İSTİKLAL MARŞI. Korkma, sönmez bu şafaklarda yüzen al sancak; Bastığın yerleri toprak! diyerek geçme, tanı! Düşün altındaki binlerce kefensiz yatanı.

Transkript

1 İÇ KAPAK

2 KÜNYE

3 İSTİKLAL MARŞI Korkma, sönmez bu şafaklarda yüzen al sancak; Sönmeden yurdumun üstünde tüten en son ocak. O benim milletimin yıldızıdır, parlayacak; O benimdir, o benim milletimindir ancak. Bastığın yerleri toprak! diyerek geçme, tanı! Düşün altındaki binlerce kefensiz yatanı. Sen şehid oğlusun, incitme, yazıktır, atanı: Verme, dünyaları alsan da, bu cennet vatanı. Çatma, kurban olayım, çehrene ey nazlı hilal! Kahraman ırkıma bir gül... Ne bu şiddet, bu celal? Sana olmaz dökülen kanlarımız sonra helal; Hakkıdır, Hakk a tapan, milletimin istiklal. Kim bu cennet vatanın uğruna olmaz ki feda? Şüheda fışkıracak toprağı sıksan, şüheda! Canı, cananı, bütün varımı alsın da Huda, Etmesin tek vatanımdan beni dünyada cüda. Ben ezelden beridir hür yaşadım, hür yaşarım. Hangi çılgın bana zincir vuracakmış? Şaşarım! Kükremiş sel gibiyim: Bendimi çiğner, aşarım; Yırtarım dağları, enginlere sığmam taşarım. Garb ın afakını sarmışsa çelik zırhlı duvar; Benim iman dolu göğsüm gibi serhaddim var. Ulusun, korkma! Nasıl böyle bir imanı boğar, Medeniyet! dediğin tek dişi kalmış canavar? Arkadaş! Yurduma alçakları uğratma sakın; Siper et gövdeni, dursun bu hayasızca akın. Doğacaktır sana va dettiği günler Hakk ın... Kim bilir, belki yarın, belki yarından da yakın. Ruhumun senden İlahi şudur ancak emeli: Değmesin ma bedimin göğsüne na-mahrem eli; Bu ezanlar -- ki şehadetleri dinin temeli -- Ebedi, yurdumun üstünde benim inlemeli. O zaman vecd ile bin secde eder -- varsa -- taşım; Her cerihamda, İlahi, boşanıp kanlı yaşım, Fışkırır ruh-i mücerred gibi yerden na şım! O zaman yükselerek Arş a değer, belki, başım. Dalgalan sen de şafaklar gibi ey şanlı hilal! Olsun artık dökülen kanlarımın hepsi helal. Ebediyyen sana yok, ırkıma yok izmihlal: Hakkıdır, hür yaşamış, bayrağımın hürriyet; Hakkıdır, Hakk a tapan, milletimin istiklal. Mehmet Akİf ERSOY

4 Atatürk ün Gençlİğe Hİtabesİ Ey Türk Gençliği! Birinci vazifen, Türk istiklâlini, Türk Cumhuriyetini, ilelebet, muhafaza ve müdafaa etmektir. Mevcudiyetinin ve istikbalinin yegâne temeli budur. Bu temel, senin, en kıymetli hazinendir. İstikbalde dahi, seni bu hazineden mahrum etmek isteyecek, dahilî ve haricî bedhahların olacaktır. Bir gün, İstiklâl ve Cumhuriyeti müdafaa mecburiyetine düşersen, vazifeye atılmak için, içinde bulunacağın vaziyetin imkân ve şerâitini düşünmeyeceksin! Bu imkân ve şerâit, çok nâmüsait bir mahiyette tezahür edebilir. İstiklâl ve Cumhuriyetine kastedecek düşmanlar, bütün dünyada emsali görülmemiş bir galibiyetin mümessili olabilirler. Cebren ve hile ile aziz vatanın, bütün kaleleri zaptedilmiş, bütün tersanelerine girilmiş, bütün orduları dağıtılmış ve memleketin her köşesi bilfiil işgal edilmiş olabilir. Bütün bu şerâitten daha elîm ve daha vahim olmak üzere, memleketin dahilinde, iktidara sahip olanlar gaflet ve dalâlet ve hattâ hıyanet içinde bulunabilirler. Hattâ bu iktidar sahipleri şahsî menfaatlerini, müstevlilerin siyasi emelleriyle tevhit edebilirler. Millet, fakr ü zaruret içinde harap ve bîtap düşmüş olabilir. Ey Türk istikbalinin evlâdı! İşte, bu ahval ve şerâit içinde dahi, vazifen; Türk İstiklâl ve Cumhuriyetini kurtarmaktır! Muhtaç olduğun kudret, damarlarındaki asil kanda mevcuttur! Mustafa Kemal Atatürk 20 Ekim 1927

5 ÖN SÖZ Sevgili gençler, 21. yüzyıl hiç şüphesiz sosyalleşmiş ve seçtiği alanda kendini yetiştirmiş donanımlı kişilere ufuklar açacaktır. Bu ufukların yolu kaliteli üniversitelerden, fakültelerden geçmektedir. ROBERT YAYINLARI olarak sizlere bu yolculuğunuzda arkadaş olmayı ve rehberlik etmeyi kendimize görev kabul ettik. Lise ve 11. sınıflara yönelik hazırladığımız kitap setiyle okul ve sınavlara yardımcı bir ders kaynağı oluşturmayı hedefledik. Bu kitaplar MEB in 2018 Ocak ayında güncellediği yeni müfredat programlarına göre hazırlandı. Yayınlarımız eğitim öğretim yılında uygulanacak yeni müfredata uyumludur. Kitaplarımız KONU ÖZETLİ SORU BANKASIDIR. Kitaplarımızın içerik özellikleri hakkında şunları hatırlatmak istiyoruz: KONUNUN ÖZÜ bölümünde ünitelerin konu bütünlüğüne dikkat edilerek birbiriyle bağlantılı alt konular birlikte özetlendi. Çok uzun üniteler kendi içinde parçalara ayrılarak testleri ve ünite testi o bölümü kapsayacak şekilde ayarlandı. ETKİNLİKLER bölümünde bilginin pekişmesi adına branşlara göre farklı metotlar kullanılarak eğlenceli bilgi tekrarı yapıldı. KAVRAMA TESTİ yle soru kısmına kolay bir başlangıç yapmanızı amaçladık. uygulama TESTİ yle birden fazla kazanımı bir arada barındıran soruları aşamalı bir şekilde sizlerle buluşturduk. MODEL TEST le zor diyebileceğimiz sorular gelişiminize katkı sağlayacak şekilde bir araya toplandı. ÜNİTE TARAMA TESTİ yle üniteyi sınav tadında sorularla baştan sona taramanızı hedefledik. YAZILI SORULARI yla okul sınavlarına bir adım önde başlamanızı amaçladık. Özenle oluşturulan bu sorularda da bir öğretmenin sormazsam olmaz dediği tarzda sorular, soruldu ve çözüldü. Kitabımızdan üst seviyede bir fayda elde etmek için bir üniteyi çalışırken bütün bölümleri sırayla çalışarak, çözerek bir sonraki bölüme geçmenizi öneriyoruz. Başarılı olmanız dileğiyle..

6 Kİtabımızı Tanıyalım TEK KAZANIMLI SORULARDAN OLUŞAN KOLAY TESTLER SİZİN İÇİN KONUNUN EN CAN ALICI ŞEKİLDE ÖZETLENDİĞİ BÖLÜM KONU BİLGİSİNİN KALICILIK KAZANMASI İÇİN KENDİNİZİ DENEDİĞİNİZ BÖLÜM

7 OKUL YAZILILARINA PROVA YAPACAĞINIZ KLASİK SORULARIN OLDUĞU BÖLÜM KONUYU BÜTÜN YÖNLERİYLE ELE ALAN ZOR SORULARDAN OLUŞAN TESTLER HER ÜNİTENİN SONUNDA OLAN DENEME TADINDA GENEL TARAMA TESTLERİ BİRDEN FAZLA KAZANIM BARINDIRAN ORTA ZORLUKTA TESTLER

8 İÇİNDEKİLER DEĞİŞEN DÜNYA DENGELERİ KARŞISINDA OSMANLI SİYASETİ ( ) KONUNUN ÖZÜ ÜNİTE ETKİNLİK KAVRAMA TESTİ 1, 2, 3, 4, UYGULAMA TESTİ 1, 2, 3, 4, MODEL TEST 1, 2, ÜNİTE TARAMA TESTİ DÖNEM 1. YAZILI HAZIRLIK SORULARI...41 DEĞİŞİM ÇAĞINDA OSMANLI VE AVRUPA KONUNUN ÖZÜ ÜNİTE ETKİNLİK KAVRAMA TESTİ 6, 7, 8, UYGULAMA TESTİ 6, 7, MODEL TEST 4, ÜNİTE TARAMA TESTİ DÖNEM 2. YAZILI HAZIRLIK SORULARI...75 ULUSLARARASI İLİŞKİLERDE DENGE STRATEJİSİ ( ) KONUNUN ÖZÜ ÜNİTE ETKİNLİK KAVRAMA TESTİ 10, 11, 12, UYGULAMA TESTİ 9, 10, 11, MODEL TEST 6, ÜNİTE TARAMA TESTİ

9 İÇİNDEKİLER DEVRİMLER ÇAĞINDA DEĞİŞEN DEVLET TOPLUM İLİŞKİLERİ KONUNUN ÖZÜ ÜNİTE ETKİNLİK KAVRAMA TESTİ 14, 15, 16, 17, UYGULAMA TESTİ 13, 14, 15, 16, MODEL TEST 8, 9, 10, ÜNİTE TARAMA TESTİ DÖNEM 1. YAZILI HAZIRLIK SORULARI SERMAYE VE EMEK KONUNUN ÖZÜ ÜNİTE ETKİNLİK KAVRAMA TESTİ 19, 20, UYGULAMA TESTİ 18, MODEL TEST 12, ÜNİTE TARAMA TESTİ XIX. ve XX. Yüzyılda DEĞİŞEN GÜNDELİK HAYAT KONUNUN ÖZÜ ÜNİTE ETKİNLİK KAVRAMA TESTİ 22, 23, UYGULAMA TESTİ 20, MODEL TEST ÜNİTE TARAMA TESTİ DÖNEM 2. YAZILI HAZIRLIK SORULARI...201

10 İÇİNDEKİLER CEVAP ANAHTARI ETKİNLİK CEVAPLARI KAVRAMA TESTİ CEVAPLARI UYGULAMA TESTİ CEVAPLARI MODEL TEST CEVAPLARI ÜNİTE TARAMA TESTİ CEVAPLARI YAZILI HAZIRLIK SORULARI CEVAPLAR...210

11 1. ÜNİTE DEĞİŞEN DÜNYA DENGELERİ KARŞISINDA OSMANLI SİYASETİ ( ) KAZANIMLAR yılları arasındaki süreçte meydana gelen başlıca siyasi gelişmeleri gösterir. 33 XVII. yüzyılda değişen siyasi rekabet içerisinde Osmanlı Devleti nin ittifak girişimlerini açıklar. 33 Modern devletler hukukunun ortaya çıkışında Westphalia (Vestfalya) Barışı nın rolünü kavrar. 33 Denizcilik faaliyetlerinin içdenizlerden okyanuslara taşınmasının dünya siyasetine ve ticaretine etkilerini analiz eder yılları arasındaki süreçte meydana gelen başlıca siyasi gelişmeleri gösterir.

12

13 Değişen Sözcüğün Dünya Anlamı Dengeleri Karşısında Osmanlı Siyaseti 1. ÜNİTE KONUNUN ÖZÜ Yılları Arasındaki Gelişmeler OSMANLILARIN ASKERİ MÜCADELELERİ VE SİYASİ SONUÇLARI OSMANLI SAFEVİ SAVAŞLARI OSMANLI HABSBURGLAR SAVAŞLARI 1612 Nasuh Paşa Antlaşması: 1590 Ferhat Paşa Antlaşması ile Safevilerden alınan bölgelerin çoğu geri verilir Zitvatoruk Antlaşması: Osmanlıların Avusturya üzerindeki üstünlüğü sona erer ve mütekabiliyet ilkesi devreye girer OSMANLI SAFEVİ SAVAŞLARI OSMANLI LEHİSTAN-LİTVANYA BİRLİĞİ SAVAŞLARI 1618 Serav Antlaşması: 1555 Amasya Antlaşması na göre sınırlar ve antlaşmalar yenilenir Hotin Antlaşması: Bütün çabalarına rağmen Hotin Kalesi ni alamayan Osmanlılar Lehistan ın vergi ödemeyi kabul etmesiyle antlaşmaya yanaşır, askerdeki gayretsizlik Yeniçeri Ocağı nın kaldırılmasını gündeme getirir OSMANLI SAFEVİ SAVAŞLARI OSMANLI HABSBURGLAR SAVAŞLARI 1639 Kasr-ı Şirin Antlaşması: Uzun yıllardır sonuç alınamadan sürdürülen doğudaki mücadeleler sona erdirir ve kalıcı bir barış yapılır Vasvar Antlaşması: Avusturya karşısında son kez toprak kazanılır ve savaş tazminatı alınarak Avrupa üzerindeki Osmanlı korkusu devam ettirilir OSMANLI VENEDİK SAVAŞLARI 1672 OSMANLI LEHİSTAN SAVAŞLARI 25 yıl süren kuşatma ile Girit alınmışsa da uzun süren savaşlar Osmanlı ekonomisinde sorunlara yol açtığı gibi deniz gücünün de eski kudretini kaybetmesine neden olmuştur Bucaş Antlaşması: Podolya nın Lehistan dan alınmasıyla Osmanlılar batıda en geniş sınırlarına ulaşırlar ve batıda toprak kazanılan son antlaşmadır OSMANLI RUSYA SAVAŞLARI OSMANLI KUTSAL İTTİFAK SAVAŞLARI 1681 Çehrin (Bahçesaray) Antlaşması: İlk Osmanlı-Rus Antlaşması olarak tarihe geçen gelişme ile Rusların Karadeniz e inmeleri engellense de Viyana Bozgunu sonrası antlaşmanın bir hükmü kalmaz Karlofça Antlaşması: Orta Avrupa nın kaybedilmesiyle Osmanlıların Avrupa üzerindeki yaptırım gücü ve etkinliği sona erer. 13

