Fatına Yılmaz. tlenş!m TEKNİKLERİ VE D!Nİ 1LET1Ş!M Hökelekli. Yılmaz SORUNU. Ali Bulut. nru ılıl" "'~'"-""''--.n.ı~ru,,.-uu

Transkript

1 HURA..PE İLE MÜCADELEN1N N1CELİGİ VE N1TEL1Gİ ÜZERİNE Seyfettin Erşahin KADlNLAR ARASINDAKİ HURAFELER VE İSlAM'ıN HURAFELERE.un. "'- '" Fatına Yılmaz tlenş!m TEKNİKLERİ VE D!Nİ 1LET1Ş!M Hökelekli Y1JRTDIŞI CAM1 VE CAM1 Yılmaz D!N HİZMETLERİ ANLAMLI KA VRAMLARJN SORUNU ;<,~,.~#',..._ Ali Bulut HlJKUKUNDA ANNENİN ÇOCUGUNU EMZİRMES1N1N fiu.&j.y!.u Hilal. Duman İKİ DÜNYA SA V AŞI ARASI DOJ\ffil\IIDE BULGARİST AN ınu.:>.wt.jıvucu-.ı..d'u'..ı.nın nru ılıl" "'~'"-""''--.n.ı~ru,,.-uu KADTh."'N ESTETiK AÇISININ EVE YANSIMASI Erdemli ilt: 42" Sayı: 1 " cak-şubat-mart 06.

2 KADININ ESTETiK BAKlŞ AÇlSININ EVE YANSIMASI Özet: Kadriye ERDEMLi* Estetik, İslam dünyasında "ölçü ve ahenk güzelliği" olarak tanımlanır. İslam estetik anlayışının temelinde tevhid inancı vardır. Estetik sadece sanat ürünleriyle ilgili bir kavram olarak düşünülmemelidir. Kendisi bizatihi güzellik mesajı olan Kur'an'ın perspektifinden bakıldığında; varlık dünyası ve insan, bütünüyle evren estetik bir yapıdır. Süslenme ve süs kavramı çağdan çağa, inanışiara ve kültürlere göre değişiklik arzetse de; kadındaki güzel olma, güzelliği artırma, güzel yapma arzusu değişmemektedir. Bu nedenle İslam kültüründe kadınlara -süslenme konusunda- daha çok tolerans tanınmıştır. Kadının estetik anlayışını bu çalışmada; "Giyim kuşamda estetik, ev dekorasyonunda estetik ve davranışta estetik" başlıklarıyla ele alınmaktadır. Anahtar Kelimeler: İslam, Kadın, Estetik The Retleetion of the Women's Esthetic Understanding to the Household Abstract: The esthetics is defıned as "measure and beauty of the harmony" in lslamic terminology. The idea of the monotheism, oneness of the God, doruinates the limits of Islamic understanding for esthetics. The term "esthetics" should not be perceived asa concept which only deals with fıne arts. From the Qur'anic point of view, the existence, the humanity and the un i verse are structures which have entirely esthetical foundations. On the one hand the notion of fınery, beauty, make-up and dressing up differ from age to age or depend on different beliefs and cultures, on the other, * Küçükçekmece Müftülüğü V aizesi 131

3 DİYANET İLMİ DERGİ CİLT: 42 SAYI: 1 the desire for being beautiful and to make things more acceptable than before or to improve the idea of beauty for ladies keeps its way unchangingly constant throughout history and as a result of this, Muslim women have been tolerated and allowed to have make-up, dressing up in Islamic culture within Qur'anic boundaries since the time Islam appeared. The woman's understanding of the esthetics is divided into three parts in this research: Esthetics in Dress and Finery, Esthetics in Home Decoration and Esthetics in Behaviors. Key Words: Islam, W oman, Esthetic A- Estetik Bir ilim olarak değerlerle meşgul olan estetik; Arapça'daki karşılığı ilm'ülcemal olup, "güzellik bilimi" demektir. Güzel duyu, duygu ilmi, bediiyyat 1 ve şeklin ötesindeki güzellik 2 olarak da tanımlanabilir. Güzelliğin mahiyeti, ilkeleri, sanatla ilgili değer yargıları, güzellik teorileri gibi konuları araştırır. İslam'ın estetik anlayışında sadece fiziki görünüm ön planda olmasa da; bir eserin veya nesnenin estetik olabilmesi için ölçü, ahenk, denge ve uyum gibi niteliklerin bulunması gerekmektedir. İslam dünyasında "ölçü ve ahenk güzelliği" olarak tanımlanan estetik, yüce yaradanın "Cemal" sıfatının tecellisi olarak değerlendirilir. Yüce Allah (cc), yarattığı her şeyi bir ölçü ve ahenk içinde yaratmıştır. O'nun yaratmasında bir eksiklik ve uyumsuzluk bulunmaz. 