Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, Yıl: 6, Sayı: 77, Eylül 2018, s

Transkript

1 Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, Yıl: 6, Sayı: 77, Eylül 2018, s Yayın Geliş Tarihi / Article Arrival Date Yayınlanma Tarihi / The Publication Date İsmail COŞKUN Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi, Arkeoloji Bölümü ismailcoskun@yyu.edu.tr TİL TUBA SAVAŞI VE ZAFER TÖRENİ Öz Asur Kralı Eserhaddon, ölmeden önce Asur İmparatorluğu na veliaht olarak oğlu Asurbanipal ı atamıştı. İyi bir eğitim alan Kral Asurbanipal, Mısır daki isyanları bastırmış, Memphis ve Thebes üzerinde daha güçlü bir egemenlik kurarak Mısır Sanatı nı yakından tanımıştı. Elam Kralı Urtak ın ölmesinden sonra, kardeşi Teumman, zorla tahtın sahibi olmuş, kral olduktan sonra çevre prensliklerle ittifak kurmuştur. Asur İmparatorluğu nun son güçlü hükümdarı olan Asurbanipal, bunun üzerine Teumman ile Ulai(Karun) Irmağı kıyısında büyük bir savaş yapmıştır. Savaşın sonucunda Elam Kralı Teumman öldürülmüş, ittifak yaptığı prensler de esir alınmıştı. Kabartmalarda görülen savaşın ayrıntıları, ayrıca yazıtlarla da açıklanmıştır. Yazıtların dışında prizma metinleri ve tabletler üzerinde de Til Tuba Savaşı nın ayrıntıları anlatılmaktadır. Bu çalışmada yazılı belgeler ve özellikle Ninive Güney ve Kuzey Sarayları ndaki görsel sanat eserlerine göre, Til Tuba Savaşı ve bu savaşın sonunda yapılan zafer töreni incelenecektir. Anahtar kelimeler: Asurbanipal, Teumman, Asur Sanatı, Til Tuba Savaşı, Zafer Töreni.

2 TIL TUBA WAR AND VICTORY CEREMONY Abstract Eserhaddon, the king of Assyria, had his son Asurbanipal as the crown prince of the Assyrian Empire before he died. King Asurbanipal, who received a good education, repressed the rebellions in Egypt, and established a stronger dominion over Memphis and Thebes, and he closely defined Egyptian Art. After Urtak, the King of Elam, died, his brother Teumman was forced to become the throne, and he became allied with the principals after he became king. Asurbanipal, the last powerful ruler of the Assyrian Empire, has waged a great battle with Teumman on the shore of Ulai (Karun). As a result of the war, the King of Elam the Teoman was killed, and the princes of the alliance were taken prisoner. The details of the war in the reliefs are also explained in the inscriptions. Apart from the inscriptions, prism texts and tablets also describe the details of the Battle of Til Tuba. According to the documents written in this work, and especially the works of visual art in the Ninive South and North Palaces, the Til Tuba war and the victory ceremony at the end of this war will be examined. Keywords: Ashurbanipal, Teumman, Assyrian Art, Til Tuba War, Victory Ceremony GİRİŞ Asur Kralı Eserhaddon(MÖ ) iki oğlundan Asurbanipal ı Asur a, Şamaş-şumaukin i de Babil e veliaht olarak atamıştır(oates, 2004: 127). Esarhaddon un batıya doğru yaptığı seferler sırasında hastalanıp ölmesinden sonra krallığın başına Asurbanipal (MÖ ) geçmiştir(oates, 2004: 127; Sevin, 2011: 414; Van De Mieroop & Gül, 2006: 295). Asurbanipal, tahta çıktıktan sonra Mısır daki ayaklanmaları bastırmış, Memphis ve Thebes üzerinde daha güçlü bir egemenlik kurmuştur(saggs, 1984: 105, 106; Sevin, 2011: 414, 415). Kral Asurbanipal, hem güney hem de kuzey yönlerine dokuz sefer yapmış ve imparatorluğu en geniş sınırlarına ulaştırmıştır(lambert, 1957; Saggs, 1984: 105, 106; Walker, 1888: 57-62). Asurbanipal ın Krallığı Dönemi nde, Asur un Güneydoğu sınırında yer alan Elam ile ilişkiler dostane bir tutum içerisindeydi(walker, 1888: 60). Hatta Asurbanipal, Elam da meydana gelen kıtlık döneminde, Elam Kralı Urtak a mısır yardımında bulunmuş, kıtlıktan kaçan bazı Elamlı kabileleri sığınmacı olarak Asur topraklarına yerleştirmiştir(walker, 1888: 60). Buna rağmen Urtak, MÖ 665 yılı civarında Babil e saldırı düzenlemiştir(carter & Stolper, 1984: 50). Asurbanipal, bu saldırının üzerine ordularını Babil e göndermiş ve Elam ile Asur arasında yapılan savaş sonucunda yenilen Urtak, Elam a geri çekilmiştir(carter & Stolper, 1984: 50; Walker, 1888: 60, 61). Urtak ın yaklaşık bir sene sonra ölmesinin ardından, yerine kardeşi Tepti-Humbanlnshushinak gelmiştir(carter & Stolper, 1984: 50). Asur kayıtlarında bu kralın adı Teumman olarak geçmektedir(carter & Stolper, 1984: 50). Birçok prenslikle ittifak kuran Teumman ile Asurbanipal arasında Ulaia Nehri kıyısında Til Tuba (Güneybatı İran) Savaşı meydana gelmiştir(collins, 2006: 1; Nadali, 2007: 61).