14 KONUNUN ÖZÜ 1. ÜNİTE Değişen Dünya Dengeleri Karşısında Osmanlı Siyaseti XVII. Yüzyılda Değişen Siyasi Rekabet İçerisinde Osmanlı Devleti nin İttifak Girişimleri Irak taki Safevi egemenliğine son verilmiş ve Kasr-ı Şirin Antlaşması (1639) imzalanmıştır. Osmanlı Devleti nin Avrupa Karşısındaki Üstünlüğü Sona Eriyor Böylece Osmanlıların doğu istikametinde ilerleyişlerinin de son noktası belirlenmiş ve bugünkü Türkiye-İran sınırı çizilmiştir te Kanuni Sultan Süleyman Dönemi nde imzalanan İstanbul Antlaşması ile Habsburg İmparatorluğu (Avusturya Arşidükalığı) üzerinde siyasi üstünlük sağlayan Osmanlılar bu üstünlüğü protokole taşımışlar ve Avusturya arşidükünün Osmanlı padişahına değil Osmanlı sadrazamına denk olduğu kabul edilmiştir de başlayıp 1606 ya kadar devam eden Osmanlı-Avusturya Savaşları ve sonrasında imzalanan Zitvatoruk Antlaşması Osmanlıların Avrupa karşısındaki üstünlüklerinin sona eriş belgesi olmuştur. Kasr-ı Şirin Sonrası Osmanlı - Safevi Sınırı Bu duruma zemin hazırlayan faktörler arasında;»» Uzun süren savaşların yarattığı ekonomik, sosyal ve siyasi sorunlar, Osmanlıların doğuda Safevi sorununa kalıcı bir çözüm getirememelerinde;»» Doğu Cephesinde Safeviler ile sona ermeyen mücadeleler,»» Batı ile mücadelelerin devam ediyor olması,»» Anadolu da çıkan ve büyük sorunlara neden olan Celali İsyanları,»» Anadolu da Celali İsyanlarının devam ediyor olması,»» Bölgenin Osmanlı merkezinden (İstanbul), Safevi (Tebriz) merkezine yakın olması,»» Avrupalı Devletler üzerinde Osmanlı ordusunun eski caydırıcılığının kalmaması sayılabilir.»» Bölgedeki Şii nüfusun Osmanlılardan ziyade Safevi egemenliğini tercih etmesi, Zitvatoruk sonrası Osmanlıların Avrupa daki ilerleyişi giderek yavaşlamış, bu durumun bir sonucu olarak Anadolu dan Balkanlara nüfus yerleştirme işlemi (İskan Politikası) durmuştur. Bunun sonucunda Anadolu, insanların yoksullaştığı, suçların ve isyanların arttığı bir coğrafya haline gelmiştir. Diğer yandan Avrupa da yeni fetihlerin yapılmaması devşirme usulüne zarar verirken Kapıkulu Ocağı nın da bozulmasına yol açan temel etken olmuştur.»» Türkmenlerden oluşan Safevilerin kolay egemenlik altına alınabilecek bir güç olmaması gibi faktörler etkili olmuştur. Osmanlıların gerek batıda Habsburglar gerekse doğuda Safeviler ile olan uzun ve yıpratıcı mücadeleleri sosyo-ekonomik sıkıntılara zemin hazırlamış, XVII. yüzyıl krizi olarak adlandırılan bu süreçte devlet nakit sıkıntısını gidermek ve ekonomik kaynaklar bulmak için çeşitli tedbirler almıştır. Bu tedbirler devlete ekonomik kaynak sağlasa da daha büyük sorunlara ve ülke geneline yayılan isyanlara zemin hazırlamıştır. Safevilerle Osmanlıların Mücadelesi ve Doğu Sınırı Yavuz Sultan Selim ve Kanuni Sultan Süleyman dönemlerinde doğuda Safevi Türk Şahlığı na karşı askeri ve siyasi üstünlük sağlanmışsa da bölgede kalıcı bir Osmanlı egemenliği sağlanamamıştır. Kutsal İttifak ve Osmanlı İmparatorluğu Avrupalı Hristiyan Devletlerin kendisine karşı birlikte hareket etmesini engelleme adına uzun süre Hristiyan birliğini bozma politikalarını Osmanlılar başarıyla uygulamışlardır II. Kosova Savaşı sonrası Avrupalıların Osmanlılara karşı karada birliktelikleri söz konusu olmamış, sadece Preveze ve İnebahtı da donanma ittifakı yapmışlardır. XVI. yüzyıl sonlarında yeniden başlayan mücadeleler XVII. yüzyıl ortalarına kadar devam etmişse de bir sonuç elde edilememiştir. Osmanlılar 1590 Ferhat Paşa Antlaşması ile doğuda en geniş sınırlara ulaşmışlar ancak bu durum kalıcı olmamıştır. Osmanlılar Avrupa Haçlı birliğinin oluşmasını engelleme adına; Safevilerin Azerbaycan ve Mezopotamya coğrafyası üzerindeki hedef ve politikalarına karşı net bir çözüm elde etme adına Sultan IV. Murat doğu seferine çıkmıştır. Revan (1635) ve Bağdat (1638) Seferleri ile Doğu Anadolu ve»» Ticari ayrıcalıklar vermek (kapitülasyonlar)»» Askeri-siyasi yardımda bulunmak (Fransa yı Almanya ya karşı korumak) 14

15 KONUNUN ÖZÜ 1. ÜNİTE Değişen Dünya Dengeleri Karşısında Osmanlı Siyaseti Modern Devletler Hukukunun Ortaya Çıkışında Westphalia (Vestfalya) Barışı nın Rolü»» Mezhep ayrışmalarını desteklemek (Katoliklere karşı Protestanlara yardım etmek)»» Mezhepler arası düşmanlıklardan yararlanmak (Ortodoksları himaye etmek)»» Taht kavgaları yaşanan ülkelere müdahale ederek yakın bulduğu adayları tahta geçirmek (Lehistan, Erdel, Macaristan krallıklarının himaye altına alınması) gibi politikalar uygulamıştır. Avrupa da Katolik-Protestan Ayrışması ve Otuz Yıl Savaşları ( ) 1517 de Martin Luther in papalığa başkaldırısıyla dini bir gelişme olarak başlayan Reform Hareketleri Avrupa nın içinde bulunduğu siyasi ortam dolayısıyla zamanla siyasi bir boyut kazanmıştır. XVII. yüzyılın sonlarına doğru gerçekleştirilen II. Viyana Seferi Avrupalıların Osmanlı tehdidine karşı birlikte hareket etmesi sonucunu doğurmuş ve Avusturya Arşidükalığı liderliğinde Lehistan Krallığı, Venedik Dukalığı, Rusya Çarlığı ve Malta Şovalyeleri Kutsal İttifakı oluşturmuşlardır. Ülkelerin iç sorunları şeklinde ortaya çıkan mezhep mücadeleleri Lutherizm, Calvenizm, Anglikanizm, Presbiteryenizm gibi ulusal mezheplerin doğuşuna zemin hazırlamakla kalmamış siyasi ilişkileri de doğrudan etkileyerek Avrupa nın XX. yüzyıl başlarına kadar sürecek yeni yapısını ortaya çıkarmıştır. Viyana önlerinde başarısız olan Osmanlılar arası devam eden Kutsal İttifak Savaşlarında farklı cephelerde mücadele etmek zorunda kalmış ve Ciğerdelen, Kahlenberg, Salankamen, Zenta muharebelerini kaybederek Karlofça (1699) ve İstanbul (1700) antlaşmalarına mecbur kalmıştır. Mezhep savaşları sonrası imzalanan Westphalia Barışı modern Avrupa Devletler Hukukunun ve diplomasisinin temeli kabul edilmiştir. Savaşlar ile Kutsal Roma-Germen İmparatorluğu kendisini bir arada tutan tek öge olan din birliğini kaybetmiş ve Alman siyasi birliği parçalanmıştır. Ortaya çıkan prenslikler arasından Prusya XIX. yüzyıl sonlarına doğru Alman siyasi birliğini yeniden sağlayıp II. Reich (İmparatorluk) dönemini başlatmıştır. Karlofça Antlaşması ile Orta Avrupa egemenliğini kaybeden Osmanlılar Macaristan, Erdel, Ukrayna, Podolya, Mora ve Dalmaçya yı Avusturya, Lehistan ve Venedik e bırakmak zorunda kalmışlardır. Avrupa karşısında yenilmezliği sona eren Osmanlılar her ne kadar Karlofça dan sonra kaybedilen yerleri geri almaya çalışmışlarsa da bu hedeften 1718 Pasarofça sonrası vazgeçmiş ve mevcudu muhafazaya öncelik vermişlerdir. Katolik olmasına rağmen Protestan prensleri destekleyerek en büyük rakibi olan Almanya dan kurtulan Fransa Kıta Avrupa sının en büyük gücü haline gelmiştir. İsviçre, Hollanda, Prusya gibi Avrupa siyasetine yön verecek olan yeni devletler ortaya çıkmıştır. Antlaşmanın garantör devletinin Habsburglar olması Osmanlıların Avrupa üzerindeki yaptırım gücünün sona erdiğine en büyük kanıt olmuştur. Din eksenli son mücadele olarak kabul edilen Mezhep Savaşları sonrası Avrupa da dini özgürlük ve çeşitlilikler antlaşma ile güvence altına alınmıştır. Bu arada Rusya ile yapılan 1700 İstanbul Antlaşması ile Azak kalesi Ruslara bırakılmış böylece Karadeniz in bir Osmanlı Gölü olma özelliği ilk yarayı almıştır. Westphalia Antlaşması yla devletlerin egemenlik ilkesi tanınmış ve böylece antlaşma yapan devletler birbirlerinin toprak bütünlüğünü ve iç işlerine karışmamayı kabul etmişlerdir. Osmanlıların Avrupalı Müttefikleri Avrupa nın Osmanlı karşısında birlikte hareket etmesini engellemede özellikle XVI. ve XVII. yüzyıllarda Fransa, İngiltere ve Hollanda önemli roller oynamışlardır. Fransa Kutsal Roma-Germen İmparatorluğu ve Habsburglara karşı olan mücadelesinde Osmanlı nın yardım ve desteği ile ayakta kalırken Venedik Dukalığı nın Akdeniz deki ticari üstünlüğünü sonlandırma adına Hollanda ve İngiltere, Osmanlılar ile XVI. yüzyıl sonlarına doğru kapitülasyon antlaşmaları yapmışlardır. Kutsal İttifak Savaşları sırasında da İngiltere ve Hollanda savaşın bir an önce sonuçlandırılması ve Avrupa da kendileri için yükselen bir tehdit olan Fransa Krallığı na karşı ortak hareket edilmesi amacıyla Habsburglar ile Osmanlılar arasında aracı olmuşlardır. İlerleyen yıllarda Rusya ile sorun yaşamaya başlayan İsveç ve Lehistan krallıkları da Osmanlılar ile Rus tehlikesine karşı iş birliği yapmışlardır lü Yıllarda Avrupa 15

16 KONUNUN ÖZÜ 1. ÜNİTE Değişen Dünya Dengeleri Karşısında Osmanlı Siyaseti Denizcilik Faaliyetlerinin İç Denizlerden Okyanuslara Taşınmasının Dünya Siyasetine ve Ticaretine Etkileri Coğrafi Keşifler sonrası iç denizlerden okyanuslara açılan Avrupalılar için en önemli ekonomik faaliyet uluslararası ticaret olmuştur. Özellikle Fransa, İngiltere, Hollanda gibi denizci ülkeler okyanuslara dayanıklı kalyonlar ile Hint De- Avrupa nın Yayılması ve Sonuçları niz Yolu aracılığıyla Uzak Doğu ve Güney Doğu Asya ya XV. yüzyıl başlarından itibaren kıtasının dışını keşfetmeye başlamış olan Avrupalılar için Coğrafi Keşifler yeni bir dönemin başlangıcı olmuştur. ulaşmışlar, kurdukları ticaret şirketleri ile birer küresel güç haline gelmeye başlamışlardır. Ekonomik zenginlik ülkelerin bilimsel faaliyetlerini de hızlandırmış ve bu durum Sana- Avrupalılar için keşif olarak adlandırılan süreç sonrası; yi İnkılabı na da zemin hazırlamıştır. Keşfedilen bölgelerde başta ilk kaşifler (Portekiz ve İspanya) sonra da diğerlerince (İngiltere, Fransa, Hollan- Coğrafi Keşifleri başlatan ülkeler olan İspanya ve Por- da ) sömürge imparatorluklarının kurulma süreci başla- tekiz ise yeni ekonomik anlayışı devam ettiremedikleri için mıştır. klasik sömürgeci devlet şeklinden kurtulamamış, ekono- İpek ve Baharat yollarına alternatif Hint Deniz Yolu mik zenginliği kalıcı hale getirememiş ve sanayileşme sü- keşfedilmiş ve bu durum İpek ve Baharat yollarının önem recinde başarılı olamamışlardır. ve canlılığını azaltan bu yönüyle de doğunun zenginlikler çağının sona ermesi sürecini başlatmıştır. İç denizlere egemen olan kadırgaya dayalı Osmanlı do- Akdeniz, Karadeniz, Kızıldeniz limanları önem ve canlı- nanması bu süreçte okyanuslara çıkamamış, kalyonlara lıklarını kaybetmeye başlarken Atlas Okyanusu kıyısındaki geçememiş ve Avrupa nın ekonomik gelişimi karşısında limanların önemi artmaya başlamıştır. her geçen gün daha da geriye gitmiştir. İpek ve Baharat Haçlı Seferleri ile güçlenmeye başlayan burjuva sını- yolları egemenliğine dayalı ekonomik zenginlik çökmüş ve fı ticaretin gelişmesiyle daha da güçlenmeye başlamış ve eski yolları canlandırma girişimleri de başarısız olmuştur. ilerleyen zamanda yönetimde etkinlik sağlamaya çalışmıştır. Avrupa nın Merkantilist ekonomik anlayışının aksine Keşfedilen bölgelerin zenginliklerinin ve değerli maden- İaşecilik anlayışını devam ettiren Osmanlılar ihracatı değil lerinin Avrupa ya taşınmaya başlaması; toprağa dayalı zen- ithalatı, üretimi değil tüketimi öncelikli olarak benimsemeyi ginlik kriterini değiştirmiştir. sürdürmüşler bu da yeni küresel ekonomik duruma aykırı Merkantilizm sistemine geçiş süreci başlamıştır. olmuştur. Doğunun fakirleşmesine karşılık Avrupa nın zenginleş- Avrupa Coğrafi Keşifler ile başlayan yeni ekonomi düze- me süreci başlamıştır. ne adapte olurken Osmanlılar Gelenekçilik ilkesine sadık Keşfedilen yerlerde Avrupa kültürü (dil, din ) yayılmaya kalmışlar ve toprağa dayalı, tarım merkezli üretim anlayışını başlamıştır. devam ettirmişlerdir. Kiliseye duyulan güven bir kez daha sarsılmıştır Karlofça dan 1718 Pasarofça ya Geçen Süreç ve Osmanlı Dış Politikasındaki Değişim Yeni ırk, kültür, hayvan, bitkiler türleri Avrupa ya taşınmıştır. Keşfedilen yerlerdeki yerel medeniyetler sömürge ve Karlofça ve İstanbul antlaşmaları sonrası öncelikli dış zenginlikleri ele geçirme adına yok edilmişler (Aztek, İnka, politikasını kaybedilen coğrafyaları geri alma üzeri bina Maya ), bölgelere Avrupa dan insan kitlelerinin gelmesiy- eden Osmanlılar bu amaç doğrultusunda Rusya, Venedik le melez ırklar ortaya çıkmıştır. (Latin Amerika) ve Habsburglarla mücadele etmiştir. Yeni bir ekonomik anlayış ortaya çıkıyor; MERKANTİLİZM: Batı Avrupa da XV. yüzyıldan XVIII. yüzyıla kadar yaygın olan bu anlayışa göre, bir ülkenin güçlenmesi ve itibar kazanması değerli maden, altın ve gümüşün fazlalığına bağlıdır. Merkantilistlere göre kalkınma, ithalatın az, ihracatın çok olmasıyla mümkündür. Bu sayede ülkeye giren maldan daha fazlası ihraç edilerek değerli maden miktarı arttırılabilir de Ruslara Poltova Savaşı nda yenilip Osmanlılara sığınan İsveç Kralı XII. Şarl iki ülke arasında sorun olunca Osmanlılar için beklenen fırsat doğmuş; Sadrazam Baltacı Mehmet Paşa nın çıktığı Prut Seferi sonrası yapılan Prut Antlaşmasıyla 1700 İstanbul Antlaşması ile kaybedilen Azak Kalesi geri alınırken Ruslara tanınan elçi bulundurma hakkı da sonlandırılmıştır. 16

