KAFKAS ÜNİVERSİTESİ VETERİNER FAKÜLTESİ DERGİSİ

Transkript

1

2 Bu dergi Kafkas Üniversitesi Veteriner Fakültesi Tarafından Şubat, Haziran ve Ekim aylarında olmak üzere yılda üç kez yayımlanır. ISSN This journal is published tri-annually, in February, June and October, by the Faculty of Veterinary Medicine, University of Kafkas. Kafkas Üniversitesi Veteriner Fakültesi Adına Sahibi (Owner) Prof.Dr. Şahin ASLAN Dekan (Dean) EDİTÖR (Editor-in-Chief) Prof.Dr. İsa ÖZAYDIN EDİTÖR YARDIMCILARI (Associate Editors) Doç.Dr. Çiğdem ALTIAAT Doç.Dr. Mehmet ÇİTİL Doç.Dr. Ahmet ÜNVER Yrd.Doç.Dr. Erdoğan UZLU Yrd.Doç.Dr. Oktay ÖZKAN KAFKAS ÜNİVERSİTESİ VETERİNER FAKÜLTESİ DERGİSİ YÜRÜTME KURULU (Executive Board) Prof.Dr. Nurhayat GÜLMEZ Prof.Dr. Ahmet ÖNCÜER Prof.Dr. Abdullah DOĞAN Prof.Dr. Kemal IRMAK Prof.Dr. Sami ÖZCAN Prof.Dr. Yavuz ÖZTÜRKLER Doç.Dr. İsmail KAYA Doç.Dr. Hakan KOCAMIŞ Doç.Dr. Murat GÜLMEZ THE JOURNAL OF THE FACULTY OF VETERINARY MEDICINE UNIVERSITY OF KAFKAS DİZGİ (Composition) Oktay ÖZKAN - Göksal YADİGAR BASKI (Print) Kafkas Üniversitesi Basımevi - KARS (Printed in Kafkas University Publishing Office, KARS) CİLT VOLUME 15 SAYI NUMBER 1 YIL YEAR 2009

3 This journal is indexed and abstracted by Thomson Reuters Services beginning with Volume 13 (1) 2007 in the followings: Science Citation Index Expanded (also known as SciSearch ) Journal Citation Reports/Science Edition This journal is also indexed and abstracted in: CAB Abstracts ULAKBIM-TUBITAK DANIŞMA KURULU (ADVISORY BOARD) Prof. Dr. Kemal AK Prof. Dr. Belma ALABAY Prof. Dr. Feray ALKAN Prof. Dr. Sadi ARAL Prof. Dr. Metin BAYRAKTAR Prof. Dr. Burhan ÇETİNKAYA Prof. Dr. Hüdaverdi ERER Prof. Dr. Ayhan FİLAZİ Prof. Dr. O. Sacit GÖRGÜL Prof. Dr. Hakkı İZGÜR Prof. Dr. Zafer KARAER Prof. Dr. Arif KURTDEDE Prof. Dr. Kami l ÖCAL Prof. Dr. Berrin SALMANOĞLU Prof. Dr. Yakup Can SANCAK Prof. Dr. Nesrin SULU Prof. Dr. Ş. Doğan TUNCER Prof. Dr. Halis YERLİKAYA İstanbul Üniversitesi Veteriner Fakültesi Ankara Üniversitesi Veteriner Fakültesi Ankara Üniversitesi Veteriner Fakültesi Ankara Üniversitesi Veteriner Fakültesi Fırat Üniversitesi Veteriner Fakültesi Fırat Üniversitesi Veteriner Fakültesi Selçuk Üniversitesi Veteriner Fakültesi Ankara Üniversitesi Veteriner Fakültesi Uludağ Üniversitesi Veteriner Fakültesi Ankara Üniversitesi Veteriner Fakültesi Ankara Üniversitesi Veteriner Fakültesi Ankara Üniversitesi Veteriner Fakültesi Adnan Menderes Üniversitesi Veteriner Fakültesi Ankara Üniversitesi Veteriner Fakültesi Yüzüncü Yıl Üniversitesi Veteriner Fakültesi Ankara Üniversitesi Veteriner Fakültesi Ankara Üniversitesi Veteriner Fakültesi Fırat Üniversitesi Veteriner Fakültesi YAZIŞMA ADRESİ (ADDRESS FOR CORRESPONDENCE) Kafkas Üniversitesi Veteriner Fakültesi Dergisi Editörlüğü Kars / TÜRKİYE Phone: /1244 Fax: vetdergi@kafkas.edu.tr ELEKTRONİK BASKI (ELECTRONIC EDITION)

4 The names of referees in alphabetical order in the Journal of Kafkas University, Veterinary Faculty s 14th volume, 1st and 2nd issues, 2008 ALÇiÇEK Ahmet ALTIAAT Çiğdem ALTINTAŞ Arif ARIKAN Şevket ASLAN Şahin ATASEVER Mustafa AYDIN Ali BAYDAN Emine BİLDİK Ayşegül BİLGE DAĞALP Seval BURGU Ayşe ÇAKMAK Ayşe ÇELEBİ Fikret ÇİTİL Mehmet ÇOLAK Armağan DEMİRKAN İbrahim DİKER Serdar DOĞAN Abdullah ERDOĞAN H.Metin FIRAT Kürşat Ege Üniversitesi Ziraat Fakültesi Zootekni Bölümü, İZMİR Ankara Üniversitesi Veteriner Fakültesi Fizyoloji Anabilim Dalı, ANKARA Ankara Üniversitesi Veteriner Fakültesi Biyokimya Anabilim Dalı, ANKARA Kırıkkale Üniversitesi Veteriner Fakültesi Fizyoloji Anabilim Dalı, KIRIKKKALE Kafkas Üniversitesi Veteriner Fakültesi Histoloji Embriyoloji Anabilim Dalı, KARS Atatürk Üniversitesi Veteriner Fakültesi Besin Hijyeni ve Teknolojisi AbD, ERZURUM İstanbul Üniversitesi Veteriner Fakültesi Besin Hijyeni ve Teknolojisi AbD, İSTANBUL Ankara Üniversitesi Veteriner Fakültesi Farmakoloji ve Toksikoloji AbD, ANKARA Adnan Menderes Üniversitesi Veteriner Fakültesi Biyokimya Anabilim Dalı, AYDIN Ankara Üniversitesi Veteriner Fakültesi Viroloji Anabilim Dalı, ANKARA Ankara Üniversitesi Veteriner Fakültesi Parazitoloji Anabilim Dalı, ANKARA Ankara Üniversitesi Veteriner Fakültesi Parazitoloji Anabilim Dalı, ANKARA Atatürk Üniversitesi Veteriner Fakültesi Fizyoloji Anabilim Dalı, ERZURUM Kafkas Üniversitesi Veteriner Fakültesi İç Hastalıkları Anabilim Dalı, KARS Atatürk Üniversitesi Veteriner Fakültesi Doğum ve jinekoloji Anabilim Dalı, ERZURUM Afyon Kocatepe Üniversitesi Veteriner Fakültesi Cerrahi Anabilim Dalı, AFYON Ankara Üniversitesi Veteriner Fakültesi Mikrobiyoloji Anabilim Dalı, ANKARA Kafkas Üniversitesi Veteriner Fakültesi Farmakoloji ve Toksikoloji Anabilim Dalı, KARS Kafkas Üniversitesi Veteriner Fakültesi İç Hastalıkları Anabilim Dalı, KARS Ege Üniversitesi Su Ürünleri Fakültesi, Su Ürünleri Yetiştiriciliği Bölümü, IZMİR

