TÜRK TORAKS DERNEĞİ EĞİTİM KİTAPLARI SERİSİ. Diş Laboratuvarı Çalışanlarında Silikozis Riski

Transkript

1 TÜRK TORAKS DERNEĞİ EĞİTİM KİTAPLARI SERİSİ Diş Laboratuvarı Çalışanlarında Silikozis Riski

2 Türk Toraks Derneği Eğitim Kitapları Serisi, solunum hastalıkları konusundaki güncel bilgiler ile hastalıklardan korunma, önlem ve tedavi bilgilerinin, anlaşılır ve kolay uygulanır şekilde hastalara ve birinci basamak sağlık hizmeti veren görevlilere aktarıldığı bir kitap serisidir. TTD MYK Toraks Kitapları Koordinatörü Prof. Dr. Hasan Bayram Koç Üniversitesi Tıp Fakültesi Göğüs Hastalıkları, İstanbul Türk Toraks Derneği Turan Güneş Bulvarı, No: 175/19 Oran-Ankara T F Yayın Hizmetleri Bükreş Sokak No: 3/20 Kavaklıdere-Ankara T F Basım Tarihi Eylül 2018 Türk Toraks Derneği Eğitim Kitapları Serisi nde yayınlanan Diş Laboratuvarı Çalışanlarında Silikozis Riski broşürünün basım ve yayın hakkı Türk Diş Hekimleri Birliği ve Türk Toraks Derneği ne aittir. Türk Diş Hekimleri Birliği ve Türk Toraks Derneği nin yazılı izni olmaksızın bu broşürün hiçbir bölümü basılamaz. Elektronik ve mekanik bir şekilde çoğaltılamaz ve kaynak gösterilemeden alıntı yapılamaz.

3 Diş Laboratuvarı Çalışanlarında Silikozis Riski Hazırlayan Doç. Dr. Nesrin Öcal Katkıda Bulunanlar Prof. Dr. Metin Akgün Prof. Dr. İbrahim Akkurt Türk Diş Hekimleri Birliği Genel Sağlık-Ağız Diş Sağlığı İşbirliği Komisyonu Türk Toraks Derneği Türk DişHekimleri Birliği

4 İÇİNDEKİLER Diş Teknisyenleri Dikkat!... 3 Silikozis Tedavi Edilebilir mi?... 4 Diş Laboratuvarında Çalışmakla İlişkili Diğer Potansiyel Sağlık Riskleri Nelerdir?... 4 Silikozis Nedir?... 5 Diş Teknisyenlerinde Silikozis Gelişebilir mi?... 5 Hangi Dental Malzemelerde Silika Bulunur?... 5 Diş Laboratuvarında Hangi Görevler Silika Maruziyetine Neden Oluyor?... 6 Diş Laboratuvarında Silikaya Maruz Kalma Nasıl Kontrol Edilebilir?... 6 Silikaya Maruz Kaldığımı Düşündüğümde Ne Yapmalıyım?... 7

5 DİŞ LABORATUVARI ÇALIŞANLARINDA SİLİKOZİS RİSKİ Diş Teknisyenleri Dikkat! Pek çok meslek grubu, solunumla alınan kimyasal ve tozlara bağlı olarak akciğer hastalıkları gelişimi için risk oluşturmaktadır. Bunlardan biri olan diş laboratuvarı teknisyenliği, eksik dişlerin tamamlanması için uygun protez ve tamamlayıcı malzemeleri üreten önemli bir meslek grubudur ancak işlem esnasında, kullanılan silika veya krom, kobalt, molibden gibi ağır metaller ya da akrilik reçine gibi karmaşık içerikli toz karışımlarına maruz kalınmaktadır. Bu maruziyete bağlı kişiler, akciğer sertleşmesi gelişen diş teknisyenliği pnömokonyozu başta olmak üzere, kronik bronşit, akciğer kanseri ve astım gibi bir dizi akciğer hastalığı için risk grubunu oluşturmaktadır. Hastalık çoğunlukla ileri döneme kadar herhangi bir şikayete neden olmadan akciğerde oluşan çok sayıda küçük nodüller ile karakterizedir. Silikozis, solunabilir kristalin silika tozunun solunması, akciğerlerde birikmesi ve biriken toza karşı oluşan ve sonu akciğerlerde nasırlaşmaya varan doku reaksiyonu sonucu gelişen önlenebilir bir mesleki akciğer hastalığıdır. Kristalin silika maruziyeti, madencilik, taş ocağı, kumlama ve seramik işlerinde tarihsel olarak ilişkili olmasına rağmen, diş laboratuvarlarında kullanılan bazı materyaller nedeniyle diş teknisyenlerini silikoz riskine maruz bırakabilir. Ancak protez yapımında silika dışında metallere ve lifsel minerallere de maruziyet nedeniyle akciğerlerdeki bu tablo saf bir silikozis olmadığı, diğer pnömokonyoz tiplerinin özelliklerini de barındırdığı için diş teknisyeni pnömokonyozu olarak tanımlanması daha uygundur. 3

