DÜNYA SOFRALIK ÜZÜM ÜRETİMİ VE TİCARETİ

Transkript

1 DÜNYA SOFRALIK ÜZÜM ÜRETİMİ VE TİCARETİ Prof. Dr. Hasan ÇELİK Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi Bahçe Bitkileri Bölümü Emekli Öğretim Üyesi 1

2 DÜNYANIN EN DEĞERLİ MEYVELERİ (2014) ÜZÜM ELMA MUZ KARPUZ PORTAKAL MANGO ÜRETİM (Milyon Ton) 75 (1) 72 (2) 69 (3) 58 (4) 52 (5) - DEĞER (Milyar $) 70 (1) 50 (2) 33 (4) 38 (3) 25 (6) 32 (5) 2

3 DÜNYA BAĞ ALANI, ÜZÜM ÜRETİMİ-TÜKETİMİ VE TİCARETİ YIL 2011/ / / / /16 DEĞİŞİM (%) BAĞ ALANI (1000 Ha) VERİM (Ton/Ha) ÜRETİM (1.000 Ton) TAZE TÜKETİM (1.000 Ton) SOF. İHRACAT (1.000 Ton) KAYNAK: TAGEM-TEPGE ,6 9,90 9,76 10,75 10,45 10,02 +1, , , ,6 3

4 DÜNYA BAĞ ALANI ( ORTALAMASI) ÜLKELER BAĞ ALANI (1.000 HA) PAY (%) DEĞİŞİM (%) İSPANYA ,9 +0,6 FRANSA ,5-0,9 ÇİN ,5 +20,0 İTALYA 696 9,3-3,2 TÜRKİYE 496 6,6-3,4 A.B.D ,9 +3,0 ARJANTİN 224 3,0 +0,9 İRAN 224 3,0-1,3 PORTEKİZ 213 2,8-17,7 ŞİLİ 211 2,8 +3,9 ROMANYA 192 2,6-0,5 AVUSTRALYA 154 2,0-8,6 MOLDOVA 140 1,9-1,4 G. AFRİKA 132 1,8-3,7 ÖZBEKİSTAN 125 1,7 +5,0 DÜNYA (%77,2) 100,0 +0,7 4

5 DÜNYA ÜZÜM ÜRETİMİ (MİLYON TON) ÜLKE ORT. ( ) PAY (%) DEĞİŞİM (%) SOFRALIK (%) KURUTMALIK (%) ŞARAPLIK-ŞIRALIK (%) ÇİN 12,6 16,8 + 38, İTALYA 7,6 10,1 + 14, A.B.D. 7,2 9,6 + 4, FRANSA 6,0 8,0 + 18, İSPANYA 6,2 8,2 + 13, TÜRKİYE 4,0 5,3-4, HİNDİSTAN 2,5 3,3 + 18, İRAN 2,2 2,9 Yok ŞİLİ 2,8 3,7-21, G. AFRİKA 1,9 2,6 + 5, AVUSTRALYA 1,7 2,3 + 5, ARJANTİN 2,4 3,2-25, MISIR 1,5 2,0 + 14, ÖZBEKİSTAN 1,3 1,7 + 8, DÜNYA 74,9 100,0 + 9,

6 KITALARIN ÜZÜM ÜRETİMİ (%) Afrika; %6 Okyanusya; %2,8 Amerika; %20,7 Avrupa; %44 Asya; %26,5 6

7 DÜNYADA YAŞ ÜZÜMÜN DEĞERLENDİRİLMESİ (%) DEĞERLENDİRME DEĞİŞİM (%) TAZE 23,9 35,8 + 11,9 KURU 8,7 8,0-0,7 ŞARAP 57,0 47,3-9,7 ÜZÜM SUYU & ŞIRA 3,9 5,5 + 1,6 DİĞER 6,5 3,4-47,7 7