3 2- TİL TUBA SAVAŞI VE ZAFER TÖRENİ Asurbanipal ın Teumman ile yaptığı Til Tuba Savaşı ile ilgili kabartmalar ve yazıtlar 1, Ninive Güneybatı Sarayı XXXIII numaralı oda ve Kuzey Sarayı I numaralı oda kabartmalarında görülmektedir(bonatz, 2004: 93; Gerardi, 1988: 3; Paterson, 1912: plt ; Reade, 1979: 17-20; Russell, 1999: 156). Til Tuba Savaşı nın başlama nedeni olarak, Elam Kralı Teumman ın tavırları gösterilmektedir. Kraliyet propagandalarını içeren bir tablette, Asur Kralı nın Elam a düşmanca bir tavrı olmamasına rağmen, Teumman ın Asur a karşı tutumunun düşmanca olması anlatılır(saa ). Teumman a atfedilen bir sözde, Elam Kralı nın Ninive nin merkezine gelene kadar dinlenmeyeceği ve burada bir akşam yemeği yiyeceği yazılmıştır(saa ). Aynı tabletin devamında Teumman ın yenilgisinden ve ailesinin öldürülmesinden bahsedilir. Ninive Saray Kabartmaları nda yer alan yazıtlar, Asurbanipal ın tek taraflı zafer propagandasına dayansa da meydana gelen savaş ile ilgili bilgiler vermektedir. Tam olarak korunamayan kırık bir taş levha üzerinde savaşın kısa bir özeti verilmektedir. Bu yazıtta Teumman ın tüm birliklerinin yenildiği ve Elam askerlerinin cesetlerinin yerlere savrulduğu anlatılmaktadır(gerardi, 1988: 34; Russell, 1999: 168). Görsel ve yazılı anlatımın bir arada yer aldığı kabartmalarda görseli sunulan hikâyenin okumayı bilenler için açıklamaları da gösterilmiştir. Ninive Güney Sarayı XXXIII numaralı oda Levha 3 ün biraz üst kısmında Elam Kralı Teumman ve oğlunun acizlikleri vurgulanmıştır. Babasını korumaya çalışan oğlunun üzerinde bir yazıt bulunmaktadır(paterson, 1912: plt ; Russell, 1999: fig. 52)(resim 1). Teumman, çaresizlik içinde oğluna şöyle dedi: Yayını al. (Gerardi, 1988: 30; Russell, 1999: 170). Bu kabartmanın sağ tarafında Teumman ın oğluyla birlikte ormana kaçışı ve kafasının kesilişi yer alır. Bu sahne ile ilgili de altı satırlık bir yazıt bulunmaktadır(paterson, 1912: plt ; Russell, 1999: fig. 53)(resim 2). Şiddetli savaşta yaralanan Elam Kralı Teumman ın en büyük oğlu Tammaritu onu elleriyle aldı, (ve) hayatlarını kurtarmak için kaçtılar. Bir ormanın ortasında saklandılar. Assur ve İştar'ın cesaretlendirmesiyle onları öldürdüm. Onların kafalarını birbirlerinin önünde kestim. (Gerardi, 1988: 31; Russell, 1999: 171) Yazıtlarla ilgili bknz.(weidner, 1932: ).