3 Güzel olan, tarih boyunca sevilmiştir. Güzele meyil fıtridir. İnsan yaratılışı gereği güzel olanı seçer, güzel olana meyleder. İnsanın estetik bakışla gördükleri, estetik duyuşları, edindiği estetik tecrübe, şiir, musiki, hat, minyatür, tezhip olarak ifade edildiğinde ise, sanat eseri ortaya çıkmaktadır. İslam estetik anlayışının odak noktasını tevhid inancı ve tenzih düşüncesi oluşturur. Tevhid, Allah'ın, sonradan yaratılan varlıklardan ontolojik olarak ayrı olmasının bir ifade biçimidir. 4 Allah hiçbir varlığa benzemez ve O, her 1 TDV İslam Ansiklopedisi, İlmü'l-Cemal maddesi, (madde yazarı Beşir Ayvazoğlu), İstanbul, c. 22, s. 146 ; Ramazan Altıntaş, İslam Düşüncesinde Tevhid ve Estetik ilişkisi, Pınar Yayınları, İstanbul 2002, s Nusret Kaya, Evrenin Sembol Diliyle Psikoestetik, Sistem Yayıncılık, İstanbul 1999, s Mülk, 3. 4 İsmail R. Faruki, Tevhid, (Çev: Dilaver Yardım, Latif Boyacı), İnsan Yayınları, İstanbul 2003, s. 27; Altıntaş, s

4 KADININ ES TETİK BAKlŞ AÇlSININ EVE Y ANSlMASI türlü tasavvurun üzerindedir. ":. O'nUn benzeri hiçbir şey yoktur... " 5 ayetinde Yüce Yaratıcı kendi zatını bu şekilde anlatmıştır. Tevhid ve tenzih anlayışları bağlamında sanatta soyut bir düşünce hakim olmuş, müslüman sanatkarlar temsil ve tasvirden özellikle kaçınmışlardır. Müslüman sanatkar, yaratmanın Allah'a mahsus olduğu inancından hareketle stilizasyona yönelir, benzetme biçiminden özellikle kaçınır ve sanat faaliyetleriyle estetik bir zevk uyandırmakla beraber, cemal sahibine işaret etmeyi gaye edinir. Müslüman sanatkarın tasvirlerden ve temsil süslemesinden kaçmasının nedeni, özellikle İslam'ın ilk devirlerinde canlı varlıkların tasvirine karşı alınmış olan tavırdır ki, bunun temelinde o devirde somut bir şekilde cereyan eden putperestlikle mücadele şuuru yer almaktadır. Yoksa, Kur'an-ı Kerim'de tasviri kesin yasaklayan bir ayetten veya canlı figür yapmayı yasaklayan bir yargıdan kaynaklanmamaktadır. 6 Müslüman sanatçıya göre, estetik veya güzelliğin taşıdığı mana beş duyu ile sınırlandırılamaz. İmam Gazali özetle "hayal ve duyu aleminin varlıklarında sıkışanlar, güzelliğin endam ve tenasüp, şekil ve suret güzelliğinden ibaret olduğunu zanneder. Onlara göre güzel, gözün güzel gördüğü şeydir. Onlar çoğunlukla şahısların güzelliklerine takılıp kalırlar. Görülmeyen, tahayyül edilmeyen, şekil ve renk almayan herhangi bir şeyin güzelliğinin algılanamayacağını sanırlar. Güzelliği sadece somut varlıklarla sınırlamak hata/ıdır. Her şeyin güzelliği kendisine layık olan kemalindedir. Hüsn ve cemal duyularla bilinmeyen şeylerde de vardır" 7 diyerek estetik anlayışa orijinal bir yorum katmıştır. Estetik bir kavram olan hüsn, Kur'an-ı Kerim'de beşeri münasebetlerle ilgili davranış modellerini nitelendim1ekte de kullanılmaktadır. Zira güzel yaratılan insanın davranışları da güzel olmalıdır. Zaten Kur'an'a göre, yüce Allah'ın rızası da "hasen" olarak nitelenen güzel davranışlaradır. "Allah sana ihsan ettiği gibi sen de iyilik yap ve yeryüzünde bozgunculuk isteme" 8 buyruğu davranışların estetiği bağlamında iyi okunmalıdır. İnsan ilim öğrenmek, iffet sahibi olmak, cömertlik, temizlik, rikkat, adalet, nezaket ve nezafet gibi niteliklere sahip olduğu oranda güzeldir. Yoksa güzellik sadece surete ait ve gözün görmesine bağlı bir tanımlama değildir. 5 Şura, Il. 6 Beşir Ayvazoğlu, Aşk Estetiği, Ötüken Neşriyat, İstanbul 2002, ss ; Altıntaş, ss İmam Gazali, İhyau Ulumi'd-Din, (Çev: Ahmet Serdaroğlu), Bedir Yayınevi, İstanbul 1975, c. 4, ss Kasas,