8 İLK 6 ÜLKENİN DÜNYA BAĞCILIĞINDAKİ YERİ ( ) ÜLKE BAĞ ALANI (%) ÜZÜM ÜRETİMİ (%) İSPANYA 12,9 (1) 8,2 (4) ÇİN 10,5 (3) 16,8 (1) FRANSA 10,5 (2) 8,0 (5) İTALYA 9,3 (4) 10,1 (2) TÜRKİYE 6,6 (5) 5,3 (6) A.B.D. 5,9 (6) 9,6 (3) TOPLAM 55,7 58,0 8

9 DÜNYA SOFRALIK ÜZÜM ÜRETİMİ (1.000 TON) ÜLKELER ORT. ( ) DEĞİŞİM (%) ÇİN (%40,2) + 54,8 HİNDİSTAN (%11,7) + 102,4 TÜRKİYE (%11,3) - 6,7 AB (%9,3) - 19,5 BREZİLYA (%7,6) ŞİLİ (%5,6) - 23,9 A.B.D. 925 (%4,8) + 13,8 PERU 428 (%2,2) + 71,7 G. AFRİKA 272 (%1,4) + 20,0 G. KORE 265 (%1,4) - 3,3 DİĞER 873 (%4,5) - 0,5 TOPLAM ,6 9

10 YILLARI ARASINDAKİ 15 YILLIK DÖNEMDE DÜNYA ÜZÜM ÜRETİMİ : +% 16 SOFRALIK ÜZÜM TÜKETİMİ : +% 73 SOFRALIK ÜZÜM İHRACATI : +% 50 10

11 2015 YILI İTİBARİYLE DÜNYA SOFRALIK ÜZÜM ÜRETİMİNİN ~%50 SİNİ 3 ÜLKE KARŞILAMAKTADIR. Diğer %51 Çin %34 Türkiye %7 Hindistan %8 11

12 DÜNYA SOFRALIK ÜZÜM İHRACATI (1.000 TON) ÜLKELER 2010/ / / / / /16 DEĞİŞİM (%) ŞİLİ ,3 A.B.D ,3 G. AFRİKA ,0 PERU ,8 TÜRKİYE ,2 HONG KONG ,6 MEKSİKA ,8 ÇİN ,5 AB ,9 HİNDİSTAN ,9 DİĞER ,4 TOPLAM ,6 12

13 DÜNYA SOFRALIK ÜZÜM İTHALATI (1.000 TON) ÜLKELER 2010/ / / / / /16 DEĞİŞİM (%) AB ,7 A.B.D ,9 RUSYA ,7 ÇİN ,9 HONG KONG ,8 KANADA ,8 TAYLAND ,1 G. KORE ,0 MEKSİKA ,5 KAZAKİSTAN ,0 DİĞER ,0 TOPLAM ,9 13

14 SOFRALIK ÜZÜM İHRAÇ FİYATLARI ($/TON) YIL DÜNYA TÜRKİYE ORAN (%) 2011/ ,5 2012/ ,6 2013/ ,3 2014/ ,7 2015/ ,0 ORT (- %17,6) 801 (+ %8,2) 37,3 14

15 ÜLKELERİN SOFRALIK ÜZÜM İHRAÇ GELİRLERİ (2016) ÜLKELER GELİR (MİLYON US $) PAY (%) 1. ŞİLİ ,6 2. A.B.D ,6 3. İTALYA 743 9,4 4. HOLLANDA 701 8,8 5. ÇİN 664 8,4 6. PERU 646 8,2 7. G. AFRİKA 436 5,5 8. HONG KONG 355 4,5 9. AVUSTRALYA 325 4,1 10. İSPANYA 323 4,1 11. HİNDİSTAN 220 2,8 12. MISIR 213 2,7 13. MEKSİKA 162 2,0 14. YUNANİSTAN 123 1,5 15. TÜRKİYE 105 1,3 15

