BOZKIR İLÇE MERKEZİ NİN BEŞERİ VE EKONOMİK COĞRAFYASI

Transkript

1 T.C. SELÇUK ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ İLKÖĞRETİM ANABİLİM DALI SOSYAL BİLGİLER ÖĞRETMENLİĞİ BİLİM DALI BOZKIR İLÇE MERKEZİ NİN BEŞERİ VE EKONOMİK COĞRAFYASI Nazmiye ÖZKAN YÜKSEK LİSANS TEZİ DANIŞMAN Yrd.Doç. Dr. Nuri İNAN KONYA 2010

2 İÇİNDEKİLER Sayfa ÖZET.iv SUMMARY...v ÖNSÖZ.vi TABLO LİSTESİ. vii GRAFİK LİSTESİ......ix FOTOĞRAF LİSTESİ..x GİRİŞ 1. Araştırma Sahasının Konumu ve Özellikleri 1 2. Araştırmanın Amacı ve Uygulanan Yöntemler Önceki Çalışmalar....3 BİRİNCİ BÖLÜM 1. FİZİKİ COĞRAFYA ÖZELLİKLERİ 1.1. Jeolojik Özellikleri Jeomorfolojik Özellikleri Dağlık Alanlar Vadi Alanları Karstik Şekiller İklim Özellikleri Sıcaklık Don Olaylı Gün Sayısı Bulutlu Gün, Kapalı Gün, Sisli Gün ve Açık Gün Sayısı Nem ve Yağış Nem Yağış Yağış Etkinliği Basınç ve Rüzgarlar Hidrografik Özellikler Toprak Yapısı Bitki Örtüsü. 26 i

3 İKİNCİ BÖLÜM 2.BEŞERİ COĞRAFYA ÖZELLİKLERİ Nüfus Özellikleri Nüfusun Gelişimi Bozkır da Şehir Nüfusunun Gelişimi Bozkır İlçe Merkezinde Nüfus Yoğunluğu Bozkır İlçe Merkezinin Aritmetik Nüfus Yoğunluğu Tarımsal Nüfus Yoğunluğu Fizyolojik Nüfus Yoğunluğu Nüfusun Cinsiyet ve Yaş Yapısı Nüfusun Cinsiyet Yapısı Nüfusun Yaş Yapısı Nüfusun Eğitim Durumu Bozkır da Göç Hareketleri Yerleşme Coğrafyası Yerleşmenin Tarihi Yerleşmenin İdari Durumu Yerleşim Şekilleri Konut Tipleri 54 ÜÇÜNCÜ BÖLÜM 3.EKONOMİK COĞRAFYA ÖZELLİKLERİ Tarım Tahıllar Meyvecilik Sebzecilik Bağcılık Hayvancılık Ticaret Madencilik ve Sanayi Turizm Bozkır ın Turistik Yerleri 64 ii

4 3.6. Ulaşım ve Alt Yapı.68 SONUÇ VE ÖNERİLER 71 KAYNAKLAR..75 BÜLTENLER VE RAPORLAR 77 EK1: 1/ Ölçekli Bozkır İlçe Haritası 78 EK2: 1/ Ölçekli Bozkır Lokasyon Harirası..79 iii

5 ÖZET Konya il sınırları içinde yer alan Bozkır ın kuzeyinde Çumra ve Akören; güneyinde Hadim ve Antalya; doğusunda Güneysınır, batısında Antalya ili ve Ahırlı ilçesi bulunmaktadır. Morfolojik bakımdan dağlık bir araziye sahip olan Bozkır da plato yer almazken vadiler geniş yer kaplar. İlçenin başlıca su kaynaklarını Çarşamba Çayı, Suğla gölü ve Dipsiz Göl oluşturmaktadır. Alüvyal, kalüvyal ve kahverengi toprakların bulunduğu ilçede bozulmuş Akdeniz İkliminin özellikleri görülür. Yıllık ortalama sıcaklık 9,7ºC ve yıllık yağış ortalaması da 627,9 mm.dir yılı nüfus verilerine göre Bozkır ilçe merkezinde kişi yaşamaktadır. Nüfusun %49 unu kadınlar %51 ini erkekler oluşturmaktadır. Üç mahalleden oluşan ilçe merkezinde konutların büyük çoğunluğunu betonarme binalar oluşturur. Bozkır ilçe merkezinde ekonominin temelini tarım ve hayvancılık oluşturur. Bunun dışında sanayi ve hizmet sektörleri de ekonomi içindeki yerini almıştır. iv

6 SUMMARY In the nort of Bozkır Which has taken place within the boundaries of Konya is located Çumra and Akören, Hadim and Antalya in the south of Güneysınır in the east, Antalya and Ahırlı in the west. Valleys take large part in Bozkır which has a mountainous land in morphologically. Waterresources of the county are Çarşamba Stream, Sugla Lake and Dipsiz Lake. In the county which are the Alluvial and brown lands has been seen the characteristics of the degenerated mediterranean climate. The avarage annual temparature is 9.7ºC and the annual precipitation is 627,9 milimeter. According to paramater of population in 2009, people has been living in the center of Bozkır county. Women constituted 49% of the population. Where as men constituted 51% of the poplation. The majority of the buildings are reinforced concrete in the county center consisting of three quarters. The basis of the economy constitude agriculture and animal husbandry in the center of Bozkır county. In addition, service and industrial sectors have taken place within economy. v

7 ÖNSÖZ Geçmişten günümüze kadar insanlık hayatı, bilim ve teknolojinin de etkisiyle gelişim ve değişim göstermiştir. Bu değişim içinde coğrafya da sürekli kendini yenileyen ve gelişen bir bilim olmuştur. Kelime olarak yeryüzünü fiziki sosyal ve ekonomik yönlerden inceleyen bilim dalı olarak ifade edilen coğrafya günümüzde gelişimini en üst seviyelere taşımıştır. Bunda, önceden var olan iletişim, ulaşım ve veri toplamaktaki güçlüklerin ortadan kaldırılması etkili olmuştur. Çeşitli üniversitelerde yapılan bilimsel araştırmalar da bu gelişime katkı sağlamıştır. Bu bilimsel çalışmalar içinde yer almasını istediğimiz Bozkır İlçe Merkezinin Beşeri ve Ekonomik Coğrafyası adlı bu yüksek lisans tez çalışmamızda Konya iline bağlı Bozkır ilçesinin nüfus, yerleşme ve ekonomik özellikleri genel hatlarıyla ele alınmıştır. Genel olarak üç ana bölümden oluşan tez çalışmamızda ilk olarak araştırma sahamızın fiziki coğrafya özelliklerine yer verilmiştir. Böylece araştırma sahamız hakkında genel bir bilgiye sahip olunması sağlanmaya çalışılmıştır. Daha sonra beşeri coğrafya özellikleri anlatılmış ve son olarak da ilçenin ekonomisi ve ekonomik faaliyetleri anlatılmıştır. Tez çalışmamızın daha sonra yapılacak olan çalışmalara ışık tutmasını umuyoruz. Tez konumuzun belirlenmesinden çalışmamızın tamamlanmasına kadar geçen süreçte her türlü sıkıntılarımıza çözüm bulmaya çalışan ve her türlü yardımı esirgemeyen danışman hocam Yrd. Doç. Dr. Nuri İNAN a şükranlarımı sunarım. İlçe ile ilgili verileri toplamamızda yardımcı olan Bozkır İçe Nüfus Müdürü Cemil IŞILAK a; Bozkır Kaymakamı Ali KATIRCI ya, Bozkır Ziraat Odası Başkanı Mustafa ÖZKAN a, ayrıca diğer özel ve kamu kuruluşlarındaki görevli personele teşekkürü bir borç bilirim. Tez çalışmam sırasında benden yardımlarını esirgemeyen arkadaşlarıma ve aileme de teşekkür eder saygılarımı sunarım. Nazmiye ÖZKAN vi

8 KONYA-2010 TABLOLAR LİSTESİ Sayfa Tablo 1: Yıllık Ortalama Sıcaklık Değerleri ( ) 10 Tablo 2: Yıllık Ortalama En Yüksek, Ortalama En Düşük, Aylık Minimum Sıcaklık Ve Aylık Maksimum Sıcaklık Değerleri( ) 11 Tablo 3: Sıcaklığın Mevsimlere Göre Dağılımı..12 Tablo 4: Don Olaylı Gün Sayısının Aylara Göre Dağılımı ( )...13 Tablo 5: Ortalama Bulutlu Günlerin Aylara Dağılımı ( )...13 Tablo 6: Ortalama Kapalı Gün Sayısının Aylara Dağılımı ( )...14 Tablo 7: Ortalama Açık Günlerin Aylara Dağılımı ( ) 14 Tablo 8 Sisli Günlerin Aylara Dağılımı ( ).15 Tablo 9: Ortalama Nisbi Nemin Aylara Dağılımı ( )..16 Tablo 10: Ortalama Yağış Miktarının Ayalara Dağılımı ( ).. 16 Tablo 11: Ortalama Yağışın Mevsimlere Göre Dağılımı( ) 17 Tablo 12: Yıllara Göre Yağışın Dağılımı ( )...18 Tablo 13: Thornwaite Formülüne Göre Bozkır ın Su Bilançosu.19 Tablo14: Hakim Rüzgar Yönleri ve Hızının Aylara Göre Dağılımı.. 21 Tablo 15: Yıllara Göre Bozkır Nüfusunun Gelişimi ve Artış Oranı ( ). 30 Tablo16:Yıllara Göre Bozkır da Şehir Nüfusunun Gelişimi ve Artış Oranı( ).32 Tablo 17: Bozkır ın Sayım Yıllarına Göre Aritmetik Nüfus Yoğunluğu 34 Tablo 18: Cinsiyete Göre Nüfus Dağılımı ( ).37 Tablo 19: 2000 Yılı Nüfus Sayımına Göre Bozkır Nüfusunun Yaş Gruplarına Göre Dağılımı...39 Tablo 20: Bozkır İlçe Merkezinde Sayım Yıllarına Göre Nüfusun Eğitim Durumu..42 Tablo 21: Bozkır İlçe Merkezinde Cinsiyete Göre Eğitim Durumu...43 Tablo 22: Mahallere Göre Nüfusun Öğrenim Durumu..44 Tablo 23: Bozkır İlçe Merkezindeki Orta Öğrenim Kurumları ve Öğrenci Sayıları. 46 vii

9 Tablo 24: Bozkır da Yıllara Göre Yer Değiştirme Verileri Tablo 25: Bozkır İlçe Merkezine Bağlı Yerleşim Yerlerinin İsimleri...53 Tablo26: Bozkır da Çalışan Nüfusun Faaliyet Dağılımı 56 Tablo 27: Arazilerin Kullanılış Durumu.57 Tablo 28: Tahıl Ekim Alanlarının Ürünlere Göre Dağılımı...58 Tablo 29: Bozkır da Üretilen Sebzeler ve Üretim Miktarları.59 Tablo 30: : Bozkır daki Hayvan Türleri ve Adetleri.. 60 Tablo 31: SRAP Projesi Dahilinde Damızlık Gebe Düve Dağıtımının Gerçekleştiği Yerler..61 Tablo 32: Bozkır da Çıkarılan Madenler.63 Tablo 33 Bozkır Karayolları ve Uzaklıkları.. 69 viii

10 GRAFİKLER LİSTESİ Sayfa Grafik1: Yıllık Ortalama En Yüksek, Ortalama En Düşük, Aylık Minimum Sıcaklık Ve Aylık Maksimum Sıcaklık Grafiği.. 11 Grafik 2: Sıcaklığın Mevsimlere Göre Dağılışı 12 Grafik 3: Yağışın Mevsimlere Göre Dağılışı 17 Grafik 4:Yıllara Göre Yağışın Dağılımı 18 Grafik 5: Thornthwaite formülüne göre su bilançosu diyagramı.. 20 Grafik 6: Sayım Yıllarına Göre Bozkır Nüfusunun Gelişimi ( ) 31 Grafik 7: Sayım Yıllarına Göre Bozkır da Şehir Nüfusunun Gelişimi ( ). 33 Grafik 8: Bozkır Merkezde Nüfus Sayımlarına Göre Kadın Erkek Dağılımı ( ). 37 Grafik 9: Yaş Gruplarına Göre Karşılaştırmalı Nüfus Piramidi (2000)..40 Grafik 10:2000 Yılı Nüfus Sayımı Sonucu Cinsiyete Göre Eğitim Durumunun Dağılışı. 43 Grafik 11: Bozkırda Yıllara Göre Yer Değiştirme Verileri ix

11 FOTOĞRAF LİSTESİ Sayfa Fotoğraf 1: Bozkır İlçe Merkezinden Geçen Çarşamba Çayı 22 Fotoğraf 2: Yıldız Dağı eteklerindeki Dipsiz Göl. 24 Fotoğraf 3: Zengibar Kalesi Kalıntılarından Bir Görünüm Fotoğraf 4: Tarihi Selçuklu Köprüsü 51 Fotoğraf 5: Bozkır Cuma Pazarı Fotoğraf 6: Hisarlık Camii 66 Fotoğraf 7: Üçpınar Kurşunlu Camii 67 Fotoğraf 8 Çarşamba Çayı Üzerindeki Tarihi Köprü 68 x

12 GİRİŞ 1. Araştırma Sahasının Konumu ve Özellikleri Coğrafya, insanla tabi ortam arasındaki etkileşimi; dağılış, karşılaştırma ve nedensellik ilkelerini kullanarak araştıran ve sonuçlarını sentez olarak veren bir bilim dalıdır 1. Coğrafyanın bölümlerinden birisi olan beşeri coğrafya; insan topluluklarının doğal ortam ile etkileşimlerine bağlı olarak yeryüzünde dağılışlarını, yapılarını, hareketlerini, yaşadığı alanları, kültürleri ve benzeri olayları coğrafya bakımından inceler 2. Ekonomik coğrafya ise insanların geçimini temin etmek için yaptıkları faaliyetleri, ulaşım durumunu ve madencilik faaliyetlerini inceler 3.Yapılan bu çalışma da bir beşeri ve ekonomik coğrafya çalışmasıdır. Araştırma sahamız İç Anadolu Bölgesinin Konya İli siyasi sınırları içinde yer almaktadır. Bozkır ın kuzeyinde Çumra ve Akören; güneyinde Hadim ve Antalya; doğusunda Güneysınır, batısında Antalya ili ve Ahırlı ilçesi bulunmaktadır 4. İlçenin denizden yüksekliği metre, toplam yüzölçümü ise km 2 dir. İç Anadolu bölgesinde Konya ili sınırları içinde bulunan bu yerleşim yerinin tarih sahnesine çıkışı MÖ III. bin yılına kadar inmektedir. Topografik olarak dağlık bir alan olan Bozkır da plato alanlarına rastlanmazken kertik ve tabanlı vadiler yer alır. Karasal İklim ve Akdeniz İklimi arasında bir geçiş alanı olan ilçe yerleşim olarak Çarşamba Çayı kenarına kurulmuştur. İklimin ve yer şekillerinin bazı avantaj ve dezavantajları bulunan araştırma sahamızın belli başlı su kaynakları Çarşamba Çayı, Suğla Gölü ve Dipsiz Göl dür. 1 AKKUŞ, A., Genel Fiziki Coğrafya, Nobel Yayın Dağıtım, Ankara 1998,s.1. 2 ELİBÜYÜK, M., Matematik Coğrafya, A.Ü. Dil ve Tarih-Coğrafya Fak. Yay., Ankara,1994, s ŞAHİN C.-DOĞANAY H., Türkiye Beşeri Coğrafyası, Gündüz Eğitim ve Yayıncılık, Ankara, 2000, s Bozkır Kaymakamlık Brifing Raporu, 2006, s. 3. 1

13 Bozulmuş Akdeniz İklim tipinin görüldüğü ilçede yıllık ortalama sıcaklık 9,7 ºC dir. Kış aylarında sıcaklıkların oldukça düşük olduğu yaz aylarında ise 20 li derecelere çıktığı görülen Bozkır da mevsimler oldukça belirgin bir şekilde yaşanmaktadır. Yağış genellikle sonbahar ve kış aylarında görülür. Yıllık ortalama yağış 627,9 mm dir. İlçe bitki örtüsü açısından zengin sayılmasa da yer yer ormanlık arazilerin varlığı dikkati çeker. İlçe 3 mahalleden oluşan ilçe dışa açık bir yapı arz eder. Ekonomik faaliyet açısından tarım ve hayvancılığın baskın olduğu ilçede merkeze gelindiğinde tarım ve hayvancılığın ikinci plana düştüğü ve hizmet sektörünün baskın duruma geçtiği görülür. 2. Araştırmanın Amacı ve Uygulanan Yöntemler Yerleşmenin doğal çevre özellikleri, kuruluşu ve gelişimi, gelişiminde etkili olan beşeri ve ekonomik özellikler ve bu özelliklerin günümüzdeki durumu çalışmamızın ana temasıdır. Çalışma alanı olarak Bozkır ın seçilmesinde bu ilçenin yerleşim tarihinin eski devirlere dayanması bulunduğu yer itibariyle değişik coğrafi özellikler göstermesi ve buna rağmen birkaç tane fiziki coğrafya ve kültürel çalışma dışında akademik düzeyde herhangi bir beşeri ve ekonomik çalışma bulunmaması etken olmuştur. Bu çalışmayı ortaya çıkarırken ilk olarak kaynak taraması yapılmıştır. Gerekli dokümanlar toplanarak notlar çıkarılmıştır. İkinci aşamada saha araştırması yapılmış ve burada bulunan özel ve kamu kuruluşlarından gerekli bilgiler elde edilmiştir. Çalışmamız sırasında TÜİK ve Devlet Meteoroloji Konya Genel Müdürlüğü verilerinden de faydalanılmıştır. Ayrıca sağlık ocağı ilçe Milli Eğitim Müdürlüğü Belediye ve İlçe Nüfus Müdürlüğünden de bilgiler alınmıştır. 2

