OKALİPTÜS KRAFT HAMURLARININ OCE VE CE KADEMELERİ İLE ÖN AĞARTILMASI ÖZET

Transkript

1 III. Ulusal Karadeniz Ormancılık Kongresi Mayıs 2010 Cilt: V Sayfa: OKALİPTÜS KRAFT HAMURLARININ OCE VE CE KADEMELERİ İLE ÖN AĞARTILMASI Evren ERSOY KALYONCU 1, Hüseyin KIRCI 1, Emrah PEŞMAN 2 1 Karadeniz Teknik Üniversitesi, Orman Fakültesi, Orman Endüstri Mühendisliği, Trabzon, eersoy@ktu.edu.tr, hkirci@ktu.edu.tr 2 Artvin Çoruh Üniversitesi, Orman Fakültesi, Orman Endüstrisi Mühendisliği, epn350@gmail.com ÖZET Son yıllarda kağıt hamuru endüstrisi için hızla artan hammadde talebi mevcuttur. Hammadde olarak alternatif kaynaklar değerlendirilmektedir. Bu amaçla gerek atık kağıtlar gerek de her yıl yenilenebilen ya da hızlı büyüyen türler önem kazanmıştır. Çoğu kimyasal hamurlar üstün kalite özellikleri açısından yaygın olarak kraft tekniği ile üretilmektedir. Bu çalışmada hızlı büyüyen bir tür olan okaliptüsten elde edilen kraft hamurunun ön ağartması kullanılmıştır. Elementel klor oldukça etkili, seçici ve ucuz bir ağartma ajanı olduğundan uzun yıllardır kağıt hamurunun ağartılmasında kullanılmıştır. Klorun ligninle reaksiyonu sonucu çevresel yönden istenmeyen klorlu organikler oluşmaktadır. Ağartma dizininin ilk kademesinde hamurdaki lignin miktarını azaltmak böylece bir sonraki kademede kullanılan klor ile oluşabilecek klorlu organik miktarını bir ölçüde azaltmak mümkündür. Ayrıca ilk kademe olarak kullanılan oksijen delignifikasyonu ile hamurdaki kalıntı lignin oranını büyük oranda düşürmek mümkün olmaktadır. Bu çalışmada okaliptus kraft hamurlarına CE ve OCE ağartma kademeleri uygulanmış, her bir kademeye ait hamur özellikleri kıyaslanmış ve ilk kademe olarak oksijen delignifikasyonu uygulamasının hamur parlaklığı, hamur kalitesi ve ağartmada kimyasal madde tasarrufu üzerindeki etkisi irdelenmiştir. Anahtar Kelimeler: Ağartma, Klor, Oksijen, Okaliptüs, Kraft hamuru PREBLEACHING OF EUCALYPTUS KRAFT PULP WITH OCE AND CE STAGES ABSTRACT In recent years, increases in raw material demand have been existed for pulp and paper industry. So, alternative resources are being evaluated. Waste papers, renewable or fast growing species became important as raw material. Most chemical pulps are producing by kraft techniques. In this study prebleaching of eucalyptus kraft pulp was investigated. Due to its good bleaching selectivitiness and low costs, elemental chlorine used pulp bleaching for many years. The reactions of chlorine with lignin have led to form undesirable chlorinated organic compounds. It is possible to decrease the lignin content of pulp at the first stages of the bleaching sequences. Therefore it is possible to decrease the chlorine usage at the other stages and chlorinated organic compounds. In this study CE and OCE stages were applied to eucalyptus kraft pulp. Pulp properties of each stage were compared and also the effects on the pulp brightness, pulp quality and saving bleaching chemical charge was explicated by using oxygen delignification at the first stage. Key Words: Bleaching, Chlorine, Oxygen, Eucalyptus, Kraft pulping 1. GİRİŞ Son yıllarda dünya çapında kağıt tüketimi giderek artmaktadır. Sınırlı odun kaynaklarına sahip çoğu ülkede kağıt ve kağıt hamuru endüstrisi için hızla artan bir hammadde talebi söz konusudur. Her yıl yenilenebilen ya da hızlı büyüyen türler hammadde olarak önem kazanmaya başlamıştır. Bu yüzden hızlı büyüyen bir tür olan 1943