16 SOFRALIK ÜZÜM İHRACATI YÜKSELEN VE GERİLEYEN ÜLKELER ( ) YÜKSELEN ORAN (%) GERİLEYEN ORAN (%) AVUSTRALYA TÜRKİYE - 36 ÇİN A.B.D. - 6 PERU + 76 MISIR - 5 HİNDİSTAN + 67 ŞİLİ

17 DÜNYANIN BAŞLICA İHRAÇLIK ÜZÜM ÇEŞİTLERİ ÇEKİRDEKSİZ ŞİLİ İTALYA İSP HİN ÇİN AVUS TÜR GAF PERU MEK SULTANİ (TH. SEEDLESS) FLAME SEEDLESS SUGRAONE (SUPER. SS) CRIMSON SEEDLESS ÇEKİRDEKLİ RED GLOBE ITALIA + + VICTORIA + + DİĞER ÇEKİRDEKLİ Ribier (Şili), M.Palieri (İtalya), Razakı (Türkiye), Ohanes (İspanya), Dan Ben Hannah (GAF), Calmeria (Avustralya) 17

18 EU MARKETING STANDARD FOR TABLE GRAPES (543/2011) I. DEFINITION OF PRODUCE Vitis vinifera L. çeşitlerini kapsar II. PROVISIONS CONCERNING QUALITY A) Minimum Requirements Salkımlarda ve tanelerde bulunması gereken özellikler B) Maturity Requirements 12 Brix A.Lavallée, Cardinal, Victoria 13 Brix Diğer çekirdekli çeşitler 14 Brix Tüm çekirdeksiz çeşitler C) Classification (i) Extra Class : Üst düzey kalite (ii) Class I : İyi kalite (iii) Class II : Minimum istekler karşılanmış 18

19 EU MARKETING STANDARD FOR TABLE GRAPES (543/2011) III. PROVISIONS CONCERNING SIZING Minimum salkım ağırlığı : 75 g IV. PROVISIONS CONCERNING TOLERANCES A) Quality Tolerances (i) Extra Class : En fazla %5 Class I ve %0,5 Class II (ii) Class I : Toplam tolerans %10, Standart dışı tolerans %1 (iii) Class II : Toplam tolerans %10, Standart dışı tolerans %2 V. PROVISIONS CONCERNING PRESENTATION A) Uniformity B) Packaging VI. PROVISIONS CONCERNING MARKING 19

20 SOFRALIK ÜZÜM PAZARLARININ İSTEKLERİ AB de en çok tercih edilen çeşit Sultani (Th. Seedless) (Kuzey Avrupa ve İngiltere nin tercihi daha yeşil renkli ürün), Siyah çekirdekli çeşitler (özellikle Ribier) Kuzey Avrupa da tercih edilmekte, Geleneksel gruba ait çekirdekli çeşitlere (Italia, A. Lavallée (Ribier), Victoria, Red Globe) talep giderek azalmakta, Çekirdeksiz erkenci çeşitlerden Flame Seedless özellikle İngiltere den önemli talep almakta, Erkenci çekirdeksiz Superior Seedless (Sugraone) ile geççi çekirdeksiz Crimson Seedless AB de belirli bir pazar payına ulaşmış, AB ve diğer Avrupa ülkelerinin yanı sıra önemli ölçüde sofralık üzüm tüketen Rusya, Ukrayna ve Belarus un tercihi son yıllarda, renkli ve iri taneli, sert gevrek etli, özel tat ve aromaya sahip çeşitlere (özellikle çekirdeksiz) kaymakta olduğundan; Bu yönelim ülkemizce dikkatle izlenmeli ve geç kalmadan gerekli önlemler alınmalıdır. 20