14 3. Önceki Çalışmalar TOSUN Bekir, Tarihte Bozkır ve Çevresi adlı beş bölümden oluşan eserinin ilk bölümü içinde Bozkır ın fiziki yapı özellikleri ve yeraltı kaynakları üzerinde durulmuş ve daha sonra da tarihi devirler çerçevesinde Bozkır ın tarihi gelişimi ele alınmıştır. Üçüncü bölümde nüfus özellikleri, dördüncü bölümde kültürel yapı ve folklor beşinci bölümde ise ekonomisi üzerinde durulmuştur. Coğrafi özellikleri içinde iklimi bitki örtüsü ve yeryüzü şekillerine yer verilmiştir. Nüfus özelliklerinde ise Osmanlı Döneminden bu yana elde edilen nüfus verilerinden yararlanılarak nüfus hareketleri hakkında bilgi verilmiştir. Kültürel yapı ve folklor bölümünde giyim-kuşam ve yemek kültürü üzerinde durularak aile yapısı, evlenme, inanç ve adetler anlatılmıştır. Ekonomik faaliyetlerin anlatıldığı son bölümde ise tarımsal faaliyet çeşitleri ve diğer ekonomik faaliyetler ele alınarak sanayi, ulaşım ve ticaret üzerinde durulmuştur. MUTLU Mehmet, Bozkır ve Çevresinin Fiziki Coğrafyası adlı eserinde ilçenin genel jeolojik ve jeomorfolojik özellikleri, iklimi, bitki örtüsü üzerine yüksek lisans tez çalışması yapmıştır. Bu çalışmada Bozkır ve çevresinin jeolojik ve jeomorfolojik özelliklerini anlattıktan sonra sıcaklık verilerinden faydalanarak Bozkırîn iklimini ortaya koymuştur. Daha sonra hidrografik özelliklerini incelemiş yeraltı ve yerüstü suları hakkında bilgi vermiştir. Son olarak ta Bozkır da görülen toprak çeşitlerini açıklıyarak bitki örtüsü hakkında bilgiler vermiştir. KAYA Baştürk, Bozkır-Hadim-Belören Arasındaki Bölgenin(Konya) Fiziki Coğrafyası ile Erozyon İlişkilerinin Araştırılması konu başlığıyla bölgenin fiziki özelliklerini incelemiş, bölgedeki erozyonun sebepleri, boyutu hakkında bilgiler aktarmıştır 3

15 BİRİNCİ BÖLÜM 1. FİZİKİ COĞRAFYA ÖZELLİKLERİ 1.1. Jeolojik Özellikleri Bir yerin arazisini oluşturan taşların ve tabakaların cinsi ve özellikleri o yerin jeolojik özelliklerini oluşturur. Buna da o yerin jeolojik yapısı denir 5. Bozkır ilçesinin jeolojik yapısıyla ilgili bilgilere de bu alanda yapılmış olan araştırmalardan ulaşılmaktadır. Bozkır ilçesinin jeolojik yapısını ortaya koyan araştırmalardan biri MUTLU nun Bozkır ve Çevresinin Fiziki Coğrafyası konulu tez çalışmasıdır. Buradan alınan bilgilere göre: İnceleme alanında; çevreden merkeze doğru en dışta yer alan paleozoik ve bunun içinde yer alan mezozoik ve neojen formasyonlarından oluşan bir çerçeve bulunmaktadır. Eski yapılı bir temel üzerinde bulunan nap örtüsü güney doğuya doğru parçalanmış bir vaziyettedir. Kalker örtüsünün alt bölümü şistli bir tabaka halinde bulunur ve Paleozoik tabakaları andırır. Bunlar ince kum taneli, killi şist tabakaları olup genellikle yeşil ve siyah renktedirler. Bu tabakalar içinde bulunan kalker blokları içinde yer yer volkanik kayaçlara rastlanır. Dere Kasabası civarında yeşil renkteki hornştaynların (Boynuz Taşı) bulunması eski şistlerle naptaki daha geç mezozoik formasyonların birlikte kıvrıldıklarını ortaya koymaktadır 6. Çarşamba vadisinin her iki yanındaki metamorfik, beyaz ve gri renkli, bazen tabakalı bazen de masif içlerinde silis yumrularının bulunduğu ve kısmen kalkerlerden oluşan formasyonları genç Mesozoik bir nap örtüsü oluşturur. Miyosene ait göl kalkerleri Bozkır ın güneybatısında yer almaktadır. Bozkır kalkerli konglomeraları alt Eosenden daha yenidir. 5 ŞAHİN, C. DOĞANAY,H., age, s MUTLU, M., Bozkır Ve Çevresinin Fiziki Coğrafya Özellikleri, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Konya-1994, s.2. 4

16 Çarşamba çayı ve Bozkır kesiminin üst Kretase kalkerleri yaygındır. Bozkır kesimindeki kalkerler permokarbonifere aittir 7. Bozkır da Neojen formasyonları özellikle de Çarşamba çayı batısında büyük bir alan kaplamaktadır. Kalkerler; kiltaşı, kumtaşı ve gibi tortul kayaçlardan oluşmaktadır. Karasal kökenli olan bu formasyonlar monoklinal ve kıvrımlı bir yapı arz ederler. Kuvaterner dolguları ise Çağlayan, Yolören ve Harmanpınar çevresinde olmak üzere az alan kaplamaktadır Jeomorfolojik Özellikleri Bozkır ilçesinin jeomorfolojik özellikleri, Dağlık Alanlar, Vadi Alanları ve Karstik Şekiller başlıkları altında incelenebilir Dağlık Alanlar Plato alanlarının bulunmadığı araştırma sahamız tamamen dağlık alandan oluşmaktadır. Bu dağlık alan Torosların diğer kollarına nispeten daha az yüksektir. Bu devamlı ve düzenli bir kabarık olmayıp basık dağ kümelerinin yan yana ve ardı ardına eklenmesiyle oluşmuştur 9. Bozkır ilçesi, Yolören boğazının doğusunda yer alan ve yükseltileri 1500m ile 1800m arasında değişen sıkışık tepelik bir arazi ile başlar. Bu alanda Küçük Çal Tepe (1519 m), Büyük Çal Tepe (1558 m), Erenler Tepesi (1618 m), Tepelcik Tepesi (1654 m) yer almaktadır 10. İlçe Çağlayan ve Dere kasabaları arasında bir hat çizilerek ikiye ayrılacak olursa bu hattın kuzeyi ve güneyi arasındaki topoğrafyanın değişik özellikler gösterdiği görülür. Kuzeyde kalan bölümde yükselti güneye oranla daha azdır. Burada yer alan Karain, Düdükçü ve Gecelik Tepelerinin 7 BLUMENTAL, M.,Bozkır Güneydoğu Toros Dağlarının Tabaka Serisi Ve Yapısı, İ. Ü. F.F. Mec., C.9, S.2, s MUTLU M., age,s.3 9 SARAÇOĞLU, H., Akdeniz Bölgesi, Milli Eğitim Yay., Öğretmen Kitapları Dizisi. İstanbul 1989, s MUTLU M., age, s. 4. 5

17 yükseltileri sırasıyla 1522 m, 1504 m ve 1297 m dir. Hattın güneyine gidildikçe ani yükselti farklılıkları dikkati çekmektedir. Dere Kasabası yakınındaki Çarşamba vadi tabanında 1185 m olan yükseklik güneye gidildikçe artış göstermektedir ve 1748 m ye ulaşmaktadır. Güneyde yer alan bu dağlık alanda Çarşamba Çayı ve Yayla Deresi gibi irili ufaklı akarsuların oluşturduğu doğal yollar sayesinde İç Anadolu ve Akdeniz bölgeleri birbirine bağlanmaktadır Vadi Alanları Bozkır ın kuzeyinde yer alan Huni Boğazı mevkiinde ve çevresindeki arazide güneybatı-kuzeydoğu yönünde bir kubbeleşme olmuştur. Bunun sonucunda boğazın kuzeyindeki taraça kuzeydoğuya; güneydeki taraça güneybatıya eğimleşmiştir Huni boğazı mevkiinin en dar yeri 10 m yi ancak bulmaktadır. Burada Erenler Tepesi ve Avşar Tepesini birbirinden ayıran Çarşamba Çayı poliklik bir vadi karakteri arz eder. Vadi buyunca görülen taraçalar yarılmış vaziyettedir 12. Çarşamba Çayı tabanı Konya havzası tabanıdır. Konya havzasının tabanı miyosenden itibaren çeşitli değişikliklere uğramıştır. Epirojenik- Kratojenik hareketlerle Çarşamba Çayı bölümünde kubbeleşme olurken Konya havzası ise çanaklaşmıştır. Bunun sonucunda Çarşamba Çayı yükselen bölümde yatağını derinleştirmiştir 13. Çalışma sahasının güneyinde zor aşınan sert yapılardan neojen örtü formasyonlarına doğru akarsular enine (transversal) drenaj sistemi oluşturmuştur. İnceleme sahamızda büyük akarsular dağlık alanlardan inerken yukarı kesimlerde çentik vadiler oluşturmuştur. Eğim azaldıkça vadi yamaçları da yatıklaşmaktadır. Karapınar deresi Belen Tepesi yamaçlarında m derinliğinde çentik vadiler oluşturduktan sonra kuzeyde neojen 11 MUTLU, M., age, s BİRİCİK. A., Beyşehir Gölü Havzasının Strüktüral Ve Jeomorfoloji Etüdü, Basılmış Doktora Tezi İst. Ün. Ed. Fak. Yay. No:2687, s MUTLU., M., age,s.6. 6

18 formasyonlara dalar ve buradaki yapı formasyonun da etkisiyle dere tabanını genişleterek yamacını yatıklaştırır 14. Çalışma alanı dahilindeki bir başka akarsu olan Çökelez Deresi Üçpınar Dağlarından kaynağını aldıktan sonra kuzeye doğru yönelir burada Jura- Kretase kalkeri içinde yüksek ve dik yamaçlı bir vadi kazarak kuzeyde Bozkır neojen sahasına girerek yatağını genişletir. İnceleme alanındaki en büyük akarsu olan Çarşamba Çayı güneybatıdaki Karacahisar dan sonra kuzeybatı-güneydoğu yönünde akmaktadır. Bu bölümde Çarşamba çayının kendine kazmış olduğu vadinin yamaçları oldukça diktir. Kuzeybatı-güneydoğu yönlü devam eden vadi ani bir yön değişikliği yaparak Dere Kasabasının batısında doğu-batı yönlü olarak Çağlayan kasabasına kadar devam eder. Buraya kadar çok dar ve derin bir vadi kazan Çarşamba çayı çat kasabasından sonra yatağını genişletebilmiştir. Araştırma sahamızdaki en önemli tabanlı vadi ise Çarşamba Çayı nın orta çığırı ve Bozkır ilçe merkezinin bulunduğu yerdir. Daha önce de belirttiğimiz gibi Çarşamba Çayı Karacahisar yakınlarından kaynağını aldıktan sonra derin ve dar kertik vadiler oluşturacak şekilde akar. Çağlayan Kasabasının kuzeyinde eğimin azalmasıyla tabanlı vadiyi oluşturmaya başlar. Burada eğimin azalması sonucu yüksek yerlerden gelen materyaller birikim gösterir. Vadi tabanının ana maddesi kum, kil ve millerdir. Bu tabanlı vadinin dar en olduğu yer Huni Boğazı mevkiidir. Burada vadi yamaçları diktir. Huni Boğazı ndan m sonra tekrar tabanlı vadi oluşumu dikkati çeker. Tabanlı vadi Yolören köyüne kadar devam eder ve burada son bularak yerini kertik vadiye bırakır. 14 Biricik. A., age,s

19 Karstik Şekiller Çalışma sahamız karstik şekiller yönünden incelendiği zaman düzlüklerin büyük bir bölümünün kalker topografyasının evrimi sonunda oluştuğu görülür. Kalkerlerin erimesi sonucu yüzeyde çok sayıda dolin meydana gelmiştir. Dolinlerin baskın durumda olduğu alanlarda yüzey ayın yüzeyini andırmaktadır. TUNÇDİLEK in tespitine göre bazı bölümlerde dolinlerden ayrı olarak nemli devreler de oluşma imkanı bulmuştur. Kuvarternlerin bu devresinde yağışlar topoğrafya yüzeyi üzerinde kapalı çanaklar şeklindeki dolin tabanlarının sona ermesi yeni vadilerin oluşumuna engel olmuştur 15. İnceleme sahamızda bunun dışında Erenler tepesinin Çarşamba vadisine bakan yamaçlarında lapyaların bulunduğu karstik yüzeyler mevcuttur İklim Özellikleri Bilindiği gibi ülkemizde iklim, bölgelere göre değişiklikler göstermektedir. Ancak aynı iklim bölgesinde bulunan her yerde iklim aynı özellikleri göstermeyebilir. Bu da, o yerin coğrafi özelliklerine bağlıdır. Bazı seçme istasyonlardan elde edilen değerlere göre genel ortalama sıcaklığı 10,9 C olan İç Anadolu Bölgesinde karasal iklim hakimdir 16. İç Anadolu Bölgesinde yer alan Konya da karasal iklim özellikleri hakimken idari açıdan buraya bağlı olan Bozkır ilçesi için aynı şey söylenemez. İklimle ilgili bilgilerimizi yoklayacak olursak iki iklim bölgesi arasındaki geçişin aniden gerçekleşmediğini görürüz. Buradan hareketle Akdeniz bölgesinden kurak bölgelere geçişin de aniden oluşmadığını söyleyebiliriz. Akdeniz bölgesinden kurak bölgelere geçişte arada yine nemli şartların hakim olduğu fakat bitki örtüsünün farklılıklar gösterdiği alanlar mevcuttur. Bu alanlara Akdeniz geçiş alanları adı verilir. Buralarda Akdeniz ikliminin değişime uğradığı görülür. Kışlar daha sert geçerken yazlar daha az kurak geçer. Bu özellikteki iklime ise 15 TUNÇDİLEK, N., Türkiye de Relief Şekilleri ve Arazi Kullanımı, İst. Ünv. Deniz. Bil. Ve Coğ. Enst. Yay. No:3, İstanbul, s İNAN. N., Konya Ovasının İklimi, (yayınlanmamış doktora tezi), Konya 1990, s

20 Bozulmuş Akdeniz İklimi denmektedir 17. Bozkır ilçesi de Bozulmuş Akdeniz İkliminin hakim olduğu yerlerden biri konumundadır. Bozkır ın iklimini anlatırken iklim elemanlarını tek tek ele alınarak incelenecektir. Bunun için de meteorolojik verilerden faydalanılacaktır. Ancak şuan Bozkır da faaliyet gösteren bir meteoroloji istasyonu bulunmamaktadır. İlçede daha eski dönemlerde faaliyet gösteren bir meteoroloji istasyonu bulunmaktaydı. Bu meteoroloji istasyonu ilk defa 1942 yılında yağmur ölçüm istasyonu olarak kurulmuştur. İstasyon 1983 yılında Küçük Klima İstasyonuna dönüştürülmüş ve 1994 yılına kadar faaliyet göstermiştir 18. Bu döneme kadar Bozkır İlçesi'nin meteorolojik kayıtları muntazam olarak tutulmuştur. Ancak bu verilerin hepsini elde etme imkanı olmamıştır. Çünkü bu istasyon kapandıktan sonra veriler düzenli şekilde saklanamamıştır. Elde edilebilenler sadece yılları arasındaki değerlerin ortalamasıyla sınırlı kalmıştır. Küresel ısınmanın bu kadar etkin olduğu günümüzde sıcaklık değerlerinin yeni olması gerektiği düşünülmüştür. Bu amaçla elde edilen 7 yıllık veriler günümüz Hadim ve Seydişehir ilçelerinin meteorolojik verileri ile karşılaştırılmış ve genel itibarı ile doğal çevre şartlarının birbirine benzer olduğu Hadim ilçesinin meteorolojik verileri kullanılmıştır Sıcaklık Sıcaklık iklim elemanlarının içinde en önemlisidir. Çünkü hava olayları ve diğer iklim elemanları sıcaklığa bağlı olarak değişim göstermektedir 19. İlçenin ortalama sıcaklığını incelediğimizde en düşük sıcaklık değeri - 1,0 C ile Şubat ayına aittir. Bunu -0,9 C ile Ocak ayı takip eder. İlkbahar aylarından itibaren sıcaklıkların arttığı bölgede yaz aylarında sıcaklık en yüksek değerlere ulaşmaktadır. Haziran ayında 17,9 C olan sıcaklık ortalaması Temmuz ayında 21 C olarak maksimum seviyeye ulaşmaktadır. 17 KURTER, A., Türkiye nin Makroklimatik Bölgeleri, İst. Ünv. Yay. No:2585, İstanbul, s DMİ Konya Genel Müdürlüğü. 19 Akkuş, A.,age, s, 37. 9