17 KONUNUN ÖZÜ 1. ÜNİTE Değişen Dünya Dengeleri Karşısında Osmanlı Siyaseti Yılları Arasındaki Gelişmeler OSMANLILARIN ASKERİ MÜCADELELERİ VE SİYASİ SONUÇLARI OSMANLI RUSYA SAVAŞLARI 1711 OSMANLI RUSYA SAVAŞLARI 1700 İstanbul Antlaşması: Azak Kalesi ni ele geçiren Ruslar Karadeniz e inme imkanı bulurlar, Karadeniz Osmanlı Gölü olma özelliğini geçici olarak yitirir Prut Antlaşması: 1700 İstanbul Antlaşması ile kaybedilen yerler ve geri alınır, Karadeniz deki Rus tehlikesi geçici olarak sonlandırılır, Karadeniz Osmanlı Gölü haline tekrar getirilir OSMANLI HABSBURGLAR SAVAŞLARI OSMANLI SAFEVİ SAVAŞLARI 1718 Pasarofça Antlaşması: Belgrad ın da kaybedilmesiyle Osmanlıların Karlofça ile kaybedilen yerleri geri alma politikası sona erer, mevcudu muhafazaya dönülür Ahmet Paşa Antlaşması: Güneyde Kasr-ı Şirin ile çizilen sınırlar değişmemişse de kuzeyde Aras nehri sınır kabul edilir OSMANLI HABSBURGLAR VE RUSYA SAVAŞLARI OSMANLI İRAN AVŞAR ŞAHLIĞI SAVAŞLARI 1739 Belgrad Antlaşması: İki cephede de savaşarak başarılar elde eden Osmanlılar Belgrad ı geri alarak XVIII. yüzyılın en başarılı antlaşmasını yaparlar Kerden Antlaşması: II. Kasr-ı Şirin olarak da adlandırılan antlaşma ile uzun sürecek bir barış dönemi başlar, Osmanlılar İran daki yeni egemen Avşar Nadir Şah ı tanır FRANSA YA KAPİTÜLASYONLARIN OLARAK VERİLMESİ SÜREKLİ OSMANLI RUSYA SAVAŞLARI VE 1770 ÇEŞME BASKINI 1739 Belgrad Antlaşması na arabuluculuk yapan Fransa'ya ticari ayrıcalıklar sürekli hale getirilir ve böylece her taht değişikliğinde yeniden onaylanmasına gerek kalmaz. Bu değişiklik kapitülasyonların kontrolünün Osmanlıların elinden çıkışına neden olur Küçük Kaynarca Antlaşması: Osmanlı tarihinin en ağır antlaşmalarından bir olan Küçük Kaynarca ile Rusya, tarihi hedeflerine ulaşma adına büyük bir adım atar. Baltık Denizi nden yola çıkıp Akdeniz yolu ile Çeşme'ye gelerek Osmanlı donanmasını tahrip eden Rus donanması Akdeniz'de büyük bir güç olur KÜÇÜK KAYNARCA ANTLAŞMASI SONRASI SINIRLAR 1699 KARLOFÇA ANTLAŞMASI SONRASI SINIRLAR 17

18 KONUNUN ÖZÜ 1. ÜNİTE Değişen Dünya Dengeleri Karşısında Osmanlı Siyaseti Kuzeyden Gelen Yeni Tehdit: Rusya Çarlığı Prut Savaşı ndan sonra Azak Kalesi nin geri alınması kaybedilenlerin geri alınması politikası nı güçlendirmiş ve aynı politika doğrultusunda Katolik Venedik baskısından bunalıp Osmanlı dan yardım isteyen Ortodoks Rum Mora halkına yardım etme, kaybedilen Mora yı geri alma adına 1714 te Osmanlılar Venedik e savaş açmışlardır. XVII. yüzyıldan itibaren Doğu Avrupa da büyük bir güç olarak ortaya çıkmaya başlayan Rusya dünya siyasetinde etkin olabilme adına açık (Atlas Okyanusu) ve sıcak denizlere (Karadeniz, Akdeniz) ulaşmayı bir devlet politikası olarak benimsemiştir. Modon, Koron ve İnebahtı nın alınması ile yarımadada yeniden Osmanlı egemenliği sağlanmışsa da bu durum Karlofça Antlaşması nın ihlali anlamına geldiği için Osmanlı-Avusturya Savaşlarına neden olmuştur. Kazan ve Astrahan hanlıklarını ele geçirerek güneye inmişse de Kırım Hanlığı ve Osmanlılar karşısında başarılı olamamış ve Bahçesaray Antlaşması ile (1681) ilk Osmanlı-Rus Barışı yapılmıştır. Kutsal İttifak Savaşlarında Katolik Avrupa ile ortak hareket eden Ortodoks Ruslar 1700 İstanbul Antlaşması ile geçici kazanımlar elde etmişlerse de 1711 Prut ve 1739 Belgrad Antlaşmaları ile Osmanlılar karşısında başarısız olmaya devam etmişlerdir Savaşlarına Orta Avrupa egemenliğini yeniden sağlama ve Habsburglara verilen yerleri geri alma ümidiyle giren Osmanlılar Petrovaradin mağlubiyeti ile Banat ve Belgrad ı da kaybetmişlerdir. Osmanlı - Rus ilişkilerinin tarihi seyrini değiştiren olay Savaşları ve Küçük Kaynarca Antlaşması dır. Lehistan Sorunu nedeniyle başlayan ve Kırım, Balkanlar ve Ege Denizi nde gerçekleşen savaş Osmanlılar için hezimetle sonuçlanmış, yapılan antlaşma Osmanlı tarihinin en ağır antlaşmalarından biri olarak kabul edilmiştir. Petrovaradin mağlubiyeti ve Pasarofça Antlaşması Osmanlı dış politikası için bir dönüm noktası olmuş; kayıpların telafisi politikasının yerini Avrupa ile askeri mücadeleleri sonlandırma, saldıran değil, savunma yapan taraf olma, mevcudu muhafaza etme yeni öncelikler olarak belirlenmiştir. Pasarofça aynı zamanda Lale Devri nin de başlangıcı sayılmıştır. Antlaşma ile;»» İlk defa halkının çoğunluğu Müslüman olan bir coğrafya (Kırım) kaybedilmiş, Osmanlı - Safevi Mücadeleleri ve Safevi Şahlığının Sonu»» Kırım ın bağımsızlığının tanınması kısa bir süre sonra Rusya tarafından ilhakına zemin hazırlamış, Bir Türkmen Devleti olan Safevilerde XVII. yüzyıldan itibaren giderek Fars kültürü etkisini artırmaya ve devletin kurucu ana unsuru olan Türkmenler dışlanmaya başlanmıştır. Buna IV. Murat ın gerçekleştirdiği Revan ve Bağdat seferlerindeki Osmanlıların başarıları, Safevilerin başarısızlıkları da eklenince XVII. yüzyılın ikinci yarısından itibaren Safeviler için sıkıntılı zamanlar başlamıştır.»» Rusya ya İstanbul da daimi elçi bulundurma hakkı tanınmış,»» Ortodoks Osmanlı tebaasının koruyuculuğunu Rusya üstlenmiş,»» Balkanlarda Rusya ya istediği yerde elçilik-konsolosluk açma yetkisi tanınmış, Kötü yönetim ve hakimiyet altındaki Afgan ve Özbeklerin isyan ve bağımsızlık ilanları, İsfahan ın Afganlarca ele geçirilip yağmalanması Safevi hanedanının sonunu getirmiş, Avşar Türklerinden Nadir Şah iktidarı ele alarak otorite ve devlet düzenini yeniden kurmuştur. (1736)»» Rus ticaret gemilerine Boğazlardan ve Osmanlı limanlarından yararlanma hakkı tanınmış,»» Osmanlılar ilk defa savaş tazminatı ödemek zorunda kalmıştır. Böylece; XVIII. yüzyılın ilk yarısında Osmanlılar ile Safeviler arasında;»» Osmanlı Ortodoksları Rusya etkisine açık hale getirilmiş,»» Rusya nın Osmanlı iç işlerine müdahale etmesine uygun ortam oluşmuş,»» Savaşları ve Hamedan Antlaşması,»» Savaşları ve İstanbul Antlaşması,»» Savaşları ve Ahmet Paşa Antlaşması yapılmış, Kasr-ı Şirin Antlaşması nda çok değişikliğe gidilmemiş, iki ülke arasında kuzey sınırı olarak Aras Nehri belirlenmiştir.»» Karadeniz in Türk Gölü olma özelliği sona ermiş,»» Osmanlılar dünyanın en büyük üç devletinden bir olma vasıflarını yitirmişlerdir. Rusya bir yandan Kırım, Kafkasya ve Balkanlar üzerinden sıcak denizlere ulaşmaya çalışırken diğer yandan da İsveç ve Lehistan üzerinden de Baltık Denizi ve Atlantik e ulaşmayı hedeflemiştir. Bu nedenle Os Ahmet Paşa Antlaşması ile İran Şahı kabul edilen Nadir Şah, Safevi otoritesinin dağılması ve Afgan saldırıları karşısında darmadağın olan devlet otoritesini yeniden kuran, İran tarihinde onarıcı olarak kabul edilen bir hükümdar olmuştur. Avşar egemenliği sonrası 1806 dan 1925 e kadar bir diğer Türkmen hanedanı olan Kaçarlar İran da egemen olmuşlardır. manlılar ile İsveç ve Lehistan arasında Ortak Düşman: Rusya paydası doğrultusunda ittifaklar kurulmuştur. 18

19 Değişen Dünya Dengeleri Karşısında Osmanlı Siyaseti ETKİNLİK-1 ETKİNLİK A. Aşağıdaki antlaşmaların karşısına yapıldığı devletleri ve tarihini yazınız. 1. Vasvar Antlaşması: Kasr-ı Şirin Antlaşması: Pasarofça Antlaşması: Prut Antlaşması: Karlofça Antlaşması: Hamedan Antlaşması: Belgrad Antlaşması: Küçük Kaynarca Antlaşması: Ahmet Paşa Antlaşması: Bucaş Antlaşması: Zitvatoruk Antlaşması: Ferhat Paşa Antlaşması:... B. Aşağıdaki cümleleri doğru ( 3 ) yanlış ( ) olarak değerlendiriniz XVI ve XVII. yüzyıllarda Osmanlıların doğudaki en büyük rakipleri Safevi Şahlığı olmuştur. 2. Kutsal İttifak Savaşları sırasında Osmanlılar Macar Krallığı ile de mücadele etmişlerdir. 3. Osmanlıların Habsburglar üzerindeki siyasi üstünlüğünü sona erdiren antlaşma 1606 tarihli Zitvatoruk tur Kasr-ı Şirin Antlaşması ile bugünkü Türkiye-İran sınırının da ana hatları belirlenmiştir. 5. Osmanlılar Haçlı birliğinin oluşmasını engelleme adına kapitülasyonları daha çok ülkeye tanımıştır. 6. Martin Luther in başlattığı Reform Hareketleri Avrupa nın sadece dini yapısını değil siyasi yapısını da değiştirmiştir. 7. Reform Hareketleri sonrası ortaya çıkan mezheplerin geneli Protestanlık ortak adıyla tanımlanmıştır. 8. Kutsal Roma-Germen İmparatorluğu nun parçalanmasıyla ortaya çıkan Alman prensliklerinden olan Erdel, Alman siyasi birliğini oluşturacaktır. 9. Coğrafi Keşiflerin öncülüğünü Atlantik kıyısındaki devletler yapmıştır. 10. Rus ilerleyişi karşısında Lehistan ve İsveç, Osmanlı ile iş birliği içerisinde olmuştur. 11. Avrupa nın yayılması olarak adlandırılan Coğrafi Keşifler sonrası ticari kolonicilik faaliyetleri başlamıştır. 12. Manoryalizm, Coğrafi Keşifler sonrası Avrupa da egemen olan ekonomik görüş olmuştur. 13. Karlofça Antlaşması ile Osmanlı dış politikasında köklü değişim yaşanmış ve mevcudu muhafaza amaçlı savunma politikasına geçilmiştir. 14. Prut Zaferi Osmanlıların kayıplarını telafi etme ümitlerini artırmıştır. 15. Sıcak ve açık denizlere ulaşmayı hedef seçen Avusturya Habsburgları Osmanlılar ile mücadele etmişlerdir. 19