21 SOFRALIK ÜZÜM ISLAHINDA ÖNCELİKLER VERİM Sorunsuz Meyve Tutumu ve Yüksek Verim KALİTE OLGUNLUK Çok Erken ya da Çok Geç TANE İRİLİĞİ VE ÇEKİRDEK DURUMU İri Taneli Çekirdeksiz / Çok İri Taneli, Az Sayıda ve Yumuşak Çekirdekli TANE RENGİ Parlak ve Koyu Kırmızı ya da Siyah TANE YAPISI İnce Kabuklu, Sıkı ve Gevrek Etli SALKIM YAPISI Orta ya da İri, Normal Sıklıkta TANE DİRENCİ Tane-Sap Bağlantısı Güçlü, Yola Dayanıklı, Muhafazaya Uygun ŞEKER/ASİT ORANI Yüksek (Yüksek Şeker-Düşük Asit) TAT VE AROMA Özel Tat ve Aromaya Sahip 21

22 YABANCI KÖKENLİ YENİ NESİL ÇEKİRDEKSİZ ÜZÜM ÇEŞİTLERİ ÇEŞİTLER AUTUMN ROYAL COTTON CANDY MIDNIGHT BEAUTY RALLI SEEDLESS SABLE SEEDLESS SCARLET ROYAL SCARLOTTA SEEDLESS SUMMER ROYAL SWEET CELEBRATION SWEET SAPPHIRE TIMCO SEEDLESS AUTUMN KING COACHELLA SEEDLESS EARLY SWEET PRIME SEEDLESS OLGUNLAŞMA GEÇ-ÇOK GEÇ ORTA MEVSİM ERKEN ERKEN ORTA MEVSİM GEÇ ÇOK GEÇ ORTA MEVSİM GEÇ ORTA MEVSİM ORTA-GEÇ ÇOK GEÇ ERKEN ÇOK ERKEN (Misket) ÇOK ERKEN 22

23 YABANCI KÖKENLİ YENİ NESİL ÇEKİRDEKLİ SOFRALIK ÜZÜM ÇEŞİTLERİ ÇEŞİTLER OLGUNLAŞMA DİĞER ÖZELLİKLER ALPHA RED ÇOK ERKEN BLACK MAGIC ORTA MEVSİM SOĞUĞA YÜKSEK, HASTALIKLARA ORTA DAYANIM CHIMENTI (PINK) GLOBE GEÇ RED GLOBE MUTANTI, YUMUŞAK ÇEKİRDEKLİ MOON BALLS ÇOK GEÇ ÇOK İRİ TANELİ 23

24 YENİ NESİL TÜRK SOFRALIK ÜZÜM ÇEŞİTLERİ (39 ÇEŞİT) YALOVA ATATÜRK BAHÇE KÜLTÜRLERİ MERKEZ ARAŞTIRMA ENSTİTÜSÜ (11 ÇEŞİT) ERGİN ÇEKİRDEKSİZİ (Erken), SAMANCI ÇEKİRDEKSİZİ (Erken), YALOVA ÇEKİRDEKSİZİ (Erken) (ÇEKİRDEKSİZ-3); ATA SARISI (Geç), ARİF BEY (O.Mevsim), ATAK 77 (Geç), İSMETBEY (O. Mevsim), PEMBE 77 (Geç), USLU (Erken), YALOVA BEYAZI (Erken) (ÇEKİRDEKLİ-8) TEKİRDAĞ BAĞCILIK ARAŞTIRMA ENSTİTÜSÜ (16 ÇEŞİT) BARIŞ (Erken), TEKİRDAĞ ÇEKİRDEKSİZİ (O.Mevsim), REÇEL ÜZÜMÜ (Geç), GÜZ ÜZÜMÜ (Geç), TEKİRDAĞ MİSKETİ (O.Erken), GÜZ GÜLÜ (Geç), GÖNÜLÇELEN (Geç), ÖZER BEYAZI (Geç), KEBELİ (O.Geç), CENGİZBEY (O.Mevsim), SÜLEYMANPAŞA BEYAZI (Geç) (ÇEKİRDEKSİZ-11); TRAKYA İLKEREN (Erken), TEKİRDAĞ SULTANI (O.Erken), BOZBEY (O.Mevsim), GÜRNİL (O.Geç), EMİRALİ (Geç) (ÇEKİRDEKLİ-5) MANİSA BAĞCILIK ARAŞTIRMA ENSTİTÜSÜ (7 ÇEŞİT) SULTAN 1 (O.Mevsim), MANİSA SULTANI (Erken), MESİR (O.Mevsim), SPİL KARASI (O.Erken) (ÇEKİRDEKSİZ-4); MANİSA PEMBESİ (O.Erken), ECE (O.Erken), LİDYA (O.Erken) (ÇEKİRDEKLİ-3) ONDOKUZMAYIS ÜNİVERSİTESİ ZİRAAT FAKÜLTESİ BAHÇE BİTKİLERİ BÖLÜMÜ (5 ÇEŞİT) RİZESSİ (O.Mevsim), RİZPEM (Geç), ÜLKEMİZ (O.Mevsim), RİZELLİM (Geç), ÇELİKSU (Geç) (ÇEKİRDEKLİ-ÇİLEK AROMALI, LABRUSCA TİPLERİ) 24

