Üretim Konusu Tesis Sayısı Oranı (%) İstihdam Oranı (%) Gıda İçki ve tütün Dokuma Giyim Eşyası ve Deri Sanayi Orman Ürünleri Sanayi Kağıt, Kağıt Ürünleri ve Basım Kimya Petrol Kömür Kauçuk ve Plastik Ürünleri Taş ve Toprağa Dayalı Sanayi Metal Ana Sanayi Metal eşya Makine ve Techizat Ulaşım Aracı İlmi ve mesleki Ölçme Aletleri Sanayi Diğer İmalat Sanayi TOPLAM İlin imalat sektörü dış ticaret verilerindeki değişim şu şekildedir. Tablo 7.5. İmalat sektörü ihracat değişim hızı (bir önceki yıla göre %), TÜİK Bölgesel İstatiskler Çorum ,2 9,7 31,6 41 Türkiye ,5 16,6 26,0 23,8 İmalat sektörü ihracat değişim hızı (bir önceki yıla göre %) 76

78 Kaynak: TÜİK Bölgesel İstatiskler Görüldüğü gibi Çorum ilinin imalat sektörü ihracat artış hızı Türkiye nin ihracat artış hızının üzerindedir Sanayi Altyapısı Çorum çevresindeki Organize Sanayi Bölgeleri (OSB) açısından zengin bir konumdadır. Çorum merkezli 100 km yarıçaplı bir daire çizilirse aşağıdaki listede yer alan OSB lere ulaşılabilmektedir. Tablo 7.6. Çorum iline 100 km Mesafedeki Organize Sanayi Bölgeleri Listesi Çorum Amasya Tokat Samsun Çorum OSB Sungurlu OSB Amasya OSB Merzifon OSB Suluova OSB Suluova Besi OSB Zile OSB Turhal OSB Havza OSB Tarım Çorum ilinin toplam tarım alanı da (dekar) olup İl arazisinin yaklaşık % 48,5 idir. Ayrıca İl arazisinin yaklaşık % 11,4 ü de çayır mera arazisidir. İl ekonomisinde tarımın payı % 21 civarında olup, bunun içerisinde yaklaşık % 75 lik payla bitkisel üretim ilk sırada ve gene yaklaşık % 25 lik payla hayvansal üretim ikinci sıradadır. Tarım arazilerinin % 12,3 ü ( da ) sulu, % 87,7 si ( da) kıraçtır. Toplam tarım arazilerinin % 95,6 sı tarla, % 1,4 ü bağ, % 0,45 i meyve ve % 0,92 si de sebze arazileridir. TÜİK verilerine göre Kişi Başına Bitkisel Üretim Değeri 2008 yılı için 1383 TL dir Tarla arazilerinin % 63,6 sında tahıllar, % 5,6 sında baklagiller % 3,8 sinde endüstri bitkileri, yumru bitkiler ve yem bitkileri yetiştirilmekte olup, % 27 side nadas alanıdır. İlde yetişen önemli ürünler:buğday, arpa, nohut, çeltik, fiğ, şeker pancarı, yağlık ayçiçeği, kuru soğan, yeşil mercimek, yonca, korunga, domates, kavun, karpuz; meyvelerden üzüm, elma, armut ve cevizdir. Sulu alanların az olması nedeniyle sulanmadan yetiştirilen ürünler ilk sıraları almaktadır. Sulu alanların önemli bir bölümünü oluşturan Kızılırmak Havzasında yetiştirilen çeltik Türkiye üretiminin yaklaşık % 7,5 ini sağlamaktadır. İlimizde hayvancılıkta önemli bir paya sahiptir. Özellikle yumurta tavukçuluğu önemli bir sektördür. Günlük 1,5 2 milyon adet yumurta üretimiyle Türkiye üretiminin yaklaşık % 5 lik bir kısmını oluşturmaktadır. Bu 77

79 sektörde kurulu kapasite 200 adet kümes tavuk olup, büyük bölümü faal değildir. Faal olan işletmelerde (yaklaşık 75 işletme) halen civarında yumurta tavuğu mevcut olup, yıllık üretim adet yumurtadır. Çorum ilinde çeşitlenmiş tarım yapısı olup ürün yelpazesi geniş üretim miktarları fazladır. En çok yetiştirilen tarım bitkileri; buğday, şekerpancarı, arpa, soğan, domates, patates, kavun, karpuz, hıyar, üzüm, nohut, fiğ, pirinç, ayçiçeği, yeşil mercimek, ceviz, elma, kiraz, gebere yılı Türkiye istatistiklerine göre yeşil mercimeğin %14'ü, pirincin %11'i, soğanın %8'i Çorum ilinde üretilmiştir. Geleneksel yöre sebze ve meyvelerinin dışında olanlarda özellikle İskilip ve bölgesinin mikro klima iklimi sayesinde yetişebilmektedir; Antepfıstığı, haşhaş, kayısı, Trabzon Hurması gibi bitkilerde yetişebilmektedir. Tablo 7.7. Çorum İlinde Tarım Arazilerinin Kullanımına Dair Veriler Ekin, arpa, çavdar, yulaf ve tritikale büyük ölçüde kuru tarım arazilerinde üretilerek elde edilir. Mısır bitkisi iklim özelliğince su ister, çeltik tümüyle su içinde olan tavalarda üretilir. Üretim genellikle ve çoğunlukla üretici eliyle tahıl borsasında satılmakta yahut un ve 78

80 yem fabrikalarına verilmektedir. 79

81 Tablo 7.8. Çorum İlinde Tarım Arazilerindeki Üretime Dair Veriler Hayvancılık İl ekonomisinde hayvancılık üretimi ikinci derecededir yılı Türkiye istatistiklerine göre il dahilinde sığır, koyun, kıl keçisi, Ankara keçisi, manda mevcuttur. Yumurta, deri, süt, arıcılık, tavukçuluk önemli hayvancılık kaynaklı ürünlerdir. TÜİK verilerine göre Kişi Başına Canlı Hayvanlar Değeri 2008 yılı için 673 TL, Kişi Başına Hayvanlar Ürünler Değeri ise 760 TL dir. Mera arazisi hektar olup ilin hayvancılık üretimi için önem arz etmektedir. İlde yumurta tavukçuluğu ön planda olup, diğer kanatlılarda köy şartlarında yetiştirilmektedir. İlde kurulu kapasite adet tavuk olup, halen yaklaşık 75 civarında işletmede civarında yumurtacı tavuk mevcuttur. Günlük 1,5-2 milyon civarında yumurta üretilmektedir. Yumurta il içi, il dışı ve Yurtdışına pazarlanmaktadır. Tavuk gübreleri şehir çöplüğünde belediyece tahsis edilen alana, 80

82 doğrudan tarım arazilerine ve boş arazilere dökülmektedir. Henüz ilde bunu işleyip değerlendiren bir tesis yoktur. Ancak Dünya Bankası destekli olarak GEF projesi kapsamında merkeze bağlı üç köyü kapsayacak şekilde kurulmuş olan kooperatif aracılığıyla tavuk gübreleri gerekli toprak, su, gübre analizleri yapıldıktan sonra üyelerine ait tarım arazilerinde toprak altına verilerek tarımsal üretimde değerlendirilmektedir. Tablo 7.9. Çorum İlinde Hayvancılığa Dair Veriler Orman Vilayetin ormanlık arazileri daha çok kuzeyinde olup Çorum, Bayat, İskilip, Osmancık ve Kargıda sık olarak mevcuttur. Dağ köylerinin geçimi ormancılık üretimine bağlıdır. Toplam ormanlık arazisi ha dır (hektar) hektar orman verimli, hektar orman verimsizdir. Bu ormanların hektarı koru ormanı, hektarı baltalık ormandır. İl ormanlarının tümü kamu adına devlete ait olup şahıs ormanı yoktur. Tablo Çorum İlinde Ormancılığa ve Orman Kullanımına Dair Veriler 81

83 Madencilik Bilinen maden ve mineral yatakları maden kömürü, manganez, asbest, bakır, kireçtaşı, kil, alçıtaşı, talk, tuz ve mermerdir. Günümüzde kömür, manganez, talk ve mermer sahaları işletilmektedir. Sungurlu da özel kesim tarafından işletilmekte olan ton mümkün rezervli bentonit, Laçin de ton mümkün kil, Merkez Hacıpaşa köyünde ton mümkün kireçtaşı, Dodurga da ton muhtemel bitümlü şist rezervi bulunmaktadır. Çorum ilinin en zengin maden kaynaklarından biri olan maden kömürü Osmancık, Bayat, Dodurga ve İskilip ilçelerinde bulunmaktadır. Dodurga da 1942 yılında bulunan saha TKİ tarafından 2004 yılına kadar işletilmiş, Yeniden Yapılandırma Projesi kapsamında özel kesime devredilmiştir. İşletilmekte olan 16 ruhsatlı maden kömürü sahasına ait faaliyet raporlarında ton toplam rezerv verilmiştir yılı üretimi ton, 2001 üretimi ton, 2002 üretimi ise ton olmuştur. Sungurlu ve Kargı da mermer ve traverten yatakları bulunmaktadır. İşletme ruhsatlı 9 sahada özel kesim mermercilik faaliyetlerinin devam ettiği görülmektedir. Toplam mermer rezervi olarak m3 verilen bu işletmelerde 2000 yılında 253 m3, 2001 yılında 366 m3, 2002 yılında ise büyük bir artışla m3 üretim yapılmıştır. Çorum il merkezinde toprak sanayi oldukça gelişmiş durumdadır. 24 adet kiremit, 11 adet tuğla fabrikası, Ankara ve İskilip yolları üzerinde faaliyetlerine devam etmektedirler. Bu fabrikalarda Osmancık ve Çorum civarından getirilen dağ toprağı, Çorum ovasının tarla toprağı (yüzde 30) ile karıştırılarak elde edilen yerel hammaddeler kullanılmaktadır. Kiremit ve tuğla yerel olarak kullanılmakta veya yurtiçine pazarlanmaktadır. Çorum un ilçelerinde de toprak sanayi gelişmiştir. Özellikle Osmancık ilçesinde 13 adet kiremit / tuğla fabrikası bulunmaktadır. Mecitözü ilçesinde bir adet tuğla fabrikası faaliyettedir Turizm 82

84 Çorum İli, Anadolu kültür mozaiği içerisinde eşsiz bir konuma sahiptir.doğu-batı arasında kültürel etkileşim açısından bir köprü görevi gören Çorum İli, Karadeniz Bölgesinin İç Anadolu ya açılan kapısıdır. Günümüzden 7 bin yıl öncesine ait kültürel verilere rastlanan Çorum da, ilk organize devleti kuran Hititlerin ilk başkenti Hattuşa bulunmaktadır. Hattuşa Anadolu nun kalbinde, UNESCO tarafından Dünya Kültür Mirası Listesine alınmış ülkemizdeki 9 değerden biridir. Hititlerle Mısırlılar arasında yapılan Kadeş Antlaşması metin tabletleri Boğazköy de bulunmuştur. Yine Hititlerin önemli kült (dini) merkezlerinden sayılan arkeolojide Arinna olarak bilinen Alacahöyük Ören Yeri; 13 Kral Mezarı, Hatti Tunç Güneş Kursu ve Sfenksli Kapıları ile önemli bir tarihi alandır. Şapinuva ören yeri de büyük bir Hitit kenti olup bol miktarda yazılı belge vermektedir. Kazı ve düzenleme çalışmaları hızlı bir şekilde devam etmektedir. Ayrıca, uluslararası düzeyde 3 yılda bir ülkemizde düzenlenen Hititoloji Kongresi 6 yılda bir de Çorum da düzenlenmektedir. Bu kongreye dünyanın bir çok yerinden bilim adamları katılmaktadır. Selçuklu ve Osmanlı Dönemine ait; Cami, köprü ve kaleler Çorum un çok sayıda rastlanılan tarihi değerlerdir. Çorum tarihi zenginlikleri yanında; yayları ve İncesu Kanyonu gibi doğal güzellikleri ile de zengin bir turizm potansiyeli oluşturmaktadır Sermaye Piyasası İşlemleri TR 83 Bölgesinde Çorum, ailelerin ve bireylerin sermaye oluşturarak şirket kurması ve kurumsallaşma düzeyi gibi sermaye piyasası faaliyetlerinin altyapısını oluşturan faktörler açısından Samsun, Amasya ve Tokat tan ayrılmaktadır. 14 Bölgede ticari faaliyeti en yüksek olan il Çorum dur. Çorum u Samsun izlemektedir. Amasya ve özellikle Tokat ta ticari faaliyet Türkiye ortalamasının çok altındadır. Ancak ticari faaliyetin Amasya daki gelişme hızı Türkiye ortalamasının üzerindedir. Samsun un ticaret geçmişi farklı göstergelerde kendini göstermekle birlikte, bu il bölgedeki ticaret üstünlüğünü Çorum a kaptırmıştır Ulaşım Bölge ülke içindeki konumu itibarıyla, Anadolu nun orta kuzeyinde ve Karadeniz kıyısındadır. Bu konum, bölgeyi, Samsun Limanı aracılığı ile, Karadeniz deki limanlara ve su yolu ile ulaşılabilecek diğer noktalara, limanların artalanlarına, ırmaklar ve iç su yolları ve diğer ulaşım altyapılarıyla Karadeniz e kıyısı olan ülkelerin iç kesimlerine, hatta Hazar Denizi ne ve bu coğrafyadaki enerji altyapılarına komşu yapmaktadır. Bölge coğrafi olarak Anadolu nun oldukça kuzeyinde kaldığı halde, bir yol kavşağında bulunmaktadıri Ülke ölçeğinde, Karadeniz i güneyle, İç ve Doğu Anadolu ile bütünleştiren yol seçeneklerinden biri Trabzon dan başlayıp, tarihsel olarak Ortadoğu ve İran ticaretini taşıyan güzergâhtır. Diğer 14 Yeşilırmak Havza Gelişim Projesi (Amasya, Çorum, Samsun, Tokat) Mevcut Durum Ve Analizi, s Yeşilırmak Havza Gelişim Projesi (Amasya, Çorum, Samsun, Tokat) Mevcut Durum Ve Analizi, s

85 ana yol güzergahı ise, Samsun dan başlayıp, kuzeydoğu güneybatı yönünde Ankara ya ulaşan ve Akdeniz e varan eksendir. Bölgeyi ulaşılabilir yapan ikinci eksen ise, Anadolu yu doğubatı yönünde kesen eksenlerden biridir. Anadolu yu bu yünde kesen ana karayolu koridorları birden fazladır. Onaylı ve işletmedeki TEM ağına dahil olan ve Anadolu yu doğu-batı yönünde kat eden yollardan biri, TEM in Gerede-Hopa koludur ve bu yol TR83 Bölgesi nden geçmektedir. Diğerleri Gerede-Ankara üzerinden Erzurum a ve yine Ankara-Adana üzerinden güney sınırı boyuna uzanan yoldur. TR83 bakımından önemli olan bir diğer doğu-batı ekseni, İstanbul dan başlayarak Anadolu yu kuzeyden aşmakta ve Erzurum üzerinden Doğubeyazıt kapısına doğru uzanmaktadır. Bölgeden geçen bu iki eksen, aynı zamanda bölgenin tarihi ticaret yollarıdır ve bölgenin ekonomik ve kültürel olarak gelişmesinde, tarih boyunca rol oynamışlardır. Kuzeydoğu-Güneybatı ekseni, aynı zamanda, Samsun kentinden sonra doğuya yönelerek, Trabzon- Sarp sınır kapısından Gürcistan a kadar Karadeniz kıyısındaki yerleşmelerin, İç Anadolu ile ulaşımını sağlayan ana koridoru oluşturmaktadır ÇTSO Fuar Kompleksi Bölgenin kalkınması için yapımı gerçekleştirilen bir diğer altyapı unsuru Çorum Ticaret ve Sanayi Odası Fuar ve Sergi Kompleksi dir. Çorum Fuar Kompleksi m2 alan üzerine kurulu bir fuar alanı olup, toplam kapalı alanı 3950 m2 ile fuar hizmetleri gerçekleştirilmektedir yılında hizmete girmesi ile aynı yıl içerisinde Tureks Fuar San. ve Tic. Ltd. ile Sanayi ve Ticaret Fuarı düzenlenmiş ve aynı yıl Ağustos ayında Doğal Gaz ve İnşaat Fuarı gerçekleştirilmiştir yıllarında Sanayi ve Ticaret Fuarları ve Tarım Hayvancılık ve Tavukçuluk Fuarları gerçekleştirilmiştir Uluslararası Fuar yapma standartlarına uygun ilave kapalı alan için çalışmalarına başlamış olup, yeni kapalı alan ile birlikte fuar yapılabir kapalı alanının m2 çıkartılması hedeflemektedir. Mevcut Kapalı Fuar Alanı, Fuar ve sergi alanı, fuaye, VIP salonu, Fuar şirketleri için ofisler, kafeterya, vb alanlardan oluşmaktadır Sosyal Altyapı (nüfus, istihdam, gelir dağılımı, sosyal hizmetler, kültürel yapı) Çorum iline ait nüfus verileri şu şekildedir. Tablo Çorum İline Ait Nüfus Verileri 84

86 Kentleşme sadece nüfus büyüklüğü ile ölçülen bir kavram değildir. Kentleşmeye ilişkin kriterler şu şekilde sıralanmaktadır. DN1. Nüfus büyüklüğü DN2 Yıllık ortalama nüfus artıs hızı EN1 Çalışma çağındaki (12+ yas) kadın nüfus içinde işgücüne katılanların oranı EN2 Kentin üretim yapısı EN3 Kentteki ağırlıklı tarım dışı faaliyet kolunun sayısı SN1 Örgütlü işgücü piyasasında faal erkek nüfusun oranı SN2 Bir kazanç karşılığında çalışan kadın nüfus oranı SN3 Kentteki ağırlıklı meslek gruplarının sayısı SN4 Kentin sosyal yapısı Türkiye kentlerinin genel kentleşme düzeyleri özellikle ekonomik (katsayı: 0.89) ve sosyal niteliklerle (katsayı: 0.84) yüksek düzeyli, pozitif ve anlamlı bir ilişki gösterdiği ifade edilebilirken, demografik niteliklerin (katsayı: 0.49) bu hususta çok da önemli bir ilişki gösterdiği söylenemez. Bundan Türkiye de kentlerin kentleşme düzeylerinin belirleyicisi olarak demografik niteliklerden ziyade, ekonomik ve sosyal niteliklerin etkili olduğu sonucuna varılabilir. Çorum ile yapılan analiz ile yüksek kentleşme niteliğine sahip bir il olarak gözükmektedir. Çizim 7.3. Türkiye Kentleşme Düzeyi Oranları 85

87 TR 83 Bölgesindeki ilçelerin gelişmişlik sırası ise aşağıdadır. Tablo TR83 Bölgesindeki İlçelerin Gelişmişlik Sıralaması 7.4. Kurumsal Yapılar Organize Sanayi Bölgeleri Çorum OSB Çorum Organize Sanayi Bölgesi (ÇORSAN) 1977 yılında İl Özel İdaresi, Çorum Belediyesi, Çorum Ticaret ve Sanayi Odası ve Bölgemiz İşadamları tarafından Şehir Merkezine 12 km. mesafede 437 hektarlık alanda kurulmuş, ve 4562 sayılı Organize Sanayi Bölgeleri Kanununa uygun olarak 164 sicil numarası ile Sanayi ve Ticaret Bakanlığınca sicil kaydı yapılarak Özel Hukuk Tüzel kişiliğini kazanmıştır. Çorum OSB 1977 yılında Mevcut Bölgede 260, 1997 yılında ise Tevsii Alanda 177 hektar olmak üzere toplam 437 hektar alan üzerine kurulmuştur. Mevcut Bölgede 80, Tevsii Alanda 57 olmak üzere toplam 137 adet sanayi parseli bulunmaktadır. Organize Sanayi Bölgesi Karma Organize Sanayi Bölgesi olup, Bölgede makine, ziraat aletleri, gıda, plastik ve elektroplastik ürünler, medikal ürünler, orman ürünleri, kimya sanayi, seramik, mermer, ısı yalıtım, prefabrik yapı elemanları, döküm, oto yan sanayi ve karasör-damper imalatı, tekstil, mobilya ve metal sanayi gibi tesisler yer almaktadır. Ayrıca; önümüzdeki yıllarda göz önüne alınarak, mevcut bölgenin bitişiği ve doğusunda bulunan yaklaşık 215 hektarlık alanın yer seçimi tamamlanmış, Hazineden OSB Tüzel Kişiliği adına devri ile ilgili yazışmalar yapılmış olup, planlama süreci devam etmektedir. Çizim 7.4. Çorum Organize Sanayi Bölgesi Yerleşim Planı 86