20 ETKİNLİK ETKİNLİK-1 Değişen Dünya Dengeleri Karşısında Osmanlı Siyaseti C. Aşağıdaki kavramları verilen açıklamalarla eşleştiriniz. 1. Coğrafi Keşifler sonrası Avrupa da ortaya çıkan ve devletin ekonomik zenginliğini elindeki değerli madenlere (altın-gümüş) bağlayan, zenginlik kriterini taşınamazdan taşınabilir değerlere aktaran ekonomik doktrindir. 2. Orta Çağ Avrupası nda egemen olan toprak zenginliğine ve yerel otorite (derebey) egemenliğine dayalı, kapalı tarım ekonomisinin uygulandığı ekonomik-siyasi sistemdir. 3. I. Provizyonizm II. Manoryalizm 1683 Viyana mağlubiyeti sonrası Habsburglar liderliğinde Leh, Venedik, Rus ve Malta devletlerinin Osmanlı ya karşı oluşturdukları Hristiyan birliğidir. III. Merkantilizm 4. Klasik Dönem Osmanlı ekonomisinin temel ögelerinden birisi olup, her türlü ürünün reayanın ihtiyacını giderecek şekilde iç pazarlarda bulunmasını öngören anlayıştır. IV. Skolastizm de Almanya da Martin Luther liderliğinde Katolik Kilisesine karşı başkaldırı sonrası ortaya çıkan yeni mezheptir. V. Fiskalizm 6. Orta Çağ Avrupa sında Papalık liderliğindeki Katolik Kilisesinin ekonomik-siyasi-fikri-dini hayata egemen olmasını öngören dünya görüşüdür. VI. Emperyalizm 7. Klasik dönem Osmanlı maliyesinin temel unsurlarından olan; ekonomide devletin gelirlerini arttırıp, giderlerini azaltarak, hazineyi sürekli güçlü tutmaya ve vergi kaçağını sıkı bir denetimle önlemeye çalışan sistemdir. VII. Lutherizm 8. Coğrafi Keşifler sonrası Avrupa nın dünyaya yayılıp hammadde, enerji, pazar ve insan gücüne egemen olması sonrası ortaya çıkan sömürgeci düzendir. VIII. Anglikanizm 9. Coğrafi Keşifler sonrası Doğu ve Güney Doğu Asya ya ulaşma adına Avrupalılarca Afrika nın güneyindeki Ümit Burnu ndan dolaşılmasıyla ortaya çıkan yeni deniz rotasıdır. IX. Kutsal İttifak 10. İngiltere Kralı VIII. Henry liderliğinde Katolik Kilisesi egemenliğine karşı çıkılarak oluşturulan milli İngiliz Protestan mezhebidir. X. Hint Deniz Yolu D. Coğrafi keşiflere katılarak dünyanın farklı bölgelerinde sömürgeler elde eden Avrupalı devletleri işaretleyiniz. 1. Kutsal Roma-Germen İmparatorluğu (...) Habsburg Hanedanlığı (...) 10. Belçika Krallığı (...) 3. İspanya Krallığı (...) 11. Flemenk (Hollanda) Birliği (...) 4. Venedik Dukalığı (...) 12. Osmanlı İmparatorluğu (...) 5. Lehistan Krallığı (...) 13. Rusya Dukalığı (...) 6. Portekiz Krallığı (...) 14. Litvanya Krallığı (...) 7. Fransa Krallığı (...) 15. İsveç Krallığı (...) 8. İngiltere Krallığı (...) 16. Prusya Krallığı (...) 20 Cenova Kontluğu (...)

21 Değişen Dünya Dengeleri Karşısında Osmanlı Siyaseti 1 KAVRAMA TESTİ te Habsburg İmparatorluğu ile yapılan İstanbul Antlaşması nın; I. Macaristan üç parçaya ayrılarak yönetilecektir. II. Habsburglar Osmanlılara yıllık vergi verecektir. III. Habsburg Arşidükası Osmanlı sadrazamına denk sayılacaktır. A) Sultan II. Mustafa maddelerinden hangilerine göre Osmanlıların üstünlük sağladığı söylenebilir? C) Sultan IV. Mehmet E) Sultan I. Ahmet D) I ve II 2. B) Sultan IV. Murat D) Sultan II. Osman E) II ve III XVII. yüzyılda Osmanlıların Avrupa karşısında üstünlüklerinin sona ermesine zemin hazırlayan faktörler arasında aşağıdakilerden hangisi gösterilemez? 5. I. Vasvar Antlaşması (1664) II. Hotin Antlaşması (1699) III. Çehrin Antlaşması (1681) A) Hem doğu hem de batıda askeri mücadelelere girişmek zorunda kalması IV. Zitvatoruk Antlaşması (1606) V. Serav Antlaşması (1618) B) Sık sık iktidar değişiklikleri yaşanması Yukarıda verilen XVII. yüzyıla ait siyasi antlaşmalardan hangilerinin Habsburglarla yapıldığı söylenebilir? C) Coğrafi Keşiflerle Avrupa nın ekonomik gücünün artmaya başlaması D) Fransız İhtilali ile milli devletlerin kurulma sürecinin ortaya çıkması A) I ve III B) I ve IV D) III ve V E) Anadolu yu kargaşaya iten Celali Ayaklanmalarının yaşanması 3. Safevilerle olan mücadelede kalıcı çözüm elde etme adına çıktığı iki doğu seferi sonrası Revan ve Bağdat Fatihi unvanlarını kazanan Osmanlı padişahı aşağıdakilerden hangisidir? 6. XVI ve XVII. yüzyıllarda Osmanlıların doğuda mücadele etmek zorunda kaldığı devlet aşağıdakilerden hangisinde verilmiştir? E) I, III ve V arasında yapılan Kutsal İttifak Savaşları sırasında Osmanlılar ile mücadele eden devletler arasında aşağıdakilerden hangisi gösterilemez? A) Altın Orda Hanlığı A) Lehistan Krallığı B) İlhanlı Hanlığı B) Malta Şövalyeleri C) Safevi Şahlığı C) Rusya Çarlığı D) Babür Şahlığı D) Habsburg Krallığı E) Şeybani Hanlığı E) Fransa Krallığı 21 C) II ve IV

22 KAVRAMA TESTİ 1 Değişen Dünya Dengeleri Karşısında Osmanlı Siyaseti Coğrafi Keşifler sonrası Osmanlıların, Mezhep Savaşlarını sonlandıran ve modern Avrupa nın kurucusu kabul edilen siyasi gelişme aşağıdakilerden hangisidir? I. İngiltere, II. Fransa, A) Westphalia Antlaşması III. Hollanda B) Nant Fermanı devletlerinden hangilerine kapitülasyonlar tanıyarak Akdeniz ticaretini yeniden canlandırmayı amaçladığı söylenebilir? C) Ougsburg Antlaşması D) Viyana Konferansı E) Londra Antlaşması 8. I. Calvenizm, çok uluslu yapı, Yeni Çağ başlarında Avrupa nın en büyük siyasi ve askeri gücü konumunda bulunuyordu. III. Lutherizm, Aşağıdaki gelişmelerden hangisinden sonra imparatorluğu bir arada tutan ana etkenin din olmaktan çıktığı söylenebilir? IV. Bogomilizm, V. Presbiteryenizm Yukarıdakilerden hangisi Reform Hareketleri sonrası ortaya çıkan ve Protestanlık ortak adı altında isimlendirilen mezhepler arasında gösterilemez? B) II ve IV D) I, II ve IV Kutsal Roma - Germen İmparatorluğu olarak da anılan II. Evangelizm, A) I ve III C) I ve II A) Rönesans Hareketleri B) Reform Hareketleri C) Coğrafi Keşifler C) III ve V D) Sanayi İnkılabı E) II, III ve V E) Fransız İhtilali 12. Osmanlıların Avrupa Hristiyan Birliği ni bozma adına Karlofça Antlaşması ile kaybedilen coğrafyalar arasında; aldığı tedbirler arasında; I. ticari ayrıcalıklar tanımak, I. Mora Yarımadası, II. Teselya, II. mezhep ayrışmalarını desteklemek, III. Podolya III. reayanın din birliğini sağlamak bölgelerinden hangileri gösterilebilir? gelişmelerinden hangilerinin yer aldığı söylenebilir? 22 C) I ve II

23 Değişen Dünya Dengeleri Karşısında Osmanlı Siyaseti 2 KAVRAMA TESTİ Rusların açık ve sıcak denizlere ulaşma adına güney ve batı istikametinde ilerlemeleri bölge ülkelerinin Rusya ya karşı ortak hareket etmelerine zemin hazırlamıştır. Buna göre: I. İsveç Krallığı, Bu duruma, I. Venedik Dukalığı, II. Lehistan Krallığı, II. Habsburg Krallığı, III. Altın Orda Hanlığı III. İspanya Krallığı devletlerinden hangilerinin Rus ilerleyişi karşısında Osmanlılar ile ittifak içerisinde hareket ettiği söylenebilir? 2. Coğrafi Keşifler, Batı Avrupa da yer alan Atlantik kıyılarındaki denizci devletlerin dünyaya yayılıp sömürgeler elde etmelerine ve zenginleşme süreçlerini başlatmalarına zemin hazırlamıştır. devletlerinden hangileri örnek gösterilebilir? C) I ve II D) I ve II E) II ve III Kutsal İttifak Savaşlarının sonuçlandırılmasında taraflar arasında arabulucu olan Hollanda ve İngiltere nin öncelikli amaçları Habsburgların Osmanlı ile mücadelesini sonlandırıp Avrupa da yükselen bir güç haline gelen Fransa ile mücadelelerinde yanlarında olmasını sağlamaktır. 5. Aşağıdakilerden hangisi devletler arası siyasi ilişkilerde din ya da mezhep birliğinin belirleyici bir etken olduğuna kanıt olarak gösterilebilir? A) Safevilerin Osmanlılara karşı Venedik ile iş birliği yapması Buna göre aşağıdakilerden hangisine ulaşılamaz? B) Fransızların Protestan Alman Prensliklerini desteklemesi A) Çıkar ilişkileri devletler arası mücadelelerde belirleyici olmuştur. C) Bizans İmparatorluğu nun Karamanoğulları ile ortak hareket etmesi B) İngilizler ve Flemenkler Fransa yı kendilerine bir tehdit olarak algılamışlardır. D) Kosova Savaşı nda Balkan uluslarının Osmanlılara karşı birlikte mücadele etmesi C) Karlofça Antlaşması ile Avrupalıların Hristiyan birliği içerisinde hareket etmesi sona ermiştir. E) İngilizlerin Akdeniz deki Venedik etkinliğini kırma adına Osmanlılarla iş birliği yapması D) Din, dış politikayı belirleyen ana kriter olarak algılanmamıştır. E) Fransa diğer devletlerin çekindiği bir güç olarak ortaya çıkmıştır Coğrafi Keşifler sonrası Avrupa da ortaya çıkan, zenginlik kaynağını değerli maden olarak kabul eden yeni ekonomik dünya görüşü aşağıdakilerden hangisidir? Otuz Yıl Savaşlarından sonra dini birlikteliğini kaybederek parçalara ayrılan Kutsal Roma - Germen İmparatorluğunun yerine; I. Prusya, II. Bavyera, III. Transilvanya prensliklerinden hangilerinin öncülüğünde Alman İmparatorluğu kurulmuş ve Avrupa nın siyasi dengeleri değişmiştir? A) Kapitalizm B) Feodalizm C) Manoryalizm D) Merkantilizm E) Liberalizm 23 C) I ve II

24 KAVRAMA TESTİ 2 Değişen Dünya Dengeleri Karşısında Osmanlı Siyaseti Osmanlıların Karlofça Antlaşması ile kaybettikleri Coğrafi Keşifler sonrası önemi azalan İpek ve Baharat Yollarını yeniden canlandırabilme adına Osmanlılarca alınan tedbirlere örnek olarak; yerleri geri almayı hedefledikleri politika gereği mücadele ettikleri devletler arasında; I. kapitülasyonların yaygınlaştırılması, II. kanal projelerinin gündeme alınması, II. Rusya Çarlığı, III. tımar topraklarının iltizamlaştırılması III. Habsburg Krallığı gelişmelerinden hangileri gösterilebilir? yukarıdakilerden hangileri gösterilebilir? 8. I. Venedik Dukalığı, C) I ve II 11. Osmanlıların kaybedilen yerleri geri alma politikala- rını sonlandırıp mevcut toprakları muhafaza etmeye dönmelerine neden olan antlaşma aşağıdakilerden hangisidir? Kadırgaya dayalı Osmanlı denizciliği iç denizlere egemen olurken, kalyonlarla hareket eden Avrupalı denizciler Coğrafi Keşiflerle okyanuslar aracılığıyla dünyaya yayılmışlar ve gittikleri yerlerde geniş sömürgeler elde etmişlerdir. A) Zitvatoruk Antlaşması Bu bilgilerden hareketle; I. Kadırgalar okyanuslara uygun gemiler değildir. B) Pasarofça Antlaşması II. Osmanlı iç denizlerdeki egemenliğini okyanuslara taşıyamamıştır. D) Belgrad Antlaşması C) Küçük Kaynarca Antlaşması E) Vasvar Antlaşması III. Kalyonlar Avrupalıların sömürgeler elde etmesine zemin hazırlamıştır. yargılarından hangilerine ulaşılabilir? 12. Prut Seferi ve Barışı sonrası 1700 İstanbul Antlaşması ile Rusya ya verilen toprakların ve tanınan ayrıcalıkların geri alınması Osmanlı idarecilerini Kayıpların geri alınması politikası konusunda cesaretlendirmiş ve Mora Rumlarının Katolik Venedik yönetimine karşı yardım istemesi üzerine 1714 Mora seferine çıkılmıştır. Buna göre aşağıdakilerden hangisine ulaşılamaz? 9. Coğrafi Keşifleri başlattıkları halde yeni ekonomik anlayışı devam ettiremediği için zamanla etkinliğini kaybeden devletler aşağıdakilerden hangisinde birlikte verilmiştir? A) Osmanlıların öncelikli hedefi kayıpların telafi edilmesi olmuştur. B) Prut Zaferi kayıpların geri alınabileceği umudunu güçlendirmiştir. C) Rumlar Katolik Venedik hâkimiyetindense Müslüman Osmanlıyı tercih etmişlerdir. A) İspanya-Portekiz B) İngiltere-Fransa D) Mora nın da Venedik ten geri alınmasıyla fetih politikasına geri dönülmüştür. C) Venedik-Ceneviz D) Belçika-Hollanda E) Prut Seferi sonrası Karadeniz de yeniden Osmanlı egemenliği sağlanmıştır. E) Prusya-Rusya 24