5 GICIK Yunus GÜL Süleyman GÜLAY M. Şükrü GÜLMEZ Murat GÜLMEZ Nurhayat GÜNGÖR Örsan GÜVEN Abamüslüm IRMAK Kemal KALINBACAK Aslan KARADENİZ Ali KARAGÜL Hilal KAYA İsmail KAYA Şule KELEŞ İhsan KIRŞAN İsmail KOCAMIŞ Hakan KÜPLÜLÜ Şükrü NAZLI Mümtaz ODABAŞOLU Fuat ORAL Hasan OTLU Salih ÖGE Hatice ÖNCÜER Ahmet ÖNDER Feyyaz ÖZAYDIN İsa Kafkas Üniversitesi Veteriner Fakültesi Parazitoloji Anabilim Dalı, KARS Kafkas Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Biyoloji Bölümü, KARS Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Veteriner Fakültesi Fizyoloji Anabilim Dalı, BURDUR Kafkas Üniversitesi Veteriner Fakültesi Besin Hijyeni ve Teknolojisi Anabilim Dalı, KARS Kafkas Üniversitesi Veteriner Fakültesi Histoloji Embriyoloji Anabilim Dalı, KARS Kafkas Üniversitesi Veteriner Fakültesi Doğum ve Jinekoloji Anabilim Dalı, KARS Kafkas Üniversitesi Veteriner Fakültesi Besin Hijyeni ve Teknolojisi Anabilim Dalı, KARS Kafkas Üniversitesi Veteriner Fakültesi İç Hastalıkları Anabilim Dalı, KARS Ankara Üniversitesi Veteriner Fakültesi İç Hastalıkları Anabilim Dalı, ANKARA Atatürk Üniversitesi Veteriner Fakültesi Fizyoloji Anabilim Dalı, ERZURUM Ankara Üniversitesi Veteriner Fakültesi Biyokimya Anabilim Dalı, ANKARA Kafkas Üniversitesi Veteriner Fakültesi Hayvan Besleme ve Beslenme Hast. AbD, KARS Mustafa Kemal Üniversitesi Veteriner Fakültesi Fizyoloji Anabilim Dalı, HATAY Yüzüncü Yıl Üniversitesi Veteriner Fakültesi İç Hastalıkları Anabilim Dalı, VAN İstanbul Üniversitesi Veteriner Fakültesi Doğum ve Jinekoloji Anabilim Dalı, İSTANBUL Kafkas Üniversitesi Veteriner Fakültesi Histoloji Embriyoloji Anabilim Dalı, KARS Ankara Üniversitesi Veteriner Fakültesi Doğum ve jinekoloji Anabilim Dalı, ANKARA Kafkas Üniversitesi Veteriner Fakültesi Histoloji Embriyoloji Anabilim Dalı, KARS Mustafa Kemal Üniversitesi Veteriner Fakültesi Zootekni Anabilim Dalı, HATAY Kafkas Üniversitesi Veteriner Fakültesi Doğum ve Jinekoloji Anabilim Dalı, KARS Kafkas Üniversitesi Veteriner Fakültesi Mikrobiyoloji Anabilim Dalı, KARS Ankara Üniversitesi Veteriner Fakültesi Parazitoloji Anabilim Dalı, ANKARA Kafkas Üniversitesi Veteriner Fakültesi Hayvan Besleme ve Beslenme Hast. AbD, KARS Kafkas Üniversitesi Veteriner Fakültesi Fizyoloji Anabilim Dalı, KARS Kafkas Üniversitesi Veteriner Fakültesi Cerrahi Anabilim Dalı, KARS

6 ÖZCAN Ayla Kafkas Üniversitesi Veteriner Fakültesi Biyokimya Anabilim Dalı, KARS ÖZER Kürşat İstanbul Üniversitesi Veteriner Fakültesi Cerrahi Anabilim Dalı, İSTANBUL ÖZKANLAR Yunusemre Atatürk Üniversitesi Veteriner Fakültesi İç Hastalıkları Anabilim Dalı, ERZURUM ÖZKUL Aykut Ankara Üniversitesi Veteriner Fakültesi Viroloji Anabilim Dalı, ANKARA SALMANOĞLU Berrin Ankara Üniversitesi Veteriner Fakültesi Biyokimya Anabilim Dalı, ANKARA ŞAHİN Mitat Kafkas Üniversitesi Veteriner Fakültesi Mikrobiyoloji Anabilim Dalı, KARS UYSAL Hamdi Ankara Üniversitesi Veteriner Fakültesi Biyokimya Anabilim Dalı, ANKARA UZLU Erdoğan Kafkas Üniversitesi Veteriner Fakültesi İç Hastalıkları Anabilim Dalı, KARS UZUN Metehan Kafkas Üniversitesi Veteriner Fakültesi Fizyoloji Anabilim Dalı, KARS ÜNAL Yücel Kafkas Üniversitesi Veteriner Fakültesi Hayvan Besleme ve Beslenme Hast. AbD, KARS ÜALDI Emine Fırat Üniversitesi Veteriner Fakültesi Cerrahi Anabilim Dalı, ELAZIĞ VATAEVER Leyla Kafkas Üniversitesi Veteriner Fakültesi Besin Hijyeni ve Teknolojisi Anabilim Dalı, KARS VATAEVER Zati Kafkas Üniversitesi Veteriner Fakültesi Parazitoloji Anabilim Dalı, KARS VURAL Rıfat Ankara Üniversitesi Veteriner Fakültesi Parazitoloji Anabilim Dalı, ANKARA YEŞİLBA Kadir Uludağ Üniversitesi Veteriner Fakültesi Viroloji Anabilim Dalı, BURSA YILDIRIM Yakup Kafkas Üniversitesi Veteriner Fakültesi Viroloji Anabilim Dalı, KARS YILDIZ Sedat Kafkas Üniversitesi Veteriner Fakültesi Fizyoloji Anabilim Dalı, KARS YUKARI Bayram Ali Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Veteriner Fakültesi Parazitoloji Anabilim Dalı, BURDUR YUR Fatmagül Yüzüncü Yıl Üniversitesi Veteriner Fakültesi Biyokimya Anabilim Dalı, VAN

7 2008 VOLUME 14 NUMBER 2 Front Page Referees Author Index Instructions for Author Copyrıght Transfer Agreement 1 The effect of diets in different energy protein levels on fattenning performance and carcass traits of domestic geese [Anser anser] Pages: AKSU ELMALI D, KAYA İ (Full Text_PDF) 2 A Cytogenetic study on the some western anatolian triturus species (Salamandridae, Urodela) Pages: ÖZDAL KURT F, KOCA S (Full Text_PDF) 3 An investigation for canine parainfluenzavirus tip 5 (CPIV5) Infection in Kangal race Turkish Shepherd Dogs as serologically Pages: GÜR S, ACAR A (Full Text_PDF) 4 Effectiveness of Enilconazole (10% pour on) for the treatment of bovine dermatophytosis Pages: KIRMIZIGÜL AH, GÖKÇE E, ŞAHİN M, BÜYÜK F, IRMAK K (Full Text_PDF) 5 Reduced glutathione, malondialdehyde, ß carotene and retinol levels in lambs fed with various amounts of oak leaves Pages: ATAKİŞİ O, ÇENESİZ S, ÖZCAN A, ATAKİŞİ E, AKSU ELMALI D, ÖNCÜER A (Full Text_PDF) 6 The effect of Trifolium pratense L (Red clover) on rat testes Pages: ULKAY MB, AKTAŞ A, BOZKURT HH (Full Text_PDF) 7 The effects of genistein on the cockerel testis during embryonic development Pages: AKTAŞ A,ULKAY MB, BOZKURT HH (Full Text_PDF) 8 Enzyme supplementation to soybean based diet in Gilthead Sea Bream (Sparus Aurata): Effects on growth parameters and nitrogen and phosphorus excretion Pages: AYHAN V,DİLER İ, ARABACI M, SEVGİLİ H (Full Text_PDF) 9 Plasma nitric oxide levels after injection of therapeutic dose of methylprednisolone acetate in rabbits Pages: UZUN M, ÇİTİL M, ATAKİŞİ O, UZLU E, YAPAR K, ERDOĞAN HM (Full Text_PDF) 10 The effects of age and gender on blood parameters in Arabian Horses Pages: ALTIAAT Ç (Full Text_PDF) 11 Glycosylated proteins of the gastric pathogen Helicobacter pylori Pages: UYSAL H (Full Text_PDF) 12 The traetment of congenital bilateral lateral patellar luxation seen in calves by transposition of partial patellar tendon and m vastus lateralis Pages: KILIÇ E, ÖZAYDIN İ, AKSOY Ö, ÖZTÜRK S (Full Text_PDF) 13 Effects of strain, cage density and position on immune response to vaccines and blood parameters in layer pullets

8 Pages: BOZKURT Z, BAYRAM İ, BÜLBÜL A, AKTEPE OC (Full Text_PDF) 14 Antibacterial activity of some Turkish plant hydrosols Pages: ORAL N, VATAEVER L, GÜVEN A, GÜLMEZ M (Full Text_PDF) 15 Effects of sumac (Rhus coriaria L), oregano (Oreganum vulgare L) and lactic acid on microbiological decontamination and shelf life of raw broiler drumsticks Pages: VATAEVER L, GÜLMEZ M, ORAL N, GÜVEN A, OTLU S (Full Text_PDF) 16 Seasonal changes of serum leptin, triiodothyronine, and thyroxine levels in Arabian Mares Pages: ALTIAAT Ç, ÜNER AG, SULU N (Full Text_PDF) 17 Pneumonia in neonatal lambs: Frequency and some associated risk factors Pages: GÖKÇE E, ERDOĞAN HM (Full Text_PDF) 18 Protective effects of L carnitine on doxorubicine induced cardiomyopathy in rabbits Pages: ÇİTİL M,ERDOĞAN HM, UZLU E, ATAKİŞİ E, GÜNEŞ V, TUZCU M, UZUN M, DOĞAN A (Full Text_PDF) 19 Effects of carbontetrachloride (CCl4) on some blood values in pregnant and nonpregnant rats Pages: SERT NN, ALTIAAT Ç (Full Text_PDF) 20 Treatment of cranial cruciate ligament ruptures with intraarticular capitis fibularis transposition in a dog model Pages: KILIÇ E, AKSOY Ö, ÖZAYDIN İ, ÖZTÜRK S, KAMİLOĞLU A, YAYLA S, SÖZMEN M (Full Text_PDF) 21 Suspected postpartum haemolytic uraemic syndrome in a cow Pages: KURTDEDE A, KIRMIZIGÜL AH (Full Text_PDF) 22 Chronic granulocytic leukemia in a dog, in Turkey Pages: CINGI CÇ, URAL K, CİVELEK T, HAYDARDEDEOĞLU AE, YÜKSEL H (Full Text_PDF) 23 Subepiglottic cyst in a neonatal calf, in Turkey Pages: KIRMIZIGÜL AH, AKSOY Ö, ÖZAYDIN İ, GÖKÇE E, KURT B, ERMUTLU CŞ (Full Text_PDF)