21 Temmuz ayından itibaren sıcaklık ortalamaları düşüşe geçmektedir. Eylül ayında 16,9 C, Ekim ayında 11,9 C ve Kasım ayında 5,1 C olarak gerçekleşmektedir. Bozkır ın yıllık ortalama sıcaklık değeri ise 9,7 C dir (Tablo 1). Tablo 1: Yıllık Ortalama Sıcaklık Değerleri ( ). Aylar O Ş M N M H T A E E K A Yıllık Ortalama Ortalama Sıcaklık , 17, 20, 16, 11, 2,6 8,5 21 ( C ) 0,9 1, ,1 1,1 9,7 Kaynak: DMİ Genel Müdürlüğü Konya Bölge Müdürlüğü Bozkır ın ortalama düşük sıcaklık verileri incelendiğinde en düşük sıcaklıkların kış aylarında kaydedildiği görülmektedir. Kaydedilen en düşük sıcaklık değerleri -2,3 C ile Aralık ayında, -4,6 C ile Ocak ayında ve 4,9 C ile Şubat ayındadır. Yaz aylarında ise ortalama düşük sıcaklık Temmuz ve Ağustos aylarında 14,6 C olarak kaydedilmiştir. İlçenin yıllık ortalama düşük sıcaklık değeri ise 4,8 C dir. Araştırma sahamızın ortalama yüksek sıcaklık değerlerini incelediğimizde 26,9 C ile Ağustos ayı en yüksek ortalamaya sahiptir. Haziran ayında 23,1 C, Temmuz ayında 26,6 C ortalama yüksek sıcaklık değerine sahip olan ilçede ortalama yüksek sıcaklıkların en düşük olduğu ay 3,7 C ile Ocak ayıdır. Kış ayları boyunca en yüksek ortalama yüksek sıcaklık değeri 5,3 C ile Aralık ayında kaydedilen Bozkır ın ortalama yüksek sıcaklıklarının yıllık ortalaması 15 C dir (Tablo 2). 10

22 Tablo 2: Yıllık Ortalama En Yüksek, Ortalama En Düşük, Aylık Minimum Sıcaklık ve Aylık Maksimum Sıcaklık Değerleri( ). AYLAR O Ş M N M H T A E E K A Ort. Ortalama Düşük -4,6-4,9-1,4 3,6 7,7 11,4 14,6 14,6 10,9 6,4 1,3-2,3 4,8 Sıcaklıklar Ort. Yük.sıc. 3,7 3,8 7,6 13,7 18,7 23,1 26,6 26,9 23,2 17,1 10,2 5,3 15 Aylık min. Sıc. -13,2-12,9-10,1-3,2 1,3 5,7 9,8 5,2 5,1-0,5-10,1-10,6-13,6 Aylık max.sıc. 11,2 10,4 15,7 19,0 25,5 29,1 31,5 31,2 28,8 24,3 17,9 12,3 29,8 Kaynak: DMİ Genel Müdürlüğü Konya Bölge Müdürlüğü. İlçenin minimum sıcaklık değerlerine bakıldığında en düşük sıcaklığın -13,2 ile ocak ayında hissedildiği görülür. Kasım ayında eksi değerlere düşen aylık minimum sıcaklıklar nisan ayından itibaren 0 C nin üzerine çıkmaktadır. En yüksek aylık minimum sıcaklık değeri 9,8 C ile temmuz ayında kaydedilmiştir. İlçenin aylık minimum sıcaklık değerlerinin yıllık ortalaması da -13,6 C dir. Grafik 1: Yıllık Ortalama En Yüksek, Ortalama En Düşük, Aylık Minimum Sıcaklık ve Aylık Maksimum Sıcaklık Değerleri( ). 11

23 Bozkır sıcaklık verilerine göre aylık maksimum sıcaklık değerleri temmuz ayında 31,5 C ve ağustos ayında 31,2 C ile en yüksek değerlere ulaşmaktadır. Yaz aylarından itibaren aylık maksimum sıcaklık değerleri düşüşe geçmektedir. En düşük aylık maksimum sıcaklık değeri 10,4 C ile Şubat ayına aittir (Tablo2). İlçede uzun yıllar ( ) sıcaklık ortalamalarının mevsimlere göre dağılımı incelendiğinde sıcaklıkların en fazla olduğu mevsimin yaz mevsimi olduğu görülür. Yaz ayları ortalaması 19,9 C olan sıcaklığın sonbahar ayları ortalaması 11 C, ilkbahar ayları ortalaması 8,1 C ve kış mevsimi ortalaması ise -0,2 C dir (Tablo 3). Yaz mevsimi ile kış mevsimi arasında 19,7 C lik bir fark bulunmaktadır. Bu sıcaklık farkının sebebini karasal iklimin özelliklerine bağlamak mümkündür. Tablo 3: Sıcaklıkların Mevsimlere Göre Dağılımı Kış İlkbahar Yaz Sonbahar -0,2 8,1 19,9 11 Kaynak: DMİ Genel Müdürlüğü Konya Bölge Müdürlüğü SICAKLIKLAR ( C) KIŞ İLKBAHAR YAZ SONBAHAR MEVSİMLER Grafik 2: Sıcaklıkların Mevsimlere Göre Dağılımı 12

24 Don Olaylı Gün Sayısı Büyük oranda sıcaklığa bağlı olarak gerçekleşen don olayları Bozkır da yılda toplam 96,4 gündür. İlçede ekim ayında başlayan don olayları mayıs ayına kadar etkisini devam ettirir. En az don olaylı gün sayısı 0,4 gün ile mayıs ayında gerçekleşmektedir. En fazla don olaylı gün sayısı ise ocak ayında olup 23,8 gündür ( Tablo 4). İlçede yılın dokuz ayında don olayı görülürken sadece 4 ay don olayı yaşanmamaktadır. Tablo 4: Don Olaylı Gün Sayısının Aylara Göre Dağılımı ( ). Aylar O Ş M N M H T A E E K A Yılık Toplam Don Olaylı Gün Sayısı 23,8 21,4 14,4 4,4 0, ,4 9 19,6 96,4 Kaynak: DMİ Genel Müdürlüğü Konya Bölge Müdürlüğü Bulutlu Gün, Kapalı Gün, Sisli Gün ve Açık Gün Sayısı Yıllık ortalama 15,1 günü bulutlu gün olan Bozkır da mayıs ayı dışında kalan bütün aylarda bulutlu gün sayısı yıllık ortalamanın altındadır. Mayıs ayında 17,1 gün olan bulutlu gün 7,8 gün ile en az Temmuz ayındadır. İlçede toplam bulutlu gün sayısı 143,9 gündür (Tablo 5). Tablo 5: Ortalama Bulutlu Günlerin Aylara Dağılımı ( ). Aylar O Ş M N M H T A E E K A Yıl. Top. Yıllık ort. Bulutlu Gün 11,7 11,8 14, ,1 11,7 7,8 8,2 8,3 11,3 12,1 13,8 143,9 15,1 Sayısı Kaynak: DMİ Genel Müdürlüğü Konya Bölge Müdürlüğü. 13

25 İlçe, kapalı gün sayısı bakımından incelendiği zaman yıllık ortalama olarak 4,8 gününün kapalı geçtiği görülür. Kapalı günü olmayan ay hiç yoktur. En az kapalı gün sayısı 0,2 gün ile ağustos ayındadır. Kapalı gün sayısının en fazla olduğu ay ise 9,8 ile ocaktır. Bozkır da kapalı gün sayısı toplamı ise 58 gündür (Tablo 6). Tablo 6: Ortalama Kapalı Gün Sayısının Aylara Dağılımı ( ). Aylar O Ş M N M H T A E E K A Yıl. Yıl. Top. Ort. Kapalı Günler Sayısı 9,8 8,3 7,2 4,9 3,1 1,6 0,5 0,2 0,7 3,9 8,6 9,2 58 4,8 Kaynak: DMİ Genel Müdürlüğü Konya Bölge Müdürlüğü. Bozkır da açık günlerin ortalaması 13,6 gündür. Açık gün sayısının aylara göre dağılımına baktığımız zaman açık gün sayısı en fazla olan ay 22,6 gün ile ağustos ayı iken en az olduğu ay ise 8,1 ile aralıktır. İlçede ortalama açık gün sayısının yıllık toplamı ise 163,7 gündür (Tablo 7). Tablo 7: Ortalama Açık Günlerin Aylara Dağılımı ( ). Aylar O Ş M N M H T A E E K A Yıl. Top. Yıl. Ort. Açık Gün Sayısı 9,4 8,1 9,7 9 10,8 16,7 22,6 22, ,5 10,3 8,1 163,7 13,6 Kaynak: DMİ Genel Müdürlüğü Konya Bölge Müdürlüğü. Yılda toplam 7,9 günün sisli geçtiği Bozkır da Temmuz Ağustos ve Eylül aylarında sis olayına rastlanmaz. En fazla sisli gün sayısı 1,9 gün ile Aralık ayıdır (Tablo 8). 14

26 Tablo8: Sisli Günlerin Aylara Dağılımı ( ). Aylar O Ş M N M H T A E E K A Yıllık Toplam Sisli Gün Sayısı 1,8 1,1 1,0 0,3 0,2 0,1 0,0 0,0 0,0 0,3 1,2 1,9 7,9 Kaynak: DMİ Genel Müdürlüğü Konya Bölge Müdürlüğü Nem ve Yağış İklimi oluşturan elemanlardan biri de nemlilik ve bunun sonucu ortaya çıkan yağışlardır. Nem havada bulunan su buharının diğer bir adıdır. Miktarı değişse de hava içinde sürekli bulunur Nem Nem mutlak nem ve nispi (bağıl) nem olmak üzere iki şekilde ifade edilir. Mutlak nem: Bir metreküp havadaki nemin gram cinsinden değeridir. Hava taşıyabileceği kadar nemi alarak doyma noktasına ulaşır. Ancak hava her zaman taşıyabileceği (doyma miktarı) kadar nem taşımaz. Bu iki değer arasındaki oran da bize nisbi nem değerini verir 21. Bozkır nispi nem oranı açısından incelendiğinde farklı bir durum arz eder. Bozkır da yıllık ortalama nisbi nem oranı %58,1 dir. Buna göre Bozkır orta derecede nemli bir bölge konumundadır. Bunun sebebi güney batıdan esen rüzgarların Toroslar ı aşarken fön özelliği kazanmasıdır. Bozkır da nispi nemin en yüksek olduğu ay %70,6 ile aralık ayıdır. En düşük nem oranı ise %45,7 ile ağustos ayındadır (Tablo 9). Bilindiği gibi sıcaklık ve nispi nem ters orantılıdır. Bu nedenledir ki yaz aylarında nisbi nem oranları en düşük seviyelerdedir. 20 Akkuş, A., genel fiziki coğrafya, Nobel yayın dağıtım, Ankara 1998, s AKKUŞ, A., age, s,

27 Tablo 9: Ortalama Nispi Nemin Aylara Dağılımı ( ). Aylar O Ş M N M H T A E E K A Yıllık Ortalama % 69,6 68, ,6 54,4 49,8 45,6 46,7 49,1 58,1 65,7 70,6 58,1 Kaynak: DMİ Genel Müdürlüğü Konya Bölge Müdürlüğü Yağış Bozulmuş Akdeniz iklimi özelliklerini gösteren Bozkır da yaz kuraklığı ve kış yağışları hakimdir. Kışın yağışlar daha ziyade kar şeklindedir. Ancak Akdeniz iklimi etkisi ile yağışlar sulu kar şeklindedir. Tablo 10: Ortalama Yağış Miktarının Ayalara Dağılımı ( ). Aylar O Ş M N M H T A E E K A Yıllık Toplam Yağış miktarı (mm) 102, ,8 22,5 11,6 5,2 8,7 43,4 82,8 117,4 627,9 Kaynak: DMİ Genel Müdürlüğü Konya Bölge Müdürlüğü. Bozkır da yıllık ortalama yağış miktarı 627,9 mm olarak tespit edilmiştir. Aylık yağışlar tek tek incelendiğinde en çok yağışın aralık ayı içinde gerçekleştiği görülür. Aralık ayında 117,4 mm olan yağış miktarı şubat ayına gelindiğinde 72,2 mm ye kadar düşer. Mart ayında 71,4 mm olan yağış mart ayından itibaren eylül ayına kadar sürekli düşüş göstermiştir. En az yağış 4,9 mm ile ağustos ayında kaydedilmiştir. Bu aydan itibaren yağış tekrar artmaya başlamış ve aralıkta en yüksek seviyeye ulaşmıştır (Tablo 10). 16

28 Mevsimlere göre yağışın dağılımına bakıldığında en çok yağışın 291,3 mm ile kış mevsiminde gerçekleştiği görülür. Kış aylarında düşen yağış miktarı tüm mevsimlere düşen toplam yağış miktarının %46,3 ünü oluşturmaktadır. İkinci sırada ilkbahar mevsimi yer alır ve bu mevsimde yağış 163,9 mm dir ki bu da yıllık yağışın %25,8 ine tekabül etmektedir. Sonbahar mevsiminde ise 137,8 mm ye düşen yağış yaz mevsiminde 39,9 mm ye kadar düşmektedir. Tablo 11: Ortalama Yağışın Mevsimlere Göre Dağılımı( ). Mevsimler İlkbahar % Yaz % Sonbahar % Kış % Yağış miktarı (mm) 163,9 25,8 39,9 6,2 137,8 21,7 291,3 46,3 Kaynak: DMİ Genel Müdürlüğü Konya Bölge Müdürlüğü. YAĞIŞLAR (mm) İlkbahar Yaz Sonbahar Kış Mevsimler Grafik 3: Yağışın Mevsimlere Göre Dağılımı. 17

29 İnceleme sahasına ait yıllara göre yağış dağılımı tablosuna bakıldığında en çok yağışın 1981 yılında kaydedildiği görülür. Bu yılda buraya 1102,8 mm yağış düşmüştür. En kurak yıl ise 1999 olmuş ve bu yılda sadece 448,5 mm yağış kaydedilmiştir. Tablo 12: Yıllara Göre Yağışın Dağılımı ( ). Yıllar Yağış Miktarı(mm) Yıllar Yağış Miktarı(mm) , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , ,5 Kaynak: DMİ Genel Müdürlüğü Konya Bölge Müdürlüğü. Grafik 4: Yıllara Göre Yağışın Dağılımı 18

30 1980 yılında 667,8 mm olan yağış, 1981 yılında 1102,8 mm ye çıkmıştır de 608,1 mm ye düşen yağış miktarı 1983 te tekrar yükselmiş ve 720,1 mm olarak kaydedilmiştir yıllarında düşüş gösteren yağış miktarı 1986 da 702 mm ye çıkmıştır. Daha sonraki yıllarda da iniş çıkışlar yaşanmış ve 1999 yılında en düşük yağış miktarı kaydedilmiştir. Buna göre yirmi yıllık süreçte en az yağış miktarı 448,5 mm dir Yağış Etkinliği Bir yerin iklimini incelerken sadece yağışı göz önünde bulundurarak o bölgenin kurak veya nemli olduğunu söylemek mümkün değildir. Çünkü burada önemli olan yağışın buharlaşma ve terleme için gerekli olan sudan daha fazla ya da daha az oluşudur. Eğer buharlaşma ve terleme ile kaybedilen su, yağış ile gelen sudan daha az ise orada kuraklıktan söz etmek zordur. Bu göz önünde bulundurularak Bozkır ın yağış özellikleri Thorntwaite formülüne göre incelenmiştir. Tablo 13: Thornthwaite Formülüne Göre Bozkır ın Su Bilançosu Elemanlar O Ş M N M H T A E E K A Yıl. Ort. Ortalama Sıcaklık -0,9-1,0 2,6 8,5 13,3 17, ,8 16,9 11,1 5,1 1,1 9,7 Sıcaklık İndisi 0 0 0,37 2,23 4,40 6,90 8,78 8,66 6,32 3,34 1,03 0,10 42,43 Enl. Göre Gün. Kts. 0,85 0,84 1,03 1,10 1,23 1,24 1,25 1,17 1,04 0,96 0, Brüt PET Düz. PET 0 0 9, ,5 615,8 Ort. Yağış (mm) 102,5 72,0 69,0 51,0 41,8 22,5 11,6 5,2 8,7 43,4 82,8 117,4 627,9 Birikmiş Suyun Aylık Değeri ,2 67, ,8 35,2 Birikmiş Su , ,8 100 Gerçek Buharlaşma 0 0 9, ,3 11,6 5,2 8,7 43,4 17 2,5 303 Eksik Su ,7 113,4 108,8 74,3 1, ,8 Fazla Su 102, , ,7 323,9 Yüzeysel Akış 71 71,5 95,4 52,7 26,3 13,1 6,5 3,2 1,6 0,8 0,4 39,9 382,4 Akma Açığı 31,5 05-2,6-1,7 15,5 9,4 5,1 2 7,1 42,6 82,4 77,5 245,9 Nemlilik Oranı 6,4 0,2-0,4-0,8-0,9-1,0-0,8-0,1 3,