88 PÝRMAKÝNA M2 HÝTÝTYALT M2 POLÝFORM M2 ECM BANYO M2 K REÞ A BLOK C BLOK B BLOK LOJMANLAR KOSGEB 786 G ÜMRÜK m2 T.S.E m2 ADS DÖKÜM SAN ,58 M2 P TT CAMÝ GARAJ BAKIM ONARIM BÝNASI DÝSPANSER BANKA OSB ÝDARE BÝNASI SOYOCAK TIC ,46 M2 FLOW YATAK BAZA ,42 M2 LOKANTA FÝLA OTO RAD M2 MUTLU GÖMLEK SEDA GIYIM GURUR KAT-SAN TEKSTIL OTO RAD M2 TEKNIK ATES M2 TEZ OKSIJEN ,54 M2 ÇINAR BOYA ÇORUM T.ISI ,56 M ,44 M2 MUTLU ORMAN ÜRÜNLERI M2 MONE MEDIKAL M2 ÇORUM PALET M2 ECE BANYO ,34 M2 ÖZ-AK GIDA M2 ECE BANYO ,66 M2 BEÐENAL TARIM M2 GÖRAL TARIM 698 GÖZDE TEKS.ÜRN. EV 8.943,06 M ,94 M2 B.I.L.D ,65 M2 EMIR MAKINE HITIT GÖMLEK ,04 M ,96 M2 EKMEKÇÝOÐULLARI M2 YILPEN ,35 M2 HALIT DENIZ M2 ECE BANYO ,31 M2 PAKPIYER M2 AKTELSAN ,69 M2 ÜNAL YEM ,03 M2 GAZEL MAKINA ,97 M2 UNCULU ISIL ISLEM M2 KAYSUN GIDA M2 ESSE MAKINA T.FINANSAL KIRALAMA M2 IKRA GIDA M ,78 M2 SER DÖKÜM ,78 M2 VAKIFLAR BANKASI M2 ALTAN MAKINE M2 TAÇ MAKINE ,78 M2 SELHAS MADEN ,66 M2 SELHAS MADEN M2 EMIN MAKINE M2 AKSU MAKINE M M2 SATO VAKUM PLST M2 GÜLÜSTAN OTOMOTIV MAK. KRISTAL ÞEKER M2 REKOR ÇIVI M2 ÇORUM TEKNIK ISI M2 ERDEMLI MAKINE M2 BILSAR TEKSTIL M2 A BLOK B BLOK ORKISAN MERMER M2 ANADOLU SEKER ,15 M2 C BLOK LOJMANLAR AKÇA KARDEÞLER BESLER YEM M2 KOSGEB BILSAR TEKSTIL M2 KREÞ ERKSAN OTOMOTIV M2 MUSTAFA MÜFTÜOGLU 644 H.DEMIR TEKS M ,85 M2 GÜMRÜK PTT GARAJ BAKIM ONARIM BÝNASI DÝSPANSER BANKA OSB ÝDARE BÝNASI FKK KÝMYASAL YAPI ELEMANLARI M2 ERDEMLI MAKINE M2 ÇORUM TEKSTIL M2 CAMÝ CAZGIR KAZAN M2 LOKANTA NETEKS TEKSTIL M2 ERKSAN OTO RAD M2 DUDUOGLU M2 MINTAY TEKSTIL M2 ORTA ANADOLU M2 HANÇERLILER M2 YAGMAKSAN M2 YETSAN OTO M2 DUDUOGLU ,27 M2 YILDIRIM OTO M2 IKI-EL MAKINE M2 MAC TEKSTIL M2 ADA ,91 M2 ALAPALA MAKINE M2 ELTES ÇIVI M2 ADA ,10 M2 ADA ,16 M2 ADA 106 ADA ,88 M ,35 M2 DEKORUG HALI KARADAYI MAKINE ADA 106 ADA ,51 M ,72 M2 MEDIPRO MEDIKAL ADA ,50 M2 ARSAN MAKINE ,31 M2 ALAPALA MAKINE ,20 M2 MONE MEDIKAL ADA ,34 M2 SEKERBANKASI ,02 M ,96 M2 TRAFO II KARADAYI MAKINE KEMAL ÖZ GIDA ADA ,50 M ,11 M2 ADA ,40 M2 ADA ,70 M2 AKYILMAZ KAÐIT ADA M2 SFC IÇ MIMARLIK ADA ,53 M2 MUSTAFA SEBER- MACIT CUBUK DURA ,73 M2 MAK.SAN. ADA ,05 M2 ADA ,05 M ,56 M2 ADA ,68 M2 ADA ,17 M2 AKSULAR GIDA ADA ,69 M2 AVRASYA MERMER ADA ,92 M2 DENIZ YALITIM ADA ,31 M2 KUÞÇUOGLU KAROSER ADA ,12 M2 BESLER YEM ADA ,71 M2 TEKIN KARO ADA ,35 M2 ADA ,18 M ,43M2 SELHAS MADEN ADA ,08 M2 ADA 102 ADA 102 ADA ,02 M2 EKOL EREN GIDA ELEKTRIK ADA 102 ADA 102 ADA ,13 M ,68 M ,49 M2 ADA ,87 M2 ADA ,16 M2 ADA ,59 M2 ERGENTAÞ INÞ. ADA ,37 M2 SELHAS MADEN SELHAS MADEN SELHAS MADEN ADA 103 ADA 103 ADA ,34 M ,19 M ,95 M2 SELHAS MADEN ADA ,78 M ,43 M ,06 M2 ADA ,02 M2 HAANGAR AYAKKABI ,03 M ,85 M ,83 M ,02 M ,90 M ,82 M ,26 M ,71 M ,34 M2 SEKER FABRIKASI KAVSAGI TAHSISI YAPILMAMIS PARSELLER YER SEÇIMI YAPILAN YAKLASIK 215 HEKTARLIK ALAN ANKARA ÇORUM TAHSISI YAPILMIS PARSELLER YESIL ALAN TRAFO II - TEKNIK HIZMET ALANI DERE DERE ÇORUM ORGANIZE SANAYI BÖLGESI (ÇORSAN) K OSB GENISLEME ALANI OLARAK YER SEÇIMI YAPILAN YAKLASIK 215 HEKTAR BÜYÜKLÜGÜNDEKI AHLATÇI OTOMOTÝV 1227, 1234, 1233, 1425 NOLU PARSELLER TOPRAK MAHSÜLLERI OFISI SEKER FABRIKASI KAVSAGI ANKARA KARAYOLU MEVCUT OSB 260 HEKTAR (80 PARSEL) TEVSII ALAN 177 HEKTAR (57 PARSEL) TOPLAM 437 HEKTAR (137 PARSEL) SOSYAL TESISLER CAMI KRES GARAJ A BLOK GÜMRÜK C BLOK MÜD. B BLOK LOJMANLAR ORTAK SAGLIK BIRIMI PTT LOKANTA TOP. SALONU KOSGEB BÖLGE MÜDÜRLÜGÜ ANKARA ÇORUM Mevcut Bölgede sanayici için gerekli elektrik, su, doğalgaz, kanalizasyon, yağmursuyu gibi noksansız altyapı ile sanayicilere hizmet verilmektedir. Elektrik, doğalgaz ve su şebekesinin bakım ve işletmesi Bölge Müdürlüğünce yapılmaktadır. Çorum Organize Sanayi Bölgesinde sanayicilerin daha iyi şartlarda üretim yapabilmeleri için Bölgede KOSGEB Merkez Müdürlüğü, TSE Bölge Müdürlüğü, Gümrük Müdürlüğü ve Telekom un kurmuş olduğu Müstakil Telefon santrali sanayicilere hizmet vermektedir. Bölgeye 58 km. mesafedeki Amasya İli Merzifon İlçesindeki Askeri Havaalanı sivil trafiğe açılarak, yurtiçi ve yurtdışı seyahatlerin de büyük kolaylık sağlamıştır. Tablo Çorum Organize Sanayi Bölgesi Parsellerine Dair Bilgi 437 Hektarlık Organize Sanayi Bölgesinin son durumu : - Sanayi Parsel Sayısı Tahsis Edilen Parsel Sayısı Boş Parsel Sayısı 32 - Faaliyette Olan Tesis Sayısı 77 - Faaliyetine Ara veren Tesis Sayısı 9 - Proje ve İnşaat Safhasında Olan Tesis Sayısı 16 Çorum OSB nin üretim temposunu gösterebilecek en iyi verilerden bir tanesi de OSB nin elektrik tüketim verileridir. Aşağıdaki grafikten görülebileceği gibi bölgedeki sanayi elektrik tüketimini 5 yıl içinde yaklaşık 2 kat arttırmıştır

89 Tablo Çorum Organize Sanayi Bölgesi Yıllara Göre Elektrik Tüketim İstatistiği Çorum Organize Sanayi Bölgesinin sektörlere göre 2009 yılı ihracat ve ithalat verileri şu şekildedir. (Kaynak Çorum OSB) Tablo Çorum Organize Sanayi Bölgesi 2009 Yılı İthalat ve İhracat Verileri İthalat ($) İhracat ($) Gıda Sanayi Tekstil Sanayi Kimya Sanayi Taş, Toprağa Day. Sanayi Makine Sanayi Diğer TOPLAM Çorum OSB içerisindeki firmalar ve çalışma alanları aşağıdaki gibidir. Tablo Çorum Organize Sanayi Bölgesi İşletmede Olan Tesisler Listesi Çorum Organize Sanayi Bölgesinde İşletmede Olan Tesisler Sıra No Firmanın Adı Üretim Konusu 1 Akça Kardeşler Fırınlanmış Kereste 2 Alapala Makina Komple Un Yem Mak.İml. 3 Altan Makina Makina Çelik Döküm 4 Anadolu Müh.Müşavirlik Küp Şeker 5 Aksu Makina Un Yem Makine İmal. 6 Aktelsan Sınır Çit Galvenizli Tel 7 Aksular Gıda Unlu Mamüller 16 Veri kaynağı OSBÜK veri tabanı. 88

90 8 Arsan Makina Makina İmalatı 9 Avrasya Doğaltaş Doğaltaş Mermer Üretimi 10 Beğenal Tarım Aletleri Ziraat Aletleri 11 Besler Yem Yem Üretimi 12 Bilsar Tekstil Gömlek İmalatı 13 Bilsar Tekstil Gömlek İmalatı 14 Cazgır İnş.Ltd. Basınçlı Kazan İmlt. 15 Coşkun Metal Metal İşleri 16 Çınar Boya-Yunus Çınar Boya İmlt. 17 Çorum Palet Palet Üretimi 18 Çorum Tekstil İplik 19 Çorum Teknik Isı Çelik Döküm 20 Çorum Teknik Isı Çelik Döküm 21 Deniz Makina Un Yem Makine İml. 22 Deniz Yalıtım Yalıtım Malz. 23 Demircanlar Mobilya Mobilya İmalatı 24 Duduoğlu Çelik Döküm Çelik Döküm 25 Duduoğlu Çelik Döküm Çelik Döküm 26 Ece Banyo Gereçleri Aş. Vitriye Seramik 27 Ece Banyo Gereçleri Aş. Vitriye Seramik 28 Ece Banyo Gereçleri Aş. Vitriye Seramik 29 Ecm Banyo Gereçleri Banyo Gereçleri 30 Eltes Çivi Çivi 31 Ekmekçioğlu Çinko Oksit Bakır Oksit 32 Emin Makina Demir Ve Çelik Döküm 33 Emir Makina Un Yem Makine İmalatı 34 Erdemli Makina Yol Süpürme Makinaları 35 Erksan Eksoz Oto Kalarifer Eksoz 36 Erksan Eksoz Oto Kalarifer Eksoz 37 Esse Makina Kalıp Sanayi 38 Fi-La Oto Rad. Oto Eksoz Radyatör 39 Gazel Makina Makina 40 Göral Tarım Alt. Tarım Aletleri 41 Gözde Ev Teks.Ürn. 42 Gülüstan Oto Çelik Ve Ahşap Karoser 43 Gurur Tekstil Tekstil 44 Hitit Yalıtım Yapı Malz. 45 Hitit Gömlek Gömlek Ürt. 46 Hüseyin Demir Tekstil Gömlek Ürt. 47 Karadayı Makina Muhtelif Makina 48 Kat-San Kalorifer Radyatör İmlt. 49 Kaysun Gıda Dürüm Ekmeği İmlt. 50 Kristal Şeker Küp Şeker 89

91 51 İki -El Makina Makina İmalatı 52 İkra Gıda Yağ Dolumu 53 Nuans Tekstil Gömlek İmalatı 54 Mac Tekstil Gömlek İmalatı 55 Medipro Medikal Medikal Ürünler 56 Mintay Tekstil Tekstil 57 Mone Medikal Medikal Ürünler 58 Mustafa Seber Macit Çubuk Dura Makina Makina İmalatı 59 Mutlukal Gıda Lavaş Dürüm Ekmeği 60 Mutlu Gömlek Gömlek İmalatı 61 Orkisan Mermer Mermer Sanayi 62 Orta Anadolu Teks Tekstil Konfeksiyon 63 Osman Nuri Soyocak-Soyocak Ticaret Gıda İmalatı 64 Pakpiyer Mak. Kartonpiyer Yalıtım Malz. 65 Pir Mühendislik Makina Ve Basınçlı Kap 66 Poliform Metal İnş.Malzm. 67 Rekor Çivi Çivi Ve Tel 68 Turkısh Leasıng - 69 Seda Giyim Tekstil Kimyasal Hammadde-Yapı 70 Selhas Maden Kimyasalları-Yem Katkı Kimyasal Hammadde-Yapı 71 Selhas Maden Kimyasalları-Yem 72 Sedat Yılmazer Akyılmaz Kağıt Oluklu Mukavva Karton Koli İml. 73 Ser Döküm Çelik Döküm 74 Taç Makina Talaşlı İmalat 75 Teknik Ateş Ateş Tuğla 76 Tez Oksijen Oksijen Dolum 77 Tse Labaratuar 78 Unculu Isıl İşlem Kalıp Sanayi 79 Ünal Yem Karma Yem 80 Yağmaksan Makina İml. 81 Yetsan Oto Oto Kalarifer Eksoz 82 Yetsan Oto Oto Kalarifer Eksoz 83 Yıl-Pen Plastik Pvc Doğrama Çorum Sungurlu OSB İnşa halinde olan Sungurlu OSB 484 hektar büyüklüğünde olup 90 sanayi parseli içermektedir. Bölge altyapısı doğalgaz ve telekomünikasyon haricinde tamamlanmış olup tahsis edilen parsellerde fabrika inşaatları başlamıştır Çorum Merzifon OSB 90

92 Bölgeye çok yakın olan bir diğer OSB olan (65 km) Merzifon OSB nin bilgileri ise şu şekildedir. Merzifon Organize Sanayi Bölgesi 2002 yılında Altyapı inşaatları tamamlanarak işletmeye geçilmiştir. Bölgenin mevcut alanı 112 Ha. olup, bölgenin kuzeyinde Sanayi Ticaret Bakanlığınca yer seçimi onaylanmış, 1/1000 ölçekli uygulama imar planları bulunan, kamulaştırma ve altyapı inşaatları yapılacak yaklaşık 45 Ha. OSB genişleme alanı ile bölgenin güneyinde yaklaşık 185 Ha. Alan 1/100 ölçekli İl Çevre Düzeni Planlarına OSB tevzi alanı olarak lekelenmiştir. Bölgede 47 adet sanayi parseli bulunmaktadır. Bunlardan 30 adedinde üretime geçilmiş, 8 adedi inşaat ve 8 adet proje halinde olmak üzere toplam 46 adet parsel yatırımcılara tahsis edilmiştir. 1 adet boş parsel bulunmaktadır. Organize Sanayi Bölgesinde yaklaşık 2300 kişi çalışmaktadır. Sadece Merzifon değil, civar il ve ilçelerde yaşayan kişiler de, bölgede istihdam edilmektedir. Bölge, kalkınmada öncelikli yörede ve coğrafi konumu itibariyle Karadeniz Bölgesi ve Doğu Anadolu Bölgesinin, Ankara-İstanbul yol güzergahı üzerinde bulunmaktadır. Karayolu taşımacılığında ana kavşak üzerinde olması, denizyolu taşımacılığında Samsun limanına 110 Km, demiryoluna 25 Km ve Merzifon Havaalanına 5 km mesafede yer alması nedeni ile Karadeniz in gözde ticaret ve sanayi merkezi konumundadır Küçük Sanayi Siteleri Çorum ilinde aşağıda bilgileri verilen Küçük Sanayi Siteleri yer almaktadır. Tablo Çorum İlinde Yer Alan Küçük Sanayi Siteleri Listesi, Çorum Sanayi Ticaret İl Müdürlüğü Adı Toplam işyeri sayısı Merkez 976 Alaca 86 Bayat 39 İskilip 213 Kargı 100 Osmancık 138 Sungurlu 268 Toplam 1820 Kaynak : Çorum Sanayi Ticaret İl Müdürlüğü Sektörel Dağılım Çorum ekonomik alanların dağılımı itibariyle sanayi yönüyle gelişmiş bir ilimiz olarak kabul edilmektedir. 17 Çorum ilinin içinde yer aldığı TR83 Bölgesinde gıda sanayi, taşa/toprağa dayalı sanayi, giyim sanayi, dokuma sanayi, uluslararası taşımacılık, eğitim, sağlık, turizm ve ticaret hizmetleri, makine imalat sanayi ve metal eşya yapımı, birden fazla 91

93 analizde öncü sektör olarak ortaya çıkmıştır. 18 Çorum özelinde ise, gıda ürünleri ve içecek imalatı, başka yerde sınıflandırılmamış makine ve teçhizat ile metalik olmayan diğer mineral ürünlerin imalatı sektörleri öne çıkmaktadır Gıda Ürünleri ve İçecek İmalatı Sektörü Gıda ürünleri ve içecek imalatı sektörü; TÜİK Genel Sanayi İşyerleri Sayımı ve ihracat il içi yüzde, İl Sanayi ve Ticaret Odalarının tercihleri ve özel sektör verimliliğinde öne çıkmıştır. Alt sektörler itibariyle, öğütülmüş tahıl ürünleri dışında kakao, çikolata şekerleme imalatı, çiftlik hayvanları için hazır yem imalatı, başka yerlerde sınıflandırılmamış sebze ve meyvelerin işlenmesi ve saklanması sektörleri önemli yoğunluğa sahiptir. Sektör, Türkiye sanayi stratejini belirlemeye yönelik olarak Sanayi ve Ticaret Bakanlığı tarafından hazırlanan Türkiye Sanayi Stratejisi Belgesi (AB Üyeliğine Doğru) adlı strateji belgesinde öncelikli sektörlerden birisi olarak seçilmiştir. Strateji Belgesinde sektör için aşağıdaki değerlendirmeler yer almaktadır 19 Türkiye için stratejik öneme sahip olan gıda ve içecek imalatı, sanayi alt sektörleri arasında en büyüklerden biridir. Sektörün tarımsal üretimin yapıldığı bölge ile entegre olma kapasitesine sahip olması birçok bölgede üretim yapabilme ve yüksek istihdam yaratma kapasitesini beraberinde getirmektedir. Bu da bölgesel eşitsizliklerin azaltılmasındaki rolü ve işsizliği azaltıcı etkileri nedeniyle sektörün önemini arttırmaktadır. Yoğun olarak iç piyasaya yönelik üretim yapmasına karşın küresel kriz öncesi son dönemde ihracatını da önemli düzeyde arttırmayı başaran gıda sektörünün rekabet gücünün arttırılması için bir dizi politikanın uygulanması önem kazanmaktadır. Özellikle araştırma kuruluşları ile sanayi arasındaki işbirliğini arttırarak sektördeki firmaların yenilikçilik kapasitesinin geliştirilmesi, sektörde gıda güvenliğini arttıracak etkin denetimin sağlanması sektör için öncelikli politikalar olarak belirlenmiştir. Dünya gıda pazarı, tüketici memnuniyeti ve tatmini üzerine oturtulmuştur. Nihai tüketicilerin istek ve arzuları kültürel, bölgesel ve gelişmişlik seviyelerine göre farklılıklar göstermektedir. Bu arzu ve isteklerin tespit edilip tatminine yönelik ürünlerin üretilmesi sürekli bir araştırmayı ve gelişmeyi zorunlu kılmaktadır. Bu nedenle dünya piyasalarında var olma mücadelesi veren gıda firmalarının Ar-Ge faaliyetlerinde bulunmaları özendirilmeli ve desteklenmelidir. 20 Bu çalışmanın konusu olan Ar-Ge ve inovasyon açısından sektör incelendiğinde önemli rekabetçiler karşısında inovasyon açısından desteklenmesinin gerekliliği aşağıdaki grafikten anlaşılabilir. 17 DPT, İllerde Öne Çıkan Sanayi Sektörleri Raporu 18 DPT. Yeşilırmak Havza Gelişim Projesi (Amasya, Çorum, Samsun, Tokat) Strateji Ve Yeniden Yapılanma Senaryoları S Türkiye Sanayi Stratejisi Belgesi (AB Üyeliğine Doğru) s Türkiye Sanayi Stratejisi Belgesi (AB Üyeliğine Doğru) s