9 Kafkas Üniv Vet Fak Derg 14 (2): , 2008 DOI : /kvfd A Farklı Düzeylerde Enerji-Protein İçeren Rasyonlarla Beslemenin Kazlarda Besi Performansı ve Karkas Özelliklerine Etkisi [1] Dilek AKSU ELMALI* İsmail KAYA* [1] Yüksek Lisans tez özeti olup, Kafkas Üniversitesi Bilimsel Araştırma Fonu tarafından desteklenmiştir (Proje No: 2002VF-003) * Kafkas Üniversitesi Veteriner Fakültesi. Zootekni ve Hayvan Besleme Bölümü. Hayvan Besleme ve Beslenme Hastalıkları Anabilim Dalı. Kars TÜRKİYE Yayın Kodu (Article Code): 2008/16-A Özet Bu çal şmada, farkl düzeyde enerji-protein içeren rasyonlarla beslemenin kazlar n besi performans ve karkas özellikleri üzerine etkisi incelendi. Çal şmada 1-3 günlük yaşta 60 adet kaz civcivi kullan ld. Başlang ç döneminde (0-4 hafta) herbirinde 30 ar adet kaz civcivi bulunan iki grup oluşturuldu. Birinci gruba (G1) %20 ham protein (HP), 2900 kcal/kg metabolik enerji (ME), ME/HP oran 145, ikinci gruba (G2) ise %23 HP, 3000 kcal/kg ME, ME/HP oran 130 olan rasyon verildi. Başlang ç döneminde 130 ME/HP içeren rasyonla beslenen kazlar 1518 g canl ağ rl k kazand (P<0.05) ve yemden yararlanma oran G1 den daha olumlu bulundu. Denemenin büyütme döneminde (5-10 hafta) başlang ç dönemindeki gruplar, herbiri 15 kaz palaz içerecek şekilde ikişer alt gruba ayr ld. G1 ve G2 s ras yla G1A ve G1B, G2A ve G2B olarak ayr ld. G1A ve G2A ya %17 HP, 3000 kcal/kg ME, ME/HP oran 177, G1B ve G2B ye ise %15 HP, 3000 kcal/kg ME, ME/HP oran 200 olan rasyonlarla besleme uyguland. Büyütme döneminde gruplarda ortalama canl ağ rl k üzerine farkl enerji-protein oranlar n n önemli bir etkisi saptanmad (P>0.05). Denemede karkas rand man, karkas parça ve tüy ağ rl klar üzerine farkl enerji-protein düzeylerinin önemli bir etkisi görülmemiştir (P>0.05). Bu çal şmada Kars ta yetiştirilen kazlar n başlang ç yemlerinin %23 HP, 3000 kcal/kg ME; ME/HP 130, büyütme dönemi rasyonunun da %15 HP, 3000 kcal/kg ME, ME/HP 200 içermesinin yeterli olabileceği kan s na var lm şt r. Anahtar Sözcükler: Kaz, Besleme, Protein, Enerji, Karkas The Effect of Diets in Different Energy-Protein Levels on Fattenning Performance and Carcass Traits of Domestic Geese [Anser Anser] Summary Effect of diets in different energy and protein levels on the fattenning performance and carcass traits of geese has been investigated. Sixty goslings in 1-3 days old age were used in the experiment, in the starter period (0-4 week) goslings were divided into 2 groups each containing 30 animals. A ration composed of 20% crude protein (CP) with 2900 kcal/kg metabolisable energy (ME) and ME/CP 145 were given to group 1 (G1) while group 2 (G2) received a ration containing 23% CP, with 3000 kcal/kg and ME/CP 130, in this period goslings which were fed with higher protein level gained 1518 g live weight (P<0.05) and their feed conversion efficiecy was better than G1. At the grower period (5-10 week), each group was further divided into subgroups each containing 15 goslings. G1 and G2 were divided into as G1A, G1B and G2A, G2B, respectively. G1A and G2A were treated with the rations containing 17% CP, 3000 kcal/kg ME, ME/CP 177 whereas G1B and G2B were treated with the rations containing 15% CP, 3000 kcal/kg ME, ME/CP 200. Different energy-protein ratio showed no effect on average live weights of groups at grower period (P>0.05). There was no statistical differencens between the diet groups, in terms of carcass dressing percentage, carcass cuts and feather weight. It was concluded that diet contain 23% CP, 3000 kcal/kg ME, ME/CP 130 in starter period and 15% CP, 3000 kcal/kg ME, ME/CP 200 in grower period is sufficient for the geese reared in Kars region. Keywords: Goose, Nutrition, Protein, Energy, Carcass İletişim (Correspondence) /1112 daksuelmali@hotmail.com

10 124 Farklı Düzeylerde Enerji-Protein İçeren... GİRİŞ Kazlar, kümes gibi özel bir bar nağa ihtiyaç duymadan, çoğunlukla sert iklim koşullar na sahip bölgelerde et, tüy ve karaciğerinden yararlanmak için yetiştirilebilen bir kanatl türüdür 1. Ülkemizde kaz yetiştiriciliği daha çok küçük aile işletmeciliği şeklinde yap lmaktad r. Özellikle Kars ve yöresinde yaşayan halk protein ve enerji gereksini-minin bir k sm n kaz eti ve yağ ndan karş lamaktad r 2,3. Et üretimi amac yla yap lan beside, palazlara başlang ç ve bitirme dönemi şeklinde 10 haftal k yaşa kadar besleme uygulanmaktad r 4. Başlang ç döneminin ilk iki haftas nda %22 ve %24 ham protein (HP) içeren rasyonlarla beslenen ördeklerde canl ağ rl ğ n, %18 ve %20 HP içeren rasyonlarla beslenenlerden daha fazla olduğu, ikinci haftadan sonra ise %18 den fazla ham protein kapsayan rasyonla beslemenin önemli ölçüde yarar sağlamad ğ bildirilmektedir 5. Roberson ve Francis 6 in yapt klar araşt rmada, kaz beslemenin ilk alt haftas nda rasyonun %24 HP içermesinin, %20 ve %16 HP düzeyine göre daha iyi sonuçlar verdiği belirtilmektedir. Yap lan bir diğer çal şmada 7, 4 haftal k dönemde %16, %20 ve %24 HP ile 2750 kcal/kg metabolik enerji (ME) içeren rasyonlar benzer canl ağ rl k kazanc sağlarken, rasyonun enerji içeriğinin 3090 kcal/kg a yükseltilmesi ile %24 HP içeren rasyonla beslenen kazlar n canl ağ rl klar n n %20 ve %16 HP içeren rasyonlara göre daha fazla olduğu saptanm şt r. Ayn çal şman n 5-8 haftal k döneminde 2750 kcal/kg ME ve %24, %20 ile %16 HP içeren rasyonlar canl ağ rl kta herhangi bir farkl l k meydana getirmemiştir. Ancak enerji içeriği 3090 kcal/kg a ç kart ld ğ nda %24 HP içeren grup %20 ve %16 HP içeren gruplardan daha fazla canl ağ rl k kazanm şt r. Jeroch ve ark. 8 çal şmalar nda rasyonda ham protein seviyesinin yükseltilmesinin et üretimini, yüksek enerjili beslemenin de canl ağ rl k kazanc n artt rd ğ n saptam şlard r. Bu art ştaki ekstra kazanc n özellikle deri alt, intestinal ve abdominal yağ olarak şekillendiği ifade edilmektedir 8. Sekiz haftal k yaştan sonra rasyonun enerji seviyesinin artt r lmas ile yağlanman n da başlad ğ belirtilmektedir 9. Scott ve ark. 10 yapt klar araşt rmada büyüme ve karkas kompozisyonunu rasyondaki enerji ve protein seviyelerinden daha ziyade enerji-protein oran n n belirlediğini bildirmişlerdir. Çal şmalarda, başlang ç ve büyütme dönemlerinde kazlar n rasyonlar ndaki enerji ve protein seviyelerinin farkl l klar gösterdiği görülmektedir. Bu nedenle yap lan araşt rmada, Kars şartlar nda yetiştirilen kazlar n başlang ç ve büyütme dönemlerinde, farkl enerji-protein düzeyinde beslemenin, besi performans ve karkas özelliklerine etkisinin belirlenmesi amaçlanm şt r. MATERYAL ve METOT Denemede, 60 adet 1-3 günlük yaşta kaz civcivi kullan ld. Deneme, 0-4 haftal k başlang ç ve 5-10 haftal k büyütme olmak üzere toplam 10 haftal k dönemde yürütüldü. Başlang ç döneminde herbirinde 30 ar adet kaz civcivi bulunan iki grup oluşturuldu. Birinci gruba (G1) %20 HP, 2900 kcal/kg ME, ME/HP oran 145 (rasyon 1), ikinci gruba (G2) ise %23 HP, 3000 kcal/kg ME, ME/HP oran 130 olan rasyon (rasyon 2) verildi. Büyütme döneminde ise başlang ç dönemindeki gruplar, herbiri 15 kaz palaz içerecek şekilde ikişer alt gruba ayr ld. Başlang ç dönemindeki G1 ve G2 nin alt gruplar ndan ikisine (G1A, G2A) %17 HP, 3000 kcal/kg ME, ME/HP oran 177 (rasyon A), diğer iki alt gruba da (G1B, G2B) %15 HP, 3000 kcal/kg ME, ME/HP oran 200 içeren rasyonla (rasyon B) besleme uyguland. Yemlerin besin madde içerikleri AOAC 11 de belirtilen metotlar ile saptand. Deneme rasyonlar n n yem ham madde ve besin madde içerikleri Tablo 1 de verilmiştir. Kuluçkadan ç kan civcivler tart larak, ç k ş ağ rl klar ortalamalar birbirine yak n olacak şekilde iki grup oluşturuldu (G1 ve G2). Birinci ve ikinci gruplar n her ikisi de 4. haftan n sonunda ortalama canl ağ rl klar yak n olacak şekilde, ikişer alt grua ayr ld. Başlang ç döneminde rasyon 1, büyütme döneminde rasyon A verilen grup G1A, büyütme döneminde rasyon B verilen grup G1B; başlang ç döneminde rasyon 2, büyütme döneminde rasyon A verilen grup G2A, büyütme döneminde rasyon B verilen grup G2B olarak adland r ld. Gruplar oluşturulurken tüy, renk ve cinsiyet dikkate al nmad. Başlang ç ve büyütme döneminde palazlar, grup olarak ad libitum yemlemeye tabi tutuldu. Her hafta sonunda gruplar n önlerinde artan yemler tart larak, haftal k tükettikleri ortalama yem miktar belirlendi. İçme suyu sürekli önlerinde bulunduruldu.