31 Araştırma sahasında kasım ayından itibaren toprakta su birikmeye başlamıştır. Bu olay aralık, ocak, şubat, mart ve nisan aylarında da devam eder. Mayıs ayında toprakta birikmiş su sarf edilmiş ve hazirandan itibaren su eksiği görülmeye başlamıştır. Buna göre haziran, temmuz, ağustos ve eylül ayları kurak geçer. Su noksanının olduğu kurak aylarda özellikle vadi tabanlarında sulu tarım alanları için su ihtiyacı ortaya çıkmakta ve sulamayı gerekli kılmaktadır. Kasım ayında ise toprak suya doygundur. Akış aralık ayında başlar, mart ayında en yüksek seviyeye ulaşarak nisan ayından itibaren azalır (Tablo 13). Grafik5: Thornthwaite Formülüne Göre Su Bilançosu Diyagramı Thornthwaite formülüne göre araştırma alanı nemli, birinci dereceden mezotermal, su noksanı yaz mevsiminde ve çok kuvvetli, deniz tesirine 20

32 yakındır. Bu durumda Bozkır da kış mevsiminde ve orta derecede yağışlı, hafif karasal bir iklim tipi görülür Basınç ve Rüzgârlar Ülkemiz Orta ve Batı Avrupa nın her mevsim yağışlı ılıman iklimi ile Doğu Avrupa nın karasal iklimi ve güneydeki her mevsimi yağışlı olan tropikal bölge arasında bir geçiş alanı durumundadır. İklim özellikleri açısından önemli farklılıklar gösteren bu kuşaklar arasında yer alan Türkiye, yıl içinde bu bölgelerdeki basınç ve rüzgâr rejimlerinin etkisi altındadır 22. Rüzgârın şiddeti ve yönü olmak üzere iki önemli etkisi vardır. Rüzgâr yönü sıcaklık, yağış ve bitkilerin dağılışı üzerinde önemli etkiye sahiptir. Araştırma sahamızda güney başlangıçlı rüzgarlar hakim durumdadır ve SW ( güneybatı) yönlü lodosun etkili olduğu görülür. Tablo14: Hakim Rüzgâr Yönleri ve Hızının Aylara Göre Dağılımı ( ) Aylar O Ş M N M H T A E E K A Yıllık Ortalama Rüzgar Yönü S SSW SW S NW SSW NW NNE NW SW SW S SW Rüzgar Hızı (m/sec) 32,8 34,2 37,6 31,6 27,8 28,0 16,5 17,1 28,3 26,8 30,0 29,1 37,6 Kaynak: DMİ Genel Müdürlüğü Konya Bölge Müdürlüğü. Rüzgarın en şiddetli olduğu ay 37,6 m/sn ile mart ve en düşük şiddetli olduğu ay 17,1 m/sn ile ağustostur. Bu yörede hakim rüzgar olan güneybatı yönlü olan rüzgarın yıllık ortalama değeri 37,6 m/sn dir (Tablo 14). 22 Koçman, A., Türkiye İklimi, Ege Ünv. Edb. Fak. Yay. No: 72, İzmir, 1993, s

33 1.4. Hidrografik Özellikler Doğal ortamın vazgeçilmezlerinden olan su, insanların yerleşmelerinde, ekonomik faaliyetlerinde, toprağın oluşumunda ve bitki örtüsünün çeşitlilik göstermesinde önemli rol oynamaktadır. Bozkır ilçesinin doğal su kaynaklarını oluşturan akarsu ve göllerin özellikleri şöyledir. Çarşamba Çayı: 65 km uzunluğundaki Çarşamba Çayı nın asıl kaynağı Sarıot Yaylasından doğar. Kapalı havza akarsularından en önemlilerinden olan Çarşamba Çayı nın Sarıot Yaylası ndan çıkan asıl kaynağı, Seydişehir taraflarından gelen kol ile birleşerek Avdan Köprüsü altından geçer. Fotoğraf 1: Bozkır İlçe Merkezinden Geçen Çarşamba Çayı. Bozkır dan sonra Fart (Yolören) Boğazına sokulduktan sonra kanal suyuna karışana kadar böylece devam eder. Daha sonra 15 km lik Mavi Boğaza gelerek Çumra dan 10 km yukarıda Kısık Yaylası ndan Konya ya bir kanal ile ayrılır. Asıl Çarşamba Çayı bu yayladan doğuya doğru uzanır ve burada birçok kanal ile yarıldıktan sonra Hotamış bataklığına dökülür SARAÇOĞLU H., Bitki Örtüsü Akarsular Ve Göller, İstanbul 1990, s

34 Beyşehir Kanalı: Beyşehir gölünün tahliye kanalı olarak yapılan Beyşehir Kanalı Apa Barajını besleyerek Konya Ovasının bir kısmının sulanmasını sağlar. Osmanlılar zamanında yapılan ve günümüzde yenilenen Beyşehir Kanalı Yalıhüyük ve Ahırlı ilçelerinden geçerek Bozkır ilçesine bağlı olan Bağyurdu, Sazlı, Kuşça ve Pınarcık Köylerinin sınırlarından geçerek Apa Barajına dökülür. İlçe içerisinde bulunan akarsular vadilerden geçmesi nedeniyle ancak kenarlarında şerit halinde bulunan tarım arazisini sulamaktadır. İlçede bulunan diğer bir akarsu da Göksu nun bir kolu olan Gökdere dir. Hadim ilçesi hudutları içinden doğan Gökdere; Dereiçi, Söğüt, Hisarlık ve Hamzalar kasabalarının arazilerinden geçerek tekrar Hadim ilçesi sınırlarına girer. Suğla Gölü: İlçenin batı kesiminde yer alan Suğla Gölü, Ahırlı ve Yalıhüyük ilçeleri sınırları içinde kalan bölgede yer alır. Göl arazisi dönümdür. Göl, Seydişehir den inen Aşağı Mahalle Çayı ve güneyden gelen Özler Deresi ve Toroslar dan inen kuvvetli yağışlarla beslenir. Gölün suları batıda Bölme Burnu nun önünden süzülerek, Avrana ya doğru akar ve burada üç düdenin içine batar. Gölün doğu kenarından çıkarak kanal sularına karışır. Batı sahilleri dik ve kayalık diğer sahilleri ise sığ ve düzlüktür. Yağışların az olduğu yıllarda göl suyu çekilmekte ve göl arazisinde ekim yapılmaktadır. Bu araziden ilçenin Çağlayan, Dere ve Harmanpınar kasabasının Gündüğün Mahallesi ile Akçapınar, Sazlı ve Bozdam Köyleri faydalanmaktadır. Suğla gölü dışında Torosların yüksek dağlarından Yıldız Dağı eteklerinde 2 3 dekarlık krater gölü bulunmaktadır. Halk arasında bu göle Dipsiz Göl denilmektedir TOSUN, B. Tarihte Bozkır ve Çevresi, Ekip Basım Matbaacılık, İstanbul, 2001, s.4. 23

35 Fotoğraf 2: Yıldız Dağı eteklerindeki Dipsiz Göl 1.5. Toprak Yapısı Bozkır ve çevresi genel olarak toprak bakımından fakir bir yöredir. Bunda arazi yapısı ve iklim özellikleri etkili olmuştur. SARAÇOĞLU nun belirttiğine göre büyük bölümü kalkerden oluşan arazinin 7/10 u dağlardan oluşmaktadır. Arazinin meyilli olmasının yanı sıra buralardaki ani ve şiddetli yağışların da etkisiyle yamaçlar toprak oluşumuna imkan bulamadan yıkanır ve süpürülürler. Doğal koşulların bu olumsuzluklarının dışında toprağın fakirleşmesinde dış çevredeki canılar da etkili olmaktadır. Diğer bir olumsuz etken de kalkerden oluşan bu yüksek arazilerin çatlaklarla dolu olması sonucu yağmur sularıyla sürüklenen toprakların çatlaklardan sızarak yeraltına gitmesidir. Bu genel bir kural değildir. Ancak Toroslar ın yükseklerinde çok sıklıkla görülen bir durumdur 25. MUTLU nun Bozkır ve Çevresinin Fiziki Coğrafyası adlı çalışmasındaki tespitine göre Bozkır da toprak oluşumunu olumsuz yönde etkileyen etkenlerden en önemlisi iklimdir. Yazlar kurak olduğu için bitkilerin su ihtiyacı karşılanamaz duruma gelir. Buna çok fazla dayanamayan kısa köklü bitkiler yok olmaya yüz tutar. Sonbaharda ise şiddetli yağmurlar 25 SARAÇOĞLU,H., age, s

36 yamaçlarda bulunun bütün materyalleri süpürerek aşağı kadar indirir. Bu durum devamlılık gösteriri ve böylece erozyon oluşumu meydana gelir 26.Bozkırda bulunan başlıca toprak şekilleri; alüvyal topraklar, kalüvyal topraklar, kahve ve kestane renkli topraklar ve kahverengi orman topraklardır. MUTLU nun belirttiğine göre akarsularca taşınmış ve yatay katlar halinde dizilimi gösteren genç birikintiler Alüvyal toprak materyalini teşkil eder. Materyal üzerinde genellikle A1 katmanı oluşmuştur. Katmanın kalınlığı, koyuluğu materyalin yaşına, geçmişte ve halihazırdaki drenaj koşullarına ve kullanma durumuna bağlı olarak değişir. Bunun altındaki katlar ana maddeye bağlı olarak-renkli ve bünyece farklı olabilir. İyi drenajlılarda renk genellikle yeknesaktır. Drenaj bozuksa, altta bunu yansıtan renk değişimleri, ayrıca A1 in altında zayıf yapı oluşumu, hafif kireç birikimi görülebilir 27. Topraklar ana maddenin taşındığı toprak kuşağına ve jeolojik materyale göre değişim gösterir. Havza yüksek arazilerinde kireçtaşı yaygındır; bu nedenle, hemen bütün alüvyallar kireçlidir. Bünye orta ve ağırdır. Taban % 0-1 eğimlidir. Drenaj iyi, yetersiz yahut bozuktur. Bozuk drenajlı kısımlarda tuz ve alkali de problemdir. Kahve ve Kırmızı Renkli Topraklar: BULDUR Yukarı Göksu Havzası nın Hidrojeomorfolojisi konulu doktora tezinde Bozkır-Hadim- Taşkent-Sarıoğlan dolaylarında bu toprak çeşidinin yaygın olduğunu belirtmiştir 28. Yağış azlığından dolayı alt toprakta karbonatlar birikmiştir. Bu bakımdan toprak besin maddeleri bakımından oldukça zengin sayılabilir. Organik madde toprağa iyice karışmış durumda olup genellikle hafif alkalen ve alkalen reaksiyon gösterir. Bu topraklardan kahverengi olanlar daha ziyade 26 MUTLU.M., age, s MUTLU.M., age, s BULDUR, A:, Yukarı Göksu Havzasının Hidrojeomorfolojisi, (basılmamış doktora tezi), Marmara Ünv. Sos. Bil. Enst., İstanbul, 1998, s

37 step sahasında görülürken, kestane renkli olanlar step sahasının biraz daha nemli olan kısımlarında uzun boylu çayırlar ve gür olmayan orman altında görülür. Karbonat birikim zonu kahverengi topraklara nazaran biraz daha derindedir. Bu topraklara ülkemizin bütün iç bölgelerinde rastlanmaktadır 29. Kahverengi Orman Toprakları: Daha ziyade ılıman kuşakta, yaprağını döken orman örtüsü altında, kireçli ve gelişmekte olan genç topraklardır 30. Bu topraklarda podzollaşmanın aksine organik madde üst topraktaki mineral maddeye karışmış durumdadır. Yağışın fazla olduğu yerlerde karbonatlar yıkanarak topraktan uzaklaşır. Bu topraklar asit reaksiyon gösterir. Yağışın az olduğu sahalarda karbonatlar B horizonunda birikir. Hafif alkalen reaksiyon gösteren bu topraklar kireçli orman toprakları olarak dikkate alınır. Diğer taraftan toprak yüzeyinde bitki artıklarının ayrışması, topraktan yıkanan bitki besin elementlerinin tekrar toprağa ulaşmasını sağlar Bitki Örtüsü Her bitki türü veya topluluğunun yetişmesinde, farklı ortam şartları hakim olur. Bunlar; iklim, topoğrafya, ana materyal ve toprak ile biyotik amiller gibi faktörlerdir 31. Günümüzden yıl öncesinde ormanlarla kaplı olan Bozkır ve çevresinde sedir, katran, ardıç ve kayın ormanda yer alan ağaçlar arasındadır. Sedir ağacından gemi yapımında, katran ve çam ağaçlarından bise ve katran * yapımında yararlanılmasından dolayı ormanlar binlerce yıldır tahrip edilmektedir. Günümüzden 3500 yıl kadar önce bölge ikliminde nispi bir nem artışı meydana gelmiş ve bunun neticesinde de Bozkır ve 29 MUTLU, M., age, s BULDUR, A., age, s.64 ten AKALAN, İ., Toprak Bilgisi, A. Ü. Zir. Fak. Yay., Ankara, 1983, s ATALAY,İ., 1998, Genel Fiziki Coğrafya, İzmir, s. 13. * Bise ve Katran: Çam ve katran ağaçlarının yüksek ısıda terletilmesiyle elde edilen ilaç ve boya sanayinde kullanılan bir tür reçinedir. 26

38 çevresindeki yüksek dağlarda sedir ağacı çoğalmıştır. Günümüze gelindiğinde kuraklaşma ve uzun yıllardır süregelen insan tahribatı sonucu ormanlık alanların azaldığı görülmektedir 32. Günümüzde alanları daralarak, fundalık ve kuruluk halini almış olsalar da Bozkır ve çevresinde halen ormanlar varlığını sürdürmektedir. Bu ormanların %50 sini çam, %25 ini ardıç %10 unu ladin-köknar, %2 sini de dişbudak ağaçları oluşturmaktadır. Bunların yanı sıra az da olsa sedir, katran, kızılcık, şimşir ve yaban armudu gibi ağaç türleri de mevcuttur. Bozkır ın merkezinden Geyik Dağı nın zirvesine kadar olan alanda %3 İrana-Turanien; %5 endemik İrano-Turanien; %35 Akdeniz %8 oranında da Endemik Akdeniz bitki türlerinin özelikleri görülmektedir 33. Kırmızı Akdeniz topraklarının bulunduğu alanlarda makiler görülür. Buralarda ağaçlar karışık halde bulunurlar. Kahverengi toprakların bulunduğu yerlerde ise ot ve çalılar ile seyrek olmakla birlikte uzun ağaçlar bulunur TOSUN, B., age s TOSUN, B., age, s.3 ten BAHAR, H., İsauria Bölgesinin Antik Çağdaki Yerleşim Merkezleri, İ.Ü. Anadolu Araştırmaları Dergisi, S. XIV, İstanbul 1996, s MUTLU, M., age, s

39 İKİNCİ BÖLÜM 2. BEŞERİ COĞRAFYA ÖZELLİKLERİ 2.1. Nüfus Özellikleri Belirli bir zamanda belirli bir yerde yaşayan insan sayısına nüfus adı verilmektedir 35. Bir ülkenin ya da bölgenin toplam nüfusu yapılan nüfus sayımları ile belirlenir. Ancak gelişmişlik düzeyleri üst seviyelerde olan bazı ülkelerde nüfus sayımı yapılmamaktır. Buralarda doğumlar, ölümler, evlenmeler, boşanmalar, evlat edinmeler vb. bilgiler düzenli olarak kaydedilir. Böylece nüfusa ait değişimler günü gününe incelenebilmektedir. Nüfusla ilgili bilgilerin toplanmasında başvurulan yöntemlerin başında bulunan nüfus sayımı ülkemizde DİK tarafından yapılmaktaydı 18 kasım 2005 tarihi itibariyle bu kurumun adı Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) olarak değiştirildi yılından itibaren ise adrese dayalı nüfus kayıt sistemine (ADNKS) geçildi. Nüfus sayımları ya da nüfus belirleme işlemleri sonucunda; azalma, artma, yaş, eğitim durumu, gelir düzeyi gibi nüfusa ait bilgiler ortaya konmaktadır. Bu sayım veya belirlemeler sonucu elde edilen veriler nüfus istatistiklerini oluşturur. Ülkemizde cumhuriyetin ilanından sonra ilk nüfus sayımı 1927 yılında yapılmıştır. Daha sonraki sayım 1935 yılında yapılmış ve 1990 yılına kadar her 5 yılda bir tekrarlanmıştır. Bu tarihten sonra çıkartılan bir kanunla nüfus sayınlarının 10 yılda bir yapılmasına karar verilmiştir. Fakat 1997 de seçmen sayısının belirlenmesi esas alınarak bir nüfus tespit çalışması yapılmıştır. Bu nüfus sayımı uygulamalarında sokağa çıkma yasağı uygulanmış ve görevli kişilerce ülke nüfusunun tek tek sayılması usulü kullanılmıştır yılından itibaren ise adrese dayalı nüfus kayıt sistemi 35 ŞAHİN, C.-DOĞANAY, H., age,,s