5 DİY ANET İLMİ DERGİ CİLT: 42 SA YI: 1 Estetik salt sanat ürünleriyle ilgili bir kavram olarak düşünülmemelidir. Kur'an-ı Kerim'de hüsn, ziynet, tayyib, cemal gibi kavramlarla bazan formel güzellikler, bazan da manevi ve ahlaki güzellikler ifade edilir. Zira, ahlaken pozitif olan davranışlar estetik bakımından da güzeldir. Kendisi bizatihi bir güzellik mesajı olan Kur'an'ın perspektifinden bakıldığında ; varlık dünyası ve insan, bütünüyle evren, estetik bir yapıdır. Bu yapının Ayet-i Kerimelerdeki tasviri de estetik güzelliğe birer delil teşkil etmektedir. Zira, alemleri ve insaniari yaratan Yüce Mevla'nın isimlerinden biri de Cemal'dir. O'nun isimleri de "el-hüsna=en güzel" olarak nitelendirilmiştir. "0, yaratan ve yoktan var eden, şekil veren Allah'tır. En güzel isimler O'nundur." 9 Allah'ın "El-Esma'ül-Hüsna" olarak bilinen isimlerinden yaratmayla ilgili olanların aynı zamanda estetik bir yönü de vardır. Bunlar, yaratıcının yaratmasındaki sanatı ifade ettiği gibi, insanda tazim ve tenzih hissi uyandırır. "Yaratanların en güzeli olan Allah'ın şam ne yücedir" 10 Yaradan, insanı "ahsen-i takvim=en güzel olarak"ıı yarattığını söylerken, insan da "yaratılanın, yaratandan ötürü" güzel olduğunu söyler. Yüce Allah insanlara güzel giyinmeleri için çağrıda bulunur : "Ey Adem oğulları, her mescitte ziynetinizi takının (güzel ve temiz giyinin)" 12 Yüce Yaradanın bu çağrısını ilk uygulayan şüphesiz ki her yönüyle güzellikte örnek olan Hz. Peygamber (s.a.s.) olmuştur. Hz. Peygamberin (s.a.s.) ve dolayısıyla İslam'ın dünya görüşüne göre, bir müslümanın hayatında sadelik, temizlik ve uyum esas olmalıdır. Hz. Peygamber (s.a.s.), Mescid-i Nebi'de saçı sakalı bir birine karışmış bir adamı gördüğünde ondan saç ve sakalım düzeltmesini ister. Adam kendisine söyleneni yerine getirdikten sonra Peygamberimiz, saçı-başı dağınık dolaşmasından bu durumun daha güzel olduğunu söyler. 13 Yine, Peygamberimiz (s.a.s.) üstü başı kirli olan başka bir adam gördüğünde, onun hakkında da; "şu adam elbisesini yıkayacak bir şey 9 Haşr, Mü'minun, 14. ll Tin,4. 12 Araf, İbrahim Canan, Hadis Ansiklopedisi, Kütüb-i Sitte, Akçağ Yayınları, İstanbul t.y., c. 7, s

6 KADININ ES TETİK BAKlŞ AÇlSININ EVE Y ANSlMASI bularnıyar mu"i 4 diyerek, insan kişiliğinin tecessümü olan estetik görünümün başkaları üzerindeki derin etkisini dile getirmiştir. Rasul-ü Ekrem (s.a.s.), gerek Mekke döneminde gerekse Medine döneminde, insanları etkileme açısından fiziki yapısı ve kıyafetleri düzgün olan ilk müslümanlardan Mus'ab b. Umeyr ve Dıhyet'ül-Kelbi gibi bazı genç sahabeleri davet çalışmalarında görevlendirmiştir. Zira estetik görünümün insanların kişiliği üzerinde ve muhatapları etkileme açısından önemi bilinmektedir. ıs Hz. Peygamberin (s.a.s.), disiplinli bir hayat yaşama, saçını ve sakalım düzeltme, güzel koku sürünme ve konuşma tarzı gibi konulardaki estetiğe verdiği önemi insanlar arasındaki ilişkilerde de görmekteyiz. Mesela oğlu İbrahim'i kabre defnettikten sonra etrafındakilere toprağın düzeltilmesi konusunda talimatta bulunur. Bunun vahiy olup olmadığı