Göller Bölgesi Aylık Hakemli Ekonomi ve Kültür Dergisi Ayrıntı Sayı 54 Eylül 2017/ 45

Transkript

1 ÖZET: Bilimsel çalışmalarımdan bir gün zaman ayırıp bir biyolog olarak hep düşlerimde olan bu dağları bir gün olsa dahi ziyaret etme şansı buldum. Büyük bir bölümü dağlarla kaplı ve ortalama yüksekliği 1100 metre olan bir ülkede yaşayan için çok fazla ilginç olmasa bir doğa bilimci için adeta bir laboratuvardır. Çünkü hem derslerde anlatırken hem araştırmalarımda Alp Dağları çok önemli bir yer tutar. Şüphesiz bu dağ silsilesinin biyolojik kaynaklar açısından çok zengin olması yanında bu zenginliğin yeterince biliniyor olması önemlidir. Alp dağları kıtaların kayma aktivitelerine bağlı olarak, Afrika nın kuzeye doğru şu an bile devam eden hareketlenmesinden dolayı, Akdeniz in atasal formu olan denizin dibindeki tabakaların sıkışıp yükselmesiyle oluşmuştur. Yaklaşık 30 milyon yıl önce ortaya çıkan dağlar, bu güne kadar iklimsel faktörler (buzul, rüzgâr, yağmur vb.) nedeniyle derin vadiler ve sivri tepeler şeklinde yapılara dönüştüler. Bizim Toros Dağlarımızda Toroslar, Alp-Himalaya sisteminin güney kesimini oluşturur. ANAHTAR KELİMELER: Alp Dağları, Biyolojik Gözlem, Afrika, teleferik. ABSTRACT: As a biologist, I have had the chance to visit these mountains even one day, even if one day I devoted my time to scientific studies. It is almost a laboratory for a naturalist if it is not very interesting for a living in a country with a large part covered with mountains and an average altitude of 1100 meters. Because both the lessons while describing the Alps in a very important place for our research. Undoubtedly it is important that this mountain range is very rich in terms of biological resources but also that this richness is well known. The Alpine mountains are formed due to the continuation of the continuation of Africa to the north at present, due to the slippery activities of the continents, trapped in the layers of the sea, which is the ancestral form of the Mediterranean. The mountains that emerged about 30 million years ago are transformed into deep valleys and sharp peaks due to climatic factors (glacier, wind, rain etc.) to this day. In our Taurus Mountains, the Taurus forms the southern part of the Alpine-Himalaya system. KEYWORDS: Alpine Mountains, Biological Observation, Africa, cable car. Göller Bölgesi Aylık Hakemli Ekonomi ve Kültür Dergisi Ayrıntı Sayı 54 Eylül 2017/ 45

2 Alp Dağları denildiğinde ilk akla gelen tepeleri karlı, yüksek, yemyeşil, tertemiz manzaralar akla gelir. Bunlarla birlikte benim yaşıma yakın olanlar mutlaka Heidi yi, onun o dağlardaki mutlu yaşamını ve o ilginç şarkılarını hatırlayacaklardır. Bu yaz aylarında bilimsel çalışmalarımdan bir gün zaman ayırıp bir biyolog olarak hep düşlerimde olan bu dağları bir gün olsa dahi ziyaret etme şansı buldum. Büyük bir bölümü dağlarla kaplı ve ortalama yüksekliği 1100 metre olan bir ülkede yaşayan için çok fazla ilginç olmasa bir doğa bilimci için adeta bir laboratuvardır. Çünkü hem derslerde anlatırken hem araştırmalarımda Alp Dağları çok önemli bir yer tutar. Şüphesiz bu dağ silsilesinin biyolojik kaynaklar açısından çok zengin olması yanında bu zenginliğin yeterince biliniyor olması önemlidir. Alp dağları kıtaların kayma aktivitelerine bağlı olarak, Afrika nın kuzeye doğru şu an bile devam eden hareketlenmesinden dolayı, Akdeniz in atasal formu olan denizin dibindeki tabakaların sıkışıp yükselmesiyle oluşmuştur. Yaklaşık 30 milyon yıl önce ortaya çıkan dağlar, bu güne kadar iklimsel faktörler (buzul, rüzgâr, yağmur vb.) nedeniyle derin vadiler ve sivri tepeler şeklinde yapılara dönüştüler. Bizim Toros Dağlarımızda Toroslar, Alp-Himalaya sisteminin güney kesimini oluşturur. Bugün Alpler yaklaşık 1200 km lik bir uzantıya ve kilometre karelik bir alana sahiptirler. En yüksek yeri aynı zamanda Avrupa nın da en yüksek yeri olan Mont-Blanc tepesi olup 4810 metredir. Alplerin iklimsel bir belirleyiciliği de vardır. Özellikle Orta Avrupa ile Akdeniz iklim alanlarını birbirinden ayırır. Ancak İtalya yı kuzeyin sert ve soğuk rüzgârlarından koruduğu için burada Akdeniz iklimi görülür. Sabahın erken saatlerinde gözlem yapacağımız alana geldiğimde birçok insanın yürüyüş yollarında yürüyüş kolu halinde tepelere doğru ilerlediklerini gözledim. Ben de yürümeyi çok istiyordum ama incelemeyi düşündüğüm tepelere varıncaya kadar akşam olurdu. İki farklı yükselti için bilet alıp teleferiğe bindiğimde yavaş yavaş büyüleyici manzaralar gözükmeye başladı. Ancak burada şunu söylemeden Göller Bölgesi Aylık Hakemli Ekonomi ve Kültür Dergisi Ayrıntı Sayı 54 Eylül 2017/ 46