25 TÜRKİYE NİN BAĞ ALANI VE ÜZÜM ÜRETİMİ YIL ALAN (1.000 Ha) ÜRETİM Ton) TOPLAM SOFRALIK KURUTMALIK ŞARAPLIK-ŞIRALIK ORT. 469 (-%3,2) (+%10,7) (+%4,1) (%52,1) (+%26,2) (%36,6) 455 (-%2,0) (%11,3) 25

26 TÜRKİYE-SOFRALIK ÜZÜM FİYATLARI (TL/KG) YIL ÜRETİCİ FİYATI TÜKETİCİ FİYATI ÜF / TF (%) ,45 2,27 63, ,41 2,57 54, ,54 2,64 58, ,67 3,24 51, ,82 3,36 54,2 ORT. 1,58 2,82 56,6 DEĞİŞİM +%25,5 +%48,0 -%15,2 26

27 TÜRKİYE-SOFRALIK ÜZÜMDE DOLAYLI DESTEKLER YIL MALİYET (TL/KG) TOPLAM DESTEK (TL/KG) (Top.An.+S.Fid.+Güb.+Mazot) DESTEK/MALİYET (%) ,750 0,263 35, ,745 0,263 35, ,750 0,282 37, ,755 0,322 42, ,775 0,360 46,5 ORT. 0,755 0,298 39,4 DEĞİŞİM +%3,3 +%36,9 +%32,5 27

28 TÜRKİYE NİN TONUN ÜZERİNDE SOFRALIK ÜZÜM SATTIĞI ÜLKELER (M:1.000 TON, D:1.000 $) ÜLKE DEĞİŞİM (%) M % D % M % D % M % D % M % D % M D RUS , , , , , , , , UKR 24 10,2 12 6, ,9 15 9,0 19 9, ,1 12 6,0-25 Yok BEL 7 3,0 5 3,0 8 3,7 5 3,0 11 5,3 8 4,3 15 5,9 10 4, ALM 18 7,6 17 9,9 14 6,7 13 8,1 12 5,9 13 6,8 13 4,8 12 6, TOP , , , , , , , ,

29 TÜRKİYE-İHRAÇLIK SOFRALIK ÜZÜM ÇEŞİTLERİ (2014) ÇEŞİT MİKTAR (1.000 TON) % DEĞER (1,000 $) % BİRİM FİYAT ($/TON) SULTANİ 186,5 71,6 140,3 69,1 753 ERGİN ÇEKİRDEKSİZİ 21,3 8,2 19,2 9,4 902 USLU 15,7 6,0 12,6 6,2 802 SUPERIOR SEEDLESS 10,0 3,8 6,8 3,4 681 PERLETTE 4,4 1,7 3,3 1,6 764 RAZAKI 3,8 1,5 3,8 1, HATUN PARMAĞI 1,8 0,7 1,4 0,7 761 TOPLAM 243,5 93,5 187,5 92,3 809 G.TOPLAM 260,2 100,0 203,2 100,