94 Oranları Tablo Gıda Sektöründe İnovasyon Yapan Firmaların Ülkelere Göre Yüzdelik Gıda Sektöründe İnovasyon Yapan Firmalar Yüzde ( ) Teknoloji Geliştirme Bölgesi Kaynak: ortaklarından COMTRADE, TÜİK olan Hacettepe Üniversitesi Gıda Mühendisliği konusunda ülkemizin güçlü üniversitelerinden biri olup bölgenin kalkınmasına önemli bir rol oynayabilecektir Makine ve Teçhizat İmalatı Sektörü Çorum makine ve teçhizat imalatı sektörü; özel sektör işgücü verimliliği ile ihracat göstergelerinde öne çıkmıştır. İhracatta sektör büyük farkla öne çıkarken il içindeki sektörel payı da Ülkedeki sektörel paydan oldukça büyük çıkmıştır. Sektörde tarıma girdi oluşturacak yönde gelişmiş imalat grupları (tarım ve gıda makinaları) önemli ağırlığa sahip olmuştur. Makine sektöründe sadece Çorum Organize Sanayi Bölgesi içindeki firmaların 2009 yılı dış ticaret rakamları şu şekildedir. Tablo Çorum OSB 2009 Yılı Makine Sektörü İthalat ve İhracat Tutarları İthalat ($) İhracat ($) Makine Sanayi Görüldüğü gibi ihracat ithalattan çok daha fazladır. (21,6 kat) Makine sektörü, hakkında Türkiye Sanayi Stratejisi Belgesi nde şu ifadeler yer almaktadır 21. Makine Sektörü özgün tasarım ve yenilikçilik yeteneğini geliştiren, kaliteli ve katma değeri yüksek yatırım malı imal eden, kurumsallaşmış firmalar ile makine imalat sektörünün dünyanın ilk on beş ülkesi arasında yer alan bir konuma dünya makine imalat sektöründe iyi bir konumda bulunmayı hedeflemektedir Bu hedefe ulaşmak için, önümüzdeki 21 Türkiye Sanayi Stratejisi Belgesi (AB Üyeliğine Doğru) s

95 dönemde sektör için tasarım potansiyelinin artırılması, finansman maliyetlerini düşürücü modeller geliştirilmesi, ortak tedarik sisteminin oluşturulması, yönetim danışmanlık hizmetlerinin ve profesyonel yönetim anlayışının yaygınlaştırılması, pazar araştırması ve ortak satış sonrası hizmetlerin geliştirilmesi, pazarlama danışmanlığı hizmetlerinin desteklenmesi Ar-Ge kaynaklarını artırmak ve yaygınlaştırmak konularına yönelik politikalar uygulanacaktır. Sektördeki Ar-Ge ve yenilik harcamalarının arttırılması gerekmektedir. Çin ve Hindistan özellikle düşük teknolojili makine sektöründe üretimlerini hızla arttırmakta ve önemli rekabet baskısı yaratmaktadır. Bu dönemde Türkiye de sektörün uluslar arası rekabet gücünü arttırabilmesi için talebe yönelik makine üretimine geçerek orta ve yüksek teknolojili makine üretimini arttırması gerekmektedir. Bu da önemli düzeyde Ar-Ge faaliyeti yapma zorunluluğunu beraberinde getirmektedir. 22 Sektörün önemli rekabetçiler karşısında inovasyon açısından desteklenmesinin gerekliliği aşağıdaki grafikten anlaşılabilir. Tablo Makine Sektöründe İnovasyon Yapan Firmaların Ülkelere Göre Yüzdelik Oranları 22 Türkiye Sanayi Stratejisi Belgesi (AB Üyeliğine Doğru) s.s177 94

96 Makine Sektörü İnovasyon Yapan Firmalar, Yüzde ( ) Kaynak: COMTRADE, TÜİK Metalik olmayan diğer mineral ürünlerin imalatı sektörü, Genel Sanayi İşyerleri Sayımı ile İl Sanayi ve Ticaret Odalarının tercihlerinde öne çıkmıştır. Sektör, Genel Sanayi İşyerleri Sayımı göstergelerinde büyük farkla öndedir. Fırınlanmış kilden kiremit, briket, tuğla ve inşaat malzemeleri imalatı, ateşe dayanıklı seramiklerin imalatı ile süsleme yapı taşının kesilmesi, şekil verilmesi ve kullanılabilir hale getirilmesi sektörleri önemli ağırlığa sahiptir. 24 adet kiremit, 11 adet tuğla fabrikası, Ankara ve İskilip yolları üzerinde faaliyetlerine devam etmektedirler. Bu fabrikalarda Osmancık ve Çorum civarından getirilen dağ toprağı, Çorum ovasının tarla toprağı (yüzde 30) ile karıştırılarak elde edilen yerel hammaddeler kullanılmaktadır. Kiremit ve tuğla yerel olarak kullanılmakta veya yurtiçine pazarlanmaktadır. Çorum un ilçelerinde de toprak sanayi gelişmiştir. Bölgede çalışan başına katma değer, yukarıdaki sanayiler de dahil her sektörde oldukça düşüktür. Bu, bölgenin rekabet edebilirlik düzeyinin yükseltilmesi bakımından hem mevcut sanayilerin verimliliği ve katma değeri yükseltici teknolojik değişikliklere gidilmesi, hem de yeni kurulacak sanayilerde ileri teknoloji kullanılmasının özendirilmesi gerektiği anlamına gelmektedir. Bölgenin, hem yakın komşu bölgelerle, hem de uluslararası pazarlarda diğer ülkelerle yarışarak gelişebilmesi için imalat sanayisinin teknolojik bir gelişme göstermesi, verimliliğini yükseltmesi ve çeşitlenmesi gerekmektedir Hitit Üniversitesi

97 Tarihçe Gazi Üniversitesi ne bağlı olarak dört fakülte, bir yüksekokul ve 3 meslek yüksekokulu ile eğitim, öğretim ve araştırma hizmetlerini sürdüren eğitim birimleri, 01 Mart 2006 Tarih ve 5437 Sayılı Kanunun 1 inci maddesi ve 2547 Sayılı Yüksek Öğretim Kurumları Teşkilatı Kanununun Ek 66 ıncı maddesi ile Hitit Üniversitesi adını alıp yeni bir tüzel kişiliğe kavuşmuştur. Hitit Üniversitesi tüzel kişiliği altında Akademik Teşkilat yapısı, Fen Edebiyat Fakültesi, İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi, Mühendislik Fakültesi, İlahiyat Fakültesi, Veterinerlik Fakültesi, Tıp Fakültesi, Sağlık Yüksekokulu, Meslek Yüksekokulu, Sungurlu Meslek Yüksekokulu, Osmancık Meslek Yüksekokulu, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Fen Bilimleri Enstitüsü ile Sağlık Bilimleri Enstitüsünden oluşmaktadır Faaliyet Alanları ve Birimler Kurumun yasal yükümlülükleri, misyonu, vizyonu, temel değer ve ilkeleri doğrultusunda belirlenen faaliyet alanlarını ve gerçekleştirilmekte olan hizmetleri şöyle belirtmek mümkündür: Bilimsel araştırma yapmak, bilgi ve teknoloji üretmek Önlisans, lisans ve lisans üstü düzeylerinde öğretim yapmak Bilimsel yayın yapmak Danışmanlık yapmak Toplumun kültürel ve sosyal açıdan gelişimine katkıda bulunacak faaliyetler yapmak, bu çerçevede Hitit Üniversitesi nin sahip olduğu fakülte, enstitü ve yüksek okullar ile bölüm ve programları aşağıdaki tablolarda verilmektedir. Tablo Fakülteler / Bölümler FAKÜLTE İKTİSADİ VE İDARİ BİLİMLER FAKÜLTESİ MÜHENDİSLİK FAKÜLTESİ FEN-EDEBİYAT FAKÜLTESİ BÖLÜM İŞLETME İŞLETME (İÖ) İKTİSAT İKTİSAT (İÖ) KAMU YÖNETİMİ MALİYE KİMYA MÜHENDİSLİĞİ KİMYA MÜHENDİSLİĞİ (İÖ) MAKİNE MÜHENDİSLİĞİ MAKİNE MÜHENDİSLİĞİ (İÖ) GIDA MÜHENDİSLİĞİ ENDÜSTRİ MÜHENDİSLİĞİ METALURJİ ve MALZEME MÜHENDİSLİĞİ BİYOLOJİ BİYOLOJİ (İÖ) FİZİK KİMYA 96

98 İLAHİYAT FAKÜLTESİ KİMYA (İÖ) TÜRK DİLİ ve EDEBİYATI TÜRK DİLİ ve EDEBİYATI (İÖ) BATI DİLLERİ ve EDEBİYATI TARİH MATEMATİK ARKEOLOJİ FELSEFE ve DİN BİLİMLERİ BÖLÜMÜ İSLAM TARİHİ ve SANATLARI BÖLÜMÜ TEMEL İSLAM BİLİMLERİ BÖLÜMÜ Tablo Enstitüler / Programlar ENSTİTÜ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ PROGRAM İŞLETME ANABİLİM DALI İKTİSAT ANABİLİM DALI İSLAM TARİHİ VE SANATLARI ANABİLİM DALI FELSEFE VE DİN BİLİMLERİ ANABİLİM DALI TEMEL İSLAM BİLİMLERİ ANABİLİM DALI MAKİNE MÜHENDİSLİĞİ ANABİLİM DALI KİMYA MÜHENDİSLİĞİ ANABİLİM DALI BİYOLOJİ ANABİLİM DALI Tablo Araştırma ve Uygulama Merkezleri ARAŞTIRMA VE UYGULAMA MERKEZLERİ HACI BEKTAŞI VELİ ARAŞTIRMA VE UYGULAMA MERKEZİ Tablo Yüksekokullar / Programlar YÜKSEK OKUL SAĞLIK YÜKSEKOKULU PROGRAM HEMŞİRELİK Tablo Meslek Yüksekokulları / Programlar MESLEK YÜKSEK OKULU MESLEK YÜKSEK OKULU PROGRAM ELEKTRİK ELEKTRİK (İÖ) İNŞAAT İNŞAAT (İÖ) MAKİNE MAKİNE (İÖ) OTOMOTİV BİLGİSAYAR TEKNOLOJİLERİ ve PROGRAMLAMA BİLGİSAYAR TEKNOLOJİLERİ ve PROGRAMLAMA (İÖ) 97

99 OSMANCIK MESLEK YÜKSEKOKULU SUNGURLU MESLEK YÜKSEKOKULU HARİTA ve KADASTRO HARİTA ve KADASTRO (İÖ) MOBİLYA DEKORASYON (İÖ) EL SANATLARI (İÖ) TEKSTİL (İÖ) ENDÜSTRİYEL ELEKTRONİK (İÖ) İŞLETME İŞLETME (İÖ) MUHASEBE MUHASEBE (İÖ) BÜRO YÖNETİMİ ve SEKRETERLİK BÜRO YÖNETİMİ ve SEKRETERLİK (İÖ) PAZARLAMA TURİZM ve OTELCİLİK TURİZM ve OTELCİLİK (İÖ) SERAMİK BİLGİSAYAR TEKNOLOJİSİ ve PROGRAMLAMA EĞİTİM PROGRAMI ENDÜSTRİYEL ELEKTRONİK EĞİTİM PROGRAMI ENDÜSTRİYEL ELEKTRONİK EĞİTİM PROGRAMI (İÖ) BÜRO YÖNETİMİ ve SEKRETERLİK EĞİTİM PROGRAMI PAZARLAMA PROGRAMI BİLGİSAYAR TEKNOLOJİSİ ve PROGRAMLAMA BİLGİSAYAR TEKNOLOJİSİ ve PROGRAMLAMA (İ.Ö.) İŞLETME İŞLETME PROGRAMI (İÖ) HASTANE YÖNETİMİ ve ORGANİZASYONU ÇOCUK GELİŞİMİ İlde Faaliyet Gösteren Kurum ve Kuruluşlarla İlişkiler Hitit Üniversitesi nin Türkiye genelinde ilişkide olduğu kurum ve kuruluşlar ile belirlenen Paydaş Analizi Tablo 7.26 da verilmektedir. Tablo Üniversitenin ilişkide olduğu gerçek / tüzel kişiler (Paydaş Analizi) Birim Çalışan Hizmet Temel Stratejik Alan Ortak Ortak Hitit Üniversitesi Birimleri YÖK Üniversiteler Arası Kurul (UAK) ÖSYM Maliye Bakanlığı Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı Sanayi ve Ticaret Bakanlığı Milli Eğitim Bakanlığı Yasama ve Yargı Organları DPT 98

100 Devlet Personel Dairesi TÜBİTAK TÜBA Ulusal Ajans Meslek Odaları Valilik Yerel Yönetimler Sivil Toplum Örgütleri Yurt İçi Üniversiteler Yurt Dışı Anlaşmalı Üniversiteler Diğer Kamu Kurumları AB Birimleri Ulusal ve Yabancı Araştırma Merkezleri İşverenler Basın Yayın Organları Öğrenciler İdari Personel Akademik Personel Mezunlar Öğrenci Velileri Tedarikçiler Üniversitenin İnsan Kaynakları ve Dağılımı Üniversite Organizasyon Şeması Tablo de verilmektedir Tablo Üniversite Organizasyon Şeması 99

101 Üniversite bünyesinde yer alan enstitü, fakülte, yüksekokul, meslek yüksekokulu ile rektörlük bünyesinde yer alan öğretim elemanları sayı ve dağılımları Tablo 7.28,29,30 ve 31 de görülmektedir. Tablo Ünvanlara göre öğretim elemanı sayıları AKADEMİK PERSONEL YILLAR Profesör Doçent Yardımcı Doçent Öğretim Görevlisi Araştırma Görevlisi Uzman Okutman TOPLAM Tablo Birimlere göre öğretim elemanı sayıları BİRİM YILLAR Fakülte Enstitü Yüksekokul Meslek Yüksekokulu Rektörlük Araştırma ve Uygulama Merkezi TOPLAM Tablo Fakültelere göre öğretim elemanı sayıları FAKÜLTE YILLAR İktisadi ve İdari Bilimler Mühendislik Fen Edebiyat İlahiyat TOPLAM Tablo Yüksekokul/meslek yüksekokuluna göre öğretim elemanı sayıları YÜKSEKOKUL/MESLEK YÜKSEKOKULU YILLAR Sağlık Yüksekokulu Meslek Yüksekokulu Sungurlu Meslek Yüksekokulu Osmancık Meslek Yüksekokulu TOPLAM

102 Araştırma ve Yayınlar Yayın Bilgileri Hitit Üniversitesi nin akademik faaliyetleri ve yayın bilgileri Tablo 7.32 ve 33 de veirlmektedir. Tablo Akademik Faaliyetler YAYIN TÜRÜ TOPLAM MAKALE ULUSAL ULUSLARARASI A. SCI/SSCI/AHCI B. DİĞER KİTAP KİTAPTA BÖLÜM ULUSAL ULUSLARARASI BİLDİRİ ULUSAL ULUSLARARASI BİLİMSEL ETKİNLİKLER (Kongre, sempozyum, panel, konferans, seminer) BİLİMSEL ÖDÜLLER Tablo Öğretim üyesi başına düşen yayın sayısı YILLAR ÖĞR. ÜYE SAYISI (A) TOPLAM ULUSAL ULUSLARARASI SCI/SSCI/AHCI SAYI (B) ORAN (B/A) SAYI (C) ORAN (C/A) SAYI (D) ORAN (D/A) SAYI (E) ORAN (E/A) , , ,25 9 0, , , ,32 8 0, , , ,52 8 0, , , , , , , , , Araştırma ve Geliştirme (AR-GE) Hitit Üniversitesi nde 2004 yılından bu yana tamamlanmış proje sayıları ve yıllara göre dağılımları Tablo 7.34 verilmektedir. Tablo 7.34 Tamamlanmış projelerin yıllara göre dağılımı PROJE TÜRÜ DPT/TÜBİTAK AB FONLARI

103 KAMU KURUMLARI ARAŞTIRMA FONU DİĞER ÖZEL TOPLAM Hitit Üniversitesi nde yürütülmekte olan ulusal ve uluslararası Ar-Ge projeleri ile ilgili bilgiler Tablo de verilmektedir. Projeleri Tablo Hitit Üniversitesi nde Yürütülmekte Olan Temel ve Uygulamalı Ar-Ge Proje Sahibi Proje Adı Proje Ortakları Yrd. Doç. Dr. Erdal KARADURMUŞ TÜBİTAK 108Y251 - Bazı Türk ve Bulgar Nehirlerinde Kimyasal Kirliliğin Genetik ve Biyokimyasal Pamukkale Ünv. (Doç. Dr. Mustafa DURAN), Bulgaristan Bilimler Akademisi (Paraskeva Michailova, Hitit Ünv. Meslek Yüksekokulu Analizle Saptanması Kayıt Dışı İstihdama Kayıtsız Kalmayın Projesi Dr. Julia Ilkova) Çorum Ticaret ve Sanayi Odası ÇOSİAD Elektronik Ticaret Hitit Ünv. Meslek Yüksekokulu, EBG Firması (Almanya) Hitit Ünv. Bölgesel Tarım Turizmi - Sungurlu MYO Uygulamaları Sungurlu Meslek ve Teknoloji Derneği Çorum ili Sungurlu, Boğazkale ve alaca ilçelerinde Bilgisayar Teknolojilerinin Kullanımı Yoluyla İşsizlere Meslek Edindirilmesi ve KOBİ lerde Etkinliğin Arttırılması Hitit Ünv. Sungurlu MYO Hitit Ünv. Sungurlu Meslek Yüksekokulu Uluslar arası ortak Sungurlu Meslek ve Teknoloji Derneği Hitit Üniversitesi Hitit Üniversitesi Hitit Üniversitesi Projesi (SUNMEP) Meslek yüksekokulu Mezunları Sigortacılık Eğitimi Projesi Vocational Management Training for the European Tourism Çorum ili Sungurlu, Boğazkale ve alaca ilçelerinde Bilgisayar Teknolojilerinin Kullanımı Yoluyla İşsizlere Meslek Edindirilmesi ve KOBİ lerde Etkinliğin Arttırılması Projesi 2 (SUNMEP-2) Hitit Üniversitesi Meslek Yüksekokulu Mezunlarını İşgücü Piyasasına Hazırlama Projesi Transfer of innovation from the project self-assessment education and training organization to new regions (TI-SAETO) Employment Information System of Graduated Students from Universities and Vocational Training Hitit Ünv. Meslek Yüksekokulu Hitit Ünv. Sungurlu MYO, Sungurlu Meslek ve Teknoloji Geliştirme Derneği, Estonyai İspanya, İzlanda, Malta Hitit Ünv. Sungurlu MYO Hitit Ünv. Sungurlu MYO Belçika, Almanya, Litvanya Estonya, Litvanya, İspanya, Macaristan, Polonya, Almanya 102