11 125 AKSU ELMALI, KAYA Tablo 1. Deneme rasyonlarının yem ham madde ve besin madde içerikleri (%) Table 1. Content of the diet and raw feed material in the experimental ration (%) Yem Maddeleri Mısır Arpa SFK Balık Unu Bitkisel Yağ Kireç Taşı Tuz DCP Vitamin-Mineral* HP % ME, kcal/kg** ME/HP Kaz civcivlerinin kuluçkadan ç k ş ağ rl klar al nd. On haftal k dönem boyunca her haftan n sonunda palazlar tart ld. Canl ağ rl k değişimi 0-2, 2-4, 4-6, 6-8, 8-10 haftalar halinde belirlendi. Bir kg canl ağ rl k art ş için tüketilen toplam yem miktar n n hesaplanmas yla yemden yararlanma oran tespit edildi. Karkas özelliklerini belirlemek amac yla, deneme sonunda herbir gruptan 4 er adet kaz kesildi. Karkas rand man, karkaslar 24 saat +4 C de bekletildikten sonra saptand. Karkaslar Jones 12 a göre parçalara ayr ld. But, göğüs, s rt, deri, iç yağ, tüy ve karaciğer ağ rl klar belirlendi. Denemedeki 0-4 haftal k dönemde iki farkl grup kazlar n canl ağ rl k art şlar ndaki farkl l ğ ortaya koymak için varyans analiz metodu (Anova), 5-10 haftal k dönemde ise grup ve alt gruplar etkilerinin ayn anda incelenmesi için General Linear Model (GLM) metodu, gruplar aras nda karkas özelliklerindeki farkl l ğ belirlemek için varyans analiz metodu (ANOVA) uyguland 13. Kazlara grup yemlemesi uyguland ğ ndan yem tüketimi ve yemden yararlanma oran n n istatistiki hesaplar yap lamad. BULGULAR 0-4 Haftalık Dönem (Başlangıç) 5-10 Haftalık Dönem (Büyütme) Rasyon 1 Rasyon 2 Rasyon A Rasyon B * Her kg karma yemde; Vitamin A IU, Vitamin D IU, Vitamin E 52.5 mg, Vitamin K mg, Vitamin B mg, Vitamin B mg, Vitamin B6 7 mg, Vitamin B mg, Nikotinamid 52.5 mg, Kal-D-Pantotenat mg, Folik asit 1.14 mg, D-Biotin 0.09 mg, Kolin klorid 525 mg, Mn 140 mg, Fe 140 mg, Zn 140 mg, Cu 17.5 mg, I 1.05 mg, Co 0.53 mg, Se 0.44 mg bulunmaktadır. ** Tablo değerlerinden hesapla bulunmuştur 4. Araşt rman n başlang ç döneminde gruplar n ortalama kuluçka ç k ş ağ rl klar ile 2 ve 4. hafta canl ağ rl klar, büyütme döneminde kazlar n 6, 8 ve 10. hafta ortalama canl ağ rl klar Tablo 2 de verilmiştir. Başlang ç döneminde gruplar n yem tüketimi, canl ağ rl k art ş ve yemden yararlanma oran Tablo 3 te, büyütme döneminde gruplar n yem tüketimi, canl ağ rl k art ş ve yemden yararlanma oran ise Tablo 4 te, deneme sonunda her gruptan 4 adet olmak üzere kesilen kazlar n karkas özellikleri ise Tablo5 te verilmektedir. Tablo 2. Başlangıç ve büyütme döneminde gruplarda ortalama canlı ağırlıklar (g) Table 2. Average live weights of groups at the starter and the grower period (g) Başlangıç Dönemi (0-4. hafta) Gruplar Çıkış 2. hafta 4. hafta Grup 1 %20 HP, ± ± ±31.41 a 2900 kcal/kg ME Grup 2 %23 HP, 98.32± ± ±40.27 b 3000 kcal/kg ME Büyütme Dönemi (5-10. hafta) Gruplar 6. hafta 8. hafta 10. hafta Grup 1 A rasyonu %17 HP, 2120± ± ± kcal/kg ME Grup 1 B rasyonu %15 HP, 2103± ± ± kcal/kg ME Grup 2 A rasyonu %17 HP, 2398± ± ± kcal/kg ME Grup 2 B rasyonu %15 HP, 3000 kcal/kg ME 2220± ± ± Aynı sütunda farklı harfleri taşıyan değerler arasındaki fark istatistiki bakımdan önemlidir (P<0.05) Tablo 3. Başlangıç döneminde gruplarda yem tüketimi, canlı ağırlık artışı ve yemden yararlanma oranı Table 3. Feed consumption, live weight gain and feed conversion ratio of the groups at the starter period Yaş (hafta) 0-II II-IV 0-IV Yem Tüketimi ve Besi Gruplar Performansı G1 G2 Yem tüketimi (g/hayvan/gün) Canlı ağırlık artışı (g/gün) Yemden yararlanma oranı (kg/kg) Yem tüketimi (g/hayvan/gün) Canlı ağırlık artışı (g/gün) Yemden yararlanma oranı (kg/kg) Yem tüketimi (g/hayvan/gün) Canlı ağırlık artışı (g/gün) Yemden yararlanma oranı (kg/kg)

12 126 Farklı Düzeylerde Enerji-Protein İçeren... Tablo 4. Büyütme döneminde gruplarda yem tüketimi, canlı ağırlık artışı ve yemden yararlanma oranı Table 4. Feed consumption, live weight gain and feed conversion ratio of the groups at the grower period Yaş Gruplar Yem Tüketimi ve Besi Performansı (hafta) G1A G1B G2A G2B Yem tüketimi (g/hayvan/gün) VI Canlı ağırlık artışı (g/gün) Yemden yararlanma oranı (kg/kg) Yem tüketimi (g/hayvan/gün) VIII Canlı ağırlık artışı (g/gün) Yemden yararlanma oranı (kg/kg) Yem tüketimi (g/hayvan/gün) X Canlı ağırlık artışı (g/gün) Yemden yararlanma oranı (kg/kg) Yem tüketimi (g/hayvan/gün) V-X Canlı ağırlık artışı (g/gün) Yemden yararlanma oranı (kg/kg) Tablo 5. Gruplarda kesilen hayvanların karkas özellikleri Table 5. Carcass traits in the experimental groups at slaughter (g) Karkas Özellikleri Karkas Randımanı (%) But Ağırlığı (g/kg karkas ağırlığı) Göğüs Ağırlığı (g/kg karkas ağırlığı) Sırt Ağırlığı(g/kg karkas ağırlığı) Deri Ağırlığı* (g/kg karkas ağırlığı) İç Yağ Ağırlığı (g/kg karkas ağırlığı) Tüy Ağırlığı (g) Karaciger Ağırlığı (g) Gruplar G1A G1B G2A G2B 63.79± ± ± ± ± ± ± ±7.53 * Kanat derisi hariç Gruplar arasındaki fark istatistiki bakımdan önemsizdir (P>0.05) 67.79± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ±5.28 TARTIŞMA ve SONUÇ Başlang ç döneminde yüksek protein verilen gruptaki (G2) kazlar n canl ağ rl ğ düşük protein verilen gruba (G1) göre daha fazla belirlenmiş ve özellikle denemenin dördüncü haftas nda gruplar aras ndaki fark (G g, G g) önemlilik arz etmiştir (P<0.05). Denemenin 0-4 haftal k döneminde G2 deki palazlar n daha yüksek canl ağ rl k kazanmas, Roberson ve Francis 7 in 0-6 haftal k dönemde besledikleri Beyaz Çin kazlar nda yüksek protein içeren rasyonla beslenen grubun daha fazla canl ağ rl k kazand klar bildirişine uygunluk göstermektedir. Ayr ca Roberson ve Francis 6, farkl enerji protein oranlar nda beslenen Beyaz Çin kazlar n n 4 haftal k yaştaki canl ağ rl klar n yüksek enerjili-yüksek proteinli rasyonla beslenen grupta daha yüksek bulmuşlard r. Bu değer, çal şmam zda 3000 kcal/kg ME, %23 HP içeren rasyonla beslenen grubun 4 haftal k yaştaki canl ağ rl ğ n n (1518 g); 2900 kcal/kg ME, %20 HP olan rasyonla beslenen grubun canl ağ rl - ğ ndan daha fazla olmas (1401 g) bulgusuna benzerlik göstermektedir. Diğer taraftan Stevenson 14 un kazlarda yapt ğ benzer araşt rman n sonuçlar da bulgular m z destekler niteliktedir. Başlang ç döneminde, G2 nin günlük yem tüketimi bir miktar fazla (94.22 g) ç km şt r (Tablo 3). Başlang ç döneminde yem tüketiminin G2 de fazla bulunmas, Stevenson 14 un İtalyan Legarth hybrid kazlarla yapt ğ çal şmada, yem tüketimini yüksek protein ve düşük enerji grubunda daha yüksek olarak belirlediği verisiyle uyumluluk içindedir. Ancak her iki çal şmada kullan lan kaz rklar n n değişik olmas tüketilen miktarda farkl l k ortaya ç kartm şt r. Diğer taraftan Nitsan ve ark. 15 n n %23 HP, 2990 kcal/kg ME içeren rasyonla beslenen kazlar n 0-2 haftal k dönemlerinde kaydettiği yem tüketimi (57.2 g/gün), denememizdeki ayn gruptan (48.58 g/gün) yüksek bulunmuştur. Canl ağ rl k art ş, tüm başlang ç döneminde G1 de G2 ye göre daha düşük belirlenmiştir. Yem-