2 okaliptüs, kağıt hamuru sektörü için oldukça önemli bir hale gelmiştir. Okaliptüsün hammadde olarak kullanımı 2003 yılında 8 milyon ton iken 2015 yılında 14 milyon tona ulaşacağı tahmin edilmektedir (Jaako, 2004). Okaliptüsün ülkemizde de yaygın bir yetişme alanı vardır. Bu durum hammadde sıkıntısı çeken ülkemiz için bir çözüm önerisi olarak düşünülmelidir. Çoğu kimyasal hamurlar üstün kalite özelliklerine sahip olması açısından yaygın olarak kraft tekniği ile üretilmektedir. Kağıt hamurunun rengini koyulaştırıcı maddelerin değişik kimyasal maddeler kullanılarak renklerinin açılması veya bu maddelerin hamurdan uzaklaştırılması işlemine ağartma denir. Dünya çapında ağartılmış okaliptüs kraft hamurları, temizlik ve yazı-baskı kağıdı olarak yaygın şekilde kullanılmaktadır (Colodette ve ark., 2008). Kraft pişirmesi esnasında odundaki ligninin büyük bir kısmı uzaklaştırılsa da temiz ve açık renkli bir hamur elde etmek için ağartma işleminin uygulanması gerekmektedir. Tek bir ağartıcı selülozu bozundurmadan hamurda kalan tüm kimyasal yapıları oksitleyebilecek yetenekte değildir. Bu yüzden kağıt hamurunun ağartılması için bir çok kademe gerekmektedir. Çok kademeli ağartma sırasında hamurdaki lignini oksitlemek, çözmek ve hamur rengini açmak gibi bir takım kimyasal maddelerin kullanımına gerek duyulmaktadır. Bu kimyasal maddelerden klor kullanılan en eski ağartıcıdır. Çoğunlukla ligninin aromatik halkasının çifte bağı ile reaksiyona giren klor, seçici bir oksidasyon maddesidir li yıllarda ise oksijenin ağartma potansiyeli keşfedilerek yaygın olarak kullanılmaya başlanmıştır. Oksijen delignifikasyonu ile hamurdaki kalıntı lignin oranı yarı yarıya azaltılabilmektedir. Oksijen delignifikasyonu, alkali ortamda oksijen kullanılarak ağartılmamış hamurdaki kalıntı lignin fraksiyonunu uzaklaştırmak olarak tanımlanabilir. Bu işlem basınç altında yürütülmekte olup normalde hamurdaki ligninin %35-50 si uzaklaştırılır (McDonough (1995); Gullichsen ve Fogelholm (1999); Bajpai (2005); Sixta (2006)). Pişirme işlemi ile kalıntı lignin içeriği çok düşük olan hamur üretimi yönündeki çabalar yoğun karbonhidrat degradasyonuna neden olduğu için elverişli değildir. Sağlam ve kaliteli bir hamur üretimi için pişirme işlemi ile belli oranda kalıntı lignin içeren yüksek viskoziteli hamurlar elde edilir. Daha sonra hamurda kalan lignin ağartma işlemi ile daha seçici kimyasal maddeler kullanılarak uzaklaştırılır. Bu amaçla ilk kademesinde moleküler klorürün (Cl 2 ) bulunduğu ağartma işlemi oldukça yaygın şekilde kullanılmıştır. Ancak klorun ligninle reaksiyonuyla çevresel yönden sorun teşkil eden klorlanmış organikler oluştuğu için, son zamanlarda ağartma öncesinde oksijen delignifikasyonu