104 Öğr. Gör. Cihat SAVSAR Çorum Sanayi ve Ticaret Odası Yrd. Doç. Dr. Sevil ÖZKINALI Yrd Doç. Dr. Erdal KARADURMUŞ Prof. Dr. Satılmış BASAN Prof. Dr. Satılmış BASAN Doç. Dr. Ali KILIÇARSLAN Prof. Dr. Ahmey ARISOY Hitit Üniversitesi Yrd. Doç. Dr. Murat KAYA Yrd. Doç. Dr. Bülent KABAK Institutes (EMPIS) Çalışma ziyareti Education, innovations, entrepreneurship from kindergarten to adult lives İstihdam Hedefli Nitelikli Ofis elemanı Mesleki Eğitim Projesi TÜBİTAK 2209 Üniversite Öğrencileri Yurtiçi/Yurtdışı Araştırma Projeleri Destekleme Programı Merkezi Gerçek Zamanlı Nehir Kirlilik v ekontrol Sistemi Seramik polimer kompozitlerin hazırlanması ve mekanik ve fiziksel özelliklerinin incelenmesi DPT Araştırma Altyapı Projesi No:2009K Bilimsel Araştırma Projesi (BAP) Proje No: MUH Doğalgaz yakıtlı bireysel ısıtma sisteminin enerji ve ekserji analizi Bilimsel Araştırma Projesi (BAP) Proje No: 936 Leonardo da Vinci Hazırlık Ziyareti The use of Laser technology and manufacturing Güneş Enerjili Araba Proje No: 2010/09 Aflatoksinlerin (AFB1, AFB2, AFG1, AFG2, AFM1) absorbsiyonunun invitro sindirim modeli kullanılanarak belirlenmesi (TÜBİTAK 1001 projesi) Polonya Hitit Üniversitesi - Ankara Ünv., Hitit Ünv., Çevre ve Orman Bakanlığı - Doç. Dr. Ali KILIÇARSLAN - Öğr. Gör. Ali KILIÇARSLAN The University of Economics and Computer Science - Yrd. Doç. Dr. Fatih ÖZBEY Tablo da lisans üstü çalışmalarının bölümlere göre dağılımı verilmektedir. Tablo Yürütülen lisans üstü çalışmalarının bölümlere göre dağılımı YIL İŞLETME İKTİSAT TEMEL İSLAM BİLİMLERİ FELSEFE VE DİN BİLİMLERİ TOPLAM TOPLAM 110 Hitit Üniversitesi nin son üç yıla ait Ar-Ge bütçeleri ve personel, cari, yatırım ve transfer giderleri dahil genel bütçe içindeki oranı Tablo de verilmektedir. 103

105 oranı Tablo Toplam Ar-Ge bütçeleri ve personel giderleri hariç genel bütçe içindeki YIL PROJE BÜTÇESİ (A) KURUM GENEL BÜTÇESİ (B) PERSONEL GİDERLERİ HARİÇ BÜTÇE (C) PROJE BÜTÇESİNİN GENEL BÜTÇEYE ORANI (A/B) PROJE BÜTÇESİNİN GENEL BÜTÇEYE ORANI - PERSONEL GİDERLERİ HARİÇ A/C (%) , , ,00 0,26 0, , , ,00 5,73 8, , , ,00 8,37 12, Çevresel Etkilerin Öndeğerlendirmesi Kurulacak olan Teknoloji Geliştirme Bölgesi ve Teknokent Binası Çorum Organize Sanayi Bölgesi içerisinde yer almaktadır. OSB nin mevcut altyapısı ve kurulum bölgesi gereğince çevreye olumsuz bir etkisinin olmayacağı öngörülmektedir. Kurulması planlanan tesis ofis alanları barındıracağı için yapı itibariyle de bir sanayi tesisi değildir. Aynı zamanda resmi kurumlardan da kurulacak tesis için ÇED raporuna ihtiyaç duyulmadığına dair bir resmi yazı temin edilmiştir Alternatifler, Yer Seçimi ve Arazi Maliyeti (kamulaştırma bedeli) Teknoloji Geliştirme Bölgesi Çorum OSB içerisinde iki ayrı arazi içinde kurulacaktır. Bu şekilde yoğun bir sanayi yapılaşmasına sahip olan Çorum OSB, Teknoloji Geliştirme Bölgesi ile doğrudan üniversite sanayi işbirliği için önemli bir adres olacaktır. Teknoloji Geliştirme Bölgesi, Çorum OSB nin güney kısmında 640 nolu parselin bir kısmı (Çorum TGB 1 nolu alan) ve 762. parsel (Çorum TGB 2 nolu alan ) olmak üzere toplam ,66 m2 den oluşması teklif edilmektedir. Teklif edilen alanların imar planı çalışmaları tamamlanmış ve onaylanmıştır. Doğal yapı yapılaşmaya uygun olup tüm altyapı unsurları daha önceden tamamlanmıştır. Çorum TGB 1 nolu alan, ,53m2 olup üzerinde 3 Blok halinde ve her blokta 2 adet bağımsız bölüm olmak üzere toplam 1.230m2 kiralanabilir kapalı alana sahip ve 10 adet bağımsız bölüm olan 770m2 kiralanabilir alanı olan 1.000m2 kapalı alana sahip binalar mevcuttur. Mevcut 4 adet binanın toplam kapalı alanı 2.230m2 ve kiralabilir ofis alanı 2.000m2'dir. Çorum TGB 2 nolu alan, ,13m2 olup üzerine ,65 m2'ye kadar kapalı alanı olan bina veya binalar inşaa edilebilir. Bu alana m2 kapalı alanı ve m2 kiralanabilir binalar inşa edilecektir. Çorum TGB 1 ve TGB 2 alanlar Çorum OSB 104

106 mülkiyetinde olup Müteşebbis Heyetin aldığı karar ile 49 yıllığına Teknoloji Geliştirme Bölgesi ne tahsis edilmiştir. Teknoloji Geliştirme Bölgesi nde hemen kiralanmaya uygun alanların olması yatırım maliyetini çok düşürürken hızlı bir şekilde faaliyete geçilmesine imkân sağlayacaktır. İleriki dönemde Teknoloji Geliştirme Bölgesi ne ek olarak Hitit Üniversitesi içinde 3. Bir alanın tahsis edilmesi planlanmış olup konu ile ilgili Üniversite Yönetim Kurulu Kararı alınmıştır. 105

107 8 TEKNİK ANALİZ VE TASARIM 8.1. Kapasite Analizi ve Seçimi Yatırımda kapasite kararı verilmesi gereken iki temel konu bulunmaktadır. Bunlar; İnşaat kapalı alan kapasitesinin belirlenmesi Bina projesi içerisinde yer alan birimlerin ve bina elektrik ve havalandırma gibi temel özellikleri belirleyen makinaların kapasite ve özelliklerinin belirlenmesi İnşaat Kapalı Alan Kapasitesi Seçimi İnşaat kapalı alanının belirlenmesinde en temel iki faktör proje ortaklarının öz kaynak ve diğer kaynaklar aracılığı ile sağlayabilecekleri finansman tutarı ile yapılan talep tahminlerinde beklenen talep oranıdır. Ülkemizdeki mevcut tekonokentlerin gelişim eğrileri incelendiğinde hizmet sunumuna düşük kapasite ile başlandığı ve teknokentlerin gelişimine paralel olarak ilk yatırımı takip eden 5-6 yıllık süreler içerisinde kapasite arttırımına gidildiği tespit edilmiştir. Bu bağlamda TGB alanında orta kapasitede tek bir bina inşaasına karar verilmiştir. İnşaatın tamamlanmasını takiben İlk yıl için adet firmanın TGB binasında faaliyet göstereceği, takip eden yıllarda bu sayının 45 ve üzerinde olabileceği tahmin edilmiştir. Ancak öngörülemeyen olası talep artışına da yanıt verebilmek adına binanın 54 adet kiralanabilecek ofis alanı olması hedeflenmiştir. Mevzuat gereği bina ve çevresinde olması gerekli yapı ve özelliklerde dikkate alınarak proje hazırlanmış ve toplam inşaat kapalı 8144 m 2 olarak belirlenmiştir. İnşaat kapalı alanı ve TGB bölgesindeki alanların emsal değerleri ve özellikleri incelendiğinde daha küçük yüzölçümüne sahip olan TGB 1. Nolu alanın kullanılmasına karar verilmiştir. Bina İçerisinde Yer Alacak Ofislerin Kapasite Seçimi Murat Kemal Keleş tarafından gerçekleştirilen Türkiye de Teknokentler : Bir Ampirik İnceleme başlıklı yüksek lisans tez çalışması kapsamında 20 adet teknokent araştırılmış ve Türkiye de TGB lerdeki) kiralık ofislerin büyüklüklerine göre sayılarını ve doluluk oranlarını gösteren aşağıdaki tablo 5.5. oluşturulmuştur. Tablo 5.5. de görüldüğü üzere 40m 2 ve üzerinde büyüklüğe sahip ofislerde doluluk oranını diğer büyüklüklere göre daha fazladır. Doluluk olanlarının mümkün olan en yüksek 106

108 seviyelere çekilebilmesi adına ofis alanları 40 m 2 civarı veya üzerinde olacak şekilde yapılandırılmıştır. Bunun yanında ofis tasarımları modüler olarak planlanmış, ihtiyaç halinde birden fazla ofisin birleştirip ofis alanının genişletilebileceği bir yapı öngörülmüştür. Bina içerisindeki ortak alanlar ve diğer yardımcı ve zorunlu alanlar ise binada yer alacak tahmini personel sayısı ve mevzuat göz önüne alınarak tespit edilmiştir. Bina içerisinde yer alacak birimlerin kapasitelerini gösterir metrekare cetveli aşağıda ilginize sunulmuştur. Tablo 8.1. İnşaat metrekare cetveli. MAHAL ADI ALAN (M2) ADET Fuaye 209,30 1 Seminer Salonu 75,00 1 Seminer Salonu 128,70 1 Teshin Merkezi 196,30 1 Bay Wc 12,15 10 Bayan Wc 11,90 10 Dağılım Holü 300,00 1 Depo 138,20 2 Depo 38,70 1 Depo 35,00 1 Bay Lvb 17,90 1 Bayan Lvb 15,80 1 Bayan Mescit 56,30 1 Bay Mescit 54,50 1 Rezerv Oda 40,95 1 Rezerv Oda 36,65 1 Bay Wc 13,50 1 Bayan Wc 13,40 1 Sığınak 338,00 1 Y.G.Holü 3,80 20 Dağılım Holü 452,00 1 Danışma 24,15 1 Güvenlik 13,80 1 Bekleme Odası 13,65 1 Ofis 59,10 6 Ofis 52,80 3 Ofis 43,10 3 Ofis 163,50 2 Ofis 55,10 2 Ofis 38,40 1 Ofis 70,30 6 Ofis 70,

109 Ofis 38,45 1 Ofis 43,10 4 Ofis 52,80 3 Ofis 59,10 6 Dağılım Holü 538,60 2 Ofis 37,50 3 Ofis 27,20 4 Dağılım Holü 120,70 1 Dağılım Holü 135,10 1 Dağılım Holü 140,30 1 idari ofis 59,10 1 idari ofis 43,10 1 Toplantı Saolunu 57,60 1 idari ofis 30,10 1 idari ofis 38,60 1 idari ofis 41,20 1 idari ofis 31,90 1 Kafeterya 168,00 1 Mutfak 121,30 1 Erzak Deposu 22,50 1 Erzak Deposu 14,60 1 Yemekhane Salonu 471,60 1 Bina içi yerleşim ve kapasitelerini gösterir proje planı Ek 3 de ilginize sunulmuştur. Plan içerisinde elektrik ve havalandırma gibi temel özellikleri belirleyen makinaların kapasite ve özellikleri de yer almaktadır Alternatif Teknolojilerin Analizi ve Teknoloji Seçimi Yatırım yapılan bina içerisinde Teknokent A.Ş. tarafından herhangi bir mal üretimi yapılmayacak olup, yalnızca hizmet sağlanacaktır. Bu nedenle teknoloji seçimi anlamında ön plana çıkan tek faktör TGB binası içerisinde mal ve hizmet üretimi yapacak olan Ar-Ge firmalarının üretimini aksatmayacak olan bir teknoloji altyapısının tesis edilmesidir. İnşaat a ilişkin proje planı hazırlanırken bu kritere özellikle dikkat edilmiş ve ofis alanları içerisinde gerek bilişim gerekse de imalata dönük faaliyet gösterecek olan firmalara TGB prestijine uygun bir altyapı sağlanmasına dönük bir plan oluşturulmuştur. Bu bağlamda bölgede yazılım, elektronik sistem tasarımı ve gerçekleştirimi yapacak firmaların yoğunlukta olacağı öngörüsü ile her ofis alanında çok sayıda bilgisayar ve elektronik donanıma sahip olacak bu firmaların ihtiyacını sağlayacak şekilde elektrik, havalandırma ve ağ altyapısı tasarlanmıştır. Yüksek hızda internet bağlantısı imkanı için ise konuya dönük hizmet sağlayıcı firmalar ile görüşmeler gerçekleştirilmektedir. Farklı alanlarda prototip üretimi yapabilecek ve/veya Ar- 108

110 Ge amaçlı laboratuar yapılandırılabilecek olan firmalara için de istenildiğinde ofise özgü su tesisatı oluşturabilecek bir proje hazırlanmıştır Seçilen Teknolojinin Çevresel Etkileri, Koruma Önlemleri ve Maliyeti Yapının ihtiyacı olan kullanma ve yangın suyu şehir şebekesinden temin edilecektir. Kazan dairesinde su kesintilerine ve basınç yetersizliğine karşı depo-hidrofor sistemi uygulanmıştır. Kullanma sıcak suyu merkezi olarak plakalı eşanjörlerden temin edilmiştir ve sıcak su sisteminde sirkülasyon hattı uygulaması yapılmıştır. Yapının yangına karşı güvenliği yangın dolapları ve sprinkler sistemi ile sağlanmıştır. Kazan dairesinde yangın suyu rezerv tankı projelendirilmiş ve yangın hidroforu ile basınçlandırılması yapılmıştır. Yapının ısıtılmasında radyatör ve fan-coil cihazları kullanılmıştır. Fan-coillerden aynı zamanda soğutma amaçlı da yararlanılmıştır. Soğutma enerjisi merkezi soğutma gruplarından karşılanmıştır. Yapının mimarisi ve işletme şartları göz önüne alınarak gerekli zonlama yapılmıştır. İşletme ekonomisi göz önüne alınarak tüm santraller ısı geri kazanımlı olarak projelendirilmiştir. Tüm ıslak hacimlerde biriken kötü kokunun tahliyesi egzost aspiratörleri ile sağlanmıştır. Yukarıda bahsedilen önlemlerin maliyetlerine ilişkin detay bilgiler Ek 3 de yer alan proje planında ilginize sunulmuştur Teknik Tasarım (süreç tasarımı, makine-donanım, inşaat işleri, arazi düzenleme, yerleşim düzeni vb.) Teknokent binası ana konsept kararları olarak; Arazi eğimi Sürekli gelişim ve yenilenebilirlik Modernite Modüler ofis sistemleri-bölünebilirlik Güvenlik ve deprem dayanımı sayılabilir. Arazi Eğimi: Çorum Organize Sanayi bölgesinde yapılması planlanan Teknokent binasının kurulacağı arazinin alt ve üst noktaları arasında 7m lik kot farkı bulunmaktadır. Bu eğim yapıya farklı kotlardan girişlerin alınabilmesi ve yapının çoklu girişinin sağlanabilmesi açısından tasarım sürecine önemli bir altlık teşkil 109

111 etmiştir. Aynı zamanda yapısal peyzajın oluşmasında da arazi eğimi göz önünde bulundurulmuş ve yeşil alan ile açık otoparklar farklı kotlardaki teraslarda planlanmıştır. Böylelikle görsel ayrım sağlanarak yapı çevresi tamamen yeşil alana terk edilmiştir. Sürekli Gelişim ve Yenilenebilirlik: Yurt içinde yapımı tamamlanmış Teknokent binalarının genel incelemesi sonucunda, yapının hizmet süreci içerisinde oluşabilecek iç kullanım değişimlerine-gelişimlerine etkileşim gösterebilmesinin son derece önemli olduğu gözlemlenmiştir. Bu nedenle yapı teknolojisi seçilirken ve planlanırken yenilenebilirlik ön koşul olarak benimsenmiştir. Ayrıca hizmet ofislerinin olası kullanım değişimleri düşünülerek gerekli tesisat ve teknoloji altyapısı buna göre tasarlandı. Modernite: 21. Yüzyıl ile birlikte gelişimini hızlı bir şekilde devam ettiren teknolojinin, üniversite-sanayi etkileşimi sonucu ortaya çıkan Teknokent yapılarında Zamanına ait olma gerekliliği, yapı strüktürel ve konstrüktürel oluşumunu şekillendirmiş, günümüz yapı teknolojileri ve yapı malzemeleri kullanılarak modern bir kompozisyon oluşturulmuştur. Modüler Ofis Sistemleri-Bölünebilirlik: Kullanım ihtiyaçları ve kullanım alanlarının şekillenmesine esnek bir ortam oluşturabilmek için yapı içerisinde kullanılan bütün ofis ayraç duvarları modüler sistemler olarak tasarlanmıştır. Böylelikle alan büyütülmesi ve küçültülmesi gibi durumlarda ağır inşaat tadilatları gibi gereklilikler ortadan kaldırılmış aynı zamanda işletme maliyetleri açısından da ekonomi sağlanmıştır. Güvenlik ve Deprem Dayanımı: Teknokent yapısı strüktürel çözümleri yapının içinde bulunduğu deprem kuşağı ve zemin emniyet değerleri gözetilerek tasarlanmıştır. Bir diğer yandan yangın yönetmeliği, sığınak yönetmeliği gereklilikleri de yapı tasarım sürecinde göz önünde bulundurulmuştur Yatırım Maliyetleri (inşaat, makine-donanım vb.) Projenin yatırım maliyetleri Bölüm 13 de detaylı biçimde yer almaktadır. Bu maliyetlere ilişkin özet bilgi aşağıda ilginize sunulmuştur. Bina yapım maliyeti (anahtar teslim, peyzaj dahil) ,00 TL dir. Donanım (Personel Kontrol Sistemi) ,00 TL dir. Tesis için alınması zorunlu ruhsatlar için götürü bedel ,00 TL dir. Proje başlangıcı itibariyle tesis edilecek vasıtalar için bedel ,00 TL dir. Proje için toplam ilk yatırım maliyeti ,00 TL dir. Yatırımın işletmeye alınması maliyeti ise TL dir. Bu durumda toplam yatırım maliyeti ,00 TL dir. 110

112 9 PROJE GİRDİLERİ 9.1. Girdi İhtiyacı (ham ve yardımcı maddeler) Proje ile hayata geçirilecek olan TGB de hizmet satışı gerçekleştirileceğinden dolayı yatırım ve işletme dönemlerinde herhangi bir ham ve yardımcı maddesi girdisine ihtiyaç duyulmamaktadır. İşletim döneminde ihtiyaç duyulacak olan ham ve yardımcı maddeleri proje girdi ihtiyacı olarak tanımladığımızda ihtiyaç kalemlerini aşağıdaki gibi sıralayabiliriz: Yönetim ofisi araç yakıt giderleri Yönetim ofisi kırtasiye giderleri Ortak alan su gideri Temizlik için gerekli kimyasallar Ayrıca yatırım döneminde inşaat gerçekleştirimi için ihtiyaç duyulacak olan hammaddeler Ek 3 de verilmiştir Girdi Fiyatları ve Harcama Tahmini İşletme dönemi girdi fiyatları Organizasyon ve Yönetim Giderleri bölümünde verilmiştir. Yatırım dönemi girdi fiyatları ise hizmet alımı şeklinde gerçekleştirilmesine rağmen Ek 3 de ayrıntılı olarak açıklanmıştır. 111