kendisine sorulunca, Hz. Peygamber "hayır, göze hoş gelsin" buyurmuştur. Bu davranış hayatın her alanına estetik duygusuyla yaklaşılmasına temel teşkil edebilecek güzellikte bir söz estetiğidir. Zira mana olarak estetik de, insanda hoşlanma duygusudur. Hz. Peygamberin 'göze hoş gelsin' ifadesi de bunun tezahürüdür. ı 6 Keza, bir kabirde açık kalmış bir delik gören Hz. Peygamber bunun kapatılmasını ister. Kendisine "bunu yapmanın kabirdekine bir faydası olacak mı? " diye sorarlar. "Hayır, ona ne faydası, ne de zararı var, fakat dirilerin 7 gözünü rahatsız eder" diye cevap verir. ı Hz. Peygamber (s.a.s.) "iyilik, güzel huydan ibarettir...,ıs, "Allah güzeldir, güzel olanı sever ve kuluna verdiği nimetin eserini üzerinde görmekten hoşlanzr"ı 9 ; "Allah 'ım, hilkatimi güzel yarattığın gibi, ahlakımı da güzelleştir " 20 buyurarak, yaratılışın kökeninde güzel bir özün bulunduğunu, bunun davranışlara dökülmesi gerektiğinin mesajını vermiştir. B- Kadının Estetik Anlayışının Eve Yansıması Allah güzeldir, güzeli sever. Allah'ın yarattığı insan da güzeli sevmektedir. Fakat Allah'ın yarattığı kullardan kadınlar, güzeli daha çok sevmektedirler. Bu nedenle İslam kültüründe kadınlara -süslenme konusunda- daha çok tolerans tanınmıştır. Bu onların fıtratlarından gelen bir isteğe cevaptır. Her kadın güzel 14 Hadis Ansiklopedisi, c. 7, ss Ahmet Önkal, Rasulullah'ın İsldm'a Davet Metodu, Hibaş Yayınları, Konya 1984, ss ; Altıntaş, s Altıntaş, s Hadis Ansiklopedisi, c. 6, ss. 2 I İmam Nevevi, Riyazü 's-salih in, (Çev: Mehmed Emre), Bedir Yayınev i, İstanbul t.y., s Hadis Ansiklopedisi, c. 6, s Gazali, c. 3, s

7 DİY ANET İLMİ DERGi CİLT: 42 SA YI: 1 olmaya ve güzel görünmeye düşkündür. Süslenme ve süs kavramı çağdan çağa, inanışiara ve kültürlere göre değişiklik arzetse de, kadındaki güzel olma, güzelliği artırma, güzel yapma arzusu değişmemektedir. 21 Estetik algılayışı erkeğe göre daha güçlü kabul edilen kadın, tasavvufı bir inanışta ilahi aşkın sebebi kabul edilmiştir. Kadının erkeği yumuşatan, temizleyen, onu şefkat, sevgi ve merhamet gibi güzel duygulada dolduran bir özelliği vardır. Çok eskiden beri var olagelen bir kanaata göre, erkek ilahi aşka kadın sayesinde ulaşır. Evvela, kadına aşık olan erkeğin ruhu hassaslaşır, kalbi yumuşar, zihni saflaşır; daha evvel idrak edemediği yüksek ve kutsal gerçekleri kavrar hale gelir. Böylece kadın aşkının mecazi olduğunu, bunun bir de hakikisinin bulunduğunu, onun da Allah aşkından ibaret olduğunu anlar? 2 Kadının estetik algılayışının eve yansımasını üç başlık altında ele alabiliriz : 1- Giyim-Kuşamda Estetik, 2- Ev Dekorasyonunda Estetik, 3- Davranışta Estetik 1- Giyim-Kuşamda Estetik Tarih boyunca kadınlar giydiklerinin koruyucu ve dayanıklı olmasıyla yetinmemişler, giyeceklerinin estetik olmasına da özen göstermişlerdir. Giyim tarzı çağlara, inançlam ve kültürlere göre farklılık arzetmekle birlikte, kadın hep giyinmeyi, takınmayı, süslenmeyi sevmiştir. İnsanın yaratılışından itibaren giyim, hem bir ihtiyaç hem de süs olmuştur. İlk insanla birlikte, örtünınenin ve süslenmenin de başlamış olduğu bir hakikattir. Yüce Yaradan bu keyfiyeti "Ey Adem oğulları, size çirkin yerlerinizi örtecek giysi, süslenecek elbise indirdik" ayeti ile bildirmektedir. 23 Çağlar boyu-istisnalar dışında- kadınların giyim ve takılan erkeklere nazaran daha süslü olmuştur. Böylece kadın yaşayışında güzel giyinme, güzel takı takma ve süslenme çok ilgi çeken bir husus olarak varlığını devam ettirmiş, önemini korumuştur. 