uygulanarak hamurdaki kalıntı lignin miktarının azaltılması yoluna gidilmektedir (Dahl (1999); Leithe- Eriksen (2001)). Oksijenin düşük maliyetli bir oksidasyon maddesi olması ve bu kademeden çıkan atık suların korozyon yapıcı bileşik içermemesi nedeniyle doğrudan çözelti geri kazanma sistemine gönderilebilmesi, oksijen delignifikasyonunun birçok fabrika tarafından kolaylıkla benimsenmesine yol açmıştır (Nelson (1998); Kiviaho (1995)). Oksijen delignifikasyonu işleminde hamurdaki kalıntı lignin, oksijen varlığında alkali tarafından uzaklaştırılır (Gullichsen, 1999). Üniversitemiz laboratuarında yaptığımız çalışma kapsamında, okaliptüs (Eucalyptus camaldulensis) kraft hamurlarına OCE ve CE olmak üzere iki farklı ön ağartma dizini uygulanmıştır. Elde edilen bulgulara dayanılarak ağartmanın başlangıcında kullanılan oksijen delignifikasyonun işlemin seçiciliği, hamur kalitesi, parlaklık ve klor tüketiminin azaltılması üzerine etkisi incelenmiştir. 1944

3 2. YÖNTEM 2.1. Hammadde Hızlı gelişen bir ağaç türü olan okaliptüs, kısa lif kaynağı olarak giderek daha önemli bir hale gelmiştir. Plantasyonu yapıldığında uygun yetiştirme koşullarında birim alanda yüksek miktarda biyokütle vermesi, ılımlı büyüme koşulları ve üretilen hamurun kaliteli hamur özelliklerine sahip olması bir hammadde olarak her dem yeşil olan bu ağaç türünün popülaritesini arttırmıştır (Kordsachia ve ark., 1992) Okaliptüsün bilinen 600 türü var olmakla birlikte kağıt hamuru üretimi açısından plantasyonu yapılan tür sayısı bir düzineyi geçmez. Kolayca hibritleşebilen okaliptüs kimyasal yapısı ve lif morfolojisi açısında kağıt hamuru üretimine elverişli bir türdür (Khristova ve ark., 2005) Bu çalışmada okaliptüsün Eucalyptus Camaldulensis türü hammadde olarak kullanılmış, ağaçtan bloklar kesilmiştir. Normal oda koşullarında hava kurusu ağırlığına kadar kurutulan bloklar 20 mm kalınlığında diskler halinde dilimlenerek kabuları soyulmuş ve el aletleri ile birlikte 2-3 mm kalınlığında yongalanmıştır Okaliptüs Kraft Hamurunun Üretimi Pişirme işlemleri 15 lt kapasiteli, 25 kg/cm 2 basınca dayanıklı, otomatik ısı kontrollü, elektrikle ısıtılan ve dakikada iki kez devir yapan laboratuar tipi döner kazanda gerçekleştirilmiştir. Kazanı doldurma ve boşaltma işlemi elle yapılmış olup her bir deney için 700 gr tam kuru yonga kullanılarak aynı pişirme koşulları altında iki farklı pişirme işlemi gerçekleştirilmiştir. Elde edilen hamurlar laboratuar tipi standart hamur disintegratörü kullanılarak liflere ayrılmış ve elenmiştir. Hamur rutubeti TAPPI 210 cm-86 standart metoduna göre belirlenmiş, bu şekilde elek verimi, elek artığı tespit edilmiştir. Hamurların viskozitesi SCAN-CM 15:88, kappa numarası TAPPI T 236 cm-85 parlaklık değeri ISO 2470 standardına göre belirlenmiştir. Pişirme işlemi okaliptüs (Eucalyptus camaldulensis) odunu yongalarının çözelti/yonga oranı 4/1 olacak şekilde tutularak %16 aktif alkali, %30 sülfidite ile 170 C sıcaklık ve 120 dakika sürede yapılmıştır. Verimi %43,26 olarak üretilen hamurların ortalama viskozite değeri 873,15 cm 3 /g, kappa