113 10 ORGANİZASYON YAPISI, YÖNETİM VE İNSAN KAYNAKLARI Kuruluşun Organizasyon Yapısı ve Yönetimi Yönetici şirket, 4691 sayılı Kanun gereği anonim şirket statüsünde kurulacaktır. Halen yürürlükte bulunan Ticaret Kanunu hükümlerine göre anonim şirketlerinin en az beş kurucu ortak tarafından kurulması ve asgari sermaye taahhütüdü TL olması gerekmektedir. Başlangıçta TL sermaye ile kurulması düşünülen yönetici şirketin sermayesi, yatırımın başlaması ili birlikte, yapılacak yatırımın finansman gereklerine göre belirlenecek asgari öz sermaye tutarına ulaşılıncaya kadar arttırılacaktır. Şirketin sermayesi, 10 TL (On Türk Lirası) kıymetinde (otuzbin) adet hisseye ayrılmıştır. Esas sermayeye tekabül eden paylar aşağıda yer alan ortaklar tarafından muvazaadan arî olarak tamamen taahhüt edilmiştir. Tablo Sermaye Ortakları Dağılımı Ortak Hisse Oranı (%) Hisse Tutarı (TL) Çorum Organize Sanayi Bölgesi Bölge Müdürlüğü Hitit Üniversitesi Çorum İl Özel İdaresi Çorum Ticaret ve Sanayi Odası Hacettepe Üniversitesi Çorum Organize Sanayi Bölgesi İşadamları Derneği Toplam Kuruluş Yönetimi kurulması planlanan Teknokent A.Ş. nin ortakları, Çorum OSB Müdürlüğü, Hitit Üniversitesi Rektörlüğü, Çorum İl Özel İdaresi, Çorum Ticaret ve Sanayi Odası, Hacettepe Üniversitesi Rektörlüğü ve Çorum Organize Sanayi Bölgesi İşadamları Derneği temsilcilerinin oluşturulacağı yönetim kurulunca gerçekleştirilecektir. Kuruluşun Organizasyon Şeması aşağıdaki görselde yer almaktadır. 112

114 Yönetim Kurulu Genel Müdür Hukuk Müşaviri Yeminli Mali Müşavir Sekreter İdari İşler, İş Geliştirme ve Proje Müdürü Muhasebe Müdürü İdari İşler, İş Geliştirme ve Proje Elemanı Teknoloji Transfer Ofisi Elemanı (Mühendis) Muhasebe Elemanı Şoför Güvenlik Elemanı Temizlik Elemanı Çizim Kuruluş Yönetim Yapısı Organizasyon ve Yönetim Giderleri (genel giderler vb.) İşletme döneminde organizasyon ve yönetim için gerekli gider kalemleri ve miktarları aşağıdaki gibidir: Tablo Yönetimsel Gider Kalemleri Gider Kalemi Araç Yakıt Araç Bakım Tanıtım Giderleri Kırtasiye, Temizlik, İletişim, Konuk Ağırlama Bina Bakım Onarım, Sigorta, Ortak Alan Isıtması, Genel Elektrik ve Su Giderleri TOPLAM Miktar (Aylık) 1,000 TL 200 TL 5,000 TL 2,000 TL 5,000 TL TL İnsangücü İhtiyacı ve Tahmini Giderler 4691 sayılı Kanun dan gelen yükümlükleri gereği, kurulacak yönetici şirket bünyesinde profesyonel bir yönetim kadrosunun oluşturulması planlanmaktadır. 113

115 Şirketin tüm koordinasyonu ve icrasından sorumlu olacak idari ve mali konularda deneyimli üst düzey yöneticisi genel müdür olacaktır. Genel müdüre bağlı olarak muhasebe müdürü ve idari işler, işgeliştirme ve proje müdürü yer alacaktır. Teknoloji bölgesinde faaliyet gösterecek işletmelerin mali yükümlülüklerini yerine getirmeleri hususunda yönetici şirkete verilen sorumluklar nedeniyle, bu bölgedeki faaliyetlerin mali denetiminin de kısmen yönetici şirket tarafından yapılması bir zorunluluk olarak ortaya çıkmaktadır. Dolayısıyla, muhasebe müdürlüğünde vergi denetimi konusunda uzman bir kadronun da oluşturulması gerekmektedir. Aynı şekilde, teknoparktaki faaliyetlerin yasal mevzuata uygun yürütülüp yürütülmediğinin teknik denetimi de önemli bir konu olup, yönetici şirket bünyesinde mühendislerin görev yapması gerekmektedir. Teknoloji geliştirme bölgesinin güvenliği, üç vardiya esasına göre çalışacak bir güvenlik birimi tarafından sağlanacaktır. Söz konusu hizmetin, yönetici şirket tarafından, bu işleri profesyonel olarak sunan özel güvenlik şirketlerine yaptırılması da düşünülmektedir. Yönetici şirketin bünyesinde istihdam edilmesi düşünülen personel nitelik itibariyle dağılımı ve sayısı Tablo Yönetici Şirket Bünyesinde İstihdam Nitelik Olarak Dağılımı Tablo Yönetici Şirket Bünyesinde İstihdam Nitelik Olarak Dağılımı Görevi Adedi Genel Müdür 1 Muhasebe Müdürü 1 Muhasebe Elemanı 1 İdari İşler, İş Geliştirme ve Proje Müdürü 1 İdari İşler, İş Geliştirme ve Proje Elemanı 1 Teknoloji Transfer Ofisi Elemanları (Mühendis) 2 Yeminli Mali Müşavir 1 Hukuk Müşaviri 1 Sekreter 1 Şöför 2 Güvenlik Elemanı 4 Temizlik Elemanı 2 TOPLAM 18 İstihdam edilen personel ile ilgili ayrıntılı gider tablosu Bölüm 12 de açıklanmıştır. 114

116 11 PROJE YÖNETİMİ VE UYGULAMA PROGRAMI Proje Yürütücüsü Kuruluşlar ve Teknik Kapasiteleri Proje yönetimi, kurulması planlanan Teknokent A.Ş. nin ortakları, Çorum OSB Müdürlüğü, Hitit Üniversitesi Rektörlüğü, Çorum İl Özel İdaresi, Çorum Ticaret ve Sanayi Odası, Hacettepe Üniversitesi Rektörlüğü ve Çorum Organize Sanayi Bölgesi İşadamları Derneği işbirliğiyle gerçekleştirilecektir. Konsorsiyum içerisinde yer alan Çorum OSB Müdürlüğü ve Hitit Üniversitesi Rektörlüğü projenin yürütülmesinden sorumludur. Çorum OSB ye ait detaylı teknik kapasite bilgisine bölüm de, Hitit Üniversitesi ne ait detaylı teknik kapasite bilgisine bölüm de yer verilmiştir Proje Organizasyonu ve Yönetim (karar alma süreci, yapım yöntemi vb.) Projenin organizasyonu Çorum OSB Müdürlüğü ve Hitit Üniversitesi Rektörlüğü öncülüğünde yapılandırılmıştır. Proje yürütücüsü kuruluş daha önceki bölümlerde detayları verilen Teknokent A.Ş. dir. İki major pay sahibi hissedar genel kurulda ilk olarak yönetim kurulunu belirleyerek, projenin idaresinde kolaylık sağlayacaktır. Diğer sermaye katılımcılarının da ortak görüşüyle belirlenmiş olan bu yöntem sayesinde hem proje yönetimi hem de projenin hayata geçmesinin ardından faaliyet yönetimi ivedilikle gerçekleştirilebilecektir. Ticaret Hukuku yönergelerince belirlenmiş olan çerçeve içerisinde kalmak suretiyle projedeki major kararlar (projenin durudulması, uygulama süresindeki major değişiklikler vb) yönetim kurulu tarafından neticelendirilecektir. Projenin uygulanmasındaki diğer süreçler Proje Yöneticisi (Teknokent A.Ş. Genel Müdürü) tarafından yürütülecektir. Proje uygulaması taşeron bir firmadan anahtar teslim hizmet alımı şeklinde gerçekleştirilecek olup, proje denetimi Hiti Üniversitesi Yapı İşlerince gerçekleştirilecektir Proje Uygulama Programı (Termin Planı) 115

117 12 İŞLETME DÖNEMİ GELİR VE GİDERLERİ Üretimin ve/veya Hizmetin Fiyatlandırılması Kurulacak olan yönetici şirket 4691 sayılı yasaya göre Teknoloji Geliştirme Bölgesinin mahalli idare birimi olacaktır. Yönetici şirket her ne kadar Türk Ticaret Kanunu hükümlerine göre kuruluyor olsa da, faaliyet alanı ve yetkileri kullanacaktır. Yönetici şirketin en önemli gelir kaynağı mevcut taşınmazlardan elde edeceği kira gelirleri olacaktır. Ayrıca, şirketin yapacağı çeşitli hibe pogramları ve danışmalık hizmetlerinden de gelir elde etmesi mümkün bulunmaktadır. Yönetici şirketin gelirlerinin hesaplanmasında, üniversitenin mülkiyetinde kalmak kaydı ile, girişimcilerin kullanacaklar binaları yapmaları ve bunun karşılığı ayrıcalıklı kullanım hakkı edinmeleri modeli göz önünde bulundurulmamış, tüm taşınmazların doğrudan kiralanması suretiyle gelir elde edileceği varsayımıyla hareket edilmiştir. Kira ücretleri belirlenirken referans olarak Türkiye deki diğer TGB lerin kira ve aidat ücretleri incelenmiş ve bölgesel (sosyal yapı, ticari potansiyel, gelir düzeyi, vb) benzerlikler dikkate alınarak ücret saptanmıştır. Buna göre saptanan metrekare başına kira bedeli 12 TL, aidat ise 3,5 TL dir İşletme Gelir ve Giderlerinin Tahmin Edilmesi Gelir Kalemleri Girişimcilerden Alınacak Kira Gelirleri Teknoloji Geliştirme Bölgesinden elde edilecek (ofisler için) tahmini yıllık kira gelirinin ilk işletme yılı için ,93 TL olacağı düşünülmektedir. ÇORUM TGB arazi büyüklüğü ,53 metrekaredir. Bu arazi üzerinde toplam 8.144,85 metrekare inşaat yapılacaktır. Kiralanacak olan ofisler için toplam net oturum alanı metrekare olarak saptanmıştır. Ortalama ofis büyüklüğü 60 metrekare olarak öngörüldüğünden toplamda kiralanabilecek ofis sayısı 54 adet olarak hesaplanmıştır. Bu veriler ışığında ilk işletme yılı kira gelirlerinin aylık (%70 doluluk oranı x 54 ofis x 60 metrekare x 15,5TL) TL olacağı öngörülmüştür. Buna ek olarak bina içerisinde kafeterya alanı için aylık TL, mutfak ve yemekhane için aylık toplam TL, seminer ve toplantı salonları için aylık toplam TL kira geliri öngörülmüştür Danışmanlık Gelirleri Yönetici şirket, girişimcilerin teknoloji geliştirilmesine yönelik olarak çeşitli konularla proje hazırlayabilecek, uygulama safhasında bilgi desteği sağlayabilecektir. Ayrıca, bölgedeki 116

118 kuruluşlara uluslar arası pazarlar, dış satım olanakları ve rekabet fırsatları konusunda danışmalık yapabilecektir. Yeni teknolojilere finansman kolaylıkları ve devlet yardımları konusunda da hizmet verebilecek olan yönetici şirketin danışmalık gelirlerinin, gölgeye gelecek iştirakçilerin sayısında görülecek artışa paralel bir seyir izleyeceği düşünülmektedir. Danışmanlık hizmetleri ile ilgili gelir tahmini yapılırken özellikle TGB bünyesinde kurulacak olan Teknoloji Transfer Ofisi gelirleri dikkate alınmıştır. Bu gelirler hesaplanırken de diğer TGB lerin gelirleri ana referans olarak kullanılmıştır. Danışmanlık gelirleri ile ilgili bir diğer husus ta bu gelirlerin miktar ve oranlarının destek programı ve ilgili çağrıya göre değişkenlik göstermesidir. Bu nedenle danışmanlık ve hibe gelirleri (Proje gelirleri, proje danışmanlığı gelirleri, organizasyon gelirleri, vb) aylık ortalama TL olarak öngörülmüştür Diğer Gelirler Fizibilite çalışmalarında, yönetici şirketin gerçekleştireceği yatırımlarda, altyapı, idare binası ve inkübatörlerin inşası için Sanayi ve Ticaret Bakanlığından talep edilecek ödenek dışında herhangi bir ödenek kullanılamayacağı düşünülmüştür. Yapılması planlanan yatırımlar konusunda sağlanabilecek ek ödenekler muhakkakki yatırımın süresini kısaltacaktır. İlk etapta, Teknoloji Geliştirme Bölgesi içinde yer almak isteyenlerden kendi üstyapılarını kendi olanakları ile gerçekleştirmeyi talep eden girişimcilere öncelik verilecektir. Bu girişimciler yönetici şirket yatırım yükünü büyük ölçüde azaltacak, buralara harcaması planlanan finans kaynakları kullanılarak yatırımın kalan bölümü temrin edilecektir Gider Kalemleri Bu hesaplamalarda yer alan gider kalemlerinin tamamı 2013 yılı ücretleri baz alınarak yıllık giderler olarak hesaplamalara dahil edilmiştir yılında (yatırımın ilk yılı) personel istihdamının ve genel giderlerin yılın farklı zamanlarında gerçekleşmesi dolayısıyla 2013 yılı gider kalemleri aşağıda belirtilen yıllık ücretlerden düşük olarak gerçekleşecektir. Öngörülen asıl değerler Tablo 12.6 da yer almaktadır. Aşağıda yer alan ücret tablosu her yıl için %3 oranında arttırılarak yansıtılmıştır Personel Giderleri Yönetici şirket, bünyesinde istihdam ettiği personelin brüt ücret ödemelerinin yanı sıra, sosyal sigortalar prim işveren payı ve işsizlik sigortası prim işveren payını da ücretliler adına ödemek yükümlüdür. Personel gideri olarak yapılacak ödemeler yukarıda adı geçen giderleri de içerecek şekilde toplam işveren maliyeti olarak Tablo 12.1 de verilmiştir. 117

119 Tablo 12.1 Aylık Toplam Şirket Personel Maliyeti Görevi Adedi Birim İşveren Maliyet Toplam İşveren Maliyeti Genel Müdür 1 6,500 TL 6,500 TL Muhasebe Müdürü 1 4,000 TL 4,000 TL Muhasebe Elemanı 1 3,000 TL 3,000 TL İdari İşler, İş Geliştirme ve Proje Müdürü 1 4,000 TL 4,000 TL İdari İşler, İş Geliştirme ve Proje Elemanı 1 3,000 TL 3,000 TL Teknoloji Transfer Ofisi Elemanı 2 3,500 TL 7,000 TL Yeminli Mali Müşavir 1 1,500 TL 1,500 TL Hukuk Müşaviri 1 1,500 TL 1,500 TL Sekreter 1 2,000 TL 2,000 TL Şöför 2 2,000 TL 4,000 TL Güvenlik Elemanı 4 1,500 TL 6,000 TL Temizlik Elemanı 2 1,500 TL 3,000 TL Toplam Personel ve Sigorta Giderleri (aylık) TL Aylık personel giderlerimizin toplamı TL. olarak hesap edilmektedir. Bu koşullarda yıllık personel giderlerimizin TL. olacağı tahmin edilmektedir Diğer İşletme Giderleri TGB yönetim ofisi kırtasiye, temizlik, iletişim, konuk ağırlama giderleri ve TGB tanıtım giderleri aylık tutarının TL civarında olması beklenmektedir. Bu kalem dahilindeki yıllık harcamalarımız TL. olarak tahmin edilmektedir Teknoloji Geliştirme Bölgesi içinde yer alan tesislerin bakım onarım, sigorta, ortak alan ısıtması, genel elektrik ve su giderleri aylık dönemler itibariyle dalgalanmalar gösterilebilecektir. Buna karşın aylık ortalama TL tutarında olması beklenmektedir. Dolayısıyla bu tür harcamalarımızın yıllık TL düzeyinde gerçekleşeceği tahmin edilmektedir. Yönetici şirket bünyesinde araçların işletme, bakım ve onarım gideri olarak ayda, yaklaşık TL tutarının harcama yapılacağı düşünülmektedir. Bu kalem dahilindeki yıllık harcamaların ise TL. olacağı hesap edilmektedir İşletme Tahmini Gelir Giderlerinin Yıllara Dağılımını Gösterir Tablolar Yatırım dönemi (1 yıl), işletme dönemi (19 yıl) ve işletme dönemi sonrası 1 yıllık gelir miktarları aşağıdaki tablolarda verilmiştir. 118

120 Tablo Proje Gelir Kalemleri Listesi Tablo TGB 1. Yıl Gelirleri Tablo TGB Yıl Gelirleri Tablo TGB Yıl Gelirleri 119

121 Yatırım dönemi (1 yıl), işletme dönemi (19 yıl) ve işletme dönemi sonrası 1 yıllık gider miktarları aşağıdaki tablolarda verilmiştir. Tablo TGB Aylara Göre İşletim Giderleri (İnşaat Safhası) Tablo TGB Aylara Göre İşletim Giderleri (1. Yıl) 120

122 Tablo TGB Yıllara Göre İşletim Giderleri (2-11. Yıllar) Tablo TGB Yıllara Göre İşletim Giderleri ( Yıllar) 121

123 13 TOPLAM YATIRIM TUTARI VE YILLARA DAĞILIMI Toplam Yatırım Tutarı (iç ve dış para olarak) Arazi Bedeli (kamulaştırma giderleri) Teknoloji Geliştirme Bölgesi olarak düşünülen alan, Çorum OSB sınırları içinde yer almakta olup, tüm kullanım hakları OSB ye aittir. Dolaysıyla Teknoloji Geliştirme Bölgesi için harhangi bir arazi talebi ve maliyeti söz konusu değildir Sabit Sermaye Yatırımı Etüt-Proje, Mühendislik ve Kontrolluk Giderleri Lisans, Patent, Know-How vb. Giderleri Arazi Düzenleme ve Geliştirme Giderleri (peyzaj vb.) Hazırlık Yapıları (şantiye vb.) İnşaat Giderleri (toprak işleri, altyapı, üstyapı, sanat yapıları vb.) Çevre Koruma Giderleri Ulaştırma Tesislerine İlişkin Giderler Makine-donanım giderleri Taşıma, Sigorta, İthalat ve Gümrükleme Giderleri Montaj Giderleri Yukarıda belirtilen hizmetleri kapsayan TGB altyapı ve üstyapı kurulumu hizmet alımı ile gerçekleştirilecektir. Hizmet alımı için öngörülen bedel 5, TL dir. Sabit Sermaye Yatırımı maliyet detayları yapılabilirlik raporu ekinde yer alan proje planında sunulmuştur Taşıt Araçları TGB yönetimince hizmet amaçlı kullanılacak taşıt aracı sayısı 2 adet olarak belirlenmiştir. TGB inşaatı aşamasnda ilk araç satın alınacak ve inşaat tamamlandıktan sonra da ikinci araç satın alınıp hizmete sokulacaktır. Bu iki araç için öngörülen toplam bedel TL dir. Diğer ihtiyaç duyulacak olan araçlar için (minibüs, temizlik aracı, itfaiye aracı gibi) OSB Bölge Müdürlüğünün araçlarından yararlanılacaktır İşletime Alma Giderleri İşletime alma giderleri yatırımın ilk yılında işletime geçmeden önce ortaya çıkan genel giderler (diğer işletme giderleri) ve personel giderlerinden oluşmaktadır. 122