24 İlkel toplumlarda bile kadınlar önceleri deri ve atlardan; sonralan keten ve yün dokumalardan yaptıklan kıyafetlerini pililer yaparak ve meyve sularından çeşitli desenler çizerek kumaş havası vermek suretiyle güzel görünmek için çalışmışlardır. 25 Eski Mısırlılarda uzun etekler, boncuklar, beli sıkıca saran ve uçları ayaklara kadar uzatılan kemerlerle süslenmiş kadın kıyafetleri kullanılmıştır. 21 Seyyid Kutub, Kadın ve Aile, (Çev: Halit Yılmaz), İhtar Yayıncılık, İstanbul 1997, s Süleyman Uludağ, Sufi Gözüyle Kadın, İnsan Yayınları, İstartbul 1998, s Araf, Gönül Beyazıt Tizer-Neriman Sapmaz, Giyim Tarihi, İstanbul Matbaacılık, İstanbul 1965, s Tizer, s

8 KADININ ESTETiK BAKlŞ AÇlSlNlN EVE Y ANSlMASI Daha sonraki devirlerde ise, drape-fbüzgülü kumaşlar) ve şallar kadınları süsleyen kıyafetler olmuştur. 26 Anadolu kadınının giydiği çorap, şalvar, gömlekler ve şallar hatta baş süslemeleri sadece kadını süslemekle kalmamış, aynı zamanda farklı anlamlar yüklenerek işlenmiştir. Mesela çoraplara işlenen motiflere bakılarak giyenin ovalı mı, dağlı mı; bekar mı, evli mi olduğu anlaşılırmış. Giydikleri ketenden, ipekten, ham ipekten, bürümcükten yapılan gömleklerin yakası ve kol ağızları iğne oyalarıyla süslenirdi. 27 Anadolu kadınının giyiminde şal ve kemerler de aksesuar olarak karşımıza çıkıyor. Günlük elbiselerinin üstüne bağladıkları ve adına işlik dedikleri önlükleri bile süslü, işlemeli, boncuklu özel dokumalıdır. Tören kıyafetleri ise bindallı denen daha süslü ve daha özel kıyafetlerdir. 28 Anadolu kadınının baş süslemesi olarak karşımıza çıkan kaküller, fesler, işlemeler, fes üstüne krepler, yemeniler, yazmalar, oyalar, altınlar, gümüş süslemeler, takılar birer sanat eseri değerinde estetik görünüm arzetmektedir. 29 Kadınlar giyimlerindeki süslerini; yüzlerini, ellerini ve saçlarını boyayarak tamamlamak istemişlerdir. İlk çağlarda yüzlerini ve ellerini bitkisel veya madensel boyalarla boyayan kadınlar; gelişen imkan, şart ve kültüre göre bu temayüllerini devam ettirmişlerdir. Orta çağda ve günümüzde kına hala, kadınlar için hem el, hem ayak, hem de saç boyası ve süsü olarak kullanılmaktadır. Sürme de kadınların gözlerini süslemede ku11andık1arı bir materyal olarak bilinmektedir. 30 Kadınların estetik algıları ilk olarak bedenlerinde ve giyim kuşamlarında tezahür etmiştir. Bu durum bazan giyilen elbisede, bazan başa takılan bir taçta, bazan da yüzük ve gerdanlıklarda ortaya çıkmıştır. İlk çağlarda hayvanların dişlerinden yapıılan bilezik ve kolyeler zamanla 1 yerlerini altın ve gümüş takılara bırakmıştır. Takı da, kadınların hiçbir zaman vazgeçemedikleri estetik anlayışlarını tamamlayan bir unsur olmuştur. Hatırlanacağı üzere, Hz. Aişe'nin başına gelen itk hadisesi de, gerdanlığını düşürmesi, sonra da onu aramaya gitmesi 26 Tizer, s Nezihe Araz, Anadolu Kadının Giyim Sanatı, Kültür ve Sanat Dergisi, T. İş Bankası Yayınları, c. 1, sayı 3, Mart 1990, s Araz, s Araz, s Gülten Şen şafak, Doğal Orünlerle Güzellik ve Cilt Baktmı, Mozaik Yayınları, istanbul 2003, s Tizer, s