4 594 Resim 2 Teumman ve Oğlunun Öldürülmesi(Russel, 1999: fig. 53)

5 595 Resim 3 Teumman'ın kesik kafasının Asur askerlerince taşınması(collins, 2006: fig. 3c) Teumman ın kesik kafasının askerlerce savaş arabası ile Asur kentine getirilişi de gösterilmiştir(collins, 2006: fig. 3c; Paterson, 1912: plt ; Russell, 1999: fig. 54)(resim 3). Savaşın ortasında askerlerimce Elam Kralı nın kafası kesildi. Bana iyi haberi vermek için hızlıca Asur a geldiler. (Gerardi, 1988: 29; Russell, 1999: 171). Yazıttan anlaşıldığı gibi Kral Asurbanipal, bu büyük savaşa katılmamıştır. Yapılan meydan savaşının aynı zamanda sonucunu da belirleyen Teumman ın kesik kafası, kabartmada savaş arabası ile taşınmaktadır. Ayrıca savaşta yaralanan Teumman ın damadının öldürülmesi de görülmektedir(paterson, 1912: plt ; Russell, 1999: fig. 53)(resim 4). Teumman ın damadı Urtaku bir okla yaralanmış fakat ölmemiştir. Kafasını kesmesi için bir Asurlu ya şöyle seslenir: Gel, kafamı kes. Efendin Kraldan önce al, ve kendin için iyi bir isim(şöhret) yap. (Gerardi, 1988: 30; Russell, 1999: 172). Kralın savaşa katılmadığı düşünülürse, Teumman ın damadına atfedilen Kraldan önce gel kafamı al ve üne kavuş, sözü daha çok Asur askerlerine verilen bir mesaj niteliğindedir.

6 Resim 4: Teumman'ın damadı Urtaku nın Asur askerlerine seslenişi(russel, 1999: fig. 58) Asur yazılı belgelerine göre savaşın sonucunda Ulaia Nehri üç gün boyunca Elam askerlerinin cansız bedenlerini taşımıştır(russel: 1999: 176). 596 Yaşanan savaş fiziki olarak bitmiş ve Elam Kralı nın öldürülmüş olmasına rağmen, savaşın propaganda kısmı yeni başlamıştır. Prizma B metinlerine göre, Elam a yardım eden Gambulu Kralı Dunanu, küçük düşürücü bir şekilde, Teumman ın kafasını boynunda taşıyarak müzikli bir tören ile Ninive ye giriş yapmıştır(piepkorn, 1933: 73). Bu metnin görsel anlatımı Ninive Güneybatı Sarayı nda gösterilmiştir (Layard, 1853: plt. 18)(çizim 1). Danuna ve kardeşi altlı üstlü iki sahnede boyunlarında kesilmiş kafalarla görülmektedir(bonatz, 2004: 96). Çizim 1: Gambulu Kralının Teumman ın kafası ile Ninive ye girmesi.(richard David Barnett, Bleibtreu, & Turner, 1998: plt. 304)

7 Çizim 2: Asurbanipal ve Eşi Aşşur-şarrat Ziyafet Sahnesi (Perrot, 1884: fig. 106, 107). Teumman ın kesik kafası, son olarak Ninive Kuzey Sarayı SI odasında yer alan kabartmada kralın eşi ile birlikte yaptığı ziyafet töreninde ağaca asılı bir şekilde görülür(gadd, 1936: lev. 43; Perrot, 1884: fig. 106, 107)(çizim 2). Kabartmada asma çardağı altında sedire uzanmış kral ve karşısında tahtta oturan kraliçe yer alır. Kazanılmış Til Tuba Savaşı nı vurgular şekilde kralın arkasında bir masada, krala ait silahlar bulunmaktadır. Müzisyenler ve hizmetçiler eşliğinde yapılan törende kral ve kraliçe ellerinde içki kadehleri tutarlar DEĞERLENDİRME VE SONUÇ Asur saray kabartmaları, genellikle savaşla ilgili görsel sunuları içerir. Düşman askerlerinin kafalarının kesilmesi, bu kesik kafaların askerlerce taşınması ve sayılması Asur un geleneksel sanatı içerisinde bilinen bir özelliğidir. III. Tiglatpleser(MÖ ) zamanında, bir Asurlu asker, kafalarını kestiği ve yakaladığı bir soyluyla kralın huzuruna çıkmaktadır(r. D. Barnett & Falkner, 1962: lev. LIX). Bu sahnedeki gibi soyluların kafasını kesen de, Teumman ın kafasını kesen de sıradan askerlerdir. Teumman ın damadının bir Asurlu askere söylediği kafamı kes ve büyük bir üne kavuş demesinden ve III. Tiglatpleser in huzurundaki askerden anlaşılacağı gibi kahramanlık yapanlar hem büyük bir üne kavuşacak, hem de kralın huzuruna çıkmaya layık biri olacaktı. Bu sanatsal anlatım, sadece düşmanlara gözdağı değil, aynı zamanda Asur askerlerine de bir motive niteliğindedir. Resmin, hikâyesi ile birlikte anlatımı, Mısır Sanatı nda görülen bir özelliktir(edgerton & Wilson, 1936: plt ). Mısır üzerinde güçlü bir egemenlik kurmuş olan(saggs, 1984: 105, 106; Sevin, 2011: 414, 415) okuma yazma da bilen Asurbanipal(Baysal, 2018: 469; Lerner, 2007: 12), bu Mısır geleneğini Asur Sanatı na taşımış olabilir(collins, 2006: 6, 7). Asurbanipal ın Elam Kralı Teumman a reva gördüğü bu uygulamanın dayanağı, yine Teumman a atfedilen bir metinde, Teumman ın Nineve ye geleceğini ve burada akşam yemeği yiyeceğini söylediği düşmanca bir sözle ilgilidir. Tabletin devamında Asurbanipal, Tanrıça İştar a yaptığı duada Sana ibadet etmeye geldim; Teumman neden üzerime düşüyor? (SAA ), diyerek savaşın suçlusu olarak Teumman ı göstermektedir. Tablette, Prizma Metinlerinde, Asur duvar kabartmalarında anlatılan bu büyük savaşın sonunda Kral, eşiyle birlikte bir zafer kutlaması yapmıştır. Asur Saray Kabartmaları nda, ilk kez bir kral, savaş sonrası ziyafeti gösteren bir sahnede gösterilmiştir. II. Sargon 2 ve 7 numaralı