numarası ise 30,24 olarak tespit edilmiştir. Pişirmedeki elek artığı %0,63 olarak hesaplanırken ortalama alkali tüketimi %62,08 olarak tespit edilmiştir Ağartma Elde edilen okaliptüs kraft hamuruna OCE ve CE olmak üzere iki farklı ağartma dizini uygulanmıştır. Klorlanmış fenolik maddelerin tam olarak çözünebilmeleri, alkali ekstraksiyonu sonucu meydana geldiği için klorlama (C) ve alkali (E) kademelerini birbirini tamamlayan iki kademe olarak ele almak yerinde olur (Bostancı, 1987). Bu çalışmada okaliptüs kraft hamuruna CE ağartması öncesinde uygulanan oksijen delignifikasyonunun (O) etkisini araştırmak amaçlanmıştır. Ağartma dizinlerine ait uygulama koşulları Tablo 1 deki gibidir. Oksijen delignifikasyonunun (O) sıcaklığı ±2 C ayarlanabilen reaktörde orta konsantrasyonda (%12) gerçekleştirilmiştir. Oksijen delignifikasyonu esnasında selülozun çözeltide meydana gelen radikaller tarafından bozunmasını ve katalitik ayrışmasını önlemek amacıyla magnezyum sülfat ilave edilmiştir (Linden ve Ohman, 1997). Klor (C) ve alkali (E) ağartma kademeleri ise polietilen torbalar içerisinde sıcaklığı ayarlanabilir termostatlı su banyosunda yapılmıştır. Gerekli klor miktarının hesaplanmasında kullanılan kappa faktörü 0,18 olarak alınmıştır (Gullichsen ve Fogelholm, 1999). 1945

4 Çizelge 1. OCE ve CE ağartma dizinlerine ait uygulama koşulları Sembol Oksijen Kimyasal miktarı, % Reaksiyon Sıcaklık, Basıncı, (g/100g hamur) süresi, dk C kg/cm 2 Konsantrasyon, % OCE O 7 NaOH : 2, MgSO 4 : 0,20 C - Cl 2 (Aktif klor) : 2, E - NaOH : 0, C - Cl 2 (Aktif klor) : 5, CE E - NaOH : 1, Her bir ağartma kademesinin ardından kağıt hamurlarına uygulanan analiz yöntemlerinden hamur viskozitesi SCAN-C 15:88, kappa numarası TAPPI T 236 om-85 ve parlaklık değeri ISO 2470 standardına göre belirlenmiştir Klorlu suyun hazırlanması ve aktif klor içeriğinin belirlenmesi Okaliptüs kraft hamurlarının OCE ve CE ağartma dizinlerinin C kademesinde kullanılan klorlu su, iyi kalitede çamaşır suyunun %35 lik HCl çözeltisiyle nötralize edilmesi sırasında ortaya çıkan klorun soğuk suda absorbe edilmesi ile hazırlanmıştır. Klorlu suyun aktif klor miktarı, 0,1 N tiyosülfat çözeltisi ile yapılan iyodimetrik titrasyon yardımı ile belirlenmiştir (Gullichsen ve Fogelholm (1999), Kırcı (2002)). 3. BULGULAR Ağartma dizinin ilk kademeleri, hamurdaki ligninin çıkarılmasında ve nihai hamurda istenen parlaklık değerinin sağlanmasında en büyük görevi üstlenir. Sonraki kademeler ise, hamurdaki fazla ligninin uzaklaştırıldığı, dolayısıyla parlaklığın yüksek seviyeye ulaştırıldığı kademelerdir. Bu nedenle ön ağartmada parlaklık artışından ziyade delignifikasyon ve seçicilik üzerinde yoğunlaşmak daha doğru bir yaklaşım olacaktır. Tablo 2 de okaliptüs kraft hamurlarına uygulanan OCE ve CE kademeleri sonrasında hamurlar özelliklerinde oluşan değişimler ayrıca delignifikasyon derecesi, bağıl bozunma ve seçicilik değerleri yer almaktadır. Okaliptüs kraft hamurunun ağartılmasında ilk kademe olarak oksijen delignifikasyonunun (O) kullanılması ile yalnızca %8,6 lık viskozite kaybına karşın %55,85 oranında delignifikasyon başarısına erişilmiştir. Oksijen delignifikasyonu ile hamurun kappa numarası 13,4 e kadar düşürülebildiğinden bunu takip eden klorlama kademesinde kappa faktörü 0,18 alındığında hamura oranla %2,4 aktif klor gerekli olmuştur. Sonuçta klorlama ve alkali ekstraksiyonu sonrasında kapa numarası 4,5 e düşürülebilmiştir. 1946