9 DİY ANET İLMİ DERGi CİLT: 42 SA YI: 1 nedeniyle vuku bulınuştur. 32 Bu olay bize, Peygamber eşının de, süslenme fıtratının tezahürlerinden olan takıyı taktığını göstermektedir. Kadınların bu süslenme fıtratlarına uygun olarak, İslam dini erkeklere yasak olan altın takılar ve ipekli giyecekleri kadınlara serbest bırakmıştır. 33 Bununla birlikte, müslüman kadının inanış ve kültürüne göre bir giyim, takı ve süslenme anlayışı oluşmuştur. Mesela, müslüman kadın tesertürlü giyime önem verdiği gibi; hayvansal motiflerden kaçınmış; gerek kıyafetlere gerekse takılara nar ağacı, kiraz, hurma gibi bitkisel motifler işlemiştir. 34 Bazı inanç ve kültürlerde, yüzükler ve kolyeler yılan, akre~ gibi hayvan figürleri ile süslenirken 35 6, hatta vücutlara dövmeler işienirken ; Müslüman Anadolu kadınının takısında ve yazmasında bitkisel figürler ve renkler anlam kazanmıştır. Mesela, mavi yazma, cennet sembolü; yeşil yazma, muradı; kara yazma, gece veya yası ifade etmiştir Ev Dekorasyonunda Estetik Giyimde olduğu gibi, kadının estetik anlayışı ev dekorasyonu ve süslemede de tezahür eder. İnsanlar evlerinin sağlam ve kullanışlı olmasıyla yetinmemişler, göze hoş gelmesi, uyumlu ve ahenkli olması için de gayret sarfetmişlerdil Çadır da olsa, saray da olsa, herkes kendi kültür ve estetik anlayışına göre evini süslemiştir. Kıl çadırlar bile kültürlere göre renklerle, nakışlarla ve simetrik döşemelerle güzel gösterilmeye çalışılmıştır. Yaşam tarzına ait estetik gayretiere Türk odalarının süslemesini örnek olarak gösterebiliriz. Odanın süslenmesi ahşap (oyma, çakma ve ajur olarak; yüklükler, dolap kapakları, tavanlarda ahşap süslemeler), alçı (ocak başlarında, tavanlarda, çiçekliklerde ), madeni süsleme, kalem işi süsleme, manzara ihtiva eden resimlerle süslemeler. Bütün bu süslere rağmen Türk odasında bu günkü evlerimizde olduğu gibi koltuk, masa benzeri büyük eşyalar yoktur. Sadece konsol denilen küçük sehpalar kullanılmıştır. Türk odasında halı ve kilimierin dışında pahalı ve lüks eşya yoktur. Sadelik ve tutumlulukla yerli bir konfor elde edilmeye çalışılmıştır. Odanın bir başka özelliği de, estetik görünümün yanında, kullanışlılığa önem verilmesi ve değişik amaçlara hizmet etme özelliğine sahip 32 Süleyman Ateş, Kur'an 'ı Kerim Tejsiri, Yeni Ufuklar Neşriyat, 1995, c. 4, s Vehbc Zuhayli, İslam Fıkhz Ansiklopedisi, Risale Yayıncılık, İstanbul 1994, c.4, s Araz, s Tizcr, s Tizer, s Araz, s ~--

10 KADININ ES TETİK BAKlŞ AÇlSININ EVE Y ANSlMASI olmasıdır. Orta alanda, yüklükten indirilen yataklarda yatılır. aynı yerde sini ile yemek yenilir. 38 Kalktıktan sonra, Bu odaların simetrilerine; göz alıcı, ince ve değişen renklerine rağmen; sade ve ferah görünmeleri, İslam süsleme sanatının özgünlüğünü yansıtmasındandır. Zira, estetik ifade eden her fıgür veya nesne, her parça veya hareket, her çizgi veya hikaye İslam'ın mensubu için bir hakikat veya iyilik içerdiği kadar, daha kuvvetli bir sebeple "tevhid"i ifade etmiştir. 39 Müslümanın çoğu hareketi dini bir münasebet veya mahiyet taşıdığından, Allah'ın kelamının da mümkün olan her dekoratif çevrede ve tabii ki evlerde göze ve kulağa hitap etmesi arzu edilmiştir. Müslüman dünyasının birçok köşesinde Kur'an pasajları yalnızca dini açıdan önemli nesneler üzerinde değil, aynı zamanda kumaşlarda, elbiselerde, kaplarda ve servis tepsilerinde, kutularda, mobilyalarda, duvarlarda hatta küçük yemek kaplarında süsleme motifleri olarak kullanılmıştır. Ayetler, hadisler, mutasavvıflann sözleri; atasözleri; Allah'ın, peygamberin ve halifelerin isimleri hat sanatının örnekleri olarak evleri de süslemiştir. Hanımlar evlerinin en güzel köşelerini hat sanatı örnekleri, tezhipler ve ebrulada süslemeyi bilmiştir. 