8 odalarda zafer sonrası ziyafetleri gösteren sahneler olsa da, bu sahnelerde kral görülmemektedir(botta & Flandin, 1849: lev , ). Mezopotamya Sanatı nda, zafer sonrası verilen ziyafet kutlamaları erken dönemlerden beri bilinmektedir. Erken Hanedanlık Dönemi ne ait ( MÖ ) "Ur Standardı" diye adlandırılan eser üzerinde ziyafet şöleni ile askeri zafer ilişkisi görülür. (Woolley, 1934: plt 91). Eserin arka ve ön sahnelerinde farklı olaylar anlatılmaktadır. Bir tarafında kralın askerî başarısı gösterilirken, eserin diğer tarafında bu askeri başarının sonucu olarak ziyafet şöleni gösterilmektedir. Gösterilen ziyafet şöleni, Kral Asurbanibal(MÖ ) ve eşinin olduğu sahnedeki gibi müzik eşliğinde yapılmaktadır. Yeni Asur Devleti nin çağdaşı, Geç Hitit ve Urartu Uygarlıkları nda da kral ve kraliçe olabilecek figürlerin yer aldığı ziyafet sahneleri görülür. Malatya Ortostatı üzerinde yer alan çift muhtemelen kral ve kraliçedir(orthmann, 1971: Malatya B/3). Solda arkalıklı sandalyede oturan sakalsız erkek betimi kralı, sağdaki arkalıksız iskemlede oturan kadın betimi de kraliçeyi gösterir. Kadın ve erkek arasındaki bu statü farklılığı Asurbanipal ın ziyafet sahnesinde de belirgindir. Bir Urartu kemeri üzerinde yer alan ziyafet sahnesinde de karşılıklı oturan figürler kral ve kraliçeyi gösteriyor olabilir(çavuşoğlu, 2014: 43; Taşyürek, 1975: fig. 4, res. 21). Fakat Urartu ve Geç Hitit Sanatı nda yer alan ziyafet sahnelerinin, zafer sonrası yapılıp yapılmadığı bilinmemektedir. Sonuç olarak Mısır Sanatı ndan Asur Sanatı na geçmiş olan hikayeli görsel anlatım, Asur İmparatorluk Dönemi nde Asurbanipal tarafından birçok kabartmada kullanılmıştır. Savaşın görsel anlatımının yazılarla desteklenmesi, belki de yazılı ya da görsel anlatımın tek başına yetersiz olmasından kaynaklanmaktadır. Tüm bu savaş ile ilgili olaylar örgüsünün sonucunda Teumman ın kesik başı ağaca asılarak bir ziyafet düzenlenmiştir. Kral, betimlenen ziyafet sahnesinde, kutlamayı komutanlar yerine eşiyle yapmaktadır. Ayrıca kralın, taht yerine bir kline üzerinde yarı yatar şekildeki rahat tavrı ve asma gölgesinde eşiyle birlikte, müzisyenler eşliğinde saray bahçesindeki bu huzurlu ortamı, belki de tüm Asur Devleti ni kapsayacak huzur ortamının oluştuğunu gösteriyor olabilir. 598 KAYNAKLAR Barnett, R. D., Bleibtreu, E., & Turner, G. E. (1998). Sculptures from the Southwest Palace of Sennacherib at Nineveh: British Museum Press. Barnett, R. D., & Falkner, M. (1962). The Sculptures of Assur-Nasir-Apli II ( BC) Tiglath-Pileser III ( BC) Esarhaddon ( BC) from the Central and South- West Palaces at Nimrud. London: The Trustees of the British Museum. Baysal, A. S. (2018). Mezopotamya Astrolojisinin Doğuşu Gelişimi ve Kaynakları. Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, 6(65), Bonatz, D. (2004). Ashurbanipal's headhunt: An anthropological perspective. Iraq, 66, Botta, P. E., & Flandin, M. E. (1849). Monument de Ninive découvert et décrit par M.P.E. Botta; mesuré et dessiné par M.E. Flandin. Paris: Imprimerie Nationale. Carter, E., & Stolper, M. W. (1984). Elam: surveys of political history and archaeology (Vol. 25): Univ of California Press.