5 Çizelge 2. OCE ve CE ağartma dizinlerine ait hamur özellikleri Sembol Son Kappa Viskozite İşlem Genel Parlaklık ph Numarası cm 3 /g Verimi Verim % ISO % % OCE CE Delig. Der. % Bağıl Bozunma (Δη/ΔK) Seçicilik (Sx10-4 ) Hamur 11,50 30,24 873,15 43,26 43,26 17, O 10,56 13,35 797,88 95,43 41,28 39,02 55,85 4,46 20,86 C 3,50 5,50 706,52 95,60 39,46 54,67 81,81 6,73 12,14 E 12,16 4,49 679,72 97,12 38,32 59,53 85,15 7,51 10,45 Hamur 11,50 30,24 873,15 43,26 43,26 17, C 3,80 10,41 772,81 94,10 40,70 28,73 65,57 5,06 17,76 E 11,66 6,66 737,91 96,60 39,32 34,76 77,98 5,73 14,93 Diğer taraftan yalnızca klorlama uygulandığında gerekli klor miktarı %5,44 olarak hesaplanmış olup bunu takiben uygulanan alkali ekstraksiyonu ile hamurun kappa numarası 6,7 ye düşürülmüştür. Şekil 1 de OCE ve CE ağartma dizini boyunca elde edilebilen kappa numarası aralıkları (delignifikasyon seyri) gösterilmiştir. Şekilden görülebileceği gibi delignifikasyon performansı OCE dizininde daha iyi olup CE dizinine göre kappa numarası 1,2 birim daha düşük hamurlar üretilmiştir. Bunun nedeni, oksijen delignifikasyonunun lignin molekülünü oksidasyonu ve parçalamasının yanında, hamurda olabilecek ağartma kimyasallarını tüketen maddeleri yıkamış olmasına bağlanmıştır. Çünkü oksijen delignifikasyonu ile hamurda klor tüketiminde önemli oranda azalma olmasının yanı sıra %85 oranında delignifikasyona erişilmiştir. Oysa CE sonrasında delignifikasyon %78 de kalmıştır. Şekil 1. OCE ve CE ağartma dizinlerinin hamurun kappa numarasına etkisi Şekil 2 de OCE ve CE ağartma dizinlerinin hamurun viskozitesi üzerine etkisi gösterilmiştir. Her iki grafikte de ağartma dizini boyunca hamur viskozitesinin azalmakta olduğu açıkça görülmektedir. OCE ağartma dizininde oksijen delignifikasyonu sonrasında hamurda %8,6 lık bir viskozite kaybı olurken, bağıl bozunma 4,46 ve reaksiyon seçiciliği de 20,9 olarak hesaplanmıştır. Bunu takiben daha az klor ve alkali ile uygulanan C ve E kademelerinde viskozite kaybı %22 lere ulaşırken bağıl bozunma 7,5 lere tırmanmış, 1947

6 reaksiyondaki seçicilik ise 10,5 e düşmüştür. Oysa CE dizininin sonrasındaki viskozite kaybı %15,5 düzeyinde kalırken, bağıl bozunma derecesi 5,7 olmuş, seçicilik ise 14,9 olarak hesaplanmıştır. Görüldüğü gibi ön ağartmada CE yerine OCE dizini kullanıldığında hammaddedeki kimyasal bozunma daha fazla olmaktadır. Dolayısıyla OCE dizini uygulanarak elde edilen hamurun sağlamlık özelliklerinde de bir miktar kaybın olacağını da ifade etmek doğrudur. Bu sonucu, oksijen delignifikasyonunun klor içeren ağartıcılara göre delignifikasyon seçiciliğinin düşük olmasına ve polisakkarit zincirinin oksidatif parçalanmasına yol açtığı gerçeğine bağlamak mümkündür (Dence ve