40 Kadının kültürü ve inanışı ev süsleme anlayışında en etkili faktör olarak karşımıza çıkmaktadır. Bunun en bariz misali Hristiyan inanışına sahip bir kadının evi, tanrısal özellik atfettikleri Hz. İsa ve Hz. Meryem resimleri veya biblolarıyla süslenebilirken; müslüman hamının evinde nebati tarzda süslemecilik, hüsnü hat sanatı örnekleri göze çarpmakta, canlı fıgürüne ise rastlanmamaktadır. 41 Bu durum ise kadınların bu güzellikleri kendi anlayış ve inanışiarına göre yorumlamalarının tezahürüdür. Bu gün ise kadınlar, maddi ve estetik birikimleri miktarınca evlerini güzel yapma gayreti içerisindedirler. Masalarına örttükleri masa örtüsü, bir ömür alacak uğraş gerektiren ineelikle dokunmuştur. Masa örtüsünün, vitrin örtüsünün, sehpa örtüsünün uyum içinde olmasına çalışılması, bu günün ev tezyin estetiğine sadece bit küçük örnektir. 38 Haşim Karpuz, Türk Odası, Türk Aile Ansiklopedisi, T.C. Başbakanlık Aile Araştırma Kurumu, Ankara 1991, c. 2, ss İsmail Raci EI-Faruki-Luis Lamia EI-Faruki, İslam Kültür At/ası, (çev: Mustafa Okan Kibaroğlu Zerrin Kibaroğlu), İnkilap Yayınları, İstanbul 1999, ss EI-Faruki, İslam Kültür Atlas ı, s Altıntaş, ss ; Cihan Aktaş, Modernizmin Evsizliği ve Ailenin Gerekliliği, Beyan Yayınları, İstanbul 1992, ss

11 DİY ANET İLMİ DERGi CİLT: 42 SA YI: I Camiara yapılan çiçek vitraylarıyla, saksıdaki çiçeğin renk ve uyumuna da dikkat edilmesi bir estetik gayret olarak karşımıza çıkmaktadır. Bu örnekleri çoğaltabiliriz. Kadın, estetik düşüncesini her dönemde çizgiye, örgüye, sofrasına, kilimine, halısına ve duvardaki tablosuna kadar yansıtmış; duygu, düşünce ve inancını evine döşemiştir. Kadınların eve kattığı estetik gayretlerini Turuncu Dergisinde Zeynep Alphan şöyle dile getirir : "Nasıl oturur insan saatlerce bir koltuk üzerinde, gözü bir noktaya dikili, ellerine geçirdiği beyaz iplerini evire çevire, hiç sıkılmadan, bunalmadan... Kadın olmak budur herhalde. Her şeye bir değer katılır, o basit ip yumaklarına, yumakların birleşip birleşip oluşturduğu çiçek/ere, desen/er, çizgilere... İp lerden bir eser çıkar ortaya... Sahi bir dantel canlansa ne maharetli bir kadın olurdu kim bilir. Çünkü bir bir kadının kadın dantel örerken onu tutan yalnızca elleri değildir... Her şeyi, yaşamına girmiş her şeyi bilir dantel. Kim bilir dilini sökmenin bir yolu olsa neler anlatırdı... Bir örtüdeki sıklık ve s eyreklikten o anda onu örenin nasıl bir ruh hali içinde olduğu bile anlaşılabilir. " 42 Yazar, yazının devamında bu estetik çabanın bir başka yüzünü açıveriyor ve "yaşama tutunmak" diyor... Yaşama tutunmak Davranışta Estetik Kültürüroüzde zerafet ve nezafet, kadına daha çok yakıştırılan sıfatlardır. Hatta güzel haya, kadında daha çok beğenilir. Kadının davranış estetiği aile fertlerine, özellikle çocuklara eğitim olarak dönmekte ve örneklik teşkil etmektedir. Çocuğun görme, duyma ve algılama atmosferine akseden şeyler müspet, temiz ve öğretici olmalıdır. Bu ise günün çoğunda annesiyle hemhal olan bir çocuğun görmesi, duyması ve algılaması demektir. Kadın, yetişme tarzı, eğitimi ve inancı doğrultusunda düşüncesini; söz, karşılıklı konuşma ve davranış olarak ortaya koyar. Daha anne karnında iken annenin duygu ve düşüncelerinin, huyundaki güzellik ve çirkinliğin, inanışının çocuğu etkilediği bilimsel bir hakikat olarak karşımıza çıkıyor. 43 Annenin yediği helal veya haram gıda sadece anneyi değil, çocuğu da etkiler. Annenin sindirim sisteminde süt haline gelir ve çocuk ondan beslenir Zeynep Alphan,, "Dantel... Hayat Devam Ediyor", Turuncu Dergisi, Sayı : 3, 2003 Temmuz, s Luella Cole-John J. B. Morgan, Çocukluk ve Gençlik Psikolojisi, (Çev: Belkıs Halim Vassaf), Milli Eğitim Basımevi, İstanbul 2001, s Ali Özek, islam 'da Aile ve Çocuk Terbiyesi Sempozyumu, Açılış Konuşması, İl mi Neşriyat, s ~L