40 (ADNKS) oluşturulmuş ve eski nüfus sayım sisteminin yerini almıştır. Yeni yöntemle nüfus belirleme işlemlerini de yine TÜİK yapmaktadır Nüfusun Gelişimi Bir yerin nüfus verilerini elde edebilmek için başvurulan yegane kaynaklar olan nüfus sayımları ülkemizde cumhuriyetin ilanıyla başlayan cumhuriyet döneminde düzenli hale gelebilmiştir. Cumhuriyet dönemi içinde ilk nüfus sayımı 1927 yılında yapılmıştır. Bu ilk sayımdan 2000 yılında yapılan son nüfus sayımına kadar geçen sürede on beş kez genel nüfus sayımı yapılmıştır den bu yana ise ADNKS kullanılarak nüfusla ilgili bilgilere ulaşılmıştır den 2000 yılına kadar geçen süre içinde yapılan nüfus sayımlarının sonuçları incelendiğinde Bozkır ilçe nüfusunun bazı dönemlerde arttığı bazı dönemlerde azaldığı görülmüştür. Yani nüfus ne sürekli bir artış ne de sürekli bir azalma göstermiştir de olan Bozkır nüfusu 1980 yılına kadar geçen 53 yıllık sürede sürekli artarken 1980 yılından sonra azalmaya başlamıştır. Nüfustaki bu düşüş 1997 yılına kadar devam etmiştir. Bu yıldan sonraki üç yıl içinde ilçe nüfusu tekrar artış göstermiştir nüfus sayımından 1935 e kadar geçen 8 yıllık sürede nüfus %13,9 luk bir artış gösteren nüfus bu tarihte e ulaşmıştır yılında olarak belirlenen Bozkır nüfusu 1945 yılında e yükselmiştir. Bu yıllar arsındaki nüfus artış oran ise %2,7olarak kaydedilmiştir ve bu oran 1980 yılına kadar olan nüfus sayımlarında kaydedilen en düşük değerdir yılında nüfus %11,4 lük bir artışla ya ulaşmıştır yılında %3,6; 1960 ta %11,5; 1965 te %5,3; 1970 te %6,4 ve 1975 te %9,9 oranında artan nüfus 1975 yılında olmuştur. 29

41 Tablo 15: Yıllara Göre Bozkır Nüfusunun Gelişimi ve Artış Oranı ( ) YILLAR Toplam Nüfus Nüfus Artış Oranı _ 13,9 3 2,7 11,4 3,6 11,5 5,3 6,4 9,9-12,6-4,2-11,0-6,7 17 Kaynak: Türkiye İstatistik Kurumu 1975 yılına kadar sürekli bir artış içinde olan nüfus bu tarihten sonra düşüşe geçmiştir den 1997 ye kadar olan süreçte nüfus azalmış ve bu süredeki en büyük düşüş %12,6 ile 1980 yılında görülmüştür te olan nüfus 1980 de kişilik bir azalmayla e düşmüştür. Bu ani düşüşün sebebi sadece ölümler değildir. Kesin olarak bilinmemekle beraber göç hareketlerinin bu dönemdeki fazlalığı başlıca sebep olarak gösterilebilir. Bu dönemde Bozkır ın komşu ilçelerinden olan Seydişehir de, Seydişehir Alüminyum Tesisleri (Etibank) kurulmaya başlanmış ve 1979 da tam kapasite çalışmaya geçmiştir. Türkiye nin en büyük alüminyum tesislerinden biri olan Seydişehir Alüminyum Tesisleri nde iş gücüne ihtiyaç duyulmuş ve tesislerde çalışmak isteyen birçok kişi Bozkır dan Seydişehir e göç etmiştir. Çalışmaya gidenlerin çoğu ailelerini de yanında götürmüştür. İşte bu yüzden de Bozkır nüfusu arasında geçen 5 yıllık dönemde en fazla düşüşü yaşamıştır. 30

42 KİŞİ YILLAR NÜFUS Grafik 6: Sayım Yıllarına Göre Bozkır Nüfusunun Gelişimi ( ). Bozkır nüfusunda 1980 yılında görülen azalma 1997 yılına kadar devam etmiş ve 1997 de nüfus e kadar düşmüştür. Bu düşüşün sebebi sadece Seydişehir e yapılan göçler değil aynı zamanda iş ve eğitim için diğer illere ve yurt dışına yapılan göçlerdir. Bu dönemlerde halkın eğitime verdiği önem artmış halk bilinçlenmiştir ve bu doğrultuda sürekli ve geçici göçler yaşanmıştır yılında yapılan son nüfus sayımında ise nüfusun tekrar yükselişe geçtiği ve % 17 lik bir artışla ye ulaştığı görülmektedir. 80 li yıllarda nüfusta görülen düşüşün ardından tekrar yükselişe geçmesinde; gelişen yaşam koşulları ile çocuk ölümlerinin ve ölü doğum oranının en aza indirgenmesi ve eğitim hizmetlerinin gelişmesinin yanı sıra tersine göçler de etkili olmuştur Bozkır da Şehir Nüfusunun Gelişimi Çalışma alanımız olan Bozkır ilçe merkezinde şehir nüfusu 1935 ten 1960 yılına kadar artış göstermiştir yılında olan şehir nüfusu %6 lık bir düşüş göstererek, 1935 te e inmiştir. 31

43 Tablo16:Yıllara Göre Bozkır da Şehir Nüfusunun Gelişimi ve Artış Oranı ( ). Sayım yılları Nüfus Artış Miktarı (kişi) % si Yıllık Ortalama artış % si , ,6 1, ,6 1, , ,6 10, , ,9 5, ,4 4, ,2-2, ,4 10, , , ,9 4, , ,1 6, ,9 1,9 Kaynak: Türkiye İstatistik Kurumu 1940 yılı nüfus sayımında tespit edilen Bozkır şehir nüfusu %18,7 lik bir artışla 1945 yılında a ulaşmıştır. Bu artışın sebebi doğum oranının artması ve köylerden ilçe merkezine yapılan göçlerdir yılında ya yükselen şehir nüfusu 1955 te ise olmuştur. Bu tarihe kadar artış eğilimi gösteren şehir nüfusu yılları arasındaki 5 yıllık süreçte azalmaya başlamış ve 1960 yılına gelindiğinde e inmiştir. Bu tarihten sonra tekrar artışa geçen şehir nüfusu 1965 te ye yükselmiş 1970 de de % 40 lık bir artışla e çıkmıştır. 32

44 KİŞİ Şehir Nüfus Grafik 7: Sayım Yıllarına Göre Bozkır da YILLAR Şehir Nüfusunun Gelişimi ( ). u Grafik 7: Sayım Yıllarına Göre Bozkır da Şehir Nüfusunun Gelişimi ( ) Ekim 1975 günü yapılan genel nüfus sayımı sonucu Bozkır da şehir nüfusunun %21,4 oranında artığı ve e ulaştığı görülmüştür. Fakat 1980 yılına gelindiğinde nüfusun % 10,2 oranında düştüğü görülmektedir yılında şehir nüfusunun e kadar gerilemesinin başlıca sebebi 1979 yılında açılan Seydişehir Alüminyum Tesisleri nde çalışmak amacıyla Seydişehir e yapılan göçlerdir. Şehir nüfusundaki bu azalmadan sonra 1997 ye kadar yapılan sayımlarda nüfusun yeniden artmaya başladığı görülmüştür. 17 yıllık bu sürenin ilk 5 yılında ye çıkan şehir nüfusu 1990 sayımında % 29 luk bir artış göstererek ye yükselmiştir. Fakat 1997 yılında yapılan nüfus sayımında şehir nüfusunun %2 oranında azaldığı görülmüştür yılında yapılan son nüfus sayımında ise şehir nüfusu tekrar yükselmiş ve olmuştur yılından 2007 ye kadar geçen yedi yıllık dönemde şehir nüfusu %35,1 lik bir düşüş yaşamış ve olmuştur. Bu durum cumhuriyet döneminden günümüze kadar yaşanmış en büyük düşüş olmuştur. Şehir nüfusundaki bu azalmanın başlıca sebebinin ilçe halkının köylerde kayıtlı olduğu düşünülmektedir de %6,1 lik bir artışla olan şehir nüfusu 2009 yılında e erişmiştir (Tablo 16). 33

45 Bozkır İlçe Merkezinde Nüfus Yoğunluğu Nüfus yoğunluğu denince ilk akla gelen aritmetik yoğunluktur. Nüfusun yüzölçümüne oranı anlamına gelen aritmetik yoğunluk dışında tarımsal yoğunluk ve fizyolojik yoğunluk da kullanılmaktadır. Bu çalışmada araştırma alanı, aritmetik yoğunluk ve tarımsal yoğunluk bakımından incelenecektir Aritmetik Nüfus Yoğunluğu Aritmetik nüfus yoğunluğu bir yerde yaşayan insan sayısının oranın yüzölçümüne bölünmesiyle elde edilir. Çıkan değer km 2 ye düşen insan sayısını ifade eder. Tablo 17: Bozkır İlçe Merkezinin Sayım Yıllarına Göre Aritmetik Nüfus Yoğunluğu. SAYIM YILLARI NÜFUS ARİTMETİK YOĞUNLUK SAYIM YILLARI NÜFUS ARİTMETİK YOĞUNLUK Tablo 17 de görüldüğü gibi Bozkır ın aritmetik nüfus yoğunluğu 1927 den sonra artarak devam etmiştir. Bu artış 1960 a kadar sürmüş 1960 ta düşmüştür. Bu düşüşten sonra tekrar yükselmeye başlamıştır. Ancak bu artış devamlılık göstermemiş ve 1980 de tekrar düşüş yaşanmıştır yılından itibaren ise 2000 yılına kadar sürekli artmıştır yılı verilerine göre ise 34

46 aritmetik yoğunluk 47 olmuştur. Bu dalgalanmanın nedeni nüfus miktarlarında gerçekleşen değişimlerdir. Bozkır ilçe merkezinin aritmetik ortalaması ülke ortalamasının altındadır. Ülkemizde aritmetik Tarımsal Nüfus Yoğunluğu Bu nüfus yoğunluğunda tarımdan geçimini sağlayan nüfus temel alındığı için çiftçi nüfus yoğunluğu olarak da bilinmektedir. Yüzölçümü olarak ise ekili dikili alanlar esas alınmaktadır yılı itibariyle sahada tarımla uğraşan nüfus 2714 tür tarım arazisi ise 103 km 2 dir. Buna göre Bozkır ın tarımsal nüfus yoğunluğu 2714 / 103 = 26,3 tür. Fakat her geçen yıl tarımla uğraşan nüfus azalmakta halk diğer iş kollarında çalışmayı tercih etmekte ve iş alanı geniş olan il ve ilçelere göç etmektedirler Fizyolojik Nüfus Yoğunluğu Fizyolojik nüfus yoğunluğu nüfusun tarım alanlarının yüzölçümüne bölünmesiyle bulunmaktadır. Bozkır ilçe merkezinin 2009 yılı verilerine göre fizyolojik nüfus yoğunluğu 71,4 tür. Bu değer Türkiye ortalamasının altındadır. Nüfus yoğunluğu hangi yöntemle hesaplanmış olursa olsun ulaşılan sonuçlar sadece genel anlamlar ifade eder. Çünkü her üç metodun da ortak noktası, nüfusun araziye eşit dağılmış olduğu varsayımından hareket etmesidir. Ancak böyle eşit bir dağılımı dünya üzerinde görmek mümkün değildir. Bu nedenle nüfus dağılış düzeni, doğal ve beşeri çevre faktörleri göz önüne alınarak incelenmesidir DOĞANAY, H., Türkiye Beşeri Coğrafyası, Gazi Büro Kitabevi, Ankara, 1994, s

47 Nüfusun Cinsiyet ve Yaş Yapısı Bir yerin nüfus yapısı incelenirken ele alınması gereken değişkenlerden biri de toplam nüfus içindeki kadın-erkek sayısı ve yaş dilimindeki nüfus sayısının eşitsizliğidir Nüfusun Cinsiyet Yapısı Yaş gruplarına göre kadın-erkek nüfusundaki dağılış demografik yönden olduğu kadar sosyal ve ekonomik yönden de önem arz etmektedir. Bazı geri kalmış toplumlarda ve ülkemizin kırsal yörelerinde, kadın erkek oranlarının dengesizliği, modern toplumsal ilişkilere ters düşen sosyal yapılanmalara sebep olabilmektedir 38. Ülkemizin geri kalmış yörelerinde görülen çok eşlilik gibi yapılanmalar buna örnek teşkil etmektedir. Ayrıca bir yerin nüfusu içindeki kadın-erkek oranları o yerdeki nüfus hareketlerinin niteliğini ve savaş göç gibi sosyal olaylardan nüfusun nasıl etkilendiğini de ortaya koyması açısından önemlidir. Nüfusun cins yapısı üzerinde en çok etkili olan doğumlardır. Belli bir zaman içinde doğan bebek sayısının çoğunlukla erkek ya da kız olması belli bir süre sonra nüfusun genel cins yapısını erkek ya da kadın nüfus fazlalığı yönünde etkiler 39. Nüfusun cins yapısı üzerinde göç ve savaşların etkisi de azımsanamayacak ölçüdedir. Göçlere katılanlar büyük oranda erkek nüfus olduğu için yoğun göç alan illerde belirgin bir erkek nüfus fazlalığı görülürken, göç veren kentlerde de durum bunun tersinedir. Savaş olan dönemlerde erkek nüfusun azlığı dikkat çeker. Çünkü savaşlarda ölenlerin çoğu erkektir 40. Bozkır nüfusu cinsiyet yapısına göre ele alındığında yılları arasında yapılmış olan nüfus sayımları sonuçları incelendiğinde genel olarak erkek nüfusunu daha fazla olduğu dikkat çekmektedir. Sayım dönemlerine bakacak olursak sadece 1935, 1945 ve 1955 sayımlarında kadın nüfusun 37 DOĞANAY, H., age, s TANDOĞAN A., Türkiye Nüfusu, Eser Ofset Matbaası, Trabzon, 1994, s DOĞANAY, H., age, s ŞAHİN, C., DOĞANAY, H., ÖZCAN, N.A., Türkiye Fiziki Coğrafyası (Fiziki, Beşeri, Ekonomik ve Jeopolitik), Gündüz Eğitim ve Yayıncılık, Ankara, 2005, s

48 erkek nüfustan çok olduğu görülür arasındaki dönemde kadın nüfusun erkek nüfusundan fazla olmasının başlıca sebebi o dönemde II. Dünya savaşının vermiş olduğu endişeyle genç erkeklerin askere alınmasıdır. Bu devirden sonraki nüfus sayımlarında erkek nüfus artış göstermeye başlamıştır. Tablo 18: Cinsiyete Göre Nüfus Dağılımı ( ). Yıllar Erkek Kadın Kaynak: TÜİK KİŞİ Erkek Kadın YILLAR Grafik 8: Bozkır Merkezde Nüfus Sayımlarına Göre Kadın Erkek Dağılımı ( ) yılında Erkek nüfusu 1 290; kadın nüfusu ise iken 1965 e gelindiğinde erkek nüfusu 1 597; kadın nüfusu olmuştur. Bu tarihten olmak üzere her geçen yıl erkek nüfusu ile kadın nüfusu arasındaki fark açılmaya ve erkek nüfusu artmaya devam etmiştir te erkek nüfusu ya, kadın nüfusu da e yükselmiştir yılındaki sayımlarda ise erkek nüfusu 5 279, kadın nüfusu olmuştur. Sayım dönemleri arasında kadın-erkek nüfusu arasındaki en büyük fark 1990 yılındadır. Bu tarihte 37

49 erkekler kadınlardan kişi daha fazladır. Ancak 2000 sayımlarından sonra bu farkın tekrar azalmaya başladığı görülmüştür ( Tablo 18). Bunun sebebi son yılarda artan ekonomik güçlükler sonucu çevre illere yapılan göçlerdir. Önceleri dışarıya çalışmaya gidenler ailelerini götürmezken daha sonraları işlerini düzene koyan erkekler ailelerini de yanına almıştır. Böylece erkekler dışarıya gittiği için kadın-erkek sayısı arasında oluşan büyük farklar erkeklerin sonraları ailelerini de yanlarına almasıyla azalmıştır. Araştırma sahasının nüfusunda kadın erkek nüfusunun dağılımı incelenirken cinsiyet oranını da belirlemek gereklidir. Nüfusta genel cins oranı 100 ya da 1000 kadın başına düşen erkek sayısıyla ifade edilir. Erek nüfusun kadın nüfusa oranının 100 ve ya 1000 ile çarpılmasıyla elde edilen cins oranına göre Bozkır ilçe merkezinde her 100 kadına düşen erkek sayısı 2009 verilerine göre 101 dir. Bu ortalama Konya ve Türkiye ortamlarına paralellik göstermektedir Nüfusun Yaş Yapısı Hangi yaş gruplarında ne kadar insan olduğunun anlaşılması açısından nüfusun yaş yapısı çok önemlidir. Nüfusun yaş yapısı tespit edilirken nüfus, yaş gruplarına göre sınıflandırılır. Bu gruplandırma dar aralıklı ve geniş aralıklı olmak üzere iki şekilde yapılmaktadır. Eğitim, sağlık, konut gibi hizmetler başta olmak üzere pek çok işin planlanmasında, dar aralıklı yaş gruplandırılmasından yararlanılır 41. Dar aralıklı yaş gruplandırması 0-4, 5-9, 10-14, 15-19, 20-24, 25-29, 30-34, 35-39, 80-84,85+şeklinde yapılır. Nüfusta bağımlılık oranının ve çalışma çağındaki nüfusun belirlenmesinde ise geniş aralıklı yaş gruplandırılmasından yararlanılır. Geniş aralıklı yaş gruplandırılması ise 0-14, ve 65+ olarak yapılır ŞAHİN, C., DOĞANAY, H., ÖZCAN N.A., age, s DOĞANAY, H., age, s