9 Collins, P. (2006). The development of the individual enemy in Assyrian art. Source: Notes in the History of Art, 25(3), 1-8. Çavuşoğlu, R. (2014). Urartu Kemerleri/Urartu Belts. İstanbul: Mas Matbaası. Edgerton, W. F., & Wilson, J. A. (1936). Historical Records of Ramses III: The Texts in Medinet Habu, Volumes I and II: University of Chicago Press. Gadd, C. J. (1936). The stones of Assyria. London: Chatto and Windus, 127. Gerardi, P. (1988). Epigraphs and Assyrian Palace Reliefs: The Development of the Epigraphic Text. Journal of Cuneiform studies, Vol No. 1, Lambert, W. G. (1957). Two Texts from the Early Part of the Reign of Ashurbanipal. Archiv für Orientforschung, 18, Layard, A. H. (1853). Monuments of Niniveh (Vol. 2). London: John Murray. Lerner, F. A. (2007). Kütüphanelerin Hikâyesi: Yazının Bulunuşundan Bilgisayar Çağına: Bileşim Yayıncılık. Nadali, D. (2007). Ashurbanipal against Elam: Figurative patterns and architectural location of the Elamite wars. Historiae(4), Oates, J. (2004). Babil (F. Çizmeli, Trans.). Ankara: Arkadaş. Orthmann, W. (1971). Untersuchungen zur späthethitischen Kunst: Habelt. Paterson, A. (1912). Assyrian Sculptures: Palace of Sinacherib: Plates and Ground-plan of the Palace: Martinus Nijhoff. Perrot, G. (1884). A History of Art in Chaldea & Assyria: From French of Georges Perrot... and Charles Chipiez (Vol. 1): Chapman and Hall. Piepkorn, A. C. (1933). Historical Prism Inscriptions of Ashurbanipal: Editions E, B [1-5 Subscript], D, and K: University of Chicago Press. Reade, J. E. (1979). Assyrian Arcthitectual Decoration: Techniques and Subject-Matter. Baghdader Mitteilungen, 10, Russell, J. M. (1999). The Writing on the Wall: Studies in the architectural context of Late Assyrian palace inscriptions (Vol. 9): Eisenbrauns. Saggs, H. W. F. (1984). The might that was Assyria: Sidgwick & Jackson. Sevin, V. (2011). Assur İmparatorluğu. In N. Karul (Ed.), Arkeo Atlas (Özel Sayı) (pp ). Taşyürek, O. A. (1975). Adana Bölge Müsesindeki Urartu Kemerleri- The Urartian Belts in the Adana Regional Museum. Ankara: Adana Eski Eserleri Sevenler Derneği Yayınları Van De Mieroop, M., & Gül, S. (2006). Antık Yakındoğu'nun tarihi: İÖ : Dost Kitabevi. Walker, D. A. (1888). The Assyrian King, Ašurbanipal. The Old Testament Student, 8(2),

10 Weidner, E. F. (1932). Assyrische Beschreibungen der Kriegs-Reliefs Aššurbânaplis. Archiv für Orientforschung, 8, Woolley, C. L. (1934). Ur excavations. Vol. II: The Royal Cemetery. 600