25 Değişen Dünya Dengeleri Karşısında Osmanlı Siyaseti 3 KAVRAMA TESTİ de Poltova savaşında Ruslara yenilen İsveç Kralı XII. Charles ın Osmanlılara sığınması Prut Savaşının görünür nedeni olurken Leh milliyetçilerin Ruslardan kaçıp Osmanlı topraklarına girmesi de Savaşlarına zemin hazırlamıştır. Bir kara devleti olan Rus Çarlığının ekonomik zenginliklere ulaşabilme adına sıcak ve açık denizlere ulaşması öncelikli hedefi olmuştur. Bu amaç doğrultusunda Rusların; I. İsveç Krallığı, Buna göre; I. Ruslar batılarındaki devletlerle mücadele etmektedirler. II. Lehistan Krallığı, III. Osmanlı İmparatorluğu II. Ortak düşmanın varlığı Osmanlıları İsveç ve Lehistan ile yakınlaştırmıştır. devletlerinden hangileri ile mücadele etmeyi devlet politikası haline getirdiği söylenebilir? III. Rusların Kafkasya egemenliği için İsveç ile mücadele etmesi kaçınılmaz olmuştur. yargılarından hangilerine ulaşılabilir? Rusların Karadeniz e ulaşabilme adına XVI. yüzyılın ortalarından itibaren güneye doğru ilerlemeye başladıkları bilinmektedir. Rusların güneye inişini kolaylaştıran temel unsur aşağıdakilerden hangisidir? I. Hamedan Antlaşması II. İstanbul Antlaşması III. Ferhat Paşa Antlaşması IV. Kasr-ı Şirin Antlaşması A) Altın Orda Hanlığı nın parçalanmasıyla bölgede güçlü bir siyasi yapının kalmaması V. Ahmet Paşa Antlaşması B) Baltık Denizi ne ulaşarak deniz gücüne sahip olması C) Küçük Kaynarca Antlaşması ile boğazları kullanma hakkı elde etmesi Osmanlı - Safevi mücadeleleri sonrası imzalanan yukarıdaki antlaşmalardan hangilerinin XVIII. yüzyılda yapıldığı söylenemez? A) I ve III B) II ve IV D) III ve IV 3. C) I ve II D) Rusların Ortodoks Kilisesine bağlılığını bildirmesi E) Avrupa da mezhep savaşlarının yaşanması C) III ve V E) II ve V 6. Safevilerin iktidarının sona ermesi sonrası İran coğrafyasında egemen olan ve yıkılan devlet düzenini yeniden sağlayan devlet adamı ve asker aşağıdakilerden hangisidir? Güneye inerek Karadeniz ve Hazar Denizi nde egemenlik kurmak isteyen Rusların XVI. yüzyılda ele geçirdiği devletler arasında; I. Kazan, II. Kırım, A) Nadir Şah III. Astrahan B) Rıza Pehlevi hanlıklarından hangilerinin olduğundan söz edilemez? C) Şah Tahmasp D) Mirza Hüseyin E) Şah İsmail D) I ve III 25 E) II ve III

26 KAVRAMA TESTİ 3 Değişen Dünya Dengeleri Karşısında Osmanlı Siyaseti XVIII. yüzyılda gerçekleştirilen askeri ıslahatların Os- Rus Çarlığı aşağıdaki antlaşmalardan hangisiyle Osmanlı Ortodokslarının hamiliğini (koruyuculuğunu) üstlenerek Osmanlı nın iç işlerine karışma imkânı elde etmiştir? manlı siyasi tarihine olumlu yön verdiğine kanıt olarak aşağıdakilerden hangisi gösterilebilir? A) Küçük Kaynarca Antlaşması ile Kırım ın bağımsızlığının kabullenilmesi A) Yaş Antlaşması B) Prut Antlaşması B) Belgrad Antlaşması ile Savaşlarındaki kayıpların telafi edilmesi C) Belgrad Antlaşması C) Yaş Antlaşması yla Kırım ın Rusya ya ait olduğunun onaylanması D) Bükreş Antlaşması E) Küçük Kaynarca Antlaşması D) Pasarofça Antlaşması yla Orta Avrupa hâkimiyetinin sona ermesi E) Kasr-ı Şirin Antlaşması ile doğu sınırının kalıcı hale getirilmesi 8. Rusya nın Osmanlı coğrafyasında etkinlik kazanmasına zemin hazırlayan faktörler arasında; I. Osmanlı azınlıklarının genelde Ortodoks mezhebinden olması, 11. Osmanlıların egemenlikleri altındaki milletlere uyguladığı hoşgörü ve istimalet politikaları azınlıkların asimile olma sürecine girmesini engellemiştir. II. Balkan milletlerinin çoğunun Ruslarla aynı etnik kökenden olması, Bu durumun; I. ayrılıkçı hareketlerin güç kazanması, III. Altın Orda Hanlığı nın parçalanmasıyla Karadeniz in kuzeyinde otorite boşluğu yaşanması II. kültürel farklılıkların sona ermesi, gelişmelerinden hangileri gösterilebilir? III. parçalanma sürecinin hız kazanması gelişmelerinden hangilerine zemin hazırladığı söylenebilir? 9. Rusya Çarlığı nın Küçük Kaynarca Antlaşması ile Osmanlı egemenliğindeki Balkanlarda istediği yerde konsolosluk açma yetkisine sahip olmasının aşağıdakilerden hangisine zemin hazırladığı söylenebilir? 12. Pasarofça Antlaşması sonrası ortaya çıkan aşağıdaki durumlardan hangisinin Klasik Osmanlı Dış Politikasında değişim yaşandığına kanıt olduğu söylenemez? A) Coğrafi Keşiflere başlayarak sömürgecilik faaliyetlerinde bulunma A) Avrupa ya elçiler gönderilmeye başlanması B) Osmanlı azınlıkları üzerinde etkinliğini artırma C) Ortodoks-Katolik mücadelesine son verme B) Batılı uzmanlardan yararlanılmaya çalışılması D) Baltık Denizi ne ulaşarak donanmasını okyanusa aktarma C) Mevcudu muhafaza politikasına geçilmesi D) Dünya siyasetine yön vermeye devam edilmesi E) Rumeli deki milli devletleri ortadan kaldırma E) Avrupai tarzda ıslahatların yapılmaya başlanması 26

27 Değişen Dünya Dengeleri Karşısında Osmanlı Siyaseti 4 KAVRAMA TESTİ Osmanlılar XVIII. yüzyıldan itibaren Batıyı örnek almaya başlamışlar ve bunu özellikle askeri alanda yoğunlaştırmışlardır. Bu duruma zemin hazırlayan faktörler arasında aşağıdakilerden hangisi gösterilemez? A) Savaşlarda alınan mağlubiyetlerin sonlandırılmak istenmesi yılları arasında Paris te büyükelçi olarak görev yapan Yirmi Sekiz Mehmet Çelebi, yazmış olduğu Sefaretname adlı eserde bir yandan XVIII. yüzyıl Fransa sının siyasi ve askeri durumunu anlatırken diğer yandan da Languedoc Kanalının eklüz sistemini, Marly nin büyük makinesini ve Paris Gözlemevini de anlatır. Bu bilgiler doğrultusunda; I. Diplomatik çalışmalar kültürlerin birbirlerini tanımasına zemin hazırlar. B) Devletin itibarının askeri zaferlerle artırılacağına inanılması II. XVIII. yüzyıl Fransası Osmanlılardan çok ileri bir medeniyet seviyesine sahiptir. C) Kapıkulu Ocağı nın kontrol edilemez bir güç haline gelmesi III. Osmanlılar Batıyı tanıma amaçlı adımlar atmaktadır. D) Toprak kayıplarının askeri tedbirlerle önlenmek istenmesi yargılarından hangilerine ulaşılabilir? E) Düzenli, daimi, profesyonel bir ordu oluşturmanın hedeflenmesi 4. Celali isyanlarının temelinde yatan ana faktör toplumun bozulan sosyo-ekonomik huzurudur. iddiasını dile getiren bir tarihçinin, isyanların nedenleri arasında yer alan; I. uzun süren savaşlardan kaçan sipahilerin Anadolu ya geçip eşkıyalık yapmaları, II. dirlik ve düzeni bozulan köylülerin topraklarını bırakıp şehirlere göç etmesi, 2. III. bozulan dirlik sistemi nedeniyle halkın geçinecek gelir elde edememesi İran ve Azerbaycan a egemen olan Sünni Avşar Nadir Şah ın ölümü sonrası ortaya çıkan boşluk üzerine bölgedeki Türkmenlerin Şirvan, Şeki, Karabağ, Kuba, Gence, Revan, Bakü gibi hanlıklara ayrılması Rusların işini kolaylaştırmış, bölgedeki Rus yayılmacılığı tehdidine karşı Osmanlılar ve İranlılar iş birliği içerisine girmiş, Rusların Basra ve Hint Denizi ne inmesini arzulamayan İngilizler de bu iş birliğine destek vermişlerdir. ögelerinden hangilerini kanıt olarak sunması beklenebilir? Yukarıdaki bilgiler doğrultusunda; I. Azerbaycan Türklerinin siyasi birliğinin bozulması Rusların güneye inmesini kolaylaştırmıştır. 5. II. Uluslararası işbirliklerinde karşılıklı çıkar esası söz konusudur. Rusya nın XVIII. yüzyıl başından itibaren Osmanlı İmparatorluğu ile giriştiği mücadele ile ulaşmak istediği hedefler arasında; I. Akdeniz ve Karadeniz limanlarına ulaşmak, II. Boğaz su yollarına egemen olmak, III. İran da Şii iktidarların etkinliği zaman içerisinde artarak devam etmiştir. III. Ortodoks Hristiyanlar arası siyasi birliği sağlamak yargılarından hangilerine ulaşılabilir? amaçlarından hangileri gösterilemez? D) I ve II 27 E) II ve III

28 KAVRAMA TESTİ 4 Değişen Dünya Dengeleri Karşısında Osmanlı Siyaseti Sultan I. Ahmet Devri nde getirilen Ekberiyet Sistemi ile ilgili aşağıdakilerden hangisi söylenemez? A) Eski Türk töresi yeniden yürürlüğe girmiş ve ülke hanedanın ortak malı sayılmıştır. Avrupa nın yayılmasını sağlayan Coğrafi Keşiflerin sonuçları arasında aşağıdakilerden hangisi gösterilemez? A) Keşfedilen bölgelerde ilk olarak keşfi yaptıran, sonra da diğer devletlerin sömürge imparatorlukları kurma süreci başlamıştır. B) Şehzadelerin sancağa çıkma uygulamaları kaldırılarak saray eğitimine ağırlık verilmiştir. B) Akdeniz, Karadeniz, Kızıldeniz limanları önem ve canlılıklarını kaybetmeye başlarken Atlantik kıyılarının önemi artmaya başlamıştır. C) Tahta kimin geçeceği ile ilgili sorun yaş kriter alınarak çözümlenmiştir. D) Türk tarihinde ilk defa veliaht şehzadenin kim olduğu önceden belirlenmiştir. C) Keşfedilen bölgelerin zenginliklerinin ve değerli madenlerinin Avrupa ya taşınmaya başlaması, toprağa dayalı zenginlik kriterini değiştirmiştir. E) Kadınlar saltanatının egemen olmasını engelleme adına padişahlar yetkilendirilmiştir. D) Katolik Kilisesinin ekonomik gücü sona ermiş, taşınır-taşınmaz mal varlıklarına el konulmuştur. E) Haçlı Seferleri ile güçlenmeye başlayan burjuva sınıfı ticaretin gelişmesiyle daha da güçlenmeye başlamıştır. 7. Aşağıdakilerden hangisi arayış yılları olarak da adlandırılan XVII. yüzyılda meydana gelen gelişmeler arasında gösterilemez? 10. Otuz Yıl (Mezhep), Seksen Yıl Savaşlarını bitiren ant- A) Celali İsyanları nedeniyle Anadolu da huzur ve asayiş ile ilgili sorunlar yaşanmıştır. B) İlk defa bir vezir, kendisine teklif edilen vezir-i azamlık görevini şartlarla kabul etmiştir. C) Kadınlar saltanatının yaşanmasına neden olan çocuk padişahlar tahta çıkmıştır. D) Egemenlik anlayışında değişikliğe gidilerek halkın yönetime katılımı sağlanmıştır. E) Genişleme siyaseti sürdürülerek fetihlere devam edilmiştir. laşma olarak kabul edilir. Her prensin kendi bölgesinde istediği mezhebe (Katoliklik, Lutherizm, Kalvinizm...) inanma hakkı olacaktır. Hristiyanlar bulunduğu prensliklerde kabul görmeyen mezheplerin, kilise güvencesi altında kamusal alanlarda kendilerine ayrılan süre içerisinde ve özel olarak ibadetlerini yapabilecekler. Avrupa için Modern Çağın başlangıcı olarak kabul edilen antlaşma Utrecht ile birlikte kendisinden sonraki Avrupa yı şekillendirecektir. Kutsal Roma - Germen İmparatorluğu ile Protestan Alman prenslikleri arasında yapılan, yukarıdaki özelliklere sahip antlaşma aşağıdakilerden hangisidir? A) Westphalia 8. D) Nantes Osmanlıların XVII. yüzyılda imzaladığı antlaşmalar ve içerikleri ile verilen aşağıdaki eşleştirmelerden hangisi doğru değildir? A) Karlofça Antlaşması: Orta Avrupa egemenliğinin sonlanması B) Ogsburg C) Utrecht E) Campo Formia 11. Avrupa tarihine yön veren savaşlar ve tarafları ile ilgili aşağıdaki eşleştirmelerden hangisi doğru değildir? B) Bucaş Antlaşması: Lehistan ın himaye altına alınması ile Baltık Denizi ne ulaşılması C) Zitvatoruk Antlaşması: Avusturya üzerindeki diplomatik üstünlüğün sona ermesi A) Yüz Yıl Savaşları: İngiltere-Fransa D) Kasr-ı Şirin Antlaşması: Sünni-Şii mücadelesinin sonlandırılması C) Otuz Yıl Savaşları: Katolikler-Protestanlar B) Çifte Gül Savaşları: Portekiz-İspanya D) Seksen Yıl Savaşları: Hollanda-İspanya E) Vasvar Antlaşması: Avusturya dan son defa savaş tazminatı alınması E) İhtilal Savaşları: Fransa-Monarşik Avrupa 28