50 Her iki şekilde yapılan gruplandırma sonucunda da nüfusun yaş yapısı hakkında bilgi edinilir. Nüfusun belirlenen bu yaş gruplarına dağılımı, nüfusun yaş yapısı olarak nitelendirilir. Eğitim, sağlık, konut hizmetleri başta olmak üzere pek çok işin planlanmasında dar aralıklı yaş gruplandırılmasından yararlanılır 43. Bu yüzden nüfusun yaş yapısı önemlidir. Tablo 19 a bakıldığında Bozkır nüfusunda en büyük paya %13,08 ile yaş grubu sahiptir. Tabloda görüldüğü gibi yaş grubunun, yaş grubundan, 5-9 yaş grubunun yaş grubundan; 0 4 yaş grubunun 5-9 yaş grubundan az olması doğurganlık oranının giderek azaldığını göstermektedir. Tablo 19: 2000 Yılı Nüfus Sayımına Göre Bozkır Nüfusunun Yaş Gruplarına Göre Dağılımı YAŞ GRUPLARI ERKEK % KADIN % TOPLAM % , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , ,9 77 0, , ,2 45 0, , ,8 31 0,2 Bilinmeyen ,03 TOPLAM , , ŞAHİN, C-DOĞANAY, H., age, s

51 Herhangi bir yerdeki nüfus hareketleri hakkında bilgi sahibi olabilmek için yararlanılan materyallerden biri de nüfus piramididir. Geniş bir kaideye sahip olan nüfus piramitleri hızlı bir nüfus artışını göstermektedir. Eğer bir yerin nüfus piramidi, piramide benzer bir yapıya sahipse yani her yaş grubunda giderek daha az nüfus göstererek yükseliyorsa ideal bir nüfus yapısını sergiliyor demektir. Eğer piramit şekil değiştirerek oval bir yapı alıyorsa piramidin ait olduğu alanda gelecekte nüfusunu azalacağı anlaşılır. Dar bir temelle başlayıp dik kenar uzayan bir piramit ise genç yaşlarda ölüm azlığına işaret eder 44. Grafik 9: Yaş Gruplarına Göre Karşılaştırmalı Nüfus Piramidi (2000) 2000 yılı nüfus sayımına göre hazırlanan Bozkır ın nüfus piramidi incelendiğinde en yoğun yaş grubunun olduğu görülür. Bu yoğunluk yaş grubundan 0-4 yaş grubuna doğru giderek azalmaktadır. 0-4 ve TÜMERTEKİN, E., Beşeri Coğrafyaya Giriş, İ.Ü. Yay, İstanbul, 1994, s

52 yaş gurubunda olanların sayısının ve yaş gruplarının sayısından az olması doğurganlık oranının giderek azalmaya başladığının göstergesidir ve yaş grubundaki nüfusa baktığımızda da yoğunluğun azaldığını görmekteyiz. Bunun sebebi bu yaşlardaki genç erkek nüfusun askerlik, eğitim ve çalışmak için başka yerlere gitmesidir yaş arası erkek nüfus kadın nüfusundan az yaş arasında erkek nüfus kadın nüfustan fazladır yaş arasında erkek nüfus; arasında ise kadın nüfus fazladır. Bu da Bozkır ilçe merkezinde kadınların erkeklerden uzun ömrlü oldugunun göstergesidir. Geniş aralıklı yaş gruplandırmasına göre Bozkır ilçe merkezinde nüfusun % 28,5 ini 0-14 yaş arası yaş grubu, % 65,7 sini yaş grubu ve %5,3 ünü de 65 ve üzerindeki yaş grubu oluşturmaktadır Nüfusun Eğitim Durumu Bir yerin nüfusunun eğitimli olması o yerin sosyo-ekonomik yapısı ve ekonomik kalkınmasında son derece önemlidir. Nüfusun eğitim durumu genel olarak okuma-yazma bilen ve bilmeyen nüfus şeklinde değerlendirmelidir. Ancak nüfusun eğitim durumunun değerlendirilmesinde bu yeterli bir kıstas değildir. Çünkü bir ülkenin okuryazarlık oranı sadece okuryazarlık oranı ile ölçülmez. Bunun yanı sıra okullaşma oranı, okul çağı nüfusun eğitim kademeleri, okul-öğreten-öğrenci sayısı dengesinin de göz önünde bulundurulması gerekir 45. Bozkır ilçe merkezinin nüfusuna bakıldığı zaman okuma yazma oranlarının her yıl arttıgı görülür yılında okuma yazma bilmeyenlerin sayısı 671 iken okuma yazma bilenlerin sayısı kişidir. Bu değerler 2009 yılına gelindiğinde değişme göstermiş ve okuma yazma bilmeyenlerin sayısı 265 e düşmüştür. Okuma yazma bilenler ise olmuştur(tablo 20). 45 DOĞANAY, H., age., s

53 Tablo 20: Bozkır İlçe Merkezinde Sayım Yıllarına Göre Nüfusun Öğrenim Durumu ( ) Sayım yılları Okuma yazma bilmeyen Kaynak: TÜİK Bir okul bitirmeyen İlkokul mezunu İlköğretim mezunu Ortaokul mezunu Lise mezunu Üniversite mezunu Bilinmeyen Toplam yılı nüfus sayımı sonuçlarına göre Bozkır ilçe merkezinde 6 yaş üzeri okuma-yazma bilenler 8741 kişi, okuma-yazma bilmeyenler 671 kişidir. Okuma-yazma bilenlerin 4527 si erkek, 4214 ü kadın okuma-yazma bilmeyenlerin 189 kişisi erkek, 482 kişisi kadındır. Okuma-yazma bilen nüfusun %40 ı ilkokul, %4 ü ilköğretim, %9,3 ü ortaokul, %12,9 u lise, % 3,8 i lise dengi meslek okulu ve %5,8 i yükseköğretim mezunudur. Okumayazma bilenlerin geriye kalan % 22,8 lik payını da herhangi bir okuldan mezun olamamış kişiler oluşturmaktadır. Bozkır ilçe merkezinde okuma-yazma bilmeyenlerin %28,2 si erkek, %71,8 i kadındır. Okuma-yazma bilenlerin ise %51,7 si erkek, %48,3 ü kadındır. İlkokul mezunu olan kişinin sı (%54) erkek, i (%45,6) kadın; ilköğretim mezunu olan 327 kişinin 177 si (%54,1) erkek, 150 si (%45,9) kadındır. Ortaokul mezunu sayısı 816 kişidir. Bunun %65,5 i erkek; %34,5 i kadındır. Lise mezunu kişinin %57,3 ü erkek, %42,7si kadındır. Yükseköğretim mezunu sayısı ise 509 dur. Bunun %66,6 sı erkek, %33,4 ü kadındır (Tablo 21). Geçmiş yıllarda bazı sosyal alanlarda olduğu gibi eğitim alanında da kadın-erkek eşitsizliği söz konusuydu. Fakat ülkemiz geliştikçe bu eşitsizlik ortadan kalkmaya başlamış ve kadınlar da eğitimli olmaya başlamıştır. Hatta artık aileler sadece erkek çocuklarını değil kız çocuklarını da eğitimleri için ilçe veya il dışına göndermeye başlamışlardır. Bu da eğitim alanında kadın-erkek eşitsizliğinin ortadan kalkmaya başladığını göstermektedir. 42

54 Tablo 21: Bozkır İlçe Merkezinde Cinsiyete Göre Eğitim Durumu Eğitim Durumu Erkek Kadın Toplam Okuma Yazma Bilmeyen Okuma Yazma Bilen Bir Okul bitirmeyen İlkokul Mezunu İlköğretim Mezunu Orta Okul Mezunu Orta Okul Dengi Meslek Okulu Mezunu Lise Mezunu Lise Dengi Meslek Oklulu Mezunu Üniversite Mezunu Kaynak: Bozkır İlçe Milli Eğitim Müdürlüğü KİŞİ okuma yazma bilmeyen okuma yazma bilen top. bir okul bitirmeyen ilkokul ilköğretim ortaokul ortaokul dengi meslek okulu lise lise dengi meslek okulu yüksek öğretim Kadın Erkek Grafik 10: Bozkır İlçe Merkezinde Cinsiyete Göre Eğitim Durumu 43

55 Bozkır ilçe merkezinde okuma-yazma oranı yüksek olmasına rağmen öğrenim kademesi açısından incelendiğinde okuma-yazma bilenlerin sadece %5,8 i yüksekokul, %16 sı da lise ve dengi okullardan mezundur. Okumayazma bilenler içinde erkek ve kadınların sayısı arasında büyük farklılıklar yoktur. Aynı şey eğitim kademleri arasıda da görülmektedir. Ancak yüksek öğretim mezunu erkek ve kadın nüfus oranı arasındaki fark diğerlerinden fazladır. Bunun en büyük sebeplerinden biri de ülkemizin çoğu yöresinde olduğu gibi Bozkır da da ailelerin kültürel yapısıdır. Aileler kız çocuklarını yalnız başına diğer illere üniversite okumaya göndermemektedir ancak çok az bir kesim kızlarının öğrenim görebilmesi için üniversite olan illere gönderebilmektedir Tablo 22: Mahallelere Göre Nüfusun Öğrenim Durumu Mahalle Hane sayısı Cins. Okul Çağı Değil Okuryazar Değil Okuryazar İlkokul Ortaokul Lise Üniversite E Cumhuriyet 648 K T E Demirasaf 779 K Yukarı Mahalle 420 T E K T Kaynak: Bozkır İlçe Milli Eğitim Müdürlüğü Bozkır da mahallere göre öğrenim durumu incelendiği zaman ilçenin 648 hanelik mahallesi olan Cumhuriyet Mahallesi nde okul çağına gelmeyen 291 kişi bulunmaktadır. Okuma yazma bilmeyenler ise toplam 88 kişi dir ve 44

56 okuma yazma bilmeyen nüfusun 79 kişisi bayandır. Eğitim seviyesinin en fazla olduğu kesim 543 kişi ile ilkokul mezunları olurken 465 kişi ile lise mezunlarının çokluğu dikkat çeken başka bir özelliktir. İlçe merkezinde nüfusun en fazla olduğu Demirasaf Mahallesi nde okuma yazma bilmeyen kişi toplamı 109 kişidir. Okuma yazma bilmeyen nüfusun 90 kişisi bayandır. Mahallemizde kişi ilkokul mezunu, 2 96 kişi ortaokul, 473 kişi lise ve 169 kişi yüksek okul mezunudur. Araştırma sahamızda nüfusun eğitim durumunu incelediğimiz son mahallemiz Yukarı Mahalledir. Bu mahallede okuma yazma bilmeyen toplam 72 kişi bulunmaktadır. Oluma yazma bilmeyenlerin %81,9 unu bayanlar oluşturmaktadır. Eğitim seviyesi olarak ele alındığı zaman en büyük payı ilkokul mezunları, en az payı ise 67 kişi ile yüksekokul mezunları oluşturmaktadır. Okuma yazma oranlarını etkileyen diğer bir etken de okullaşma oranıdır. Bozkır ilçe merkezinde 4 ilköğretim okulu bulunmaktadır. Bunlar: Atatürk İlköğretim Okulu, Cumhuriyet İlköğretim Okulu, Derviş Mustafa Öztunç İlköğretim Okulu ve Vali Kemal Katıtaş İlköğretim Okulu dur. Bu okullarda toplam öğrenci eğitim görmektedir İlçede kadrolu öğretmen eksiğini gidermek için sözleşmeli ya da ek ders ücretli öğretmen alımına gidilmiş ve bu alandaki açık kapatılmaya çalışılmıştır. Bozkır Ortaöğretim Genel Müdürlüğüne bağlı Anadolu Lisesi ve Bozkır Lisesi, Erkek Teknik Öğretimi Genel Müdürlüğüne bağlı Çok Programlı Lisesi, Din Öğretimi Genel Müdürlüğüne bağlı İmam Hatip Lisesi ile Sağlık İşleri Dairesi Başkanlığına bağlı Sağlık Meslek Lisesi bulunmaktadır. Köy ve 45

57 kasabalarda ortaöğretim okulu bulunmadığı için orta öğretim çağındaki nüfus ilçe merkezindeki okullara gelmektedir. Tablo 23: Bozkır İlçe Merkezindeki Orta Öğrenim Kurumları ve Öğrenci Sayıları. Okulun Adı Öğrenci Sayısı Anadolu Lisesi 101 Bozkır Lisesi 389 Çok Programlı Lisesi 196 İmam Hatip Lisesi 69 Sağlık Meslek Lisesi 17 T O P L A M 772 Kaynak: Bozkır İlçe Milli Eğitim Müdürlüğü Ortaöğretim okullarında 772 öğrenci öğrenim görmekte olup, 74 öğretmen görev yapmaktadır. Bu okullar ilçenin okul çağındaki nüfusunun eğitim ve öğretim ihtiyacını karşılamaktadır. Erkek teknik öğretimi genel müdürlüğüne bağlı okullarda; Elektrik, El Sanatları, Mobilya-Dekorasyon, Tesviye, Giyim, Bilgisayarlı Muhasebe, Bilgisayar Yazılım ve Bilgisayar Donanım bölümleri bulunmaktadır. İlçede bir de Selçuk Üniversitesi ne bağlı meslek yüksekokulu bulunmaktadır. Elektrik ile Bilgisayar ve Teknoloji Programcılığı bölümlerinin bulunduğu okul 1500 öğrenci kapasitesine sahiptir. İlçede milli eğitim bakanlığına bağlı eğitim kurumların dışında çeşitli alanlarda hizmet veren kurslar da mevcuttur. Çıraklık ve Yaygın Eğitim Genel Müdürlüğü ne bağlı Halk Eğitim Merkezi ve Akşam Sanat Okulu Müdürlüğü kendisine ait 3 katlı bir binada hizmet vermektedir Öğretim Yılında El Sanatları (Takı), Kuaför, Makine Nakışı, Avcı Eğitimi 46

58 Kursu, Kalorifer Ateşçiliği, Bilgisayar, I.Kademe Okuma Yazma Kursu, Trikotaj, Giyim Kursları açılmıştır. Ayrıca faaliyetine devam eden özel bir dershane de bulunmaktadır Öğretim yılında açılmış olan bu dershane ortaöğretim ve üniversiteye hazırlık kursları vermektedir Bozkır da Göç Hareketleri Bozkır da göçlerin önemli bir bölümü Türkiye genelinde olduğu gibi ekonomik kökenlidir. Burada ilk sırayı işsizlik nedeniyle meydana gelen göçler alır. İşsizlik nedeniyle meydana gelen göçe iş gücü göçü denir 46. Bozkır da görülen iş gücü göçü genel olarak mevsimlik göç şeklindedir. Niteliksiz işçiler başta Bursa, Isparta, Aydın gibi illere armut, şeftali ve üzüm gibi meyvelerin hasat zamanlarında mevsimlik işçi olarak gitmektedirler. Mevsimlik göçler dışındaki göçlerin başlıca sebebi köylerdeki tarım alanlarının miras yoluyla küçülmesidir. Tarım alanlarının varisler arasında paylaşılması sonucu küçülen tarlalar, köyde yaşayan ailelerin geçimini sağlayamaz duruma gelmiştir. Böylece topraktan geçimini sağlayamayan aileler geçimlerini sağlayabilecekleri yerlere göç etmeye başlamışlardır. Bozkır daki göçlerin bir başka sebebi de iş alanlarının sınırlı olmasıdır. Bölgenin genel hatları ile dağlık bir arazi yapısına sahip olması nedeniyle ekim yapılabilecek arazi yetersizliği, sanayi bölgesi olmaması dolayısı ile iş gücü imkanlarının yetersizliği nedeni ile bölge geneli yurt dışı ve yurt içine göç vermektedir. Göçler, genellikle yurt dışı için Almanya, Fransa ve Hollanda, yurt içinde ise İstanbul ve Konya illerinedir. Bunun yanında yoğun olarak mevsimlik çalışmak üzere İstanbul, Ege Bölgesi gibi 46 ŞAHİN, C.-DOĞANAY, H., age, s

59 yörelere yıl içinde geçici göçler yaşanmaktadır. Göç edenlerin büyük çoğunluğu büyük şehirlerde seyyar satıcı, Ege Bölgesinde ise mevsimlik işçi olarak çalışmaktadırlar. Tablo 24: Bozkır da Yıllara Göre Yer Değiştirme Verileri TARİH AİLE SAYISI TARİH AİLE SAYISI yılının 10. ayından itibaren nakil işlemleri kaldırılmıştır. Kaynak: Bozkır İlçe Nüfus Müdürlüğü 48