Reeve, 1996). Şekil 2. OCE ve CE ağartma dizinlerinin hamurun viskozitesi üzerine etkisi Ağartma dizini boyunca hamur parlaklığında görülen değişim Şekil 3 de gösterilmiştir. Şekilden görüldüğü gibi OCE ağartmasında ilk kademe olarak kullanılan oksijen delignifikasyonu ile hamurun parlaklığı 17,2 den 39,0 a ulaşırken bunu takip eden C ve E kademeleri sonrasında 59,5 ISO parlaklığı elde edilmiştir. Buna karşın hamurun doğrudan CE dizini ile ağartılması durumunda, son parlaklık 34,8 civarında kalarak OCE dizini ile elde edilen parlaklık değerinin yarısı kadar artış sağlanmıştır. Parlaklık artışının az olması, klorun hamur rengini doğrudan beyazlatmak yerine lignini oksitlemesi ve alkalide çözünür hale getirmesi nedeninden kaynaklanmaktadır. Bu yönü ile klor bir ağartıcıdan çok delignifikasyon maddesi olarak dikkate alınmalıdır. Klor, hamurdaki lignin gibi karbonhidrat olmayan bileşiklerle reaksiyona girerek, onları daha renkli fakat kısmen suda çözünebilir bir yapıya sokmaktadır (Bostancı, 1987). Buna karşın oksijen delignifikasyonu ile ligninin uzaklaştırılması yanında dikkate değer bir parlaklık artışı da elde edilmiş olup, buna reaksiyon ortamında oluşan perhidroksi iyonlarının lignindeki kromoforik grupları oksitleyerek renklerini açması yol açmıştır (Gullichsen ve Fogelholm, 1999) 1948

7 Şekil 3. OCE ve CE ağartma dizinlerinin hamurun parlaklık değerleri üzerine etkisi 4. SONUÇLAR Okaliptüs odunu yongasından kraft yöntemi ile üretilen 30 kappa numaralı hamurun OCE ve CE ağartma dizinleri ile ön ağartılması üzerine gerçekleştirilen bu çalışmada elde edilen sonuçlar aşağıda maddeler halinde verilmiştir. 1. CE ağartması öncesinde uygulanan oksijen delignifikasyonu (O) ile %56 oranında delignifikasyon performansına erişilmektedir. 2. Oksijen delignifikasyonu uygulaması (O) ile bunu takip eden CE ağartma dizininin klorlama kademesinde tüketilen klor miktarını, CE ağartmasına göre %56-60 oranında azaltmak mümkündür. 3. Ağartma işlemi sırasında kullanılan klorun ligninle bağ yapma eğilimi olduğundan fabrika atık sularında toksik özellikli klorlu organik bileşikler oluştuğu gerçeği ile bu maddelerin azaltılması yoluna gidilmiştir. Hamurun başlangıçtaki kalıntı lignin oranını büyük oranda azaltmak, dolayısıyla daha az klorlanmış organik maddeler oluşmasını sağlamak amacıyla klordan önce ilk kademe olarak oksijen kademesinin kullanılması doğru bir karar olacaktır. 4. CE ön ağartmasına göre OCE ön ağartmasının delignifikasyon performansı daha iyidir. OCE dizini ile kapa numarası 4,5 olan hamurlar elde edilmiş olup bu hamurun takip eden diğer ağartma kademeleriyle daha kolay ağartılacağı açıktır. 5. OCE ön ağartmasında uygulanan oksijen delignifikasyonunun kuvvetli oksidatif reaksiyon ortamında polisakkarit zincirinde daha fazla bozunma olmaktadır. Buna bağlı olarak üretilen kağıt hamurunun sağlamlığında da bir miktar bozunma olması beklenmektedir. Dolayısıyla durumun iyileştirmek için oksijen delignifikasyonunun daha ılımlı uygulanması düşünülebilir. 6. Ön ağartma işleminde hedef hamurun renksiz hale getirilmesinden ziyade delignifikasyon işleminin daha baskın olmasıdır. Bu nedenle OCE ve CE ağartma dizinlerinin parlaklık artışı değerleri arasında dikkate değer bir fark görülmekle 1949