124 Genel Giderler (Diğer İşletme Giderler) TGB genel giderleri aşağıdaki kalemlerden oluşmaktadır: o Araç Yakıt o Araç Bakım o Yönetim Ofisi Genel Giderleri (Elektrik, su) o TGB Tanıtım Giderleri o Yönetim Ofisi Kırtasiye, Temizlik, İletişim, Konuk Ağırlama o Bina Bakım Onarım, Sigorta ve Ortak Alan Isıtması Yatırımın ilk yılı için öngörülen personel harici yıllık giderler TL olarak öngörülmüştür Personel Giderleri o Genel Müdür (1 kişi) o Muhasebe Müdürü (1 kişi) o Muhasebe Elemanı (1 kişi) o İdari İşler, İş Geliştirme ve Proje Müdürü (1 kişi) o İdari İşler, İş Geliştirme ve Proje Elemanı (1 kişi) o Teknoloji Transfer Ofisi Elemanı (2 kişi) o Yeminli Mali Müşavir (1 kişi) o Hukuk Müşaviri (1 kişi) o Sekreter (1 kişi) o Şöför (2 kişi) o Güvenlik Elemanı (4 kişi) o Temizlik Elemanı (2 kişi) Yatırımının ilk yılı için öngörülen yıllık personel gideri TL olarak öngörülmüştür Beklenmeyen Giderler Olasılık göz önünde bulundurulmasına karşın, yapılacak olan yatırım harcamaları içinde önceden planlanamayan bazı giderler ortaya çıkabilmektedir. Bu tür harcamaların da olabileceği düşünülerek belirlenen TL tutarındaki beklenmeyen giderler yatırım maliyet kalemleri içerisine belirli oranlarda yansıtılmış ayrı bir kalem olarak sınıflandırılmamıştır Yatırım Dönemi Faizleri Yatırım sürecinde kredi kullanılmayacağından yatırım dönemindeki kredi faizlerine bağlı bir finansman maliyeti ortaya çıkmamaktadır, ancak ekonomik ve finansal fayda maliyet analizlerine temel oluşturabilecek güncel mevduat faiz bilgilerine raporda yer verilmiştir. 123

125 Yatırım dönemi banka mevduat faizleri (TL) öngörüsü için emsal alınan tarihli faiz değerleri aşağıdaki gibidir: Tablo /09/2012 Tarihli Dönemsel Banka Faizleri BANKALAR 1 Ay 6 Ay 12 Ay A&T BANK 7,75 8,00 8,25 ADABANK 3,00 5,00 6,00 AKBANK 6,25 6,75 6,75 ALTERNATİFBANK 6,75 6,75 6,75 ANADOLUBANK 7,65 7,80 7,90 CİTİBANK 10,25 10,25 10,25 DENİZBANK 7,15 7,25 7,25 EUROBANK TEKFEN 7,00 8,50 9,00 FİBABANKA 6,75 8,75 9,25 FİNANSBANK 6,00 6,25 6,25 GARANTİ BANKASI 8,50 8,75 8,25 HALK BANKASI 6,00 6,25 6,50 HSBC 6,50 6,50 7,00 ING BANK 6,00 7,00 7,25 İŞ BANKASI 7,25 7,25 7,25 ŞEKERBANK 7,75 8,00 8,00 T-BANK 10,75 10,20 9,95 TEB 6,50 6,80 7,10 TEKSTİLBANK 7,50 7,50 7,50 TURKISHBANK 1,50 6,00 7,50 VAKIFBANK 9,35 9,70 9,95 YAPI KREDİ 6,00 5,95 5,95 ZİRAAT BANKASI 9,00 10,00 10, İşletme Sermayesi ve Giderleri İnşaatın tamamlanması ve işletime geçirilmesi için öngörülen süre 1 yıldır. Yukarıda 1 yılllık ilk yatırım ve işletime alma için gerekli giderler sınıflanmıştır. Finansal tablolarda da 124

126 görüleceği üzere Binanın sonraki yıllarda işletimi için ek işletme sermayesine ihtiyaç duyulmamaktadır Yatırımın Yıllara Dağılımı Yatırım harcamalarının bir yıl içinde tamamlanacağı düşünülürse, ilk yıl yatırım yılı olarak kabul edilecektir. Yatırım yılına dair harcamaların aylara dağılımı ve toplamı aşağıdaki tabloda özetlenmiştir. Tablo Yatırımın Aylara Dağılımı Tablosu 125

127 14 PROJENİN FİNANSMANI Yürütücü ve İşletmeci Kuruluşların Mali Yapısı Projenin yürütücü kuruluşu Hitit Üniversitesi olacaktır. Çorum TGB işletmeci kuruluşu Yönetici Şirketi olacaktır Yönetici Şirket Sermaye Yapısı Teknoloji Geliştirme Bölgesinin anonim şirket statüsündeki yönetici şirketinin kuruluş sermayesi TL olarak belirlenmiştir. Ancak, yatırım sürecinin başlaması ile birlikte yöneticisi şirket kademeli olarak kuruluş sermayesinde arttırım yapıp, yapmamaya karar verecektir Yönetici Şirket Ortaklık Yapısı Yönetici Şirket İçin Öngörülen Ortaklık yapısı aşağıdaki gibidir; Tablo Yönetici Şirket Hisse Oran ve Tutarları Ortak Hisse Oranı (%) Hisse Tutarı (TL) Çorum Organize Sanayi Bölgesi Bölge Müdürlüğü Hitit Üniversitesi Çorum İl Özel İdaresi Çorum Ticaret ve Sanayi Odası Hacettepe Üniversitesi Çorum Organize Sanayi Bölgesi İşadamları Derneği Toplam Finansman Yöntemi (özkaynak, dış kredi, hibe, YİD vb.) Yatırımın, Kalkınma Bakanlığı tarafından sağlacak olan geri ödemesiz hibe desteği ve yönetici kuruluş ortaklarının özkaynakları ile finanse edilmesi planlanmaktır. Yönetici şirketin, ortakların öz sermayesi dışında kredi kullanmaması planlanmaktadır Finansman Kaynakları ve Koşulları Detayları raporumuzda sunulduğu üzere, kurulacak yönetici şirketin tahmini toplam yatırım tutarının, 2013 yılı fiyatları itibarı ile TL olması planlanmaktadır Hibe Teknoloji Geliştirme Bölgesi bina inşa ve işletime alma giderleri için TL tutarında hibe alınacağı öngörülmektedir. 126

128 Özkaynak Toplam yatırım tutarı ile talep edilen hibe tutarı arasındaki TL tutarındaki fark yönetici kuruluş ortaklarının özkaynaklarından karşılanacaktır Diğer Kaynaklar Teknoloji Geliştirme Bölgesinin finansmanında kullanabilecek bir diğer önemli ise, bölgede yer almak isteyen girişimcilerinlerin kendi tesislerini kendi öz kaynakları ile gerçekleştirme talepleridir. Bu talepler yönetici şirket bünyesindeki değerlendirme kurulunda binaları yapmaları ve bunun karşılığı ayrıcalıklı kullanım hakkı edinmeleri modeliyle bölge için ek bir finans kaynağı yaratılmış olacaktır. Girişimciler tarafından da benimseneceği düşünülen bu model ile tesislerin çok kısa zamanlarda tamamlanması mümkündür. Ancak bu finansman kaynağı ile ilgili net bir öngörü yapılması mümkün olmadığından finansal analizlerde değerlendirilmeye alınmamıştır. Başarı sonuçlar elde edilmesi halinde, bu durum yatırım geri dönüşü ve karlılığı üzerine çok ciddi pozitif etkiler yaratabilecektir Finansman Koşulları Yatırım gerçekleştirilebilmesi için ön koşul hibe başvurusunun olumlu sonuçlanmasıdır Finansal Maliyet Yatırımın hibe desteği ve özkaynaklar ile finanse edilmesi planlanmaktadır. Dış kaynak olarak kullanılması planlanan herhangi bir kredi bulunmadığından, finansmanın faiz v.b. bir direkt maliyeti bulunmamaktadır. Bu durumda sadece hibe desteğinin ve/veya ortakların özkaynaklarından aktarılan yatırım tutarı için paranın zaman değeri nedeniyle ortaya çıkan olası fırsat maliyetleri söz konusudur. Bu maliyetler proje analizi bölümünde gerçekleştirilen detaylı analizlerde, şu an için geçerli ortalama mevduat faizi %7,5 olarak kabul edilerek değerlendirmeye alınmıştır. Duyarlılık analizinde ise farklı indirgenme oranları da kullanılmış ve etkileri gözlemlenmiştir Finansman Planı Finansman planını özetleyen, tablo aşağıdadır. Dış finansman hibe desteğine iç finansman ise ortakların özkaynaklarından sağlayacakları finansmana karşılık gelmektedir. Tablo Finansman Planı Özet Tablosu (iç, dış kaynak) 127

129 15 PROJE ANALİZİ Bu bölümde yer alan bütün tablolar Türk Lirası içeriklidir FİNANSAL ANALİZ Finansal Tablolar ve Likidite Analizi Finansal Tablolar Tablo Finansman İhtiyacı ve Kaynakları Tablosu 128

130 129

131 Tablo Finansal Nakit Akım Tablosu 130

132 Tablo Net Gelir Gider Tablosu 131

133 Tablo Proforma Bilanço Tablosu Likidite Analizi Proje kapsamında gerekli yatırım tutarı hibe desteği ve ortakların özkaynakları ile karşılandığından likidite oranları içerisinde yer alan payda değerleri 0 değerini almaktadır. Başka bir deyişle Cari Oran,Dönen Varlıklar/Toplam Yabancı Kaynaklar. Likidite oranı(acid Test Oranı), Nakit Oranı gibi likidite oranları bilançoda kısa vadeli borçlar ve kısa vadeli yabancı kaynaklar değerleri 0 olduğundan beklenen değerlerden çok daha olumlu bir tablonun ortaya çıkmasına neden olmaktadır. Bu anlamda yatırım herhangi bir likidite sorunu gözlemlenmemektedir Diğer Analizler Sermayenin Karlılığı Sermayenin karlılığı oranını bulmak için şu formül kullanılmaktadır: Sermayenin Karlılığı = (Vergi Sonrası Kar / Özkaynak) X

134 Girişimcilerin özkaynakları ile yaptığı yatırım tutarı TL dir. Yıllara göre Sermayenin Karlılığını Gösteren Tablo Aşağıdadır. Tablo Yıllara Göre Sermayenin Karlılığı Yıllar Ortakların Özkaynakları (Hibe Desteği Hariç) 1 63,3% 2 69,6% 3 76,1% 4 78,6% 5 81,2% 6 86,1% 7 88,9% 8 91,8% 9 94,7% 10 97,8% ,9% ,2% ,5% ,9% ,4% ,1% ,8% ,7% ,7% Bu tür projelere sağlanan hibe destekleri sermaye karlılığının oldukça yüksek gerçekleşmesine neden olmaktadır Yatırımın Karlılığı Yatırımın karlılığı için kullanılan formül ise aşağıdaki gibidir: Yatırımın Karlılığı = (Vergi Sonrası Kar / Toplam Yatırım) X 100 Projenin Toplam Yatırım Tutarı: TL dir.. Yıllara göre Yatırımın Karlılığını Gösteren Tablo Aşağıdadır. Tablo Yıllara Göre Yatırımın Karlılığı Yıllar Tüm Yatırım (Hibe Desteği Dahil) 1 17,5% 2 19,2% 3 21,0% 4 21,7% 5 22,4% 133

135 6 23,8% 7 24,6% 8 25,4% 9 26,2% 10 27,0% 11 27,9% 12 28,8% 13 29,7% 14 30,6% 15 31,6% 16 32,6% 17 33,7% 18 34,7% 19 35,8% Yatırımın Geri Dönüş Süresi Yatırımın geri dönüş süresi, işletme dönemi boyunca sağlanan yıllık fon akışlarına bağlı olarak belirlenmektedir. İşletme döneminde fon akışlarımız giderek artan bir seyir izlemektedir. Toplam yatırım düşünüldüğünde yatırımımızın işletime geçilmesini takip eden 5. Yıl içerisinde, sermaye yatırımı düşünüldüğünde ise (hibe desteği hariç) işletime geçilmesini takip eden 2. Yıl içerisinde amorti kendini edeceği görülmektedir İndirgenmiş Nakit Akım Tablosu İndirgenmiş Nakit Akım Tablosu Öz Sermaye Yatırımı Açısından Tablo İndirgenmiş Nakit Akım Tablosu Öz Sermaye Yatırımı Açısından 134

136 Tablo İndirgenmiş Nakit Akım Tablosu Toplam Sermaye Yatırımı Açısından 135

137 Finansal Fayda-Maliyet Analizi (NBD, İKO vb.) Tablo Finansal Fayda-Maliyet Analizi Tablosu Öz Sermaye Yatırımı Toplam Yatırım İşletme Dönemi İşletme Dönemi Başlangıç Sonu Başlangıç Sonu NET NAKİT AKIMI (A-B) , , , ,28 YIĞINSAL NET NAKİT AKIMI , , , ,28 Net Bugünkü Değer , , , ,90 Yığınsal Net Bugünkü Değer , , , ,90 İÇ KARLILIK ORANI 77% 24% Gerçekleştirilecek proje için yapılan analizler neticesinde elde edilen tablolara dair özet bilgi yukarıda ilginize sunulmuştur. Yukarıda yer alan tabloda da görülebileceği üzere Öz Sermaye Yatırımı ve Toplam Yatırım tutarları üzerinden yapılan çalışmalar neticesinde 136

138 proje çıktısının iç karlılık oranları %77 ve %24 olarak bulunmuştur. Bu oranlar emsal projelere oranla daha yüksektir. Aynı şekilde yapılan çalışma sonucu elde edilen net bugünkü değerler Öz Sermaye Yatırımı için ,90 TL, Toplam Yatırım için ise ,90 TL olarak bulunmuştur Devlet Bütçesi Üzerindeki Etkisi Devletin bu projeden kazancı katma değer vergisi, gelir vergisi stopajı ve sosyal güvenlik primi kesintileridir. 20 Yıllık süreçte ,00 TL tutarında kira geliri elde edileceği düşünülürse %18 katma değer vergisi oranı üzerinden ,92 TL. tutarında katma değer vergisi tahakkuk edecektir. Aynı şekilde 20 yıllık toplam sosyal güvenlik primi ödemeleri de yaklaşık olarak ,00 TL olarak gerçekleşecektir. Burada yapılan değerlendirmeler yönetici şirketin faaliyetlerine bağlı olarak hesaplanmıştır. Ofislerdeki işletmelerin faaliyetlerinden elde edilecek katkının baştan öngörülenin çok üzerinde gerçekleşeceği bir gerçektir. Bu katkıyı da yaklaşık olarak; 50 ofisin çalışması ve her ofiste 8 kişinin çalışması durumunda toplam istihdam 400 kişi olacaktır. 400 çalışan için 20 yıllık süreçte toplam tahakkuk eden sosyal güvenlik prim ödemeleri yaklaşık olarak ,00 TL olacaktır. Uzun vadede yapılan hesaplamalarda sabit sabit oranda maaş arttırımı uygulanmış, yüzde bazında kesinti oranları sabit tutulmuştur. Bu orandaki muhtemel değişiklikler neticesinde bu katkının daha yüksek değerlerde gerçekleşeceği söylenebilir EKONOMİK ANALİZ Ekonomik Maliyetler Arsa Bedeli TGB binası için seçilen arsa zaten tarıma elverişli olmayan bir OSB alanıdır. Bu OSB alanı zaten hali hazırda atıl kapasite alanı olduğundan günümüzde bir fırsat maliyeti bulunmamaktadır. Ancak bölgenin gelişimi ile birlikte OSB bölgesine talep artışı olacağı varsayımı ile işletemeye geçilmesini takip eden 7. Yıl ve sonrasında kira ile elde edilebilecek bir fırsat maliyeti oluşabilecektir. Bu maliyet ilk yıl için TL ve takip eden yıllar içinde %5 artış içerecek şekilde kaynak akım tablosuna aktarılmıştır Yatırım Harcamaları (arsa bedeli ve faizler hariç) Yatırım harcamaları detayı Bölüm 13 de detaylı olarak sunulmuş ve gruplandırılarak ekonomik analiz için oluşturulmuş kaynak akım tablosuna eklenmiştir. 137

139 Yurtdışı Faiz ödemeleri Yurtdışı fazi ödemelerine dair bir maiyet bulunmamaktadır İşletme Sermayesi İşletime geçilmesi ile birlikte işletme sermayesi gereksinimi ortadan kalkmaktadır İşletme Giderleri İşletme giderleri detayı Bölüm 12 de detaylı olarak sunulmuş ve gruplandırılarak ekonomik analiz için oluşturulmuş kaynak akım tablosuna eklenmiştir. (ekonomik ve finansal tablolarda yatırımın ilk yılı için işletme giderleri kalemi altında sınıflandırılan maliyetler Bölüm 13 de İşletmeye Alma Giderleri başlığı altında detaylı olarak sunulmuştur) Paketleme, Pazarlama ve Satış Giderleri Tanıtım giderleri ilk yıl için TL öngörülmüş, takip eden yıllar için %3 oranında artış hesaplanmıştır Diğer Maliyetler (Dışsal Etkiler, Çevre Koruma vb) Diğer maliyetler TGB bölgesinde faaliyet gösterecek olan ve ithal edilen ürünlerin yerini alacak olan daha ucuz maliyetli yerli üretim yapacak ve/veya ihraç edilen katma değeri düşük olan ürünlerin katma değeri daha yüksek ve getirisi daha fazla olacak şekilde satışa sunulmasını, yenlikçi ürünlerin üretimini sağlayacak firmaların Ar-Ge ve üretim giderleridir. Diğer faydalar bölümünde belirtildiği üzere bu faaliyetler sonucunda ülke ekonomisine yıllık ortalama TL lik bir katma değer yaratılacağı öngörülmektedir. Bu katma değerin oluşturulması için beklenen tahmini maliyetler ise aşağıdaki şekilde öngörülmüştür. İşletime geçilen ilk yıl için TL, ikinci yıl için TL, üçüncü yıl için TL ve sonraki yıllar için her yıl %10 oranında artacak bir Ar-Ge yatırımı öngörülmüştür. Bunu yanında yine raporun diğer faydalar bölümünde bahsedilen TL değerindeki satışın yıllık TL tutarında bir üretim maliyeti olması beklenmektedir. Bu maliyetin her yıl %10 oranında artacağı öngörülmektedir Ekonomik Faydalar İşletme Gelirleri (Satış Gelirleri, Faizler vb.) İşletme gelirleri Bölüm 12 de detaylı olarak sunulmuş ve gruplandırılarak ekonomik analiz için oluşturulmuş kaynak akım tablosuna eklenmiştir. 138