60 AİLE Grafik 11: Bozkırda Yıllara Göre Yer Değiştirme Verileri. Göçlerin ekonomik nedenlerinin yanı sıra eğitim imkânlarının yetersiz olması da göç nedenleri arasında yerini almıştır. Günümüz Türkiyesinde eğitimin önemi ön plana çıkmıştır ve aileler çocuklarına daha iyi eğitim imkânı sağlamak gayesiyle bu imkânların daha iyi olduğu kentlere göç etmektedir. Bunların yanı sıra köylerde yaşamanın zorlukları ve meskenlerin sağlıksızlığı gibi olumsuzluklar da göçü tetikleyen etkenler arasındadır. Genel olarak Bozkır daki göç hareketleri iş ve eğitim imkânlarının fazla olduğu büyük şehirlere doğru olmaktadır ki bunların başında da İstanbul gelmektedir. aile 2.2. Yerleşme Coğrafyası Yerleşmenin Tarihi Arkeolojik kazılardan elde edilen verilere göre Bozkır ve çevresi dünyanın en eski yerleşim yerlerinden biridir. Bozkır ve yöresi, Konya ilinin güneydoğusunda Toros dağlarının kuzey eteklerinde yer alır. Antik çağda 49

61 İsaura olarak bilinen bölgenin batısında Pisidia, doğusunda Kapadokia, güneyinde Kilikia bölgeleri bulunmaktaydı 47. Bölgenin adını taşıyan şehir şimdiki Bozkır ilçesini oluşturmaktadır. Daha sonra ilçenin 12 km kuzeydoğusuna yapılan büyük bir kaleye İsaura Nova (Yeni İsaura) adı verilince Leontopolis ve sonra da Tris-Maden denilmiştir. Bu kalenin kalıntıları günümüze kadar gelmiştir. Bugün bu kale Zengibar Kalesi olarak anılmaktadır. Fotoğraf 3: Zengibar Kalesi Kalıntılarından Bir Görünüm. M.Ö. III. bin yılda Luwiler tarafından işgal edilen Bozkır ve yöresi M.Ö. I. Bin yılda Friglerin hâkimiyeti altına girmiştir. Friglerden sonra bölgeye hâkim olan Lidyalıların Persler tarafından ortadan kaldırılmasıyla da Bozkır, Perslerin idaresi altına girmiş ve M.Ö. IV. yüzyıl boyunca Pers egemenliğinde kalmıştır. İsaura yı Persler den alan ise Büyük İskender olmuştur. Büyük İskender in ölümünden sonra bölgeye sırasıyla Selefkiler, Bergama Krallığı ve Roma İmparatorluğu hâkim olmuştur. M.Ö. 64 yılında Kilikya Eyaletine bağlı bir idari birim haline gelen İsaura nın M.Ö. 51 yılında yapılan düzenlemede merkezi İkonium (Konya) olan Likonia Birliği ne bağlandığı sanılmaktadır. M.S. 395 e kadar Roma 47 TOSUN B., age,.s.2. 50

62 İmparatorluğu nun elinde bulunan Bozkır ve çevresi Roma İmparatorluğu nun ikiye ayrılmasıyla Konya ile birlikte Bizans adıyla anılan Doğu Roma ya geçmiştir 48. Selçuklular zamanına gelindiğinde Bozkır ilçesi adını da aldığı düşünülen Bozkır Bey tarafından fethedilmiştir yılında yapılan Kösedağ Savaşında Moğollar tarafından yenilgiye uğratılan Selçuklular böylece Moğol hâkimiyetine geçmiştir ve 1308 de tamamen yıkılmıştır. Fotoğraf 4: Tarihi Selçuklu Köprüsü Selçuklu Devletinin tamamen ortadan kalkmasından sonra Konya nın da içinde yer aldığı Orta Anadolu ile Akdeniz Bölgesinin büyük bölümü Karamanoğulları nın eline geçmiştir. XIV. yüzyıl başlarında Anadolu da Türk birliğini sağlamaya çalışan Osmanlı Devleti bu yöndeki çalışmalarına 48 KÜÇÜKDAĞ Y., Armutlu, Kombassan A.Ş, Konya 1996, s YILMAZ, M., Bozkır ve Çevresi Tarihi Coğrafyası, (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi), Konya 1996, s.7. 51

63 devam ederken Osmanlı Sultanı I. Murat ordularıyla birlikte Konya yakınlarına kadar gelmiş ve burada Karamanoğlu İbrahim Bey le giriştiği mücadelede başarılı olmuştur. Karamanoğulları ile olan mücadeleler Fatih Sultan Mehmet zamanına kadar devam etmiştir yılında Karaman Beyliği nin tamamen ortadan kaldırılmasıyla Karamanoğulları nın toprakları Karaman Eyaleti adı altında Osmanlıya bağlanmıştır. Bu bölgedeki Osmanlı hâkimiyeti 23 Nisan 1920 de TBMM nin açılmasına kadar sürmüştür 50. Cumhuriyetin ilanına kadar olan süreçte Bozkır da bazı isyan ve huzursuzluklar oluşturulmaya çalışılmışsa da bunlar Kuvay-ı Milliye tarafından bastırılmıştır 51. Bozkır, cumhuriyetin ilanından beş yıl sonra yani 1928 de Türkiye Cumhuriyeti devleti tarafından Konya iline bağlı bir ilçe olarak idari haritadaki yerini almıştır. Yakın tarihe kadar ilçeye Sırıstat denilmekteydi. Sırıstat kelimesinin anlamı tam olarak bilinmemekle beraber ilçe çevresinde bulunan kurşun madenlerini işletmekte olan ustalara baş usta anlamına gelen Ser-üstat denildiği ve bu ismin buradan geldiği sanılmaktadır Yerleşmenin İdari Durumu Bozkır ilçesi idari olarak 3 bucağa ayrılmış ve bu bucakların üçü de kasaba olmuştur. Ayrıca bucaklara ve merkeze bağlı 9 kasaba 41 köy bulunmaktadır. Merkez bucağına bağlı 30, Sarıoğlan Bucağına bağlı 9 ve Üçpınar bucağına bağlı 10 idari birim bulunmaktadır. Merkezle birlikte 51 idari birim vardır. Çağlayan, Dere, Dere içi, Hamzalar, Harmanpınar, 50 KÜÇÜKDAĞ, age, s AVANAS A., Milli Mücadelede Konya, Ankara 1998; Atalay A., Milli Mücadelede Konya Kuva-yı Milliyecileri, Konya 1997, s Yılmaz M., age, s.5. 52

64 Hisarlık, Sarıoğlan, Sorkun, Söğüt ve Üçpınar Kasabalarında belediye teşkilatı bulunmaktadır. Köy ve kasabaların yerleşim yerleri genel olarak Dağ Kolu ve Ova Kolu olmak üzere iki bölüme ayrılır. Akçapınar Köyü, Armutlu Köyü, Bağyurdu Köyü, Boyalı Köyü, Bozdam Köyü, Harmanpınar Kasabası ve Sarıoğlan Kasabası Ova Kolu köy ve kasabalarını oluşturmakta olup diğer köy ve kasabalar ise Dağ Koluna gitmektedir. Tablo 25: Bozkır İlçesine Bağlı Yerleşim Yerlerinin İsimleri. Bozkır Merkez Kozağaç Köyü Hamzalar Köyü Akçapınar Köyü Kuşça Köyü Kayacılar Köyü Arslantaş Köyü Küçükhisarlık Köyü Kızılçakır Köyü Aydınkışla Köyü Pınarcık Köyü Kildere Köyü Bağyurdu Köyü Sazlı Köyü Tarlabaşı Köyü Bozdam Köyü Sorkun Kasabası Yeniköy Köyü Çağlayan Kasabası Tarlabaşı Köyü Üçpınar Kasabası Dere Kasabası Tepearası Köyü Baybağan Köyü Hacılar Köyü Ulupınar Köyü Dereiçi Köyü Harmanpınar Kasabası Yalnızca Köyü Elmağaç Köyü Hisarlık Kasabası Yazdamı Köyü Hacıyunuslar Köyü Işıklar Köyü Yelbeği Köyü Karabayır Köyü Karacaardıç Köyü Yolören Köyü Kovanlık Köyü Karacahisar Köyü Sarıoğlan Kasabası Babuşçular Köyü Karayahya Köyü Armutlu Köyü Soğucak Köyü Kayapıar Köyü Ayvalca Köyü Söğüt Köyü Kınık Köyü Boyalı Köyü Tepelice Köyü Yerleşim Şekilleri Yerleşme geniş anlamda dünyanın her yerinde bulunan en ilkel ev kümelerinden, en büyük yapılara kadar bütün binaları içine alır. İnsanla yerleşmenin etkileşiminde insan yerleşim birimlerinin fonksiyonlarını belirler. Mesken toplulukları insanların sosyo-ekonomik faaliyetlerini 53

65 barındıran yerlerdir 53. Yerleşim yerlerini şehir ve köy yerleşmeleri olarak iki ana bölüme ayırmaktayız. İnsanların ihtiyaçlarını karşılayabilmek için karşılıklı ilişkiler içinde bulunmaları eski çağlardan beri bir arada yaşamayı zorunlu kılmıştır. Küçük yerleşim alanlarının gelişim göstererek ekonomik, sosyal ve demografik yoğunluk kazanmaları büyük şehirlerin ortaya çıkmasına sebep olmuştur. Herhangi bir yerleşmede çalışan nüfus olarak kabul edilen yaş dilimleri içinde yer alan nüfusun %50 den fazlası tarım dışı sektörlerde çalışıyorsa bu yerleşmeler şehir yerleşmeleri olarak adlandırılırlar. Yani şehir yerleşmelerinde nüfusun büyük bölümü tarımdan kopmuş olmalıdır. Araştırma sahamız bu durumda bir şehir yerleşmesi konumunda olsa da hizmet sektöründe çalışan nüfusun büyük çoğunluğu ikinci bir faaliyet alanı olarak tarım ve hayvancılıkla uğraşmaktadır Konut Tipleri Bozkır ilçe merkezinde kullanılan malzemeye göre 3 çeşit konut tipi bulunmaktadır. Bunlardan ilki betonarme binalardır. Bunlar genellikle çok katlı apartmanlar şeklindedir. Yaygın olarak şehir merkezinde bulunmaktadır. İlçedeki ikinci tip evler taş evlerdir. İşlenmemiş halde ki taşın üst üste yığılması ile yapılan evlerdir. Bu evlerin yapımında toprak ve ağaç unsurlar da yer alır. İlçede görülen konut tiplerinin sonuncusu ise kerpiç (toprak) evlerdir. Bunlar çamur ve samanın karıştırılmasıyla kalıplara dökülerek kurutulmuş kerpiç malzemeden yapılmış evlerdir. Bu tip evler genellikle köy yerleşmelerinde mevcuttur. İlçe merkezinde de hala var olan kerpiç evler görülmektedir. Köylerdeki konutlar, oturulan mesken kısmı ve hayvanların bakıldığı yer olan ahır kısmı olmak üzere iki bölümden oluşmaktadır 54. İlçe merkezindeki kerpiç evler ise köylerdekinden farklılık gösterir. Bu yapılarda 53 OKUROĞLU. M-YAĞANOĞLU,V.- ÖRÜNG,İ., Kırsal Yerleşme Tekniği, Atatürk Ünv. Yayınları, Erzurum, 1998, s Yurt Ansiklopedisi, Bozkır, C.VII. s.8. 54

66 köylerdeki gibi ahır bulunmamaktadır. Bozkır merkez, kasaba ve köylerin dışarı ile ilişkisi fazla olduğundan kapalı toplum özelliği hiçbir yerleşim yerinde görülmez. 55

67 ÜÇÜNCÜ BÖLÜM 3. EKONOMİK COĞRAFYA ÖZELLİKLERİ Dağlık ve engebeli bir arazi üzerinde yer alan Bozkır ın ekonomisi eskiden beri tarım ve hayvancılığa dayanmaktadır. Dağ kolu köy ve kasabaları genellikle geçimini az miktarda araziyi işleyerek, su kenarlarına bahçe yapmak, hayvancılık ve dışarıya çalışmaya giderek temin etmektedirler. Ova Kolu köyleri dağ kolu köylere nazaran daha verimli araziler üzerine kurulmuşlardır. Geçimini çiftçilik yaparak sağlarlar. Dağ kolu köylerine göre yaşantıları ve maddi durumları daha iyidir. Ancak bu köylerden de dışarıya çalışmaya gidenler de çoğunluktadır. Bozkır da 2000 yılı nüfus sayımı ve nüfusun cinsiyete göre çalışma alanlarına baktığımızda toplum hizmetleri, sosyal ve kişisel hizmetler 549 u erkek 167 si bayan olmak üzere 716 kişi ile ilk sırada gelmektedir. Bunu ticaret, lokanta ve oteller 437 kişi ile takip etmektedir. Toplam faal çalışanın bulunduğu ilçede erkek 203 bayan faal nüfus kapsamında gözükmektedirler (Tablo 26). Tablo 26: Bozkır da Çalışan Nüfusun Faaliyet Dağılımı Mali kurumlar, sigorta, Toplam Ziraat, Toptan ve Toplum Ulaştırma, taşınmaz avcılık, Elektrik, perakende hizmetleri, İyi İmalat haberleşme mallara ait ormancılık gaz ve İnşaat ticaret, sosyal ve belirtilmemiş Sanayii ve işler ve ve su lokanta ve kişisel faaliyetler depolama kurumları, balıkçılık oteller hizmetler yardımcı iş hizmetleri T E K E K E K E K E K E K E K E K E K E K Kaynak: Bozkır Esnaf ve Sanatkarlar Odası 56

68 3.1. Tarım Araştırma alanımız Orta Torosların yüksek kesimlerinde yer almaktadır. Bulunduğu yer itibariyle eğimin fazla olmasından dolayı tarım arazileri sınırlıdır. Ayrıca arazinin morfolojik yapısı tarım araç ve gereçlerinin kullanımını da güçleştirmektedir. Ancak Sarıoğlan kasabası çevresinde istisnai bir durum söz konusudur. Burada arazi daha düz ve tarım araç-gereçleri kullanmaya elverişlidir. İlçede 3 adet Tarım Kredi Kooperatifi, 1 adet Tarımsal Kalkınma Kooperatifi ile 1 adet Tarımsal sulama Kooperatifi faaliyetini sürdürmektedir 55. Tablo 27: Bozkır da Arazilerin Kullanılış Durumu Tarla (ha) Nadas (ha) Sebze (ha) Meyve (ha) Bağ (ha) Kültür Alanı (ha) Çayır Mera (ha) Orman (ha) Ürün Getirmeyen Arazi (ha) Genel Alan (ha) Kaynak: Bozkır Ziraat Odası Genel alanı ha olan araştırma sahamızın ha ı tarladır. Nadas alanı ise ha dır. Arazinin 77 hektarında sebze ve hektarında da meyve üretimi yapılmaktadır hektarlık arazinin bağlardan oluştuğu araştırma alanımızın hektarını çayır ve meralar, hektarını ormanlar ve hektarını da ürün getirmeyen araziler meydana getirmektedir (Tablo 27). İlçe genelinin hektarı tarım arazilerinden oluşmaktadır. İlçenin genel tarım arazisi içinde meyve bahçelerinin önemi büyüktür. 55 Bozkır Kaymakamlığı Bölge Tanıtım Belgeleri. 57

69 Tahıllar Halk arasında hububat olarak da adlandırılan buğday, arpa, çavdar, çeltik, yulaf, mısır, darı gibi kültür bitkilerine tahıl adı verilmektedir 56. Türkiye genelinde olduğu gibi Bozkır da da tahıl ekim alanlarının büyük kısmı buğday ekimine ayrılmıştır. Tablo 28: Tahıl Ekim Alanlarının Ürünlere Göre Dağılımı Tahıllar Buğday Arpa Yulaf Burçak Mısır Top.Tahıl Ekim Alanı Alan (da) , ,7 89,6 66,8 7, Kaynak: Bozkır Ziraat Odası Bozkır da tahıl ekimi yapılan arazilerin toplamı da dır. Bu alanın ,9 unda buğday ekimi yapılmaktadır. Bu da toplam tahıl arazileri içinde %69,8 lik bir yer kaplar. İlçede ekimi yapılan tahıllarda ikinci sırayı arpa alır ,7 da lik alanda yapılan arpa ekimi toplam tahıl ekim alanlarının %29,8 lik payına sahiptir. Yulaf, burçak ve mısırın toplam tahıl ekim alanlarındaki payı ise sırasıyla % 0,18; % 0,13 ve %0,1 dir Meyvecilik Araştırma sahamızda yer alan meyve bahçeleri genellikle sulanabilen ve sıcak olan alçak kesimlerde toplanmıştır. İlçe genelinde meyvecilik olarak özellikle elma ve kiraz üretimi yapılmaktadır. İlçede elma üretimi önemli yer tutmaktadır. Amasya, Golden, Starking, İngiliz vs. cinslerinde adet civarında meyve veren elma ağacı mevcuttur. Mevsim şartlarına göre yıllık ortalama ton elma üretilmektedir. Üretilen elmaların %20-25 lik bölümü meyve suyu 56 ŞAHİN, C.-DOĞANAY, H. age, s