8 birlikte bu farkın takip edecek hipoklorit, klordioksit ve peroksit kademeleri ile kapanacağı düşünülmektedir. 7. Birbiri ardına uygulanan klorlama (C) ve alkali ekstraksiyonu (E) kademeleri pişirmenin devamı gibi düşünülmelidir. Ağartma dizinlerinde bu kademelerin uygulanma gerekçesi pahalı kimyasallarla yapılan esas ağartma işlemi öncesinde hamurdaki kalıntı lignin oranını mümkün olduğunca düşürülmesi ağartmanın maliyeti açışından da önemlidir. Dolayısıyla oksijen delignifikasyonu uygulanarak veya alkali ekstraksiyonunun peroksit ve/veya oksijen ile takviye edilerek bu amaca erişmek gerekebilir. 5. KAYNAKLAR Bajpai, P.(2005), Environmentally Being Approaches for Pulp Bleaching, Elsevier Volume1, thapar Center for Industial Research Development Patiala, India. Bostancı, S., Kağıt Hamuru Üretimi ve Ağartma Teknolojisi, KTÜ Orman Fakültesi Yayınları, No: 114/13, Trabzon, Colodette, J.L. Gomide, J.L., Salles, D.V., Brito, A.C.H., Effect of Brownstock Kappa Number on Fiberline Bleached Yield. Proceedings of the 1995 Tappı Pulping Conference, Tappi Pres, Atlanta, Georgia, USA, pp Dahl, O., Evaporation of Acidic Effluent from Kraft Pulp Bleaching Reuse of the Concentrate and Further Processing of the Concentrate, Acedemic Dissertation, Faculty of Technology, Oulu Finland. Dence, C.W.ve Reeve, D.W., (1996), Pulp Bleaching Principles and Practice, Tappi Press Atlanta. Gullichsen, J. ve Fogelholm, C.J.(1999), Chemical Pulping, Papermaking Science and Technology Series, Vol: 6A, Tappi Press, USA. Jaakko Polyry Available at Citied November 29. Khristova, P., Kordsachia, O., Dafaalla,S Alkaline Pulping of Some Eucalypts from Sudan. Bioresource Technology, 97(4), Kırcı, H., Orgonosolv Hamurunun Klorsuz Ağartma Teknikleri ile Ağartılması. K.T.Ü. Araştırma Fonu, Proje Kod no , Trabzon. Kiviaho, I., Kvaerner Pulping, Proc. Int l Non-Chlorine Bleaching Conf., Amelia Island, Florida, Paper2, 2. Kordsachia, O., Wardinger, B., Patt, R., Some Investigation on ASAM Pulping and Chlorine Free Bleaching of Eucalyptus from Spain, Holz Roh-Wekst. 50, p Leithe-Eriksen, R., Pulp Bleaching Around the Baltic Sea, Progress Report for Greenpeace International, Gothenburg Sweeden, pp. 24. Linden, J. ve Ohman, L.O., Redox Stabilization of Iron and Manganese in the II Oxidation State by Magnesium Precipitates and Some Anionic Polymers, J. Pulp Paper Sci. 23(5): J193-J199. McDonough, T.J., Recent Advances in Bleaching Chemical Pulp Manufacturing Technology Part1: Extended Delignification, Oxygen Delignification, Enzyme Applications, and ECF and TCF Bleaching, Tappi J., 78(3), 1995, Nelson, P.J., Elemental Chlorine Free (ECF) and Totally Chlorine Free (TCF) Bleaching of Pulps, in Environmentally Friendly Technologies for the Pulp and Paper Industry by Young, R.A. ve Akthar, M., John Wiley & Sons. Inc., USA, Sixta, H.(2006),. Handbook of Pulp, Wiley-VCH, Weinheim. 1950