29 Değişen Dünya Dengeleri Karşısında Osmanlı Siyaseti 5 KAVRAMA TESTİ XVII. yüzyıl Osmanlı tarihinde Arayış Yılları olarak adlandırılmıştır. Aşağıdakilerden hangisi bu duruma yol açan faktörler arasında gösterilemez? A) Tecrübeden yoksun ve yaşça küçük hükümdarların tahta çıkması B) Taşra yönetim teşkilatının ve dirlik sisteminin bozulması A) Safiye Sultan C) Ocak devlet içindir. anlayışının sona ermesi C) Turhan Sultan D) Beşik ulemalığına dayalı eğitim anlayışının ortaya çıkması D) Hürrem Sultan B) Kösem Sultan E) Nurbanu Sultan E) Farklı ailelerin devlet kadrolarında egemen olması 2. XVII. yüzyıl Anadolu sunda büyük ekonomik ve sosyal sıkıntılara neden olan Celali İsyanlarının nedenleri arasında aşağıdakilerden hangisi gösterilemez? 5. A) Tımar sisteminin bozulmasıyla ortaya çıkan ekonomik sorunlar B) Kapıkulu Ocağı nın kuruluş felsefesinin dışına çıkması XVII. Yüzyıl Osmanlı dış politikasına yön veren temel siyaset aşağıdakilerden hangisidir? A) Gaza ve cihat anlayışıyla fetih hareketlerinde bulunmak C) Taşra yöneticilerinin adaletsiz uygulamalar gerçekleştirmesi 3. Kanuni Sultan Süleyman ın ölümü sonrası başlayan Kadınlar saltanatının egemen olduğu XVI. Yüzyılın son çeyreği ve XVII. Yüzyılın ilk yarısında etkin olan hanedan üyesi kadınlar arasında aşağıdakilerden hangisi gösterilemez? B) Denge siyaseti ile mevcut toprakları korumak D) Uzun süren savaşlardan kaynaklanan ağır vergilendirmeler C) İslam dünyasının siyasi liderliğini terk etmek E) Devşirme kökenli devlet adamlarının Türkmen ahaliye zulmü E) Türk-İslam dünyasında siyasi birlik sağlamak D) Rusların sıcak denizlere inmesini engellemek Osmanlılar mutlak monarşik bir anlayışla yönetilmiş bir devlet oldukları için tahta çıkan padişahların donanım ve yetenekleri devletin yönetimine doğrudan etki etmiştir. Buna göre aşağıdaki gelişmelerden hangisi XVII. yüzyılda tahta çıkan padişahların kendilerinden öncekileri aratır nitelikler taşımalarının temel nedeni olarak gösterilebilir? 6. XVII. Yüzyılda yapılan ıslahat hareketlerinin sonraki yüzyıllarda yapılan yenilik girişimlerinden en önemli farkı aşağıdakilerden hangisidir? A) Küçük yaşta ve tecrübesiz olarak tahta çıkmaları A) Sorunlara çözüm üretmede yetersiz kalması B) Enderun daki şehzade eğitiminden geçmemeleri B) Devlet adamlarının şahsi gayretlerine bağlı olması C) Köklü ailelerinin devlet yönetiminde etkin olması C) Avrupa yı örnek alan girişimlerde bulunulmaması D) Kadınlar saltanatının egemen olması D) Halktan yeterince destek alamaması E) Gaza ve cihat anlayışının terk edilmesi E) Askeri alandaki sorunların çözümüne öncelik verilmesi 29

30 KAVRAMA TESTİ 5 Değişen Dünya Dengeleri Karşısında Osmanlı Siyaseti Tımar sisteminin uygulandığı salyanesiz eyaletlerin Ocak devlet içindir. anlayışıyla kurulan Kapıkulu Ocağı XVII. yüzyıldan itibaren kuruluş amacının dışına çıkmış ve devlet yönetiminde askeri bir vesayet kurmuştur ve bu durum aralıklarla da olsa ocağın kaldırılmasına kadar devam etmiştir. XVII. yüzyıldan itibaren mukataa arazilere çevrilerek vergi gelirlerinin peşin alınmaya, mukataa arazilerde ise uzun süreli peşin vergi ödemeleri ile malikâne sistemine geçilmesine zemin hazırlayan temel gerekçe aşağıdakilerden hangisidir? Ocağın, Kanun-u Kadim e aykırı olarak devlet yönetiminde etkin olduğuna kanıt olarak aşağıdakilerden hangisi gösterilemez? A) Tımarlı Sipahiler yerine Kapıkulu Ocaklarının istihdam edilmek istenmesi B) Veraset anlayışındaki değişiklik ile monarşik yönetim anlayışının terk edilmesi A) Sultan II. Osman ın tahttan indirilip katledilmesi B) Vakayı Vakvakiye ile devlet adamlarının katledilmesi C) Coğrafi Keşifler sonrası toprak sisteminde modernlik sağlayacak ıslahatlara gidilmesi C) Celali İsyanlarının Anadolu da yaygınlaşması D) Sultan IV. Mehmet in tahttan indirilmesi D) Artan nakit ihtiyacını giderme adına likidite sağlayacak yeni uygulamalara gidilmesi E) Sultan IV. Murat ın veziri Hafız Yusuf Paşa nın katledilmesi 8. E) Taşrada Celali İsyanları ile azalan devlet otoritesinin yeniden tesis edilmek istenmesi Fatih Devri nden itibaren başarıyla uygulanan Hristiyan birliğini parçalama politikası sayesinde Avrupa nın uzun süre Osmanlılara karşı birlikte hareket edemediği görülmüştür. 11. Osmanlı Devleti nde köyden kente göçlerin yaşanması neticesinde şehirlerde işsizlik yaşanmaya başlamış, eşkıyalık faaliyetleri ise artmıştır. Bu durumun sona erdiğine kanıt olarak aşağıdakilerden hangisi gösterilebilir? Osmanlı Devleti nde görülen bu durumun ortaya çıkmasında aşağıdakilerden hangisi etkilidir? A) 1606 Zitvatoruk Antlaşması ile Avusturya üzerindeki üstünlüğün sona ermesi A) Tımar sisteminin bozulması B) 1683 II. Viyana Kuşatması mağlubiyeti sonrası Kutsal İttifak Savaşlarının başlaması B) Yeniçeri Ocağına asker alımının bozulması C) Devletin eyaletlere bölünerek idare edilmesi C) Rusya ya karşı, Kırım hanının desteği ile Çehrin Seferi ve Bahçesaray Antlaşması nın yapılması D) Toprakların gelirine göre sınıflara ayrılması E) Lonca teşkilatının çökmesi D) 1672 Bucaş Antlaşması yla Avrupa da toprak kazanma adına en ileri seviyeye ulaşılması E) 1664 Vasvar Antlaşması ile Avusturya Arşüdükalığı nın vergi vermeye zorlanması 12. I. Tımarların hak etmeyen kişilere dağıtılması, II. Mültezimlerin halktan fazla vergi istemesi, 9. III. Sekban adındaki ücretli askerlerin halktan haraç toplaması Aşağıdaki Akdeniz adalarından hangisinin yaklaşık yirmi beş yıllık bir kuşatmadan sonra ele geçirilmesi Osmanlı deniz gücünün bir önceki yüzyılı aratır bir durumda olduğuna kanıt olarak gösterilebilir? A) Rodos B) Malta C) Sakız D) Cerbe XVII. yüzyılda yaşanan yukarıdaki gelişmelerden hangileri halkın topraklarını terk ederek şehirlere göçmesine neden olmuştur? E) Girit 30

31 Değişen Dünya Dengeleri Karşısında Osmanlı Siyaseti 1 UYGULAMA TESTİ Osmanlıların Avrupa karşısında askeri ve siyasi üstünlüklerinin sona ermesinin; I. ganimet gelirlerinin azalması, II. kapitülasyonların yaygınlaştırılması, I. iki cephede birden mücadele etmek zorunda kalması, III. beşik ulemalığı kavramının ortaya çıkması II. Safevilerin Habsburglarla iş birliği yapması, durumlarından hangilerine zemin hazırladığı söylenebilir? Osmanlıların gerek doğuda Safeviler gerekse batıda Habsburglar üzerinde en güçlü oldukları dönemde ezici bir üstünlük sağlayamamalarının ilerleyen zamanlarda; III. siyasi üstünlüğünü devam ettirmekte zorlanması durumlarından hangilerine zemin hazırladığı söylenebilir? 2. Coğrafi Keşifler sonrası azalan Akdeniz ticaretini yeniden canlandırma adına kapitülasyonları yaygınlaştıran Osmanlılar bu süreçte Hollanda ve İngiltere ile de sıcak diyaloglar kurmuş, Avrupa Kutsal İttifakına karşı bu devletlerle siyasi ve ekonomik ilişkilerini artırarak sürdürmüştür. 5. Buna göre aşağıdaki yargılardan hangisine ulaşılamaz? Uzun süren ve sonuç alınamayan savaşların Osmanlılara; I. dini, A) Kapitülasyonlar ticareti canlandırma adına kullanılmıştır. II. siyasi, III. ekonomik B) Hollanda ve İngiltere din eksenli dış politika uygulamamıştır. alanlardan hangilerinde olumsuz etkilere yol açtığı savunulabilir? C) Akdeniz ticaretinin önemi Coğrafi Keşifler sonrası giderek azalmıştır. D) Kanal Projeleri Akdeniz ve Karadeniz ticaretini yeniden hareketlendirmiştir. E) Osmanlılar Avrupalıların ortak hareket etmelerini önlemeye önem vermişlerdir. 3. Haçova Meydan Muharebesinin kazanılmasına rağmen Zitvatoruk Antlaşmasında kaybedilen siyasi üstünlük ve kabul edilmek zorunda kalınan devletler arası mütekabiliyet esasından hareketle; 6. I. Muharebeyi kazanmak harbi kazanmak anlamına gelmemektedir. Martin Luther in kiliseye olan başkaldırısının kısa bir zaman sonra Alman prenslerince de desteklenmesi Kutsal Roma-Germen İmparatorluğunu sadece bir iç dini karışıklığa değil siyasi kargaşaya da sürüklemiştir. Buna göre aşağıdakilerden hangisi söylenebilir? II. Askeri gelişmeler bir bütün içerisinde irdelenmelidir. III. Mütekabiliyet esası devletler arası siyasi eşitliği getirmiştir. A) Papalığın otoritesi prenslerin desteğini talep etmiştir. yargılarından hangilerine ulaşılabilir? C) Katolik dünyada mezhep birlikteliği sağlanmıştır. B) Dini nitelikteki gelişmeler siyasi sonuçlar doğurmuştur. D) Kutsal Roma-Germen İmparatorluğu merkezi otoritesi güçlenmiştir. C) I ve II E) Avrupa da feodal yapılanmalar sona ermiştir. 31

32 UYGULAMA TESTİ 1 Değişen Dünya Dengeleri Karşısında Osmanlı Siyaseti Rusların XVII. yüzyıldan itibaren yoğunlaştırdıkları Yer altı ve yer üstü zenginlikleri açısından bakıldığında dünyanın en fakir coğrafyası sayılan Avrupa nın ekonomik açıdan zengin devletlere ev sahipliği yapmasında; güneye ve batıya açılma politikalarının amaçları arasında; I. Atlantik e ulaşarak sömürgecilik yapmak, I. Haçlı Seferleri, II. Boğazlara egemen olarak dünya siyasetinde etkin olmak, II. Reform Hareketleri, III. Pan-Slavizm ideali çerçevesinde Katolik Hristiyanlara liderlik yapmak III. Coğrafi Keşifler gelişmelerinden hangilerinin doğrudan etkisi olduğu söylenebilir? durumlarından hangileri gösterilemez? D) I ve II E) II ve III 11. Osmanlıların Avrupa da gaza ve cihat anlayışından 8. vazgeçerek mevcudu muhafaza politikasına dönmelerine zemin hazırlayan nedenler arasında; Toprağa dayalı kapalı tarım ekonomisi Avrupalıların yüzlerce yıl fakirlik içerisinde yaşamalarına yol açmıştır. Bu durumun sona ermesine zemin hazırlayan gelişmeler arasında; I. Avrupa daki hâkimiyeti sarsıcı yeni kayıplar yaşamaları, II. askeri mücadelelerin ekonomiye yük getirmesi, I. kadırgadan kalyona geçişin yaşanması, III. milliyetçilik ayaklanmalarının başarısız olması II. coğrafya bilgi birikiminde ortaya çıkan gelişme, gelişmelerinden hangilerinin varlığından söz edilemez? III. yeni kıta ve adalarda egemenlik kurulması durumlarından hangilerinin etkili olduğu söylenebilir? E) II ve III D) I ve II 12. Rusların Osmanlı coğrafyasında etkinliklerini kısa sürede artırabilmelerinde; 9. I. Osmanlı azınlıkları arasında Ortodoksluk mezhebinin yaygın olması, Osmanlıların Hint Deniz Seferlerini gerçekleştirmekle amaçladıkları hedefler arasında; II. Küçük Kaynarca ile Balkanlarda istediği yerde elçilik açma imkanını kazanması, I. kutsal toprakları Katolik tehdidinden korumak, II. Güney Doğu Asya Müslümanlarına yardım etmek, III. Coğrafi Keşiflerde etkin rol oynamak III. Balkan coğrafyasında Slav kökenli Osmanlı tebasının bulunması durumlarından hangileri gösterilebilir? durumlarından hangilerinin etkili olduğu söylenebilir? 32

33 Değişen Dünya Dengeleri Karşısında Osmanlı Siyaseti 2 UYGULAMA TESTİ XVII. yüzyılda Avrupa da kralların güçlü olduğu mutlak monarşi yönetimleri kurulmuştur. XVII. yüzyılda Avrupa da krallık yönetimlerinin güç kazanmasında; I. derebeylik rejiminin yıkılması, I. Kapalı tarım ekonomisi Avrupa nın ihtiyaçlarını karşılamamaktadır. II. Coğrafi Keşiflerin yapılması, II. İpek ve Baharat yollarına mecburiyet Avrupa yı doğuya karşı güçsüz bırakmaktadır. III. Roma İmparatorluğu nun parçalanması durumlarından hangileri etkilidir? Coğrafi Keşifler her ne kadar Avrupalıların bilimsel ve teknolojik birikimlerinin artmasının bir sonucu gibi görünse de aslında ekonomik bir zorunluluktur. iddiasını ortaya atan bir tarihçinin bu tezini destekleme adına; III. Merkantilist politikalar Avrupa Hristiyanlarının mezhep birliğini parçalamıştır. yargılarından hangilerinden istifade etmesi beklenebilir? 2. Osmanlıların Viyana önlerinde istedikleri başarıyı elde etmek bir yana, geniş toprak kayıplarına neden olacak olan mağlubiyetler dizisinin başlamasına neden olan faktörler arasında; 5. I. Avrupalıların ortak hareket etmesi, II. birden fazla cephede mücadele etmek zorunda kalması, Rusların dünya siyasetinde etkin bir güç olabilme adına Atlas Okyanusu ve Akdeniz e ulaşmak için öncelikle; I. Karadeniz, II. Baltık Denizi, III. İslam coğrafyasından beklenilen askeri yardımı alamaması III. Kızıl Deniz durumlarından hangileri gösterilemez? coğrafyalarından hangilerine ulaşmayı hedefledikleri söylenebilir? D) I ve III E) II ve III Karadeniz, Akdeniz, Marmara Denizi gibi iç denizler ve Tuna, Nil gibi nehirlerde büyük güç olan kadırgaya bağlı Osmanlı donanması, kalyon gerektiren açık denizlerde istenilen başarıyı elde edememiştir. Bu gerçekten hareketle Osmanlı donanmasının; III. Din Avrupa siyasetinde belirleyici öge olmaktan çıkarılır. III. Girit Adası nın Kuşatılması gelişmelerinden hangilerinde istenilen hedefe ulaşamadığı söylenebilir? Otuz Yıl Savaşları sonrası Avrupa nın en büyük gücü olan Kutsal Roma-Germen İmparatorluğunun ne kutsallığı ne de imparatorluğu kalmıştır. tezini ortaya atan bir tarihçinin bu iddialarını destekleme adına Westphalia Antlaşmasının; II. İmparatorluk çok sayıda prensliğe ayrılarak parçalanır. II. Hint Deniz Seferleri, I. Katoliklik egemen tek mezhep olmaktan çıkarılır. I. İnebahtı Deniz Savaşı, özelliklerinden hangilerini öne sürmesi beklenir? 33 C) I ve II