6 TÜRK TORAKS DERNEĞİ EĞİTİM KİTAPLARI SERİSİ Silikozis Tedavi Edilebilir mi? Hayır. Silikozu tersine çevirmek veya ilerlemesini durdurmak için bilinen herhangi bir tıbbi tedavi yoktur. Bu hastalık sadece silika tozuna maruziyeti kontrol ederek önlenebilir. Temel yaklaşım silika maruziyetini tamamen önlemek olmalıdır. Silikozis belirlenen çalışanlarda ise toz maruziyeti hemen sonlandırılmalıdır. Silikaya maruz kalan işçiler akciğer kanseri gelişme riskini azaltmak için eğer içiyorlarsa sigarayı mutlaka bırakmalıdır. Diş Laboratuvarında Çalışmakla İlişkili Diğer Potansiyel Sağlık Riskleri Nelerdir? 1. Kan yoluyla bulaşan patojenler: Kan veya tükürük ile kontamine olmuş materyallere temas etmek yoluyla HIV, hepatit B ve C ajanlarına maruz kalınabilir. 2. Metil metakrilat: Protez ve plak yapımında kullanılan bu malzeme, inhalasyon, deri ve yutma yoluyla vücuda alınabilir. Göz, cilt ve solunum sistemini tahriş eder. Tekrarlanan ve uzun süreli maruziyet, sinir sistemi üzerindeki olumsuz etkilerin yanı sıra cilt hassasiyetine ve astıma neden olabilir. 3. Elektro-kimyasal maddeler: Elektrokaplama işlemi, diş laboratuvarındaki çalışanlara çeşitli riskler doğuran zararlı kirletici maddeleri serbest bıra- 4

7 DİŞ LABORATUVARI ÇALIŞANLARINDA SİLİKOZİS RİSKİ kabilir. Çeşitli asit ve alkali dumanları içeren bu bulaşanlar, solunum ve cilt sorunlarına neden olabilir. 4. Berilyum, krom, kobalt ve nikel gibi metaller: Köprü iskeleti ve diğer dental protez bileşenlerinin dökümünde kullanılan alaşımlardaki bu metaller, çeşitli akciğer problemlerine neden olabilir. 5. Tekrarlayan hareket bozuklukları: Kollar, eller, bilekler, omuzlar, boyun ve üst sırt eklemleri etrafındaki kaslar, tendonlar, sinirler ve bağlar uzun süre benzer şekilde ve pozisyonda tekrarlayan hareketlere bağlı olarak zarar görebilir. Tedavi edilmezse, kronik ağrı ve kalıcı sakatlık ile sonuçlanabilir. 6. Gürültü: taşlama, kumlama ve diğer diş laboratuvarı makineleri işitme kaybına neden olabilecek gürültü yapabilir. 7. Kimyasal sterilizatörler: Bunlar, diş ofislerinden alınan, kan ve tükürük ile kontamine olan ölçü ve protez cihazlarını sterilize etmek için kullanılır. Steril kimyasallar aldehidler, fenoller ve dördüncül amonyum bileşiklerini içerir. Bu kimyasallar akciğer problemlerine ve dermatite neden olabilir. Silikozis Nedir? Silikozis, kristalin silika içeren ince tozun uzun süreli veya yoğun solunmasından kaynaklanan, önlenebilen ancak hastalık geliştiğinde tedavisi mümkün olmayan bir hastalıktır. Akciğerlerde vücudun oksijen kullanmasını engelleyen bir hasara neden olur. Kristalin silika içeren tozu solumak, tüberküloz, böbrek hastalığı ve akciğer kanseri gibi diğer hastalıkların riskini de artırır. Silikozis hastalığı başlangıçta hiçbir semptom vermeyebilir. Nefes darlığı, şiddetli öksürük, hırıltı ve göğüste sıkışma hissi gibi semptomlar görülebilir. Maruziyet durduktan sonra bile silikozis tablosu ilerleyebilir. Diş Teknisyenlerinde Silikozis Gelişebilir mi? Evet. Silikozisin, diş laboratuvar çalışanlarında ortaya çıkabileceği gösterilmiştir. Yalnızca altı yıllık maruziyet ile hastalığın gelişebileceği raporlanmıştır. Hangi Dental Malzemelerde Silika Bulunur? Kum, dolgu malzemesi, porselen, toz toplayıcılarda silika içeriği yoğun olabilir. 5