13 127 AKSU ELMALI, KAYA den yararlanma oran nda ise yüksek proteinli grup şekillenmiş olup, farkl protein düzeyi ve enerjidaha iyi sonuç vermiştir. Nitsan ve ark. 15 n n %23 protein oran nda beslemede yemden yararlanma HP, 2990 kcal/kg ME içeren rasyonla beslenen oran gruplarda rakamsal olarak benzer saptankazlar n 0-2 haftal k dönemlerinde kaydettiği canl m şt r. Yemden yararlanma oran, Roberson ve ağ rl k art ş ve yemden yararlanma oran, çal şma- Francis 6 in 4, 8 ve 13 haftal k yaşlardaki kazlar n m zdaki ayn gruptan farkl belirlenmiştir. Bu yemlerindeki protein oran n n %16 dan %20 ye durum araşt rmalarda kullan lan kazlar n rklar n n ç kmas n n yemden yararlanma üzerine etkisinin farkl l ğ ile aç klanabilir. Çal şmam zdaki kazlar n olmad ğ bildirişi taraf ndan desteklenmektedir. yemden yararlanma oran, Roberson ve Francis 6 in değerlerinden az da olsa farkl l k göstermiştir. Araşt rmada, 10. haftan n sonunda her gruptan kesilen 4 adet kaz n karkas rand man gruplar Araşt rman n büyütme döneminde, başlang ç aras nda önemli fark oluşturmam şt r. Ancak kardönemindeki gruplar %17 HP, 3000 kcal/kg ME kas rand man denemenin haftas nda yüksek ve ME/HP 177 ile %15 HP, 3000 kcal/kg ME ve enerji-protein oran na sahip her iki grupta (G1B, ME/HP 200 olan iki değişik alt gruplar halinde G2B), diğer gruplara göre %6 düzeyinde fazla beslendiklerinden canl ağ rl klar ilk dönemin etki- belirlenmiştir (Tablo 5). Karkas rand man, sinden dolay farkl olmuştur. Denemede G2A Stevenson 14 n kazlarda karkas rand man n %65 diğer gruplardan daha fazla ağ rl k sağlam şt r. civar nda tespit ettiği araşt rmas ile uyumluluk Fakat bu farkl l k istatistiksel önem göstermemiştir içindedir. Zira her iki araşt rmada karkas rand ma- (P>0.05). Bu sonuçlar, Roberson ve Francis 7 n 0- n na bu düzeylerdeki protein ve enerjinin etki- 6 haftal k başlang ç döneminde %24 HP ve sinin önemli olmad ğ sonucu ç kmaktad r. Diğer haftada %16 HP ile beslenen gruplar n, ayn taraftan karkas rand man için belirlediğimiz dedönemlerde %24-12 ve %20-16 HP ile beslenen ğerler Elminowska ve ark. 16 n n entansif beslenen gruplardan daha fazla canl ağ rl k kazand klar kazlarda saptad ğ verilerle de benzerlik gösterbildirişleriyle paralellik arz etmektedir. mektedir. Roberson ve Francis 6, %16 HP, 3090 kcal/kg Karkasa ait parçalardan but, göğüs, s rt, deri ve ME ve %20 HP 3090 kcal/kg ME içeren rasyonla iç yağ ağ rl klar gruplarda önem arz etmemiştir beslenen Beyaz Çin kazlar n n 8 haftal k yaştaki (P>0.05). Göğüs ve iç yağ ağ rl ğ n n, Kirchgeβner canl ağ rl klar n 2383 g, 3058 g olarak belirle- ve ark. 17 n farkl rasyonla beslenen kazlardan elde mişler ve ayn enerji düzeyinde yüksek miktarda ettikleri değerlerden yüksek bulunmas, hayvanlara protein alan grubun canl ağ rl ğ n daha fazla sap- verilen rasyonun bileşimine bağlanabilir. Diğer tam şlard r. İlgili araşt rma, kullan lan kaz rklar ve taraftan karkas parçalar na ait bulgular m z, protein, enerji düzeylerinin fakl l ğ ndan dolay Stevenson 14 n çal şmas ndan da et ve kemik denememizdeki canl ağ rl k verileriyle uyum gös- ayr m n n yap lmas ve kesim tekniğinden dolay termemektedir. farkl l k göstermektedir. Karaciğer ağ rl ğ yüksek proteinli gruplarda fazlal k gösterse de istatistiksel Başlang ç dönemindeki gruplar iki değişik alt anlamda önemli bulunmam şt r (P>0.05). Karagruplar halinde beslendiklerinden, bu durum ciğer ağ rl ğ Kirchgeβner ve ark. 17 n n farkl enerjibüyütme döneminin ilk haftalar nda hayvanlar n protein düzeylerinde beslemenin kazlarda karayem tüketimini de etkilemiştir (Tablo 4). Ancak ciğer ağ rl klar nda önemli bir fark oluşturmad ğ araşt rman n diğer haftalar nda ve hafta top- araşt rma verileri taraf ndan desteklenmektedir. lam nda yem tüketimi gruplarda birbirine yak n değerde bulunmuştur. Stevenson 14 un %15,75 Sonuç olarak, kazlarda başlang ç döneminde HP, 2990 kcal/kg ME içeren rasyonla beslenen %23 HP, 3000 kcal/kg ME, ME/HP 130 içeren kazlar n 4-8 haftal k dönemlerinde kaydettiği yem grup %20 HP, 2900 kcal/kg ME, ME/HP 145 tüketimi, denememizdeki ayn gruptan yüksek kapsayan gruba göre daha fazla canl ağ rl k bulunmuştur. Bu durum denemede kullan lan kaz kazanm ş ve yemden yararlanma oran da bu rklar n n farkl l ğ na bağlanabilir. grupta daha olumlu netice vermiştir. Denemenin büyütme döneminde farkl protein ve enerji Ortalama yemden yararlanma oran oranlar n n canl ağ rl k, yem tüketimi, yemden haftal k dönemde gruplarda aras nda yararlanma oran ile karkas rand man ve karkas