34 UYGULAMA TESTİ 2 Değişen Dünya Dengeleri Karşısında Osmanlı Siyaseti Seksen Yıl Savaşları olarak adlandırılan ( ) I. Kazan mücadeleler sonrası hakimiyeti altında bulundukları İspanya Krallığı ndan bağımsız olarak Utrecht Birliği ni oluşturup XVII. yüzyılın en zengin tüccar devletlerinden biri haline gelen Avrupa ülkesi aşağıdakilerden hangisidir? II. Kırım III. Astrahan Altın Orda Hanlığının parçalanmasıyla Karadeniz in kuzeyinde ortaya çıkan yukarıdaki hanlıklardan hangilerinin Rus ilerleyişi karşısında duramayıp Rus Çarlığı egemenliği altına girdikleri söylenebilir? A) Hollanda B) Belçika C) Portekiz D) Fransa C) I ve II E) İsviçre 11. Köprülü Mehmet Paşa nın sadrazam olmak için öne sür8. müş olduğu bazı şartlar şunlardır; hakkında şikayet olması durumunda savunmasının alınmadan işlem yapılmaması, atama yaptığı kişilere karışılmaması, yönetimle ilgili padişaha sunacağı önerilerin kabul edilmesidir. Buna göre Köprülü nün; Yapılan antlaşmaların garantör devleti olmak diplomaside bir güç anlamına gelmektedir. Buna göre Habsburgların; I. Vasvar, I. can güvenliğini sağlama, II. Zitvatoruk, II. uygun çalışma ortamı oluşturma, III. Karlofça III. yönetim şeklini değiştirme antlaşmalarından hangilerine garantör olmasının Osmanlı-Venedik Savaşlarına müdahale etmesine zemin hazırladığı söylenebilir? hedeflerinden hangilerini amaçladığı söylenebilir? D) I ve III E) II ve III 12. Osmanlı Devleti, XVI. yüzyılda bir Cihan Devleti iken 9. zaman içerisinde uluslararası siyasetteki gücünü kaybetmiştir. I. Nant Fermanı Osmanlı Devleti nin uluslararası alandaki gücünü kaybetmesinde aşağıdakilerden hangisi etkili değildir? II. Ougsburg Antlaşması III. Westphalia Antlaşması A) Avrupa daki gelişmelerin takip edilmemesi Reform sonrası Avrupa ya yön veren siyasi gelişmelere örnek olarak yukarıdakilerden hangileri gösterilebilir? B) Avrupa ya karşı fetih politikasından vazgeçilmesi C) Ticaret yollarının değişmesi D) Avrupa nın bilim ve teknolojide ilerlemesi C) I ve II E) Ulema ve Yeniçeri ordusunun yeniliklere karşı çıkması 34

35 Değişen Dünya Dengeleri Karşısında Osmanlı Siyaseti 3 UYGULAMA TESTİ Diğer Türk devletlerinden farklı olarak güçlü bir merkeziyetçi yönetim anlayışına sahip olan Osmanlılar XVII. asırda bu alanda ciddi sıkıntılar yaşamışlardır. Bu duruma neden olan faktörler arasında; Osmanlı tarihinde bir ilk olarak kendisine teklif edilen vezir-i azamlık makamını belli şartlar öne sürerek kabul eden Köprülü Mehmet Paşa yı böyle bir uygulamaya iten faktörler arasında; I. Padişahların küçük yaşta ve tecrübesiz olarak tahta çıkması, I. görevi kendisinden sonra aile üyelerine devrederek alternatif hanedan yaratmak, II. Kapıkulu Ocağı nın yönetim üzerinde vesayet kurması, II. makamının gereğini yerine getirirken daha rahat ve korkusuz çalışabilmek, III. Avrupa daki gelişmelerin yakından takip edilememesi III. uğrayacağı bir iftira ya da suçlamaya karşı kendini savunabilmek durumlarından hangileri gösterilebilir? durumlarından hangileri gösterilebilir? D) I ve II 2. XVII. asır Osmanlılar için her ne kadar sıkıntılı geçmiş ve tarihçiler tarafından arayış yılları ya da duraklama çağı olarak adlandırılmışsa da dünya gücü bir imparatorluk olan devletin askeri ve siyasi gücünü özellikle Avrupa ya karşı hissettirmeye devam etmiştir. Bu duruma kanıt olarak; 5. I. Ahmet Dönemi nde çıkarılan Ekber ve Erşet Kanunu na göre hanedanın en yaşlı ve en olgun üyesinin tahta çıkması esasa bağlanmıştır. I. taht kavgalarını önleme, II. iktidara geçişi belirli bir kurala bağlama, III. sancağa çıkma usulünü geliştirme II. Bucaş Antlaşması ile batıda en geniş sınırlara ulaşılması, amaçlarından hangilerine ulaşılmaya çalışıldığı söylenebilir? III. Zitvatoruk Antlaşması ile Osmanlı sadrazamı ile Avusturya Arşüdükasının denkliğinin sonlanması gelişmelerinden hangileri gösterilebilir? C) I ve II 6. İstanbul da daha çok yeniçeri ve sipahilerin liderliğinde çıkan isyanlarda rejim değişikliği ya da milliyetçilik fikrinden ziyade menfaat elde etme düşüncesi etkili olmuştur. Yukarıdaki yargıyı destekleme adına; Kadınlar saltanatı tabiri her ne kadar zihinlerde olumsuz ifadeler çağrıştırsa da gerek Safiye ve Kösem gerekse Hatice Turhan Valide Sultanlar gerçekleştirdikleri faaliyetler ile devletin devamlılığını sağlamış, hükümdarların yetersizliğinden kaynaklanan boşlukları doldurarak otoritesizliğe meydan vermemişlerdir. Bu duruma kanıt olarak; I. maaşların ödenmemesi durumunda isyanların ortaya çıkması, I. Kösem Sultan ın kurduğu vakıf aracılığıyla ihtiyaç sahiplerine yardım etmesi, II. tahttan indirilen padişahın yerine hanedanın başka bir üyesinin getirilmesi, II. Hatice Turhan Sultan ın Köprülü Mehmet Paşa yı vezir-i azamlıkla görevlendirmesi, III. ekonomik kısıtlamalara giden devlet adamlarının katlinin talep edilmesi III. Safiye Sultan ın I. Ahmet e karşı yapılan taht değişikliği girişiminde rol alması gelişmelerinden hangileri doğrudan kullanılabilir? gelişmelerinden hangileri gösterilebilir? D) I ve II 3. E) II ve III Bu uygulamaya bakılarak, I. Akdeniz ticaret ve ulaşım yolları üzerindeki Girit in Venediklilerden alınması, I D) I ve II E) II ve III D) I ve II E) I ve III 35 E) II ve III

36 UYGULAMA TESTİ 3 Değişen Dünya Dengeleri Karşısında Osmanlı Siyaseti Klasik dönem Osmanlı padişahları genelde bugünkü anlamda devlet başkanı vazifesi görüp hem devlet başkanlığı hem de yürütmenin liderliğini yapmışlarken, arayış yıllarındaki padişahların geneli yürütme ile doğrudan ilgilenmektense yönetim işlerini kul taifesi aracılığıyla gerçekleştirmişler, kendileri doğrudan icraatın içinde olmamışlardır. Bu duruma zemin hazırlayan faktörler arasında; I. Sultan Ahmet in Anadolu daki hak ihlallerine karşı adaletnameler yayınlaması, II. Büyük İstanbul yangını sonrası Sultan Murat ın tütün ve kahvehaneleri yasaklaması, I. Ekberiyet Sistemi nden kaynaklanan yaş kriterli tahta geçişler, III. Sultan Osman ın isyanla tahttan indirilip öldürülmesiyle I. Mustafa nın tahta çıkması II. Kafes Usulü nedeniyle mahrum kalınan yönetim tecrübesi, gelişmelerinden hangileri gösterilemez? III. sık sık iktidar değişimi yaşanmasından kaynaklanan istikrarsız ortam özelliklerinden hangileri gösterilebilir? XVII. asırda sorunlardan kaynaklanan sıkıntılar ortaya çıkmadan önce tedbirler alınmasındansa, daha çok sıkıntıların geniş kitleleri mağdur etmesi üzerine tedbirler alınmıştır. Bu duruma örnek olarak; D) I ve II E) II ve III 10. Bozulan ekonomik dengeleri düzeltme adına Osmanlı yönetiminin XVII. asırda aldığı tedbirlere; I. dirlik topraklarının mültezimlere verilmesi, II. saray masraflarının minimize edilmesi, III. mukataa arazilerin malikânelere çevrilmesi durumlarından hangileri örnek olarak gösterilebilir? 8. Osmanlı ekonomisinin XVII. asırdan itibaren ciddi sıkıntılar yaşadığı, hatta Sultan I. Ahmet devrinde o güne kadar yapılan en büyük devalüasyonun gerçekleştirildiği bilinmektedir. Bu ekonomik sorunlara zemin hazırlayan nedenler arasında; 11. Dirlik sisteminin bozulmasının taşrada yol açtığı sıkıntılar arasında; I. Coğrafi Keşifler sonrası ticaret gelirlerinde ortaya çıkan büyük düşüşler, I. tarımsal üretimdeki aksamalardan kaynaklanan ürün ve vergi kayıpları yaşanması, II. Sanayi İnkılabı nı gerçekleştirememiş olmaktan kaynaklanan ithalat giderleri, II. eyalet askerlerinin sayısının azalması üzerine Kapıkulu Ocağı sayısının artırılması, III. uzun süren askeri mücadelelerin bütçeye getirdiği ağır masraflar III. ihtiyaçlarını gideremeyen halkın kırsal kesimden şehir merkezlerine göç etmesi durumlarından hangileri gösterilebilir? durumlarından hangileri gösterilebilir? 36

37 Değişen Dünya Dengeleri Karşısında Osmanlı Siyaseti 4 UYGULAMA TESTİ Osmanlıların XVIII. yüzyıldan itibaren Avrupa yı örnek almaya başladıkları ve özellikle de askeri alanda batı tarzı ıslahatlara öncelik verdikleri görülmektedir. Sonuçları dikkate alındığında; I Osmanlı Avusturya Savaşları, I. Baltık Denizi ne ulaşma, II Osmanlı Avusturya ve Rusya Savaşları, II. Boğazlara egemen olma, III Osmanlı Rusya Savaşları III. Ortodoksların hamiliğini üstlenme askeri gelişmelerinden hangilerinin Avrupa yı örnek alma sürecini hızlandırdığı söylenebilir? durumlarından hangileri gösterilemez? maddelerinden hangilerinden hareketle Rusya nın Osmanlıların kozmopolit yapısından istifade etmeye çalıştığı söylenebilir? III. Kasr-ı Şirin Antlaşması sonrası süreç Safevilerin siyasal gücünü sonlandırmıştır. D) I ve III yargılarından hangilerine ulaşılabilir? Küçük Kaynarca Antlaşması nın; III. Ruslar, İstanbul da daimi elçilik bulundurabilecek ve Balkanlar da istedikleri yerde konsolosluk açabileceklerdir. II. Milliyetçilik isyanları kozmopolit Safevilerin yerine milli devletler kurulmasına zemin hazırlamıştır. E) I ve III II. İngiltere ile Fransa ya verilen kapitülasyonlar, Rusya ya da tanınacaktır. I. İran daki iktidar değişiminde Batı kaynaklı gelişmelerin etkisi vardır. I. Rusya, Osmanlı Ortodokslarının hamiliğini üstlenecektir. Safevi Şahlığı nın sona ermesinde Afgan ve Özbek isyanları etkili olmuşsa da Coğrafi Keşifler sonrası İpek ve Baharat yollarının önemini kaybetmesinin yol açtığı sorunlar da belirleyici olmuştur. Buna göre; D) I ve II XVIII. yüzyıldan itibaren bölgesinde giderek güçlenip dünya siyasetinde etkin bir rol üstlenmeye çalışan Rusya nın bu hedefine ulaşmak için Osmanlı toprakları üzerinde uygulamaya çalıştığı hedefler arasında; C) I ve II 6. Osmanlı coğrafyasında tarihi köklere dayanarak yeni siyasi oluşumlar ortaya çıkarıp parçalanma sürecini hızlandırmaya çalışan Avrupalıların bu girişimlerine örnek olarak; I E) II ve III XVIII. yüzyıl sonlarına kadar özellikle Orta Avrupa ve Balkanlar egemenliği için Osmanlılarla mücadele etmeyi devlet politikası haline getirmiş olan Avusturya Arşüdükalığı nın yüzyılın sonlarından itibaren Osmanlıların en büyük müttefiklerinden biri haline gelmesinde; I. yayılmacı Rus politikasının Balkanları tehdit etmeye başlaması, II. ihtilalle ortaya çıkan milliyetçilik fikrinin kozmopolit Avusturya yı tehdit etmesi, I. Dakya, II. Restorasyon, III. Grek III. Pan - Germenizm politikasıyla Almanya - Avusturya ittifakının sağlanması projelerinden hangileri gösterilebilir? durumlarından hangilerinin etkili olduğu söylenebilir? 37