30 TÜRKİYE NİN SOFRALIK ÜZÜM İTHALATI (M:TON, D:1.000 $) YIL M D ÜLKELER Şili, G. Afrika Şili, G. Afrika, Peru G. Afrika, Şili Şili, G. Afrika, Rusya İran, Şili, G. Afrika, Peru DEĞİŞİM +%33,7 +%9,4 30

31 SOFRALIK ÜZÜM ÜRETİMİ VE TİCARETİNİN SON 5 YILI ( ) DÜNYA TÜRKİYE DÜNYADAKİ YERİMİZ ÜRETİM +%15,7 İHRACAT +%6,7 -%8,9 (Geç donlar yüzünden üretim düşüklüğü etken) -%25,7 (Rusya ile yaşanan kriz etken) 3 5 BİRİM FİYAT ($/Ton) -%17,6 +%8,2 31

32 SOFRALIK ÜZÜM İHRACATI İLE İLGİLİ GENEL DEĞERLENDİRME GÜÇLÜ YANLAR FIRSATLAR Yılın Geniş Bir Diliminde (Temmuz Başı-Ekim Sonu) Kaliteli Sofralık Üzüm Üretimine Uygun Ekolojik Potansiyel Dış Pazar İsteklerine Uygun Çeşit Potansiyeli ve Yetiştirme Tekniği Deneyimi Değişen Dış Pazar İsteklerine Uygun Yeni Çeşit Geliştirme Konusunda Önemli Mesafe Alınması Önemli Tüketici Pazarlara (Rusya, Ukrayna, Belarus, Kazakistan, AB) Yakınlık Yeterli ve Nitelikli Bir Muhafaza ve Taşımacılık Potansiyeli Sofralık Üzüm İhracatı Konusunda Deneyim Kazanmış Firmalara Sahip Olunması 32

33 SOFRALIK ÜZÜM İHRACATI İLE İLGİLİ GENEL DEĞERLENDİRME ZAYIF YANLAR TEHDİTLER İhracata Yönelik Üretim Potansiyelinin Belirlenmesine ve Geliştirilmesine Yönelik Planlama ve Destekleme Kararlarında/Uygulamalarında Geç Kalınması, Bünyesindeki Güçlü Tedarikçiler (İtalya, İspanya, Yunanistan) ve Ülkemizin Kalite Standartlarındaki Yetersizlikler (Standardizasyon, Ambalaj ve Özellikle Kalıntı Sorunu) Nedeniyle AB Pazarlarında Rekabet Şansımızın Düşüklüğü, Mevcut ve Potansiyel Pazarların Değişen Tercihleri Doğrultusunda Geliştirilen Yeni Yabancı Çeşitlerin İthalinde, Tescilinde Yaygınlaştırılmasında Karşılaşılan Sorunlar, Araştırma Kuruluşlarımızda Yürütülen Sofralık Üzüm Islah Çalışmaları Sonunda Geliştirilen Yeni Nesil Çeşitlerin ve Klonların Islahçı Haklarının Devredilmesi, Uygun Ekolojilerde Denenerek İhraçlık Potansiyellerinin Belirlenmesine Yönelik Engellerin Bir Türlü Aşılamaması, Bölgemizdeki Kronik İstikrarsızlığın Yol Açtığı Anlaşmazlıklar, Dış Müdahaleler ve Çatışmaların Ülkelerarası Siyasal, Sosyal ve Ekonomik İlişkilere Sürekli Olarak Zarar Vermesi. 33

34 İlginiz İçin Teşekkür Ederim. 34