8 TÜRK TORAKS DERNEĞİ EĞİTİM KİTAPLARI SERİSİ Diş Laboratuvarında Hangi Görevler Silika Maruziyetine Neden Oluyor? Döküm: Yatırım malzemelerini karıştırırken ve dökümlerin tasfiyesi sırasında maruziyet oluşabilir. Yatırım malzemeleri çoğunlukla yüksek miktarlarda kristobalit içerir. Kristobalit, kristalin silikanın çok toksik bir şeklidir. Kumlama: Dökümlerin kumlanması, yatırım malzemesine veya kumun kendisine maruz kalınmasına neden olabilir. Silika kumu çoğu zaman dökümleri temizlemek için kullanılır. Neredeyse %100 kristal silika içerir. Patlatma kutusu sızdığında da maruziyet oluşabilir. Toz toplanmadan önce veya toz toplama sistemi ile çıkarılmadan önce patlatma kutusunun kapısının açılması tehlikelidir. Porselen taşlama: Porselen silika içeriği değişir. Porselen tozları karıştırırken veya kurutulmuş porselen malzemeyi taşlarken veya parlatırken maruziyet oluşabilir. Temizleme/Bakım: Silika tozlarını temizlemeyi içeren görevler, toz biriktiğinde büyük bir tehlike oluşturur. Aynı durum yerel havalandırma veya toz toplama sistemlerinin bakımını yaparken veya temizlerken de geçerlidir. Diş Laboratuvarında Silikaya Maruz Kalma Nasıl Kontrol Edilebilir? Materyal: Maruziyeti durdurmak için en ideal yöntem, kristalli silika içeren materyalleri kullanmamaktır. Silika içeren materyal yerine alüminyum oksit kullanmak bu konuda sıkça tercih edilir bir yöntem olmuştur. Havalandırma: Yerel emici havalandırma sistemlerinin kullanılmasıyla toz maruziyeti en aza indirilmelidir. Bu sistemler kaynağındaki tozu toplar ve onu bir toz toplama sistemine taşır. 6

9 DİŞ LABORATUVARI ÇALIŞANLARINDA SİLİKOZİS RİSKİ Solunum maskeleri: Diğer kontrol yöntemleri eksik olduğunda veya çalışmıyorken çalışan bir solunum maskesi kullanılmalıdır. Tavsiye edilen solunum maskesi tipi, N-100 partikül filtrelerine sahip, hava temizleyici maskelerdir. Temizlik: Islak silme ve HEPA filtre ile vakumlama önerilmektedir. Kuru süpürme, kuru tozlama, basınçlı hava kullanımı ve sıradan elektrik süpürgelerinin kullanılması önlenmelidir, çünkü bunlar havaya toz ekler. Silikaya Maruz Kaldığımı Düşündüğümde Ne Yapmalıyım? Silikozis durumunda, hastalık semptomları ve klinik belirtiler genellikle geç ortaya çıkmaktadır. İlk maruziyetten 20 yıl sonra bile ortaya çıkmadığı durumlar olabilir. Eğer maruz kaldığınızı düşünüyorsanız veya öksürük, nefes darlığı gibi belirtiler görmeye başlarsanız, doktorunuza gitmeli ve çalışma geçmişinizi anlatmalısınız. Doktorunuz size solunum fonksiyon testlerini de içeren detaylı bir solunum sistemi muayenesi yapacaktır. Ayrıca, silikozisi gösteren radyolojik bulguları okumak için eğitilmiş bir kişi olan Pnömokonyoz okuyucusu tarafından akciğer filminizin değerlendirilmesi gereklidir. Silikozis hastalarında daha sık ortaya çıkabilmesi nedeniyle tüberküloz cilt testi de önerilir. Unutmayın! Çalışırken maruz kaldığınız tozlara bağlı akciğer değişiklikleri bazen yıl sonra, yani bu işi bıraktıktan, emekli olduktan sonra da ortaya çıkabilir. Bu nedenle her zaman doktorunuza geçmişte yapmış olduğunuz tüm işlerinizi ve maruziyetlerinizi söylemeniz size zarar verilmeden yapılacak doğru teşhis için çok önemlidir. 7

10 TÜRK TORAKS DERNEĞİ EĞİTİM KİTAPLARI SERİSİ Diş teknisyenlerinin bu hastalıklardan korunmasını sağlamak için inorganik toz ve ağır metallerin potansiyel riskleri konusunda bilgilendirilmesi, uygun çalışma ortamlarının sağlanması ve endüstriyel hijyen gereklidir. Erken tanı ile maruziyetin önlenmesi ise hastalığın uzun dönemli sonuçları üzerine son derece etkilidir. Mesleğiniz, hastalığınız olmasın. Doğru çalışma için önlemlerinizi alın, aldırın. Çalışırken nefesinizin tüketilmesine izin vermeyin. TÜRK TORAKS DERNEĞİ 8

11 Türk Toraks Derneği Türk DişHekimleri Birliği

12