3 geçemeyeceğim Antalya Kemer Musa dağındaki teleferikten de izlenen inanılmaz manzaralar buralardan hiç geri kalmaz. Teleferikle ulaştığımız Hochfelln 1674 metre yüksekliğinde bir dağ ve Chiemgau Alpleri bölgesinde bulunuyor. İlk gözlemim birçok ziyaretçi olmamasına rağmen doğanın hiç bozulmadan ve kirletilmeden kalabilmiş olması. İnsanlar bu değerli ve güzel hazinelerine büyük değer veriyorlar. Bu yükseklikte dağların muhteşem manzarası ve yemyeşil Alpin çayırları gözüküyordu. Tabiki bu alanlarda renk cümbüşü sunan ve güzellikleri ile adeta yarışan birçok bitkiyle karşılaştım. Anadolu daki yakın akrabalarını yeni yeni öğrendiğim bu bitkiler doğadaki müthiş çeşitlenmenin birer sembolleriydi. İlk görüp resimlediğim bitki Adenostyles alliariae idi. Asteraceae ailesinden olan bu tür, bizim ülkemizde yayılış göstermeyen, otsu ama çok yıllık bir bitkidir. Hemen patika yolun kenarında yer alan ve bizde Gıvışkan otu olarak bilinen Silene vulgaris Caryophyllaceae (karanfilgiller) ailesinden olup yaklaşık 1 metre boylarındadır. Otsu, çok yıllık bir bitkidir. Türe hemen her bölgede rastlamak olasıdır. Bizde bu cinse ait 141 taxanın yayılış gösterdiği belirlenmiştir (TUBIVES). S. vulgaris in hemen yanında boy veren Valeriana montana beyaz çiçekleriyle adeta yarışıyordu. Valeriana cinsi bizde oldukça çok türle temsil ediliyor. Bu güne kadar belirlenmiş 15 türden biri olan V. montana bizim sadece kuzey doğumuzda bulunuyor (TUBIVES). Biraz ileride Anthyllis vulneraria ve Centaurea montana yer alıyordu. Yaraotu veya Çoban gülü olarak bilinen Anthyllis vulneraria ülkemizde de oldukça yaygın olup 5 alttürle temsil edilmektedir. Ayrıca cinse ait 2 türün yayılış olduğu bilinmektedir. Ülkemiz bir Centaurea cenneti sayılır. C. montana nın yayılışı olmamasına rağmen bu güne kadar yapılan çalışmalarda Centaurea ya ait 209 taxa tespit edilmiştir (TUBIVES). Göller Bölgesi Aylık Hakemli Ekonomi ve Kültür Dergisi Ayrıntı Sayı 54 Eylül 2017/ 47

4 Anemona narcissiflora L., neredeyse çiçeklenmesini tamamlamış etrafına tohumlar saçmakla meşguldü. Bu tür bizde Doğu Karadeniz bölgesinde yayılış göstermektedir. Doğal yaşam alanı olurda çayırlıkların mor güzelleri Carduus lardan biri olmaz mı? Carduus defloratus L. Bize ulaşamaz ama bizde de aynı cinse dahil olan 27 taxanın varlığı belirlenmiştir. Ülkemizde en çok türle temsil edilen cinslerden biride Allium dur. Ülkemizde cinse ait 175 taksonun olduğu bilinmektedir. Gezimizde cinse ait ve bizde yayılışı bulunmayan Allium victorialis e rastladım. Bitkiler çok değişik renk, şekil ve biçimlerde bizleri şaşırtmaktadırlar. Kişi olarak benim çok ilginç bulduğum bitkilerden birisi Geum rivale L. dir. Gezimizde birkaç defa görsel şölen sergileyen bu ilginç bitkiye rastladım. Türün ülkemizde de yayılışı bulunmaktadır. Trollius europaeus güçlü sarı bir ışıltı kümesiyle çayırlığa apayrı bir güzellik katıyordu. Bu tür Ranunculaceae ailesinin görselliği zengin türlerinden Göller Bölgesi Aylık Hakemli Ekonomi ve Kültür Dergisi Ayrıntı Sayı 54 Eylül 2017/ 48