14 128 Farklı Düzeylerde Enerji-Protein İçeren... parça ağ rl klar üzerine önemli bir etkisi saptanmam şt r. Bu bağlamda, Kars ta yetiştirilen kazlar n başlang ç yemlerinin %23 HP, 3000 kcal/kg ME, ME/HP 130 içerikli olmas ; büyütme dönemi rasyonunun da %15 HP, 3000 kcal/kg ME, ME/HP 200 kapsamas n n yeterli ve daha verimli olacağ tavsiye edilebilir. KAYNAKLAR 1. Y ld z G: Kaz Besleme. Yem Magazin Dergisi, 26, 60-62, Küçükersan K: Kazlar n Beslenmesi. In, Ergün A, Tuncer ŞD (Eds): Hayvan Besleme ve Beslenme Hastal klar Mesipres. Ankara, Türkiye, Gönül T, Yücelyiğit E, Aksu M, Kapucu A: Kars Kazc l k Üretme İstasyonu İnceleme Raporu. Türkiye Kalk nma Vakf, Ankara, Türkiye, Nutrient requirements of poultry (NRC): National Academy Press. Washington, USA, Wilson BJ: The performance of male ducklings given starter diets with different concentrations of energy and protein. Br Poult Sci, 16, , Roberson RH, Francis DW: The effect of protein level, iodinated casein and supplemental methionine on the performance of White Chinese geese. Poult Sci, 42, 863, Roberson RH, Francis DW: The effect of energy and protein levels of the ration on the performance of White Chinese geese. Poult Sci, 42, 867, Jeroch H, Schubert R, Prinz M, Petzod M: Energy and crude protein requirements of young fattening geese. 2. Influence of varying energy and crude protein contents of feed on carcass quality. Arch Tierernähr, 28, , Schubert R, Jeroch H, Hennig A: Untersuchungen zum energie- und rohproteinbedarf von jungmastgänsen. Arch Tierernähr, 27 (12): , Scott ML, Hill FW, Parsons EH, Bruckner JH, Dougherty E: Studies on duck nutrition. 7. Effect of dietary energy: protein relationships upon growth, feed utilisation and carcass composition in market ducklings. Poult Sci, 38: , Official Methods of Analysis of the Association of Official Analytical Chemist (AOAC): 15th ed, Inc. Arlington, Virginia, USA, Jones R: A standart method for the dissection of poultry for carcass analysis. The West of Scotland Agricultural College, Technical note, No. 222, Minitab: Minitab Reference Manual. Release 10, for Windows Minitab Inc Stevenson MH: Effect of diets of varying energy concentrations on the growth and carcase composition of geese. Br Poult Sci, 26, , Nitsan Z, Dvorin A, Nir I: Protein Essential amino acids and glycine requirements of the growing gosling (Anser Cireneus). Br J Nutr, 50, , Elminowska WA, Rosinski A, Klosowska D, Guy G: Effect of feeding system (intensive vs. semiintensive) on growth rate, microstructural characteristics of pectoralis muscle and carcass parameters of the White Italian geese, Arch Geflügelk, 61, , Kirchgeβner M, Jamroz D, Eder K, Pakulska E: Carcass quality and fatty acid composition in growing geese fed various rations. Arch Geflügelk, 61, , 1997.

15 Kafkas Üniv Vet Fak Derg 14 (2): , 2008 DOI: /kvfd A Bazı Batı Anadolu Triturus Türleri (Salamandridae, Urodela) Üzerinde Sitogenetik Bir Çalışma Feyzan ÖZDAL KURT* Serdar KOCA** * ** Celal Bayar Üniversitesi, Fen Edebiyat Fakültesi, Biyoloji Bölümü, Muradiye/MANİSA Adnan Menderes Üniversitesi, Fen Edebiyat Fakültesi, Biyoloji Bölümü, Kepez/AYDIN Yayın Kodu (Article Code): 2008/18-A Özet Bu çal şmada Salamandridae familyas na ait iki Triturus türünün (T. vulgaris ve T. karelinii) kromozom yap ve say lar incelenip karyotipleri ç kar lm şt r. Sitogenetik incelemeler sonucunda her iki türün kromozom say s 2n=24 olarak saptanm şt r. Karyotipi oluşturan kromozomlar büyük, orta ve küçük olmak üzere üç grupta toplanm şt r. T. vulgaris te metasentrik morfolojideki I, VIII ve XII. kromozom çiftleri; T. karelinii de submetasentrik, submetasentrik yap da olan VI, VII, IX, X ve XI. kromozom çiftleri ise metasentriktir. Diğer II, III, IV ve V. Kromozom çiftleri her iki türde de metasentrik morfolojide bulunmuştur. Ölçüm sonuçlar m za göre T. karelinii nin kromozomlar daha büyük ve daha düzenli s ra halinde olup kromozomlar aras ndaki intrakaryotipik varyasyon daha düşüktür. Anahtar sözcükler: Sitogenetik, Karyotip, Kromozom, Triturus Summary A Cytogenetic Study on the Some Western Anatolian Triturus Species (Salamandridae, Urodela) The karyotypes of two species in the name of Triturus vulgaris and Triturus karelinii, belonging Salamandridae family of Urodela order were analyzed. Chromosome numbers of both the Triturus species were identified as 2n=24 and chromosomes forming karyotypes clustred in three group, long, medium and short by their lengths. I, VIII and XII th chromosome pairs in Triturus vulgaris showed metacentric morphology whereas the same chromosomes showed submetasentric morphology in Triturus karelinii. VI, VII, IX, X and XI th chromosome pairs in Triturus vulgaris were found to be submetasentric compared to metasentric morphology of same chromosome pairs in Triturus karelinii. The other chromosome pairs II, III, IV and V th were found to have metasentric morphology in both species. According to our measurements, chromosomes of Triturus karelinii were found to be long and to have more regular line and intrakaryotypic variations between chromosomes were determined as low. Keywords: Cytogenetic, Karyotype, Chromosomes, Triturus İletişim (Correspondence) /2217 skoca@adu.edu.tr

16 130 Bazı Batı Anadolu Triturus Türleri... GİRİŞ Son morfolojik ve moleküler filogenetik analizlerde Semenderlerin 10 familya ve 600 den daha az türe sahip olduğu saptanm şt r 1. Bunlardan sadece Salamandridae familyas na ait 8 tür Türkiye de yaşamaktad r. Bu familyaya ait Triturus tür bak m ndan zengin bir cinstir. Bugün kabul edilen Triturus un 20 türünden 8 tanesi Yenidünya da, 12 tanesi ise Eskidünya da yaşmaktad r. Eskidünya da bulunduklar yerler, Avrupa ve Sibirya n n bat k s mlar n da içermek üzere Güneybat Asya d r 2-5 Kromozomlar n say s, uzunluğu ve şekli tür içinde sabit, akraba türler aras nda benzerdir. Bununla birlikte, baz nadir durumlarda ayn türün populasyonu içinde ve akraba türler aras nda kromozom say ve yap s nda farkl l klar bulunmuştur. Mitotik kromozom şekillerinin belirlenmesi için standart s n fland rma sistemi ilk defa Levan ve ark. 6 taraf ndan bulunmuştur. Kromozomun uzunluğu ve sentromer pozisyonu metafazdaki bir kromozomun iki ay r c özelliğidir. Rutin olarak boyanm ş kromozom preparatlar karyotip hakk nda genel bir bilgi verirken, daha ayr nt l analizler için çeşitli boyama ve C, R ve G bantlar gibi bantlama teknikleri geliştirilmiştir Dünyada Triturus türlerine ait karyolojik çal şmalar bulunmaktad r Türkiye de ise Triturus türleriyle yap lm ş bu tip çal şmalar yok denecek kadar azd r 17. Çal şmam zda morfolojik olarak birbirinden farkl iki türün karyotipik yönden ayd nlat lmas ve daha sonra bu konuda yap lacak detayl çal şmalara bir temel oluşturmas amaçlanm şt r. MATERYAL ve METOT Bu araşt rmada kullan lan T. vulgaris ve T. karelinii örnekleri Osmancal, Muradiye (Manisa) ve Selçuk, Gümüldür (İzmir) bölgelerinden toplanm şt r. Her türden 3 dişi 6 erkek toplam 9 ar örnekle çal ş lm şt r. Yakalanan canl örnekler laboratuvara getirilmiş ve içinde az su bulunan 13-15ºC deki akvaryumlara konulmuştur. Hayvanlara kesilmeden 18 saat önce ml %0.5 kolkisin enjekte edilmiştir. Bu süre sonunda hayvanlar eterle bay lt larak barsak ve testisleri al nm ş, Stephenson ve ark. 18 n n çal şmalar nda kullan lan yöntemlerde baz değişiklikler yap larak çal ş lm şt r. Oda s cakl ğ nda ayr ayr hipotonikte 45 dakika tutulan barsak ve testis dokular parçalanm ş ve daha sonra 1000 rpm de 10 dakika santrifüj yap larak, metanol: asetik asit (3:1) kar ş m nda tespit edilmiştir. Daha önceden temizlenmiş ve soğutulmuş lamlara damlat larak preparatlar haz rlanm ş ve fosfat tamponunda (ph: 6.8) %2 lik Giemsa ile boyanm şt r. Preparatlar ş k mikroskobunda incelenmiş ve her türden en iyi 10 metafaz plağ nda mikrometrik oküler yard m yla kromozomlar n ölçümleri yap lm şt r. Bu ölçümlerde her kromozom için sentromer indeksi (CI), kol oran (AR) ve relatif uzunluk değerleri belirlenmiştir 6,19. Baz metafazlar n fotograflar çekilerek karyotipleri yap lm şt r. BULGULAR Triturus cinsinin Türkiye de yaşayan T. vulgaris ve T. karelinii türlerinin kromozomlar n n analizleri yap larak karyotipleri ç kar lm şt r. Her iki tür 2n=24 kromozom say s na sahiptir ve kol say lar FN: 48 olarak belirlenmiştir. Her iki türe ait relatif uzunluklar (RL), sentromer indeksleri (Cl) ve kol oranlar (AR) Tablo 1 ve 2 de gösterilmiştir. Tablo 1. Triturus vulgaris karyotiplerinde kromozomların sayısal analizi Table 1. Quantitative analyse of chromosomes in Triturus vulgaris karyotypes Kromozom No Tipi % RL Cl ± SD AR ± SD I m ± ±0.079 II m ± ±0.174 III m ± ±0.284 IV m ± ±0.73 V m ± ±0.738 VI sm ± ±0.41 VII sm ± ±0.74 VIII m ± ±0.65 IX sm ± ±0.50 X sm ± ±0.58 XI sm ± ±0.42 XII m ± ±0.20 RL: Relatif uzunluk, Cl: Sentomer indeksi, AR: Kol oranı, SD: Standart sapma, m: Metasentrik, sm: Submetasentrik [Relative lengths (RL), centromer indices (CI), arm ratios (AR), metasentric (m), submetasentric (sm), Standart deviation (SD)]