12 KADININ ESTETiK BAKlŞ AÇlSININ EVE Y ANSlMASI Yine kötü düşünce, günah olan tasavvur, batı! hayal; kadın sözkonusu olduğu zaman iki kişi aleyhine olacaktır. Biri anne, diğeri de anneden etkilenen çocuktur. Bütün bunlar bize gösteriyor ki, kadının estetik duyuş ve davranışında, babanın yoksun olduğu bir dizi terbiyevi görevler vardır. Kadın, en az otuz ay babanın sahip olmadığı etkiye sahiptir. Çocuğun taşınması ve sütten kesilmesi en az otuz ay olarak İslam inanç kültüründe yer almaktadır. Gözünü açtığı zaman kendisini gören çocuğu, annenin abdestli olarak emzirmesi, besınele ile yerden kaldırması gibi davranış biçimleri, dini duyguların çocuğa aksetmesini sağlar. Çocuk, ilk namaz kılan kişi olarak annesini görecektir. 45 Yalan söyleyen bir annenin çocuğuna "yalan söyleme" demesinin veya sigara içen anne-babanın çocuğuna "sigara içme" demesinin etkili olmayacağı bir hakikattir. Çünkü çocuğun nazarında davranışlarla sözler arasındaki tezat, onun anne-babasına olan güvenini sarsacaktır. Hatta çocuk, bir kez olsun annenin ya da babanın yalanını, davranış veya söz çelişkisini yakalarsa, annebaba onun nazarında güvenilmez biri olarak kalacaktır. O zaman ise sözlerin çocuk üzerinde bir etkisi olmayacaktır. Çocuk duyduğunu değil, gördüğünü öğrenir ve uygular. Çocuklar, anne ve babalarının tüm davranışlarını karbon kağıdı gibi aynen kopya ederler. 46 Daha ilerleyen yaşlarda kız çocukları annelerinin giyim tarzını, nezafet ve zerafet anlayışını, çocuk yetiştirme tutumlarını, insanlarla münasebetlerini aynen taklit edebilmektedir. Erkek çocuğu ise, annesinden gördüğü yemek kültürünü, davranış zerafetini, misafir ağırlama yöntemini, annesinin çocuk yetiştirme tarzını karısından bekleyebilmektedir. Annenin davranış estetiğinin çocukta tezalıürünü tecrübe eden atalarımız, "anasına bak kızını al" atasözü ile bu gerçeği vurgulamışlardır. Kadının dini duygu ve heyecanı; Kur'an-ı Kerim okuma, namaz kılma, hacca gitme ve zekat verme gibi ibadetlerle evde tezahür edecektir. Çocuğun bilincine ve benliğine yerleşen bu davranışlar, onun kafasından ve kalbinden ömür boyu çıkmayacaktır. Çocuk iken Allah'ı anlatan annenin sözleri, ilerleyen yaşlarda bile kulağında çınlayacaktır. Ralıman ve Rahim olarak anlatılan Allah kavramı, çocuğun zihninde, tek güvenilecek merhametin, yaradanın merhameti olduğu duygusunu verecektir. 45 Cevadi Amuli, Celal ve Cemal Aynasında Kadm (Çev: Ejder Okumuş), İnsan Yayınları, İstanbul 2003, s Haluk Yavuzer, Çocuk Eğitimi El Kitabı, Remzi Yayınevi, b.y. t.y., s. 97; Halit Ertuğrul, Ailedeve Okulda Çocuk Eğitimi, Nesil Basın Yayın, İstanbul2001, s

13 DİYANET İLMİ DERGİ CİLT: 42 SAYI: 1 Annesine güven duyan bir çocuk sopadan, tehditten, azaptan. değil; eğer bir şeyden korkacaksa, annesinin sevgi ve şefkatini kaybedeceğinden korkar. Annenin sımsıcak yüzünün ekşidiğini görmesi çocuk için yeter ve artar bir müeyyide olacaktır. Annenin, sunulan bir güzellik veya bir ikram karşısında teşekkür etme nezaketi, çocukta da teşekkür ve şükretme davranışını geliştirecektir. 142 ~..