38 UYGULAMA TESTİ 4 Değişen Dünya Dengeleri Karşısında Osmanlı Siyaseti XVIII. yüzyıldan itibaren gerçekleştirilmeye başlanan Kutsal İttifak Savaşları sonrası 1699 Karlofça ve 1700 İstanbul Antlaşmaları ile geniş coğrafyaları kaybeden Osmanlıların XVIII. yüzyıl başlarında öncelikli hedefi kaybedilen yerleri geri almak olmuştur. Bu amaçla asrın başlarında; askeri ıslahatların işe yaradığına kanıt olarak; I Savaşları ve Belgrad Antlaşması, II Savaşları ve Ziştovi Antlaşması, III Napolyon işgali ve Akka Kuşatması I. Rusya Çarlığı, gelişmelerinden hangileri gösterilebilir? II. Avusturya Arşüdükalığı, III. Venedik Dükalığı devletlerinden hangileriyle mücadele edilmiştir? D) I ve III E) II ve III 11. Lale Devri nde Avrupa dan getirilen matbaaya karşı 8. ortaya çıkan kamuoyu tepkisini önleme adına; Kaybedilen ecdat yadigârı topraklar geri alınmalıdır. politikası Osmanlıların 1700 lü yılların başındaki dış politikasını yönlendirmiştir. Bu hedefin gerçekleştirilme ümidini hızlandıran gelişmeler arasında; I. dini içerikli kitapların basımının yasaklanması, II. müstensihlerin işsiz kalmamasının devlet garantisi altına alınması, III. Fransızcanın ilk yabancı resmi dil olarak benimsenmesi I Osmanlı Rus Savaşı ve Prut Antlaşması, tedbirlerinden hangilerinin alındığı söylenebilir? II Osmanlı Venedik Savaşı ve Mora nın geri alınması, III Osmanlı Avusturya Savaşı ve Pasarofça Antlaşması D) I ve II E) I ve III maddelerinden hangileri gösterilemez? D) I ve II E) II ve III 12. İsveç, Lehistan ve Osmanlıları mağlup ederek Atlantik 9. Okyanusu ve Akdeniz e çıkabileceğini uman Ruslar İngiltere, Fransa ve Almanya gibi devletler tarafından engellenince sömürgeler elde etme adına Orta Asya ve Türkistan coğrafyasına yönelmiştir. Rusların bu bölgelerde egemenlik sağlamak için işgal ettiği Türk hanlıkları arasında; Avrupa kültür ve medeniyetinin küresel anlamda bütün dünyaya yayılmasında; I. Haçlı Seferleri, II. Reform Hareketleri, I. Hive Hanlığı, III. Coğrafi Keşifler II. Taşkent Hanlığı, III. Hokand Hanlığı gelişmelerinden hangilerinin doğrudan etkili olduğu söylenebilir? D) I ve II siyasi oluşumlarından hangileri gösterilebilir? E) II ve III 38

39 Değişen Dünya Dengeleri Karşısında Osmanlı Siyaseti 5 UYGULAMA TESTİ Geniş kitleleri etkileyen nüfus hareketleri Avrupa kültür ve medeniyetinin oluşumunda başrol oynamıştır. Kıtaya dışarıdan gelen milletler zamanla Avrupa kültürü içerisinde harmanlanmış ve bugünkü Avrupa antropolojisi ortaya çıkmıştır. Buna göre Avrupa nın etnik yapısına etki eden faktörler arasında; I. monofizist (baba-oğul-ruh) anlayışını benimsemesi, II. devlet otoritesinin halkı kiliseye karşı koruması, III. kilisenin siyasi, adli ve ekonomik yetkilerle donatılmaması I. Kavimler Göçünün yaşanması, durumlarından hangilerinin etkili olduğu söylenebilir? II. İberya nın Müslümanlarca fethedilmesi, III. Güney Amerika da sömürgeler kurulması 2. E) II ve III 5. II. İstanbul un fethi sonrası İtalya ya giden Doğu Romalı bilim insanları, II. üniter devlet yapılarının dağılması, III. Katolik Kilisesi egemenliğinin zayıflaması III. Haçlı Seferleri sonrası Batıya taşınan bilgi birikimi gelişmelerinden hangilerine zemin hazırladığı söylenebilir? Rönesans sürecinin Avrupa da yaşanmasını Batı, İslam Dünyasına borçludur. diyen bir tarihçi bu tezine delil olarak; I. Endülüs medreselerine giden Avrupalı öğrenciler, I. bilgi birikiminin aktarılması, 3. Haçlı Seferleri ve Reconquista (İber Yarımadası nın Katoliklerce Müslümanlardan Geri Alınma Süreci) Avrupalıların Müslümanlarla diyalog ve etkileşimini hızlandırmıştır. Bu etkileşimin; D) I ve III gelişmelerinden hangileri gösterilebilir? Ortodoks Hristiyan Dünya da Reform Hareketleri tarzında bir yenilenme sürecinin yaşanmamasında; durumlarından hangilerini gösterebilir? 1345 te Çek ilahiyatçı Jan Hus un ilk defa Katolik Kilisesi nin doğrularını sorguladığı görülmüşse de Papalığa başkaldırı 1517 de Alman teolog Martin Luther ce gerçekleştirilmiştir. Avrupa daki din âlimlerinin Katolik Kilisesi ve Papalığa karşı giriştikleri mücadelenin temelinde; 6. I. Kilisenin ekonomik ve siyasi çıkarlar peşinde koşması, C) I ve II Habsburgların XIX. yüzyıldan itibaren Osmanlılarla iş birliği yapmasında; I. Alman İmparatorluğu, II. Rusya Çarlığı, II. Coğrafi Keşifler sonrası Amerika ve Afrika ya dini yayması, III. Fransa Cumhuriyeti III. farklı fikir ve anlayışlara yaşam hakkı tanımaması durumlarından hangilerinin etkili olduğu söylenebilir? devletlerinden hangilerinden kaynaklanan tehditlerin belirleyici olduğu söylenebilir? D) I ve II 39 E) II ve III

40 UYGULAMA TESTİ 5 Değişen Dünya Dengeleri Karşısında Osmanlı Siyaseti Avrupalılar arasındaki sömürgecilik yarışının kıta dı- Coğrafi Keşifler Avrupa yı sadece ekonomik açıdan zenginleştirmemiş, Avrupa kültürünün de dünyaya yayılmasını sağlamıştır. şına taştığına kanıt olarak; I. Yüz Yıl Savaşları, Buna göre; II. Yedi Yıl Savaşları, I. Güney ve Orta Amerika da resmi dilin İspanyolca olması, III. Otuz Yıl Savaşları gelişmelerinden hangileri gösterilebilir? II. Afrika nın en geniş inanç sisteminin Hristiyanlık olması, III. Avrupa da Afrika kökenli göçmenlerin büyük nüfusa sahip olması D) I ve III C) I ve II E) II ve III durumlarından hangileri Avrupa nın kültürel yönden yayıldığına kanıt olarak gösterilebilir? D) I ve III C) I ve II E) II ve III 11. Sanayi İnkılabı sonrası; I. pazar, 8. II. enerji, Coğrafi Keşifler ile Atlantik e kıyısı olan devletler sömürgecilik yarışına girerken iç Avrupa devletleri bu imkândan yararlanamamış ve deniz yoluyla olmayınca kara yoluyla sömürgecilik elde etmeye çalışmışlardır. Kıta Avrupası ve Asya coğrafyasında kara sömürgeciliği yapmaya çalışan devletler arasında; III. hammadde alanlarından hangilerinde ortaya çıkan ihtiyaç Avrupalı devletlerin sömürgecilik faaliyetlerini yoğunlaştırmalarına hız kazandırmıştır? I. Almanya İmparatorluğu, II. İtalya Krallığı, III. Rusya Çarlığı C) I ve II devletlerinden hangileri gösterilebilir? D) I ve III C) I ve II E) II ve III 12. Coğrafi Keşiflerin; 9. Fransa da ihtilal sonrası ortaya çıkan; ulusal egemenlik, sosyal adalet ve eşitlik, hukuk devleti ilkelerinden hareketle ihtilal öncesi Fransa için; Hint Deniz Yolu ve Ümit Burnu nun keşfedilmesi, Atlantik limanlarının önem kazanması, canlılığının artması, sömürge imparatorluklarının ortaya çıkmaya başlaması gibi sonuçlarına bakılarak, I. Monarşik devlet anlayışı egemendir. I. İpek ve Baharat yolları önemlerini kaybetmiştir. II. Kan ve soya dayalı ayrım söz konusudur. II. Akdeniz ve Karadeniz limanları canlılığını yitirmiştir. III. Uygulamalarda birlik esası yoktur. III. Doğu Dünyası skolastizm bataklığına saplanmıştır. yargılarından hangileri söylenebilir? yargılarından hangilerine ulaşılabilir? D) I ve III D) I ve III 40 C) I ve II E) II ve III

41 Değişen Dünya Dengeleri Karşısında Osmanlı Siyaseti 1 MODEL TEST Osmanlı Devleti nin XVII. yüzyılda yaptığı antlaşmalarla antlaşma yapılan devlet eşleştirmelerinden hangisi doğru değildir? A) Zitvatoruk Antlaşması - Habsburg Hanedanlığı B) Bucaş Antlaşması - Lehistan Krallığı C) Hotin Antlaşması - Prusya Krallığı D) Serav Antlaşması - Safevi Şahlığı XVII. yüzyılda Osmanlı hanedanının çıkardığı en büyük mareşal olarak kabul edilen, insanüstü gücü ve koyduğu kural ve yasakları uygulamadaki şiddeti ile halk arasında hakkında en çok efsane üretilen Osmanlı padişahı olan Sultan IV. Murat Devri nde meydana gelen gelişmeler arasında aşağıdakilerden hangisi gösterilemez? A) Büyük İstanbul yangını sonrası İstanbul da bulunan bütün kahvehaneler kapatılmış, alkol ve tütün yasaklanmıştır. E) Çehrin Antlaşması - Rusya Çarlığı B) Çıktığı iki doğu seferi sonrası Revan ve Bağdat fethedilmiş, bölgede Sünni egemenliği yeniden tesis edilmiştir. C) Koçi Bey ve Kâtip Çelebi gibi aydınlara devlet yönetimindeki sorunların çözümüne yönelik raporlar hazırlatılmıştır. 2. D) Köprülülerin sadrazamlık makamında görevlendirilmeye başlanmasıyla iç ve dış sorunların çözümü kolaylaşmıştır. Küçük Kaynarca Antlaşması nın, I. Rus ticaret gemileri Karadeniz ve Akdeniz de serbestçe dolaşabilecek, E) İktidarının ilk yılları annesi Kösem Mahpeyker Valide Sultan ın himayesinde geçmiştir. II. Osmanlı Devleti Rusya ya savaş tazminatı ödeyecek, III. Rusya Osmanlı yönetimindeki Ortodoksların haklarını koruyacak hükümlerinden hangilerinin Osmanlı ülkesinde azınlık sorununun artmasına ortam hazırladığı savunulabilir? Osmanlı-Safevî Savaşını sona erdiren barış antlaşmasıdır. 2. Bir önceki antlaşma ile belirlenen sınırlar esas alınacaktır. 3. Kars ve Ahıska kaleleri Osmanlılarda kalacaktır. 4. Osmanlı hâkimiyetinde bulunan Dağıstan beylerine saldırılmayacaktır. 5. Esirler karşılıklı olarak serbest bırakılacaktır. 6. Safevi Şahı, Osmanlı Padişahı na her yıl haraç olarak 100 deve yükü ipek, kumaş vs. kıymetli eşya gönderecektir. E) I, II, III I. II. Viyana Kuşatmasının yapıiması Yukarıda maddelerinden bazıları verilen Osmanlı-Safevi Antlaşması aşağıdakilerden hangisidir? II. Karlofça Antlaşması nın imzalanması III. Kutsal İttifakın kurulması A) Ferhat Paşa Antlaşması IV. İstanbul Antlaşması nın imzalanması B) Nasuh Paşa Antlaşması Yukarıdaki gelişmeler aşağıdakilerin hangisinde verilen sıraya göre gerçekleşmiştir? A) I, II, III, IV 1. B) I, III, II, IV D) III, IV, II, I C) Serav Antlaşması D) Kasr-ı Şirin Antlaşması E) Kerden Antlaşması C) II, III, I, IV E) IV, III, II, I 41

42 MODEL TEST 1 Değişen Dünya Dengeleri Karşısında Osmanlı Siyaseti 6. I. Selim Devri nde çıkan Bozoklu Celal İsyanı na nispeten Celali İsyanları olarak adlandırılan XVI. yüzyıl sonları ve XVII. yüzyıl başlarında çıkan ayaklanmaların liderleri arasında aşağıdakilerden hangisi gösterilemez? 9. I. Türk - İran sınırına kalıcı bir düzenleme getirilmesi II. Osmanlı Devleti nin doğuda en geniş sınırlara ulaşması III. İran ın Osmanlı egemenliğini kabul etmesi Yukarıdakilerden hangileri, Osmanlı Devleti ile İran arasında imzalanan Kasr-ı Şirin Antlaşması nın özellikleri arasında gösterilebilir? A) Canbolatoğlu B) Kalenderoğlu C) Karayazıcı D) Tavil Ahmet D) I ve II E) Delibaş Mehmet E) II ve III 10. Osmanlı Devleti; yıllarında Avusturya ve Rus- 7. ya ile savaşmış ve her iki devlete üstünlük sağlayarak Belgrad Antlaşması nı imzalamıştır. Ancak yıllarında Rusya karşısında başarısız olmuş ve çok ağır koşullar taşıyan Küçük Kaynarca Antlaşması nı imzalamak zorunda kalmıştır. Bu bilgilere dayanarak, Anadolu da XVI. ve XVII. yüzyıllarda yaşanan isyanlar sonrası halkın kitleler halinde dağlık, ormanlık vb. bölgelere sığınması aşağıdakilerden hangisiyle ifade edilmiştir? I. Osmanlı Devleti askeri yönden zayıflamıştır. II. Rusya Savaşı nda diğer Avrupa devletlerinden destek almıştır. A) Büyük Kaçgun III. Osmanlı Devleti denge siyaseti izlemeye başlamıştır. B) Huruc ale s-sultan C) Vaka-i Celaliye IV. Osmanlı Devleti XVIII. yüzyılın başında elde ettiği kazancı yüzyılın sonunda koruyamamıştır. D) Çınar Olayı yargılarından hangilerine ulaşılabilir? E) Kızılbaş İsyanı A) I ve II B) I ve IV D) II ve IV C) II ve III E) III ve IV Belgrad Antlaşması ndan sonra Rusya ve Avusturya Osmanlı Devleti aleyhine ittifaklarını yenilerken Osmanlı Devleti de İsveç ile ittifak kurmuştur. Bu bilgilere dayanarak, 8. I. Rusya Osmanlı topraklarındaki emellerinden vazgeçmiştir. Osmanlıların dünya siyasetinde etkin olma adına XVII. yüzyılda mücadele ettiği devletler arasında aşağıdakilerden hangisi gösterilemez? II. Osmanlı Devleti nde askeri alandaki yenilikler sona ermiştir. A) Avusturya Arşüdükalığı III. Osmanlı Devleti Avusturya ve Rusya ya karşı caydırıcı nitelikte politikalar izlemiştir. B) Safevi Şahlığı yargılarından hangilerine ulaşılabilir? C) Rusya Çarlığı D) Britanya İmparatorluğu E) Lehistan Krallığı 42

43 213