17 131 ÖZDAL KURT, KOCA Tablo 2. Triturus karelinii karyotiplerinde kromozomların sayısal analizi Table 2. Quantitative analyse of chromosomes in Triturus karelinii karyotypes Kromozom No Tipi % RL Cl ± SD AR ± SD I sm ± ±0.034 karelinii nin karyotipi 9 metasentrik ve 3 submetasentrik çiftten oluşmaktad r. T. vulgaris ve T. karelinii türleri ayn diploid kromozom say s na (2n=24) sahip olmalar na rağmen karyotipleri farkl d r. II m ± ±0.19 III m ± ±0.09 IV m ± ±0.015 V m ± ±0.079 VI m ± ±0.31 VII m ± ±0.18 VIII sm ± ±0.38 IX m ± ±0.033 X m ± ±0.36 XI m ± ±0.19 XII sm ± ±0.069 RL: Relatif uzunluk, Cl: Sentomer indeksi, AR: Kol oranı, SD: Standart sapma, m: Metasentrik, sm: Submetasentrik [Relative lengths (RL), centromer indices (CI), arm ratios (AR), metasentric (m), submetasentric (sm), Standart deviation (SD)] Şekil 2. Triturus karelinii karyotipi Fig 2. Karyotype of Triturus karelinii Kromozom no Şekil 3. Triturus vulgaris idiogramı Fig 3. Idiogram of Triturus vulgaris Şekil 1. Triturus vulgaris karyotipi Fig 1. Karyotype of Triturus vulgaris Karyotipi oluşturan kromozomlar (Şekil 1 ve 2) büyük (I. ve IV. çiftler), orta (V. ve VIII.) ve küçük (IX. ve XII. çiftler) olmak üzere üç grupta toplanm şt r. T. vulgaris in büyük grup kromozomlar n n boylar μm aras nda, orta grup için μm aras nda, küçük grup için μm aras nda değişmektedir. T. karelinii nin büyük grup kromozomlar n n boylar μm, orta grup için μm, küçük grup için μm aras nda değişmektedir. T. vulgaris in karyotipi 7 metasentrik ve 5 submetasentrik çiftten, T. Şekil 4. Triturus karelinii idiogramı Fig 4. Idiogram of Triturus karelinii Kromozom no

18 132 Bazı Batı Anadolu Triturus Türleri... TARTIŞMA ve SONUÇ Yap lan karyotipik analizler sonucunda Semenderler kromozom say ve şekillerine göre iki gruba ayr lm şt r. Semender tak m n n sahip olduğu 10 familyan n büyük çoğunluğu (%60) diploid kromozom say lar 22 ve 28 aras nda değişen, kromozomlar n tamam iki kola sahip olup karyotipik olarak uniform şekillidirler. Geri kalan dört familya 38 den 78 e değişen büyük kromozom say s na sahiptirler. Bu familyalar büyük kromozom say lar n n yan s ra kromozom say ve şekli bak m ndan da türler aras nda, familya içinde veya familyalar aras nda ve hatta genus içinde çok büyük varyasyon gösterirler 1. Salamandridae familyas na ait Triturus cinsinin T. vulgaris ve T. karelinii türleri Ülkemizin baz bölgelerinde yayg n olarak bulunmaktad r. Bu türlerin Türkiye populasyonlar n n sistematik kay tlar pek çok araşt r c taraf ndan verilmiştir 5, Sistematik aç dan yap lm ş çal şmalar bulunan ve birbirinden görünüş olarak farkl olan bu iki türün sitogenetik yönden incelenmesi amaçlanm şt r. Morfolojik olarak tan mlanan yeni taksonlar n ayr nt l sitogenetik analizlerle desteklenmesi daha güvenilir s n flamalar yap lmas n sağlad ğ ndan bu iki türün koromozom say ve morfolojileri belirlenmiştir. Namur 25 T. vulgaris in yumurtas ile yapt ğ çal şmada karyotipin 2n=24 kromozomdan oluştuğunu tespit etmiştir. İlk sekiz büyük kromozom çiftini bir grup, en küçük olan son dört kromozom çiftini ikinci grup olmak üzere kromozomlar iki grupta toplam şt r. I, II, III, IV, V, VII ve XII. kromozom çiftleri submetasentrik, VI, VIII, IX, X ve XI. kromozom çiftlerini akrosentrik morfolojide bulmuştur. Barsacchi ve ark. 26 taraf ndan T. vulgaris meridionalis ile yap lan çal şmada kromozom say s n n 2n=24 olduğu bulunmuş ve kromozomlar büyük, orta ve küçük olmak üzere üç gruba bölünmüştür. I, II, III, IV, V, VIII ve XII. kromozomlar metasentrik, VI ve IX. çiftler submetasentrik, VII, X ve XI. kromozom çiftleri subakrosentrik olarak bulunmuştur. T. vulgaris meridionalis kromozomlar n n terminoloji, düzenlenme ve morfolojisi, Callan 27 taraf ndan T. vulgaris vulgaris te yap lan karyotip ile uygunluk göstermektedir. Bizim bulgular m zda T. vulgaris karyotipinde orta ve küçük uzunlukta olan kromozom çiftlerinde farkl l k bulunmaktad r. V ve VIII. kromozom çiftleri metasentrik, VI VII, IX, X ve XI. kromozom çiftleri submetasentrik morfolojidedir. Delesyon, duplikasyon, translokasyon ve inversiyon gibi olaylar kromozomlarda yap sal, füzyon ve fizyon gibi olaylar da say sal değişmelere yol açmaktad rlar. Bizim sonuçlar m zdaki farkl l klarda perisentrik inversiyon gibi yap sal değişikliklerden kaynaklanabilir. T. vulgaris vulgaris ile yap lan bir çal şmada araşt r c lar karyotipi uzun, orta ve k sa olmak üzere üç gruba ay rm şlard r 28. Uzun ilk dört çift metasentrik yap dad r. Orta boyda olan kromozomlar n iki çifti metasentrik, diğer iki çifti submetasentriktir. Karyotipin en küçük kromozomlar olan IX, X, XI ve XII. kromozom çiftleri metasentrik ve submetasentrik yap da bulunmuşlard r. Bu bulgular, bizim T. vulgaris için bulduğumuz sonuçlarla ilk grupta benzerlik göstermekte fakat ikinci grupta kromozom morfolojileri aras nda VI. ve VII. kromozomun submetasentrik, diğer ikisinin ise metasentrik morfolojide bulunmas bak m ndan farkl l k göstermektedir. Yine vulgaris tür grubuna giren ve Anadolu da yaşayan T. vittatus ile yap lan çal şmada kromozomlar uzun, orta ve k sa olmak üzere üç gruba ayr lm şt r. En uzun dört çift metasentrik, orta büyüklükteki dört çiftin V ve VI. çiftleri submetasentrik, VII ve VIII. çiftleri metasentrik yap da bulunmuştur. En k sa dört çiftten IX ve XI. kromozom çiftlerinin subtelosentrik, X. kromozom çiftinin submetasentrik yap da olduğu saptanm şt r. XII. kromozom çiftinde ise hayvanlar n yakaland ğ bölgeye göre farkl l k gösterdiği belirlenmiştir. T. vittatus un Çaml hemşin den toplanan örneklerinde XII. kromozom çifti metasentrik yap da iken, Abant Gölü civar ndan yakalanan örnekte submetasentrik yap da bulunmuştur 17. Araşt r c lar XII. kromozom çiftindeki bu farkl l ğ çal ş lan örnek say s n n az olmas nedeniyle tam olarak aç klayamam şlard r. Baz Triturus türlerinde perisentrik inversiyonun kromozomlar n şeklini değiştirdiğine dair bulgular vard r 16,29. Bu durum, farkl coğrafi bölgelerde yaşayan ayn türün bireylerinin kromozom morfolojileri aras nda farklar olabileceğinin bir göstergesidir. Türlerdeki homolog kromozomlar aras nda farkl l klar olabilmektedir. Buradaki olas neden, genel kromozom şekli ya da sentromer duru-