70 fabrikalarının ilçemizde kurulu bulunan alım merkezleri tarafından alınmakta, %30 luk kısmı ihracat firmalarına, diğer kalan kısmı ise Ankara, İstanbul, Hatay, Mersin ve Konya Sebze-Meyve Hallerinde satılmaktadır. Bozkır da kiraz üretimine son yıllarda büyük önem verilmiş ve kirazcılık gelişmeye başlamıştır. Yılda ortalama 1000 ton civarında kiraz üretimi olmaktadır. Kirazların önemli bir kısmı Ankara, İstanbul, Hatay, Mersin ve Konya Sebze-Meyve Hallerinde satılmaktadır. Elma ve kiraz dışında ilçede şeftali ve armut üretimi de yapılmaktadır yılında ilçe genelinde kg şeftali, kg armut üretilmiştir. İlçede umut veren çalışmalardan biride Antep Fıstığı üretimidir. Kendiliğinden yetişen melengiçler üzerine yapılan aşılamalar sonucu yaklaşık adet Antep Fıstığı ağacı meyve vermeye başlamıştır. Göksu Vadisinden Aladağ a inen alanda ağırlıklı olarak yetişmektedir Sebzecilik İlçenin coğrafi yapısının dağlık ve engebeli olmasından dolayı sebzecilik ekonomik bir faaliyet olarak yapılamamakta, sadece aile ihtiyaçları için yapılamaktadır. 620 dekar civarında sebze ekim sahası bulunmaktadır. Bozkır da yetiştirilen başlıca sebzeler domates, lahana, fasulye, soğan ve patatestir. Bunların yıllık üretim miktarları aşağıdaki tabloda verilmiştir. Tablo 29: Bozkır da Üretilen Sebzeler ve Üretim Miktarları Lahana Domates Fasulye Patates Soğan kg kg kg kg kg Kaynak: Bozkır Ziraat Odası 59

71 Bağcılık Bozkır ilçesinin iklimi ve yüzey şekillerine uyum sağlayan en önemli meyvelerden biri de üzümdür. İlçede bağcılık özellikle dağlık kesimlerde yapılmaktadır. Mevsim şartlarına göre yılda ortalama bin ton civarında üzüm üretimi yapıldığı tahmin edilmektedir. Üretilen üzümler pekmez yapımında ve sofralık olarak değerlendirilmektedir. Ancak, son zamanlarda filoksera zararlısı nedeni ile üreticiler mevcut bağlarını Amerikan Asma Anaçları ile değiştirmeye başlamıştır. İlçe Tarım Müdürlüğü bu değişim konusunda çiftçilere önderlik etmiştir. İl Özel İdare destekli Amerikan Asma Anaçları temini ile anaçların aşılanması çalışmaları yapılmıştır yılı verilerine göre ilçe de kg üzüm üretilmiştir Hayvancılık İlçede hayvancılık daha çok yerli ırklara dayanmaktadır yılında başlatılan Suni tohumlama çalışmaları yerli ırkların ıslahı yönünde oldukça yararlı olmuştur. Suni tohumlama çalışmaları çerçevesinde 2003 yılı içinde 156 adet hayvana aşılama yapılmıştır. İlçede 7000 büyükbaş, küçükbaş hayvan bulunmaktadır. Bu hayvanların ü küpeli küçükbaş hayvan, ü de küpeli büyükbaş hayvandır yılında küçükbaş ve büyükbaş hayvanlara çeşitli türden toplam adet aşı yapılmıştır. Tablo 30: Bozkır daki Hayvan Türleri ve Adetleri Hayvan Türü Adeti Koyun Keçi Kültür Sığırı Melez Sığır Yerli Sığır Kaynak: Bozkır Ziraat Odası 60

72 Sosyal Riskin Azaltılma Projesi(SRAP)kapsamında; yoksullara gelir elde etmelerini sağlamak üzere, hazırlanan projeler sonucunda 8 yerde Damızlık Gebe Düve Dağıtımı gerçekleşmiştir. Damızlık Gebe Düve Dağıtımı gerçekleştirilen yerler aşağıdaki tabloda verilmiştir. Tablo 31: SRAP Projesi Dahilinde Dağıtılan Damızlık Gebe Düve Dağıtımının Gerçekleştiği Yerler Yerleşim Yerinin Adı Dağıtılan Hayvan Sayısı Hamzalar Kasabası 29 Çağlayan Kasabası 20 Hacılar Köyü 40 Ayvalca Köyü 32 Karayahya Köyü 12 Kayacılar Köyü 27 Işıklar Köyü 29 Kildere Köyü 26 Araştırma sahamızın dağlık kesimlerinde arıcılık yapılmaktadır. Arıcılık yapan aileler kışın arı kolonilerini Muğla, Aydın ve Antalya ya götürmekte, ilkbahar da ise ilçeye geri getirmektedir. 166 arı üreticisi Vetbis Sistemi ile kayıt altına alınmıştır Ticaret Belirli bir bölgede bulunan yerleşmelerin ekonomik yapısının araştırılmasında ticaretin önemi çok büyüktür. Ticari faaliyetler çoğunlukla merkezi sayılabilecek bir alanda meydana gelmektedir. Bozkır daki ticaret 61

73 yıllarına kadar tüketim fazlası üzüm ve barut ürünlerini bölgede yetişmeyen ürünlerle takas edilmesi şeklinde olmuştur 57. Bozkır ve çevresinde ticari alanlar günlük ve periyodik ihtiyaçları karşılayacak şekildedir ve yoğunlukla Demirasaf Mahallesi ve Yukarı Mahallede bulunmaktadır. Şehrin merkezinde belediye pazarı bulunurken diğer ticarethaneler özellikle gıda, giyim ve kahvehaneler Çarşamba Çayı nın geçtiği güzergahın çevresinde toplanmıştır. Bozkır Esnaf ve Sanatkarlar Odası verilerine göre ilçe merkezinde yaklaşık 350 civarında işletme bulunmaktadır. İlçede en fazla bulunan ticari işletmeler kahvehane, bakkal, berber, lokanta ve seyyar satıcıdır. Fotoğraf 5: Bozkır Cuma Pazarı. 57 Bozkır Kaymakamlığı Bölge Tanıtım Belgeleri. 62

74 İlçenin ticari hayatını hızlandıran bir diğer fonksiyon Cuma günleri kurulan şehir pazarıdır. Bozkır ın tüm köy ve kasabalarının yanı sıra çevre ilçelerden de vatandaşların ihtiyaçlarını karşılamak üzere yoğun olarak ilçeye geldikleri gözlenmektedir. Cuma Pazarı sayesinde bölge insanının ürettiği ürünleri pazarlama imkanı bulması ve ihtiyaç fazlası ürünlerin dışarıdan gelen toptancılara satma fırsatı bulmaktadır. Yine Cuma Pazarı sayesinde ilçe esnafı da ilçeye gelen yerli ve yabancı nüfus sayesinde gelirlerini arttırmaktadırlar Madencilik ve Sanayi İlçede sanayi faaliyetleri küçük işletmeler halinde gerçekleşmektedir. En büyük sanayi faaliyeti Konya yolu üzerinde bulunan 53 dükkanlı Küçük Sanayi Sitesi karşılamaktadır. Küçük Sanayi Sitesinde; 29 işletme oto tamir ve bakımı, marangoz ve 12 işletme ağaç doğrama ile 12 işletme ise demir doğrama işleriyle faaliyet göstermektedir. İlçenin sahip olduğu madenler tablo 32 de verilmiştir. Bu madenler Bozkır ilçe merkezinin ekonomisine katkıda bulunan işletmelere sahip değilidir. Tablo 32: Bozkırda Çıkarılan Madenler Madenin Cinsi Köy Mevki Tenör ve Kalite Rezervler Diğer Bilgiler Asbest Kildere Köyü %10-15 lif Asbest Dutlu Köyü Lif boyları kısa Gör+Muh ton 1.5 mm. den 15 cm. ye kadar damarlar mevcuttur. Asbestli zonun kalınlığı 7 m. Uzunluğu 100 m.dir Barit Barit Demir Karagüney Hacettepe Söğüt Köyü Gülburun Tepe Çatköy Kovanlık Yayı BaSO4:%93 Zuhur İşletilip terkedilmiş. Ba SO4:%92 98 Ekonomik değildir. Fe:%2-17 Karstik boşluk dolgusu SiO2:%10-28 şeklindeki cevherleşmelerdir. Al2O3:%2-52 Manganez Yelbeyi Köyü Mn:%44-51 Fe:%33 Gör+Muh ton Ofiyolitli serinin plajiklerine uyumlu bantlar şeklindedir. Kömür Karabayır Köyü Kömür için açılan ocakta hiçbir kömür mostrası yoktur. Kanyak: MTA 63

75 3.5. Turizm Turizm faaliyetlerinde birinci derecede önem arz eden faktör coğrafi konum faktörüdür. Sıcak ve soğuk iklim kuşaklarından ziyade ılıman iklim kuşakları en fazla ilgi duyulan turistik mekanlardır. Bu kuşaklar bu özelliğinden dolayı en eski medeniyetlerin kurulup gelişmesine sahne olmuştur. Turizm faaliyetlerini etkileyen ikinci faktör fiziki coğrafya şartlarıdır. Deniz, göl, ırmak baraj, kaplıca alanları ve yeryüzündeki çeşitli kabarık ve çukur yüzey şekillerinin bulunduğu alanlar birer turizm alanıdır. Turizm alanının oluşmasındaki üçüncü etken ise tarihi değerlerin varlığıdır 58. Araştırma sahamızı yukarıdaki üç etkene göre incelediğimiz zaman beşeri ve dağal değerler bakımdan zengin bir turistik yapıya sahip olduğunu görürüz. Ancak ilçede turizm faaliyetleri çok gelişmemiştir. Orta Torosların eteğinde kurulmuş olan Bozkır çok eski bir yerleşim yeridir. Bozkır ilçesi, tarih sahnesinde yerini aldığından bu yana bünyesinde değişik toplumları barındırmış, topraklarında birçok medeniyete ev sahipliği yapmıştır Bozkır ın Turistik Yerleri Geçmişte İsauralılar, Romalılar, Bizanslılar, Selçuklular, Beylikler ve Osmanlıların yaşadığı Bozkır da, bu toplumların bırakmış olduğu tarihi ve kültürel eserlerin sayısı oldukça fazladır. Zengibar Kalesi: Bozkır İlçesi sınırları içerisinde Orta Anadolu Ovasını Toroslara bağlayan, denizden yüksekliği ortalama 1750 metre olan 58 GÜNGÖRDÜ, E., Türkiye nin Turizm Coğrafyası, Nobel Yayınları, 2003, s

76 bir tepe üzerinde bulunmaktadır. Bulunan ve kuzeydoğusunda Hacılar Köyü, güneyinde Işıklar Köyü ve Hisarlık Kasabası, batısında Yazdamı Köyü ve kuzeybatısında Ulupınar Köyünün yer aldığı Antik çağda İsaura Eyaletinin başkenti olan Bozkır İlçesinin en kıymetli turizm varlıklarından birisi Tarihi Zengibar Kalesi dir. Konya-Karaman Devlet Yolunun 35. kilometresinden batıya dönüldükten sonra, Sarıoğlan Kasabası ayırımından Bozkır yoluna sapılıp, yaklaşık 25. kilometreden sonra sola dönülerek, Yazdamı ve Işıklar Köyü üzerinden Zengibar Kalesine ulaşılır. İsaura Bölgesinin sınırları içerisinde ve bu bölgenin başkenti olduğu, bölgenin tarihinin milattan önce XVIII. yüzyıla kadar indiği, bölgede Hitit Krallığının, Lidyalıların, Perslerin, Kimmerlerin, Romalıların ve Bizanslıların yaşadığı, bölgenin milattan sonra XI. yüzyıldan itibaren de Türk İdaresinde olduğu, tarih araştırmacıları ve arkeologlar tarafından tespit edilmiştir. Hisarlık Kasabası Camisi: Bozkır'daki Osmanlı devri eserlerinin en muhteşemi, sanat değeri en yüksek olan cami 1282 (Hicri) yılında yapılmıştır. Caminin süslemesi Bağdat'lı İsmail Usta tarafından yapılmıştır. Hisarlık (Asarlık) Kasabası Camisi, ahşap işçiliği ve duvar freskoları (Sulu boya resimleri) bakımından önemli bir yere sahiptir. Tek mebanîli (Temel Esas) caminin tüm duvarları, eğilmiş tuba dalları servi ağaçları, gemiler, silahlar, bir vazodan fışkıran çiçek motifleri, geo bitkisel vb. freskolarla hiç boş yer bırakılmayacak şekilde dekore edilmiştir. Freskoların hazırlanmasında, kaynamış bezir + bal + kök boya kullanılmıştır. Caminin ahşap işçiliği de son derece mükemmeldir. Türk sanatına da belirli bir dönemde ağırlığını koymuş olan Barok devri sanatını yansıtmaktadır. Barok sanatında kıvrımlı dal ve geometrik motifler eğri kesim (S) biçiminde hazırlanarak yapılmıştır. Kısa tek minaresi sarı pör taştan, tek şerefeli ve sekizgen kaide üzerinde yükselir. Dışarıya açık üst pencereleri, kafes, yıldız biçiminde yine eğri kesim tekniğinde hazırlanmıştır. 65

77 İç mebandı ikinci kat olarak kullanılan çıkmalar, minber ve asma hutbe yerleri hep oyma ve eğri kesim tekniğinde üzerleri boyalı olarak yapılmıştır. Mihrap içi, alçı ile dondurulmuş, kenar pervazları cami içindeki barok sanatının uygulamasıyla birleştirilmiştir. Fotoğraf 6: Hisarlık Camii Üçpınar Kurşunlu Camii: Bozkır İlçesine bağlı Üçpınar Kasabası Hocaköy Mahallesinde bulunan Caminin orijinalde düz toprak damlı ve ahşap bir yapı olarak yapıldığı, daha sonra da duvarlarının kalınlaştırılıp, üzerinin kubbe ile örtüldüğü tespit edilmiştir. Eser dıştan dışa 13-16m ebadında bir dikdörtgen plana oturtulmuştur. Kubbelerin önce çinko ile kaplanması, daha sonra kurşunla kaplatılması sonucunda ismi de Kurşunlu Camii olarak anılmaya başlamıştır. Kuzeydoğu köşesinde bulunan silindirik gövdeli tek şerefeli olarak yapılan minare orijinal olmayıp 1917 yılında yapılmıştır. Bozkır Müftülüğü ndeki arşiv kayıtlarından bu caminin 1816 yılında yapıldığı anlaşılmaktadır. Dışarısının sadeliğine rağmen, içerisi oldukça süslü olan Üçpınar Kurşunlu Camimin süslemelerinin 1949 yılında Müslüm 66

78 Gökçek adlı Gaziantepli bir hat ve tezhip sanatkarı tarafından yapıldığı söylenmektedir. Bedenen özürlü bir insan olan ustanın, işe Üçpınar da ne kadar yumurta varsa hepsini toplayarak başlaması ve süsleme işini yaparken Caminin içine hiç kimseyi almaması hala Üçpınar da söylenir. Ustanın bu yumurtaları kök boya ile karıştırarak boya hazırladığı düşünülmektedir. Kurşunlu Camii de "Korunması Gerekli Kültür Varlığı" olarak tescil edilmiş miraslarımızdan bir örnektir. Restorasyonu için Tabiat ve Kültür Varlıklarını Koruma Kurulundan kararı çıktı, Vakıflar Müdürlüğü tarafından TL ile restorasyonu yapılacaktır. Fotoğraf 7: Üçpınar Kurşunlu Camii Bozkır Merkez Büyük Camii: Çarşamba Çayının hemen kenarında inşa edilmiş, yer yer neoklasik özelliklerin görüldüğü kareye yakın bir plana sahip olan caminin ahşaptan olan mihrabı üzerindeki kitabede yazılı olan Hicri 1286 (Miladi 1869) yazısından caminin muhtemelen bu tarihte yapıldığı tahmin edilmektedir. Orijinal olmayan şu anki çift şerefeli minareden önce tek şerefeli bir minare bulunmaktaydı. İlçenin ortasından geçmekte olan Çarşamba Çayı üzerinde Merkez Büyük Camii önünde bulunan üç gözlü köprü Selçuklular dönemine ait bi 67

79 eserdir. köprünün boyu 21 m, genişliği 3.85 m dir. Köprü araç trafiğine kapalı olup, sadece yayalar tarafından kullanılmaktadır. Köprünün mimari özelliklerinden dolayı Selçuklu eseri olduğu kuvvetli ihtimaldir. Köprünün diğer bir adı da Muahede Köprüsü dür. Köprüde yer yer aslına uygun olarak bakım ve tamiratlar yapılmış, şu anki korkuluklar ise sonradan yapılmıştır. Fotoğraf 8 Çarşamba Çayı Üzerindeki Tarihi Köprü Tufanderesi, Akçapınar, Çat, Dikilitaş, Hisarlık, Arslantaş, Babuşçu, Sarıot ve Tosun Taşı Yaylaları; dağcılık, sağlık ve spor için turizm unsurları olabilecek özelliktedir. Bölgede bulunan tarihi eserlerin gerekli restoresinin yapılıp, turistik yerleri ile birlikte tanıtımının yapılarak, buranın turistik bir bölge haline getirilmesi durumunda, hem Bozkır ın tanıtımı yapılmış olacak hem de bölgenin ekonomisinin gelişmesine katkıda bulunulacaktır 3.6. Ulaşım ve Alt Yapı Araştırma alanımızın karayolu ile Konya ili, Ahırlı ilçesi, Yalıhüyük ilçesi, Seydişehir ilçesi, Güneysınır ilçesi ve Hadim ilçeleri ile bağlantısı 68