5 biridir ve ülkemizde yayılışı bulunmuyor ama cinse ait bir türün yayılışı bulunmaktadır. İncelemede ilk rastladığım orkide türü Traunsteinera globosa (L.) Rchb., 1842) idi. Türün ülkemizde yayılışı bulunmuyor ama cinsin Avrupa, Anadolu ve Kafkasya da yayılışı bilinmektedir. Şüphesiz dağlarda sadece bitkileri gözlemlemedik. Zaman buldukça ve rast geldikçe hayvan türlerini de inceledik. En ilginç gözlemimiz yörenin endemik semenderi olan Salmandra atra idi. Alp Semenderi parlak siyah rengiyle düzgün bir fotoğraf çekmeye izin vermeden hemen kaybolup gitti. Yine tipik dağ canlısı olan klausilid diğer bir ilginç hayvandı. Gezimizde rastladığımız Veronica türü V. urticifolia Jacq. Cinsin ülkemizde yayılış gösteren 104 taksonu bulunmakla birlikte bu türün yayılışı tespit edilmemiştir. Hemen yakın bölgede rastladığımız Geranium sylvaticum L. bütün Avrupa da ve Kuzey Anadolu Bölgesinde yayılış göstermektedir. Ülkemizde Ranunculus cinsine ait 97 takson bulunmaktadır. Gözlemlerimizde R. platanifolius L., 1767 e rastladık. Çok yıllık olan bu beyaz çiçekli bu güzel Avrupa nın dağlık alanlarında yayılış göstermektedir. Lotus alpinus (DC.) Ramond ülkemizin alpin kuşağında yayılış göstermektedir ayrıca ülkemizde çinse ait 20 taksonun yayılışı bulunmaktadır. Cirsium cinsi ülkemizde 71 takson ile temsil edilmektedir. İncelememizde cinse ait C. eriophorum L., türüne rastladık, bu türün ülkemizde yayılışı bulunmamaktadır. Kayayasemini olarak Androsace lactea L. nın ülkemizde yayılışı bulunmamaktadır. Ancak cinse ait dağlık bölgelerimizde yayılış gösteren 8 taksonunun bulunduğu Göller Bölgesi Aylık Hakemli Ekonomi ve Kültür Dergisi Ayrıntı Sayı 54 Eylül 2017/ 49

6 bilinmektedir. Zirvelerde ağaçsı formlara rastladık. Koniferlerin yanında Alp Gülü Rosa pendulina ve bizde orman gülü denilen ve sadece Kuzey Anadolu da yayılış gösteren Rhododendron lardan R. hirsutum L. rastladık. Acinos alpinus (L.,) ülkemizde de Kuzey Eğe ve Marmara Bölgelerinde yüksek kesimlerde yayılış göstermektedir. Campanula cinsi ülkemizde oldukça çok, 18 taksonla temsil edilmektedir. İncelememizde gördüğümüz Campanula scheuchzeri Vill 1779 nın ülkemizde yayılışı bulunmamaktadır. Hieracium villosum Jacq., 1762 ülkemizde bulunmamasına karşın, cins 103 taksonla temsil edilmektedir. Gözlemlerimizde, ülkemizde Hasekiküpesi olarak bilinen ve görselliği ile hayran bırakan Aquilegia cinsine ait A. atrata (L.) W.D.J.Koch türüne rastladık. Ülkemizde bu tür bulunmamakla birlikte, A. olympica BOISS. Türünün yayılışı bulunmaktadır. Ülkemiz dağları Eğrelti otları bakımından oldukça zengindir. İncelememizde bu gruba ait Asplenium viride HUDS. Türüne rastladık. Bu tür ülkemiz Anadolu nun Kuzey ve Güney yükseltilerinde yayılış göstermektedir. Ayrıca cinsin ülkemizde yayılış gösteren 18 taksonu bulunmaktadır. Kaynaklar alp-daglari-alpler/ php. Turkish Plants Data Service kaynaklar.php Türkiye Bitkileri Listesi,: Nezahat Gökyiğit Botanik Bahçesi Yayınları Teşekkür: Güzel resimlerini kullanma imkânı veren ve yorumlarıyla yazıma destek veren sevgili arkadaşım Renate Zickenheimer e sonsuz teşekkürlerimi sunarım. Göller Bölgesi Aylık Hakemli Ekonomi ve Kültür Dergisi Ayrıntı Sayı 54 Eylül 2017/ 50

7 Göller Bölgesi Aylık Hakemli Ekonomi ve Kültür Dergisi Ayrıntı Sayı 54 Eylül 2017/ 51