19 133 ÖZDAL KURT, KOCA munun evrimsel aç dan farl l k gösterebilmesidir 30. Ayn araşt r c lar yapt klar çal şmalarla bu farkl l klar genom miktar, mitotik kromozom yap s, kromozom say s, C bandlar n n pozisyonu ve heterokromatin miktar n bularak saptam şlard r. Cristatus türleri grubuna giren semenderlerdeki kromozomlar diğer türlerdeki kromozomlardan daha simetrik bulunmuştur. Kromozom simetrisi k sa kol kromozom uzunluğunun total kromozom uzunluğuna bölünmesi ile elde edilen sentromer indeksi (CI) değeriyle ifade edilir 6,19. Her bir türün tam karyotipi için ortalama sentromer indeksi hesaplanarak kromozom yap s aras ndaki spesifik farklar ortaya ç kar lm şt r. Her tür için ortalama sentromer indeksi, sentromer indeksleri toplam n n karyotipte bulunan kromozom say s na bölünmesiyle elde edilmiştir. Bu değerler kullan ld ğ nda yüksek ortalama sentromer indeksinin ve kromozom şekillerinde düşük intrakaryotipk varyasyonlar n tüm Cristatus tür grubundaki türlerde, düşük ortalama sentromer indeksi ve kromozom şekillerinde yüksek intrakaryotipik varyasyonlar n diğer tüm türlerde olduğu aç kça görülmüştür. Critatus tür grubu içinde T. marmoratus marmoratus ve T. marmoratus pygmaeus güçlü asimetrik yap s olan kromozom I in heteromorfikliğinden kaynaklanan varyasyondaki yüksek değerleri ile göze çarpmaktad r. Bu çal şmalar sonucu T. karelinii için intrakaryotipik varyasyon aç s ndan düşük bir değer bulunurken, T. vulgaris için daha yüksek bir değer bulunmuştur 30. Bizim çal şmam zda da T. karelini metafaz kromozomlar nda intrakaryotipik varyasyon düşüktür. Kromozomlar n relatif uzunluklar aras nda büyük farklar yoktur. Literatürlerdeki gibi 30,31 I. kromozom submetasentrik yap da saptanm şt r. Sims ve ark. 31 yapt klar çal şmada T. cristatus carnifex, T. cristatus karelini, T. marmoratus un kromozomlar n relatif uzunluklar ve sentromer indekslerine göre s n fland rm şlard r. Yap lan çal şmada sitolojik ve moleküler bilgilere dayanarak kromozom I in yap s nda fark belirlemişlerdir. Her üç türde kromozom 1 submetasentrik olmakla birlikte T. marmoratus un kromozom 1 inin diğerlerine göre daha submetasentrik morfolojide olduğunu tespit etmişlerdir.t. cristatus karelinii de sentromerik heterokromatinin bütün kromozomlarda büyük bandlanma gösterdiğini belirlemişlerdir. Araşt rma sonuçlar m z T. karelinii kromozom 1 inin submetasentrik morfolojide olmas bak m ndan Sims ve ark. n n bulgular ile benzerlik göstermektedir 31. Triturus cinsine ait tüm örneklerde görüldüğü gibi bireysel kromozom morfolojilerinde baz farklar bulunmaktad r. Her iki türde de özellikle orta uzunlukta olan ikinci grup ile karyotipin en küçük kromozomlar n içeren üçüncü grup aras nda farklar vard r. Karyotipler aras ndaki bu farklar; ölçüm sonuçlar na göre kromozom morfolojilerinin belirlenmesinde farkl parametrelerin, farkl boyama tekniklerinin kullan lmas ndan ve farkl coğrafi populasyonlar n n çal ş lmas ndan kaynaklanabilir. Günümüzde sistematik çal şmalarda sadece morfolojik ay r m yetersiz kald ğ ndan sitogenetik, biyokimyasal ve moleküler düzeyde çal şmalara da gereksinim duyulmaktad r. Sonuç olarak bu iki türün sadece morfolojik olarak değil ayn zamanda karyolojik yönden de birbirinden farkl olduğu bu çal şma ile ortaya konmuştur. Teşekkür Bu çal şma CBÜ Araşt rma Fonu taraf ndan desteklenmiştir (Proje no: ). KAYNAKLAR 1. Sessions SK: Evolutionary cytogenetics in Salamanders. Chromosome Research, 16, , Bishop SC: Handbook of Salamanders. Comstock Publishing Company, New York, Terentjev PV, Chemov SA: Key to Amphibians and Reptiles. Israel Program for Scientific Translation, Ierusa1em (3rd ed.) Trans. L. Kochua, Thorn R: Les Sa1amandres d'europe, d' Asie et d' Afuque du Nord,b Editions Paul Lechevalier, Paris, Baran İ: Türkiye Amfibi ve Sürüngenleri. TÜBİTAK Popüler Bilim Kitaplar 207, V+165 sayfa ISBN , Pelin Matbaas /Ankara, Levan A, Fredga K, Landberg A: Nomenc1ature for Sentromeric Position Chromosomes. Hereditas, 52, , Caspersson T, Zech L, Johanson C: Differantial banding of Alkylating Fluorochromes in Human Chromosomes. Exp Cell Res, 60, , Sumner AT: A simple technique to demonstrating centromeric heterochromatin. Exp Cell Res, 75, , Wolf S, Perry P: Differential Giemsa staining of sister chromatid and the study of sister chromatid exchange without autoradyography. Chromosoma (Berl), 48, , Goodpasture C, Bloom SE: Visualisation of nucleolar

20 134 Bazı Batı Anadolu Triturus Türleri... organiser region in mammalian chromosomes using silver staining. Chromosoma (Berl), 53, 37-50, Schmid M: Chromosome banding in amphibia I. Constituve heterochromatin and nucleolus organizer regionsin Bufo and Hyla. Chromosoma, 66, , 1978a. 12. Schmid M: Chromosome banding in amphibia II. Constituve heterochromatin nucleolus organizer regions in Ranidae, Microhylidae and Rhacophoridae. Chromosoma, 68, , 1978b. 13. Herrero P: Karyotypes of two Iberian amphibians: Rana iberica (Anura: Ranidae) and Triturus boscai (Caudata: Salamandridae). Herpetologica, 38 (4): , Herrero P, Arano B: Cytogenetic and morphological studies on Triturus alpestris cyreni. In, Rocek Z (Ed): Studies in Herpetology , Ragghianti M, Bucci-Innocenti S, Mancino G: Karyology of Neurergus strauchii (Steindachner, 1887) (Urodela: Salamandridae) and cytotaxonomic considerations on Palearctic salamandrids. Amphibia-Reptilia, 8, , Herrero P, Arano B, Garcia de la Vega C: Chromosome differentation in the Triturus alpestris complex (Ampibia: Caudata). Genetica, 79, 27-35, Bucci-Innocenti S, Ragghianti M, Mancino G: Investigation of karyology and hybrids in Triturus boscai and T. viilatus, with a reinterpretation of the species groups within Triturus (Caudata:Salamandridae). Copeia, 3, , Stephenson EM, Robinson ES, Stephenson : Karyotype variation within the genus Leiopelma (Amphibia; Anura). Can J Genet Cytol, 14, , Green DM, Bogart JP, Anthony EH, Genner DL: An interactive, microcomputer-based karyotype analysis system for phylogenetic cytotaxonomy. Compui Biol Med, 10, , Werner F: Die Reptilien-und Amphibienfauna von Kleinasien. Sitz Ber Akad Wiss Wien, Mathemat-Naturwiss KI, Abt I, 111, , Wolterstorff W: Über Triton (=Molge) vulgaris subsp. Typica Von Konstatinopel. Bl Aquar Terr Kde, 19, , Venzmer G: Neues Verzeichnis der Amphibien und Reptilien von Kleinasien. Zool\Jahrb Syst, 46, 43-60, Bodenheimer FS: Introduction into the knowledge of the amphibia and reptilia of Turkey. İstanbul Üniv Fen Fak Mecm Ser, B, 9, 1-78, Özeti N: Ege Bölgesinde bulunan Triturus vulgaris (Linnaeus)'un morfolojisi, taksonomik durumu, mevsimlik faaliyeti ve teromotaktik davranisi uzerinde arastirmalar. Ege Üniv Fen Fak İlmi Rap Ser No: 15 (in Turkish), Namur P: Etude des Chromosomes de La Blastula de Triturus vulgaris Linne. Extrait du Bulletin de La Societe Linxeenne de Normandie, 10, 67-72, Barsacchi G, Bussotti L, Mancino G: The maps of the lampbrush chromosomes of Triturus (Amphibia: Urodela) N. Triturus vulgaris meridionalis. Chromosoma (Berlin), 31, , Callan HG: Heterochromatin in Triton. Proc Roy Soc Lond, B 130, , Schmid M, Olert J, Klett C: Chromosome banding in amphibia. III. Sex chromosomes in Triturus. Chromosoma (Berlin), 71, 29-55, Green DM, Sessions SK: Amphibian Cytogenetics and Evolution. San Diego: Academic Pres, pp , Macgregor HC, Sessions SK, Arntzen JW: An integrative analysis of phylogenetic relationships among newts of the genus Triturus (Family Salamandridae), using comparative biochemistry, cytogenetics and reproductive interactions. J Evolutionary Biol, 3, , Sims SH, Macgregor H, Pellatt PS, Homer HA: Chromosome 1 in crested and marbled newts (Triturus). An extraordinary cage of heteromorphism and independent chromosome evolution. Chromosoma (Berlin), 89, , 1984.