140 Artık Değer Binanın yatırım için öngörülen 20 yıllık kullanım ömrü tamamlandıktan sonra ,34 TL hurda değeri ile satılacağı öngörülmektedir Diğer Faydalar Çorum ili TGB de faaliyet gösterecek olan firmaların gerçekleştirecekleri Ar-Ge çalışmaları sonucunda üretilen ürünlerin ülke ekonomisi açısından iki temel fayda sağlaması öngörülmektedir; İthal edilen ürünlerin yerini alacak olan daha ucuz maliyetli yerli üretim yapılması İhraç edilen katma değeri düşük olan ürünlerin katma değeri daha yüksek ve getirisi daha fazla olacak şekilde satışa sunulması sağlayacak yenlikçi ürünlerin üretimi: Örneğin bölgede ihracı yapılan iş makinelerinin mekanik ve elektronik tasarım ve üretim süreçleri yapılmakta, ancak bu ürünlerde mekatronik tasarımı tamamlayıcı bilişim sistemleri üretimi yapılmamaktadır. Çorum TGB bölgesinde gerçekleştirilecek Ar-Ge çalışmaları sonucunda iş makinalarının mekanik, elektronik ve yazılımsal tasarım ve gerçekleştirimini içeren bütünleşik ve katma değeri daha yüksek olacak ürünlerin üretimi ve ihracı mümkün olabilecektir. İthal Edilen Ürünlerin Yerini Alacak Yerli Malı Üretimi Elde Edilebilecek Fayda OKA verilerine göre TR 83 bölgesinin 2009 yılı ihtal tutarı $ dır (yaklaşık TL) Bölgede gerçekleştirilecek Ar-Ge çalışmaları sonucunda ithal edilen ürünlerin %1 ine ikame olabilecek yerli üretim yapılabileceği öngörülmektedir. Bu durum her yıl ithalat için ödenen TL lik bir tutarın ülke ekonomisine kazandırılmasını sağlayacaktır. Bunun yanında ithal ürünler yerine yerli üretimin kullanılması ile ortalama %30 oranın bir maliyet düşüşü ortaya çıkacağı öngörülmektedir. Bu durum ise TL lik bir katma değer yaratılmasını sağlayacaktır. Bu bağlamda toplam öngörülen yıllık kazanç TL olacaktır. Ancak bu kazancın elde edilebilmesi için TGB binası inşaatının tamamlanması, firmaların burada Ar-Ge projelerini başlatması ve bu çalışmaların ürüne dönüştürülmesi ile mümkün olabilecektir. Bu nedenle bu kazancın işletme döneminin 4. Yılından itibaren ortaya çıkacağı oluşacağı ve takip eden her yıl için ortalama %10 oranında artış sağlanacağı öngörülmektedir. OKA verilerine göre TR 83 bölgesinin 2009 yılı ihracat tutarı $ dır (yaklaşık TL) 139

141 İhraç edilen katma değeri düşük ürünlerin TGB de geliştirilecek yenilikçi ve tamamlayıcı ürünlerile katma değeri yüksek ürünlere dönüştürüleceği öngörülmektedir. Bir önceki maddeye benzer şekilde ithal edilen ürünlerin %1 inde katma değer artışı sağlanabileceği öngörülmektedir. Bu katma değer artışının ortalama %25 olacağı varsayılmaktadır. Bu durumda; TL lik ürün için sağlanacak katma değer artışı (%25) = TL/yıl olarak hesaplanmıştır. Ancak bu kazancın da elde edilebilmesi için TGB binası inşaatının tamamlanması, firmaların burada Ar-Ge projelerini başlatması ve bu çalışmaların ürüne dönüştürülmesi ile mümkün olabilecektir. Bu nedenle bu kazancın işletme döneminin 4. Yılından itibaren ortaya çıkacağı oluşacağı ve takip eden her yıl için ortalama %10 oranında artış sağlanacağı öngörülmektedir Ekonomik Fayda-Maliyet Analizi (ENBD, EİKO vb.) Tablo Ekonomik Fayda-Maliyet Analizi Tablosu 140

142 Finansal tablolarda da görüldüğü üzere proje çıktısının iç karlılık oranı yine aynı şekilde %58 olarak yüksek bir değerdir. Ekonomik Net Bugünkü Değer de aynı şekilde TL olarak uygun bir değerdedir. Ekonomik Fayda-Maliyet analizinde önemli nokta olan Fayda-Maliyet oranı 1 üzerinde ise iyi durumda kabul edilen işletmeler düşünüldüğünde, bu projenin çıktısı olan işletmede bu değer 3,38 olarak göze çarpmaktadır. Ekonomik Fayda-Maliyet Oranı analizinde aşağıdaki hesaplama şekli kullanılmıştır; Fayda-Maliyet Oranı = (İndirgenmiş Fayda) / (İndirgenmiş Maliyet) İndirgenmiş Fayda = (Kaynak Girişleri, Faydalar Toplamı) / (1 + Yıllık Faiz Oranı)^(işletme Dönemi) İndirgenmiş Maliyet = (Kaynak Çıkışları, Maliyetler Toplamı) / (1 + Yıllık Faiz Oranı)^(İşletme Dönemi) 141

143 İndirgenmiş bütün tablolarda yıllık faiz oranı %7,5 olarak alınmıştır. Bu hesaplamalara ilişkin tablo aşağıda yer almaktadır. Tablo Fayda-Maliyet Oranı Tablosu İnşaat Dönemi İşletme Dönemi İndirgenmiş Fayda İndirgenmiş Maliyet İşletme Dönemi İndirgenmiş Fayda İndirgenmiş Maliyet İşletme Dönemi Hurda Değer Son İş Yılı 19 Son Yıl+1 İndirgenmiş Fayda İndirgenmiş Maliyet Toplam İndirgenmiş Fayda İndirgenmiş Maliyet Maliyet Etkinlik Analizi (karşılaştırmalı birim üretim ve yatırım maliyeti) Yatırımın bütçe kısıtları, arazi yerleşimi, arazi emsal değerleri gibi özelikleri göz önüne alınarak seçilen yatırım modeli, alternatif yapılabilir senaryolara imkan tanımamaktadır. Bu nedenle seçilen yatırım modeli için yıllara bağlı birim üretim maliyetleri (kiralık ofis alanları m 2 başına düşen işletim gideri) karşılaştırmalı olarak sunulmuştur. Bunun yanında yatırım maliyetinin kullanılabilir ofis alanı m 2 sine oranı ile birim başına düşen yatırım maliyeti hesaplanmıştır. Bu verilerin yer aldığı tablo aşağıda ilginize sunulmuştur. Tablo Metrekare Başına İşletim Maliyeti Analiz Tablosu Yıl İşletme Giderleri (TL) Paketleme, Pazarlama ve Satış (TL) Toplam Giderler (TL) Kiralanabilir Ofis Alanı (m2) m 2 Başına İşletim (Üretim) Maliyeti (TL) , , , ,00 222, , , , ,00 219,74 142

144 , , , ,00 226, , , , ,00 233, , , , ,00 240, , , , ,00 247, , , , ,00 254, , , , ,00 262, , , , ,00 270, , , , ,00 278, , , , ,00 286, , , , ,00 295, , , , ,00 304, , , , ,00 313, , , , ,00 322, , , , ,00 332, , , , ,00 342, , , , ,00 352, , , , ,00 363,20 Toplam Yatırım maliyetinin kullanılabilir ofis alanı m 2 si başına düşen maliyeti TL dir Projenin Diğer Ekonomik Etkileri (katma değer etkisi vb.) Net Yurtiçi Katma Değer Yurtiçi katma değer, proje karı, işçilik ve personel giderleri ile faiz giderlerinin toplamıdır. Yatırımın Üretkenliği Yatırımın üretkenliği şu formüle göre hesaplanmaktadır: Yatırımın Üretkenliği = (Yurtiçi Katma Değer / Toplam Yatırım) X 100 Tablo Yatırımın Üretkenliği Analiz Tablosu İşletme Yılı Proje Karı İşçilik ve Personel Giderleri Yurtiçi Katma Değer Yatırımın Üretkenliği , TL ,39 27, , TL ,80 29, , TL ,60 31, , TL ,08 32, , TL ,81 33, , TL ,94 35, , TL ,89 36, , TL ,47 37, , TL ,33 39, , TL ,81 40, , TL ,98 41, , TL ,67 42,95 143

145 , TL ,53 44, , TL ,09 45, , TL ,83 47, , TL ,21 48, , TL ,75 50, , TL ,09 51, , TL ,04 53,25 Toplam Yatırım SOSYAL ANALİZ Sosyal Fayda-Maliyet Analizi Ekonomik ilişkiler ve üretim biçimleri bir toplumun yaşam biçiminde en güçlü değiştirici etkiye sahip temel indikatörler arasındadır. Bir toplumun sahip olduğu ekonomi ve ekonomik ilişkiler ağı, ekonominin ve üretimin dinamik olan kendi içyapısı gereği sürekli yenilenen, yıkılıp, yeniden kurulan bir sistemdir. Bu sistemin en temel unsurlarından olan bireysel sermaye ve toplumsal sermaye de kendini sürekli yenileyen, değiştiren, bu süreçle birlikte sürekli değişen ve dönüşen dinamik bir yapıya kavuşur. Son yıllarda tüm dünya ile birlikte ülkemizde de neredeyse her üniversitenin olduğu ilimizde TGB (Teknoloji Geliştirme Bölgeleri) kurulmaya başlanması ile gerek ekonominin işleyişi ve kendine koyduğu amaçlar gerekse de üretim ilişkilerinin kendisindeki değişiklikler, sosyal hayatın bizzat kendisini de ciddi bir biçimde etkilemeye başlamıştır. Kalkınma politikaları eskiden az ve orta gelişmişlik düzeyinde bulunan bölgelerde sadece devlet destekli ve odaklı iken; son yıllarda üniversite, organize sanayi, KOBİ ler ve KOBİ lerin AR-Ge merkezlerinin ortak olarak faaliyet gösterdiği TGB lere verilen katkılar ve desteklerle daha dinamik ve kendine yeter bir yapı olması amaçlanan üniversite Ar-Ge odaklı olmaya başlamıştır. Bu durumda verilen desteklerin motive edici unsuru bölgelerin hızla gelişimini sağlamış, bu bölgede yaşayan firma çalışanlarının ve ailelerinin sosyal hayatları üzerindeki direk etkiler yanında çevre birçok aile üzerinde de dolaylı birçok sosyal etki yaratmıştır. Üniversitelerin ürettiği bilgi ve özellikle yapılan Ar-Ge süreçlerindeki yöntem farklılıkları ve zenginliklerin konulan amaca ulaşmada süreçlere olan katkısı ve yaşamı her yeni deneyiminde zenginleştirmesi bu sürecin direkt içinde olan insanlar ve aileleri başta olmak üzere tüm bölgeye olan sosyal etkileri de çok fazla olacağı kesindir. Önce denenmiş birçok örneğinde olduğu gibi başta kadınlar olmak üzere tüm aile bireyleri bilginin gücü ve önemini çok daha yakından hissedebilir hale gelmeye başlayacaktır. Gerek alışveriş alışkanlıkları (evlerin olmazsa olmaz ihtiyaçları arasında ileri teknoloji ürünlerini çok daha kabul edilir hale getirmeye başlayacak) gerekse eğitim beklentilerinde ki tercihlerde 144

146 ciddi değişiklikler yaşanmaya başlanacaktır. Bu da dil eğitiminin önemi yanında iletişimde ve üretimde yüksek teknoloji kullanımının önemi konusundaki algıyı ve farkındalığı sürekli artırmakta ve diri tutmaktadır. Hemen her sektörde algı artışı ile sektördeki yenilikçi uygulamalar ve geliştirilen yenilikçi projeler sayısı doğru oranda artmakta ve olumlu anlamada birbirini pekiştiren, büyüten pozitif bir döngü kurulmaktadır. Ar-Ge çalışmaları ile bireylerin, ailelerin var olan eğitim taleplerinde ciddi alternatifler, zenginlikler yanında uzmanlık gereksiniminin gerek bireylerin yaşantısındaki gerekse de toplum yaşamındaki önemi, algısı, farkındalığı da artmaya başlayacaktır. Bu farkındalık birçok ailede kendi çocukları için bu tür eğitimleri veren eğitim kurumlarına ulaşmada daha başarılı olduklarına inandıkları özel okul seçimleri gibi talepler doğurmaya başlatacaktır. Bu da bir yandan bölgede eğitim alanında birçok yeni sektörel faaliyetin başlaması yanında sağlık merkezleri, spor merkezleri gibi birçok yeni potansiyel faaliyet merkezlerini de daha fazla talep edilir ve konuşulur hale getirmeye başlatacaktır. Tüm bu değişiklikler çocukların eğitimi konusundaki kültürel altyapımızda zaten var olan arzu ve taleplerin daha da pekiştirmenin yanında var olan sistemlerdeki yenilenme gereksinimini ve farkındalığını da artırmak anlamına gelir. Özellikle kadınların bu bölgelerde üretim alanları yanında değişik Ar-Ge merkezlerinde de kendilerine istihdam alanları fırsatı bulabilmesi ve bu süreçlerini ailesine taşıması başta çocuklar olmak üzere tüm aileler ve toplumun sosyal hayatında sayısız değişiklik uyaranları veren zenginliklerle doludur. Yaşam alışkanlıklarında ki değişiklikler ve talep artışındaki potansiyel artışın bir yansıması da bölgeye gittikçe artan oranda yeni yatırımcı ve insanların gelmesi olacaktır. Yeni sektör yatırımlarının hızlandırması (alış veriş merkezleri, özel sağlık merkezleri, özel eğitim kurumları, yeni sosyal yaşam alanlarının açılması vb) yeni istihdam alanlarının açılması daha önce bahsettiğimiz pozitif sosyal döngü yanında bölge ve aile ekonomisinin de büyümesine yol açacaktır. Böyle bir bölgenin (TGB) en önemli sosyal etkilerinden birisi bizce yöredeki Organize Sanayi ve Üniversite üzerine olacaktır. Özellikle TGB nin organize sanayi içinde yer alması ülkemiz açısından da dikkatlice izlenmesi gereken önemli ekonomik, sosyal, kültürel sonuçları olan bir uygulama olacaktır. Üniversitedeki akademisyenlerin sıklıkla üretim tesisleri ile iç içe çalışıyor olmasının hem kendilerinin hem de eğittikleri öğrencileri üzerinde ki etkileri çok fazla olacaktır. Aynı şekilde üretim yapılan yerde çalışan insanların da üretim faaliyetlerine dönük bilim insanlarının taşıdığı yenilikçi uygulama ve kolaylıklar getirecek, projelere vereceği düşünsel, tecrübeye dayalı ve pratik katkılar ve tüm bu ortak çabaların değerlendirilmesinin sonuçlarının sosyal yaşamdaki etkileri ölçülemeyecek zenginlikte ve değerdedir. Bu tür bölgelerin kurulmasının toplum yaşamındaki bu olumlu değişimlerin yanında, trafik sorunu, sürecin içinde var olamamış insanların psikososyal durumlarında negatif 145

147 değişiklikler, korunması gereken kültürel değerlerdeki negatif değişikler ve bazı değerlerin tamamen kaybedilmesi, yatırım planlamalarında uzun vadeli düşünülmediği takdirde karşımıza çıkacak olan çevre sorunları, iş kazalarında ki olası artış, vb. negatif sonuçların da ortaya çıkması kaçınılmazdır. Ancak tüm bu olumsuz durumların önceden kestirilebilir bir planlama ile olumsuz sonuçlarını azaltmak ve minimize etmek mümkündür. Sonuç olarak Teknoloji Geliştirme Bölgeleri (TGB); sınai, teknolojik ve kentsel gelişme amaçlarının bütünleştiği bir sanayi odağı geliştirme aracı olarak tanımlanabilir. Bu tanım TGB lerin genel ekonomiye ve sosyal hayata olan katkılarının gösterdikleri ciro rakamlarından çok daha fazla olmasını sağlamanın yanında sosyal fayda maliyet analizi açısından ölçülebilir olmanın çok ötesinde zengin ve değerli ekonomik ve sosyal değiştirici ve dönüştürücü etkilere sahiptir Sosyo-kültürel Analiz (katılımcılık, cinsiyet etkisi vb.) TGB nin sosyo kültürel analizinde en çarpıcı etkiler kadınlar ve çocuklar üzerine olan etkilerdir. Yukarıdaki sosyal fayda analizinde genişçe vurguladığımız gibi buradaki işleyişten majör olarak etkilenecek guruplardan birisi olan kadınlar süreç içinde olumlu anlamda sosyokültürel olarak büyük değişiklikler geçirecek ve bu süreci ailesine, çevresine ve sonuçta da topluma yansıtacak temel guruptur. TGB var olan geleneksel yapı yanında kadının farklı ekonomik sektörler, faaliyet alanları ile de tanışmasını sağlayacak olası potansiyel yeteneklerinin açığa çıkması yanında iş bulabilme fırsat ve imkanlarını da artıracaktır. Bu faaliyet süreçlerindeki ilişkilere ait olan pratik, gözlem ve deneyler, bilgi ve kazanım olarak algı ve farkındalığına yansıyacak bu birikimi de aile yaşamında projekte edecektir. Bölgede yaşayan ve bilgiye, üniversiteye ulaşmada dezavantajlı gurup olan kadınların bu bölgelerde yaşama dokunan ve hayatı olumlu yönde değiştirmeye aday ÜNİVERSİTE kaynaklı bilgiler ve ARGE çalışmaları ile tanışması belki kendi yaşamlarının ilki olacak bir deneyimdir. Bu tür karşılaşmalar aynı zamanda bu guruplar için sınırsız potansiyeli olan kırılma noktaları ve potansiyel zenginliği de içinde taşımaktadır. Özellikle kadınlar olmak üzere, işsiz gençlerin ve/veya sahip olduğu özellik ve nitelikleri geliştirmek isteyen insanların üretim faaliyetleri süreçleri içinde gerek gözlemci ve/veya çevre sektör ilişkisi olarak dolaylı gerekse de sektör içerisinde direkt katılımı mevcut soyoekonomik değerlerde farkındalık yaratmada bölge insanına büyük katkı sağlayacak, motivasyon kaynağı olacak ve toplumun her kesiminde üretme, proje geliştirme talep ve istemini yaratarak edilgen pozisyondan etkin ve dinamik bir yapıya dönüşme çabalarında önemli katkılar sağlayacaktır. Mevcut bölgenin düzenlediği eğitsel ve sosyal yaşam aktivelerine dönük sosyal organizasyonlar, nitelikli insan kaynağı yetiştirmeye dönük eğitsel organizasyonlar (kurs, seminer ve çalıştaylar düzenlenmesi, sertifikaların verilmesi,vb ) ve TGB nin kendi organizasyonel yapısı içinde var olan merkezlerden yararlanabilme (ana okul, sertifika veren özel eğitim merkezleri, spor 146

148 merkezleri, restorant ve kafe hizmetleri, vb ) şansı bir yandan bu merkezlere olan ilgiyi artırıp, cinsiyet ayrımcılığı ile ortaya çıkmış dezavantajlı durumları düzeltmeye katkı sağlarken katılımcılıkta da maksimum etki yaratacaktır. Aynı şekilde bu tür simbiotik yaşam bizzat TGB nin aktif kullanımının sağlanmasına ve tüm toplum katmanlarına ulaşmasına, çevre il,ilçe düzeyinde yaygınlaşmasına katkı verecektir. Bu da bir yandan çevreden yeni nüfus hareketleri, sosyokültürel hareketlilik, tanışmalar ve yeni sosyo-psiko değerlerle ve sonuçlarla karşılaşma anlamına gelirken bir yandan da yeni istihdam ve yatırım alanları yeni iş sektörleri daha büyük katılım, daha büyük fırsat eşitliği şansı anlamına gelmektedir Projenin Diğer Sosyal Etkileri Projenin yukarıda anlatılan sosyal etkileri yanında gelecek yıllarda gittikçe artan oranda yeni sektör faaliyet alanlarına dönük yatırımlar yapılacağına inanıyoruz. Özellikle IT alanında (Bilgisayar desteği veren hizmet şirketleri, ofisleri, yazılım şirketleri, donanım satış şirketleri, patent ofisleri, proje yazım ve yönetim hizmeti veren şirketler, endüstriyel ve üretim verimliliği planlaması yapan hizmet şirketleri, tercüme hizmetleri veren şirketler, uluslararası ticaret ve hukuk desteği veren hizmet şirketleri, endüstriyel ürün tasarımı ve modellemeler yapan hizmet şirketleri, sertifikasyon ve akreditasyon hizmeti veren firmalar, sertifikalı eğitim veren firmalar, özel amaca uygun ambalaj, sarf malzemeleri desteği veren hizmet şirketleri, kimya sanayi sarf malzemeleri ve ara ürün üreten firmalar,.vb gibi) bölge için yenilik taşıyan birçok yeni istihdam alanı imkanı doğacaktır. Bu gelişmeye paralel olarak Çorum un çevre ilçe ve illerden göç alacağını özellikle üniversitesinin büyük gelişme göstereceğini, bunun sadece üniversite ölçeğinde kalmayıp gelişen ekonomiye ve sosyal yapıdaki değişikliklere paralel yaygın etki sonucu tüm eğitim seviyelerinde ve yaşam alışkanlıklarında da kendini göstereceğini (yeni ana okulu, özel okul, dershaneler, yeni alışveriş merkezleri, sosyal hizmetler veren merkezlerin açılım) bunlarında yeni istihdam alanları yaratacağını öngörmekteyiz. Çorum ilinin en büyük zenginlik kaynaklarından birisi de sahip olduğu Turizm potansiyelidir. TGB içerizinde kurulacak bu alana dönük firma faliyetleri ile Çorum un bu hala bakir olağanüstü zenginliği de birçok yatırımcının ilgisini çekecek ve bu alana dönük yenilikçi ve yüksek gelir getirici yatırımlar yapılacaktır. 147

149 15.4. BÖLGESEL ANALİZ Çorum TGB bölgesinin bölgesel düzeyde etkilerinin çok fazla ve çok yönlü olacağını öngörmekteyiz. Aslen bölgesel kalkınmanın sağlanabilmesi, bölgelerin özelliklerine ve ihtiyaçlarına göre şekillenmiş inovasyon sistemlerinin, yönetim biçimlerinin, politikaların ve politika uygulama araçlarının geliştirilmesiyle mümkündür. İnovasyon sistemi olarak adlandırılan bu yapı içinde başarılı sonuçların elde edilmesi aktörler arasındaki ilişkinin sıklık ve kuvvetine bağlıdır. Başarılı bir bölgesel inovasyon sistemi büyük oranda insanlar ve insanlar arasındaki ilişkiye bağlı bir süreçtir. Tekil olarak insanların bilgi ve becerilerinin toplamı insan sermayesi olarak adlandırılabilir. Toplumun davranış ve düşünce alışkanlıklarından ortaya çıkan bir diğer olgu ise Toplumsal sermayedir. Toplumsal sermaye, bireyler arasındaki bağlantıları (toplumsal ağlar ve bunlardan kaynaklanan güven ve paylaşım normları) ifade eder. Bölge içindeki toplumsal sermaye (toplumsal ağlar, bilgi paylaşımına açık ortam ve yenilik isteği) ile birleşen insan sermayesi, bölgede hızlı bir şekilde öğrenme, sonuçta da gelişme sürecini tetikleyebilir. Türkiye de Ar-Ge nin sadece yüzde 17 sini geliştirme çalışmaları oluşturmaktadır. Temel araştırmaya ayrılan pay ise bazı gelişmiş ülkelerden de fazladır. Yayın sayıları açısından bakıldığında Türkiye nin düşük bir performans gösterdiği söylenemez. Ancak akademik çalışmaların sanayi ile işbirliği içinde yürütüldüğünü iddia etmek imkânsızdır. Örneğin G. Kore ve Türkiye nin yayın performansları birbirine yakın iken patent sayıları çok farklıdır. (G. Kore nin yayın sayısı yaklaşık iki kat iken patent sayısı 100 kat fazladır - Güney Kore inovasyondaki başarısını nelere borçlu? Türkiye için Çıkarımlar, TEPAV Raporu,2010 s.12). Bu veri hemen her ortamda ifade edilen üniversite sanayi işbirliğinin sağlanamadığı fikri ile birebir uyuşmaktadır. Türkiye deki sistem bütüncül değildir ve bilim, teknoloji ve sanayi politikalarının bütünleşmediği bir tasarım problemi vardır. Üniversite sanayi işbirliklerinin kurulmasında Teknoloji Geliştirme Bölgeleri büyük önem taşımaktadır. İşte projede amaçlanan Çorum sanayisinin altyapısındaki bu eksikliği bir an önce gidermek amacı ile Çorum Organize Sanayi Bölgesi içinde TGB kurulmasını sağlamaktır. Böylelikle toplumsal ağların işleyişinde organizasyonel altyapı eksikliğinin büyük bir açığı giderilmiş olunacak ve çeşitli sektörlerde faaliyet gösteren sanayi çevresine, üniversite yaşamı ve bilim geliştirmesine, toplumsal hayata ve sonuçta ülke ekonomisine büyük katkı verilmiş olunacaktır 148

150 Aslen Çorum uzun yıllardır vermiş olduğu mücadele dikkate alındığında böyle bir desteği sadece il olarak değil ülke ekonomisinin bir gerekliliği olarak çok önceden hak etmiştir. Çünkü inovasyonda başarının ana şartlarından biri işbirliği olduğundan toplumsal sermayenin gücü, bölgenin inovasyona dayalı kalkınmasının belirleyici unsurlarındandır. Bir başka deyişle toplumun davranış ve düşünce alışkanlıkları bölgenin kalkınması için hayati öneme sahip bir değişkendir. Bu faktör, bazı illerin daha çok kamu yatırımı ve eğitim desteği aldığı halde istenilen düzeyde sanayileşemezken daha az kamu yatırımı ve eğitim desteği alan diğer bazı illerin sanayileşme alanında model olabilecek şekilde yüksek rakamlar sergilemesini açıklamaktadır. Bu farklılık DPT nin de dikkatini çekmiş ve kalkınmanın bulunduğu bölgeden hızlı bir şekilde gerçekleştiği bu iller Yeni Sanayi Odağı olarak adlandırılmıştır ve Çorum ili de bu iller arasında anılmıştır. Çorumun içinde yer aldığı TR 83 Bölgesinde sanayileşme iki ana yöntem üzerinde gerçekleşmiştir. Bunlardan birincisi, özel kesim ağırlıklı, zaman içinde geniş bir döneme yayılmış ve küçük ilerlemelerden oluşan, küçük sermaye birikimlerinin ortaklıklar yoluyla birleştirilmesiyle ve içsel dinamiklerle oluşan Çorum modelidir. İkincisi ise, kamu kesimi ağırlıklı ve bu nedenle dışsal kararlara bağlı, zaman içinde bir dönemde ve yoğunlaştırılmış biçimde başlatılan, ileri teknolojili ve yüksek verimliliğe dayalı Tokat (tarihsel olarak Turhal Şeker Fabrikası ile kamu kesimi eliyle sanayileşmeyi başlatan) modelidir. Çorum, döneminde bölge illeri arasında sanayi sektöründe hem birikimli büyümede hem de yıllık ortalama olarak büyümede en yüksek büyümeyi oranını gerçekleştiren il olmuştur. Çorum sanayisinin bu yapısı gelişim için gittikçe önemli hale gelen girişimcilik ve yenilikçilik konularında desteklenmeye değer bir yapı olduğunu göstermektedir. Çorum sanayileşme açısından ilginç bir gelişme göstermiş ve 1980 sonrasında kendi küçük birikimlerini ve kendi girişimci gücünü örgütleyerek, kamu yatırımlarının oldukça az katkısı ile, bir sanayi kapasitesi yaratmayı başarmıştır. Çorum, küçük ve orta ölçekli girişimlere dayanarak nasıl bir sıçrama sağlanabileceği konusunda bölgedeki ilk örneklerdendir. Bu modelde sanayileşme, birinci aşamada küçük ölçeklerde yerel kaynağa bağlı (gıda ve taştoprak sanayileri) olarak başlamış; ikinci aşamada bu sanayiler için makine ve diğer ekipmanı üreterek genişlemesine devam etmiş ve son aşamada, yerel ham maddeye bağlı olmaksızın (ve ülkenin herhangi bir yerinde yer seçebilecek), ülke pazarına, hatta uluslararası pazarlara yönelik yeni üretim konularında faaliyet gösteren sanayilerin ortaya çıkması şemasına göre gelişmiştir. (DPT) Çorum Modeli, bazı bakımlardan öğrenme sürecine katkısı olabileceği düşünülen bir modeldir. Model, daha çok kamu yatırımlarıyla gelişen Samsun Modeli nden kesin olarak ayrılmaktadır. 149

151 Samsun un içine girdiği durağanlığın, kamu yatırımlarına aşırı bağımlılıktan kaynaklandığını savunan görüşler vardır. Buna karşılık Çorum örneğinde görüldüğü gibi, verimli olarak çalışan kamu yatırımlarının çevrelerinde olumlu bir hareketlenme yaratmaları, ilk hızın verilmesinde ve sanayileşme fikrinin/ kültürünün olgunlaşmasına katkıları olduğu da görülmektedir. Çorum la, gelişme hızı oldukça düşük kalan Samsun arasında bir konumda olan Merzifon, bölgenin sanayi gelişmesinde özel kesimin girişimci gücü ile sıçrama yapma çabasında olan diğer bir merkezdir. Bölgenin ekonomik açıdan durumunu ve sanayileşmesiyle ilgili koşulların oluşumunu biraz daha yakından incelemek için, kredi ve mevduat durumuna bakılabilir. Bölgenin tasarruf sahipleri tasarruflarını değerlendirirken risk almayı seven bir biçimde davranmaktadır. Firmalar yatırımlarda genellikle özkaynak kullanmaktadır ve kredi kullanım oranları çok düşüktür. Ortalama özkaynak kullanımı yüzde 80 civarındadır. Özellikle buluşçu bir yaklaşımla gelişmiş olan sanayileşme sürecinin bölgenin diğer kentleri üzerindeki etkisi gözlemlenebilir hale gelmektedir. Kentleşme ve kentteki yaşam kalitesini artırıcı doğrultuda gösterilen çabalar da, kentin gelişmesine yardımcı olmaktadır. Çorum un sanayi odağı olarak ortaya çıkmasında, 1980 li yıllarda verilen teşviklerin bölgedeki yerel sermaye tarafından çok iyi değerlendirilerek kendi bölgelerine yatırım yapmalarının önemli bir rolü olmuştur. Makine imalatının gelişimi ile ivme kazanan bölge sanayileşmesi, giderek sermaye birikimi yaratarak, devlet desteği ile yeni sektörlerde yatırım imkânına ulaşmıştır. Çorum da küçük aile firmalarının çoğunlukta olduğu, fakat yeni girişimlerde ortaklıkların arttığı gözlenmektedir. Ancak iş çevrelerinde en güvenli iş sahipliliği yolu olarak hala aile şirketi yapısı görülmektedir. Bölgede ağ türü üretim ilişkilerinin gelişmemiş olması, uluslararası pazara direkt ulaşmada engel teşkil etmektedir. Uluslararası ilişkilerin sağlanmasında, enformel kanallar (eş, dost akraba ilişkileri vs.) kullanılmaktadır. Bölgede işgücünün niteliği düşüktür. Bazı sektörlerde bilgi birikimi ve tecrübe bölgenin avantajıdır Bir kısım uzmanlar Samsun un içine girdiği durağanlığın, kamu yatırımlarına aşırı bağımlılıktan kaynaklandığını savunurken buna karşılık Çorum örneğinde görüldüğü gibi, verimli olarak çalışan kamu yatırımlarının çevrelerinde olumlu bir hareketlenme yaratmaları, ilk ivmenin verilmesinde ve sanayileşme fikrinin/kültürünün olgunlaşmasına katkıları olduğu da görülmektedir. Yerel sanayi ve kaynaklar Çorum sanayisinin gelişmesinde önemli bir rol oynamıştır. Birinci kuşak firmalar küçük yerel sermaye ile kurulurken, bu firmaların üretimden elde ettikleri birikimlerle ikinci kuşak yatırımlar daha öncekilere göre daha büyük ölçekli ve farklı sektörlerde olmuştur. Artan sayıda girişimcinin bu süreçte elde ettiği birikim ve deneyimler sonucunda ikinci, üçüncü fabrikalarını kurdukları gözlenmiştir. 150

152 Görüldüğü gibi Çorum bölge içerisinde olumlu yönde önemli ölçüde farklılaşmaktadır. İmalat sanayi istihdam verileri içinde TR 83 bölgesinde Çorum ilini geçen tek il az farkla Tokat dır. Ancak bu ilin kamu yatırımları ile büyüdüğü unutulmamalıdır. Bu nedenle Çorum da gerçekleştirilecek bir destek faaliyetinin ilin sosyal, kültürel ve ekonomik unsurları ile birleşerek çok daha etkin sonuçlar doğuracağı aşikardır. Benzer bir sonuç TR 83 bölgesi içindeki GSYİH rakamlarında da görülmektedir. Herhangi bir bölgede başarılı bir Ar-Ge ve inovasyon ortamının oluşması için; 1- Değişime, yeniliğe ve bilgi paylaşımına açık bir sosyal ortamın olması, aktörlerin yeni ürün ve teknik geliştirme açısından motive olmuş olması. 2- Belirli avantajlara sahip ateşleyici bir bölgesel faktörlerin olması, (bu, belli bir sektör olabileceği gibi üniversite ve teknokent gibi ortamlar da olabilir). 3- Dinamik, gelişmekte olan sanayiler ve bunlarla ilişkili iş çevreleri olması gerekmektedir. Çorum ili yukarıdaki bu parametrelerin hepsini olumlu yönde karşılamaktadır. Herhangi bir bölgede bölgesel inovasyon sistemlerinin işleyişini olumsuz etkileyen faktörler ise şu şekilde sıralanabilir (Kaynak: Bölgesel İnovasyon Merkezleri: Türkiye İçin Bir Model Önerisi) Organizasyonel eksiklik: Bölgesel düzeyde etkin sistemin kurulması için gereken aktörlerin eksikliği (örneğin, araştırma kurumlarının olmaması, inovasyon aracı kuruluşlarının bulunmaması gibi). Bu sorunun sistem üzerinde yaratacağı olumsuz etki, kısa vadede, yakın bölgelerde ihtiyaç duyulan hizmetleri sunan kuruluşlarla bağlantıların kurulması ve bu kuruluşların sisteme eklenmeleri ile azaltılabilir. Kabuğunu kıramama: Bölgedeki sanayi kuruluşlarının yıllardır aynı teknolojiyle aynı pazarlar için çalışıyor olması ve uzun vadeli stratejik hedefler ortaya koyup yeniden yapılanamaması olarak ifade edilebilen bu sorun, bölgesel inovasyon ağının dışarıdan farklı aktörlere açılması ve bölge içinde sektörler arası etkileşimin teşvik edilmesiyle aşılabilir. Sistemin aktörleri arasındaki parçalanmışlık: Bölgedeki kuruluşlar arasında iletişim, koordinasyon ve işbirliğinin olmaması durumudur ve temelde bölgedeki aktörler arasındaki güven ve ortak vizyon eksikliğinden kaynaklanır. İşbirliğini artırıcı eylemler, ortak çıkarlar için çalışma konusunda motive edici önlemlerle bu sorun aşılabilabilir. Çorum ilinde TGB başarısı için aşılması gereken bu olumsuz faktörlerin tamamı da mevcuttur 151

153 15.5. DUYARLILIK ANALİZİ Ekonomik ve Finansal fayda maliyet göstergelerine etki edebilecek ve fizibilite raporuna temel oluşturan bazı temel parametrelerin farklı değerler alması halinde analizlerde ve göstergelerde ne tür değişiklikler oluşacağı araştırılmıştır. Analiz sonuçlarının bu parametrelere olan duyarlılığı, iyimser ve kötümser senaryoların sonuçları incelenmiştir. Bu bağlamda en olası parametre değerlerinin kullanıldığı (yukarıdaki bölümlerde analiz sonuçları sunulan durum) ana senaryo olarak adlandırılmıştır. Ana senaryoda %7,5 olarak kabul edilen indirgeme oranı için Tablo de belirtilen faiz değerlerinin min. (6,00) ve max. (10,25) değerleri kullanılarak iki yeni duyarlılık senaryosunu oluşturulmuştur. Benzer şekilde ana senaryoda 12,5 TL olarak belirlenen metrekare başına ofis kirası bedeli 10 Tl/m2 ve 15 TL/m2 olacak şekilde 2 ayrı duyarlılık senaryosu daha oluşturulmuş. Son olarak ana senaryoda her yıl için baz alınan ofis alanları kullanım oranlarının her yıl için %5 azaltıldığı ve arttırıldığı durumların incelendiği iki alternatif senaryo daha bulunmaktadır. Toplamda bu 6 farklı duyarlılık senaryosu için ekonomik ve finansal analizler yeniden gerçekleştirilmiştir. Analiz sonucunda ortaya çıkan finansal ve ekonomik indirgenmiş net akım tabloları aşağıda sunulmuştur Teknokent Kapasite Doluluk Oranları Duyarlılık Analizi i. Her yıl için doluluk oranı yüzde 5 puan azaltılmıştır. Tablo İndirgenmiş Nakit Akımı Tablosu Öz Sermaye Yatırımı Açısından (Doluluk - %5) 152

154 (Doluluk - %5) Tablo İndirgenmiş Nakit Akımı Tablosu Toplam Sermaye Yatırımı Açısından 153

155 Tablo İndirgenmiş Kaynak Akımı Tablosu (Doluluk - %5) 154

156 155

157 ii. Her Yıl için Doluluk oranı yüzde 5 puan arttırılmıştır. Tablo İndirgenmiş Nakit Akımı Tablosu Öz Sermaye Yatırımı Açısından (Doluluk + %5) 156

158 Tablo İndirgenmiş Nakit Akımı Tablosu Toplam Sermaye Yatırımı Açısından (Doluluk + %5) 157

159 Tablo İndirgenmiş Kaynak Akımı Tablosu (Doluluk + %5) 158

160 İndirgeme Oranı Duyarlılık Analizi iii. Her Yıl için İndirgeme Oranı %6 Olarak Hesaplanmıştır = %6) Tablo İndirgenmiş Nakit Akımı Tablosu Öz Sermaye Yatırımı Açısından (Faiz 159

161 (Faiz = %6) Tablo İndirgenmiş Nakit Akımı Tablosu Toplam Sermaye Yatırımı Açısından 160

162 Tablo İndirgenmiş Kaynak Akımı Tablosu (Faiz = %6) 161

163 162

164 iv. Her Yıl için Yıllık Faiz Oranı %10,25 Olarak Hesaplanmıştır Tablo İndirgenmiş Nakit Akımı Tablosu Öz Sermaye Yatırımı Açısından (Faiz = %10,25) 163

165 Tablo İndirgenmiş Nakit Akımı Tablosu Toplam Sermaye Yatırımı Açısından (Faiz = %10,25) 164

166 Tablo İndirgenmiş Kaynak Akımı Tablosu (Faiz = %10,25) 165

167 Teknokent Metrekare Kira Bedeli Duyarlılık Analizi v. Yıllık Metrekare Kira Bedeli 10 TL Olarak Hesaplanmıştır Tablo İndirgenmiş Nakit Akımı Tablosu Öz Sermaye Yatırımı Açısından (10 TL/m2) 166

168 (10 TL/m2) Tablo İndirgenmiş Nakit Akımı Tablosu Toplam Sermaye Yatırımı Açısından 167

169 Tablo İndirgenmiş Kaynak Akımı Tablosu (10 TL/m2) 168

170 vi. Yıllık Metrekare Kira Bedeli 15 TL Olarak Hesaplanmıştır Tablo İndirgenmiş Nakit Akımı Tablosu Öz Sermaye Yatırımı Açısından (15 TL/m2) 169

171 (15 TL/m2) Tablo İndirgenmiş Nakit Akımı Tablosu Toplam Sermaye Yatırımı Açısından 170

172 171

173 Tablo İndirgenmiş Kaynak Akımı Tablosu (15 TL/m2) 172

174 Duyarlılık Analizi Senaryoları Sonuçlarının Ana Senaryo ile Fayda Maliyet Göstergeleri Açısından Karşılaştırılması Duyarlılık analizi sonuçlarının özetine Tablo de yer verilmiştir. Tablo Duyarlılık Analizi Sonuçları Özet Tablosu Tablo incelediğinde ortaya çıkan temel gözlemler aşağıdaki gibi özetlenebilir. - Ekonomik Fayda Maliyet Göstergeleri indirgeme oranı dışında kalan diğer iki parametredeki değişimlere çok fazla duyarlı değildir. - Genel olarak finansal fayda maliyet göstergelerinin en çok değişim gösterdiği senaryolar indirgeme oranındaki sapmaların oluştuğu senaryolardır. Ancak finansal fayda maliyet göstergeleri diğer parametrelerdeki değişimlere de duyarlıdır. - Ekonomik Fayda Maliyet Göstergelerinin en düşük değerlere ulaştığı senaryo indirgeme oranının %10,25 olduğu senaryodur. 173