Buğ dayda Uygulanan Tarım Politikalarının Yoksulluk Üzerine Etkileri: Trakya Bölgesi Örneğ i

Transkript

1 Buğ dayda Uygulanan Tarım Politikalarının Yoksulluk Üzerine Etkileri: Trakya Bölgesi Örneğ i Sema KONYALI1 skonyali@nku.edu.tr Okan GAYTANCIOĞLU2 ogaytancioglu@nku.edu.tr 1Dr., Namık Kemal Üniversitesi Ziraat Fakültesi Tarım Ekonomisi Bölümü TEKİRDAĞ 2 Doç.Dr., Namık Kemal Üniversitesi Ziraat Fakültesi Tarım Ekonomisi Bölümü TEKİRDAĞ Özet Trakya Bölgesi tarım ve tarıma dayalı sanayi sektörlerinin yoğunlaştığı önemli bir bölgedir. Yıllara göre değişmekle birlikte, Türkiye de üretilen buğdayın % i Trakya bölgesine aittir. Ancak, Türkiye nin en önemli tarımsal bölgelerinden biri olan Trakya Bölgesi, buğdayda uygulanan tarım politikalarından olumsuz yönde etkilenmiştir. Buğday üretiminde kullanılan girdi fiyatlarındaki artış, üreticileri zor durumda bırakmıştır. Özellikle buğday tarımında yoğun olarak kullanılan önemli girdilerden olan gübre fiyatının bir önceki yıla (2010 yılı) göre %42 oranında artmasına karşılık, buğday fiyatı %10 artmıştır. Gübre fiyatlarındaki yüksek artış, çiftçinin ekonomik olarak erimesine, zaman zaman gübre kullanımını azaltmasına neden olmaktadır. Bu durum verim miktarında azalmalara neden olarak, çiftçiyi ekonomik bakımdan zora sokmaktadır. Çiftçi eline geçen fiyatlar azalmakta, bu da çiftçilerin giderek yoksullaşmasına neden olmaktadır. Bölgedeki nüfusun büyük bir bölümünün tarımsal üretimde olmasına rağmen tarımdan elde edilen gelirin giderek küçülmesi tarımsal üretimdeki genç nüfusun sanayi bölgelerine doğru kaymasına ve dolayısıyla da emek gücünün tarımdan sanayiye geçmesine neden olmaktadır. Son yıllarda sanayi bölgeleri olan Çorlu ve Çerkezköy ilçelerinin nüfus oranlarının giderek artması buna en iyi örnektir. Bu araştırmada, Türkiye de buğdayda uygulanan tarım politikaları incelenmiş ve uygulanan politikaların Trakya tarımında yarattığı yoksulluk üzerindeki etkileri değerlendirilmiştir. Araştırma sonucunda ise ortaya çıkan sorunlara çözüm önerileri getirilerek, bölgenin sosyo-ekonomik gelişimine katkılar yapılmasına çalışılmıştır. Anahtar Kelimeler: Buğday, Tarım Politikaları, Yoksulluk, Trakya Bölgesi The Agricultural Policies Applied for Wheat Effects on Poverty: Case of Thrace Region Abstract Thrace Region is an important region which is concentrated in agriculture and agro-industrial sectors. By year, wheat production of % in Thrace Region belongs to Turkey production. However, Thrace Region which is the most important agricultural region in Turkey, affected by the agricultural policies adversely. Increase in input prices which used in wheat production affected producers negatively. Especially, fertilizer which is used in wheat agriculture intensively, its prices increased by 42% in the previous year (2010), according to wheat price has increased 10%. Highest increase in fertilizer prices lead producers economically melt and reduce their fertilizer using. This situation caused a decrease in the amount of yield and put the producer economically difficult. Farmer prices decrease and this leads to farmers going impoverishment. Although a large proportion of the population in agricultural production, thus leads to the reduction of the income from agriculture, shift towards industrial regions of young population in agricultural population and through the labor force from agriculture to industry. The best example of this, in the recent years, the rate of population has been increased in the districts of Çorlu and Çerkezköy which are the industrial zones. In this study, the agricultural policies applied for wheat in Turkey were examined and by the applied policies the effects of poverty in Thrace agriculture were evaluated. As a result of this research, by the suggestions were presented for appearing problems, studied to make contributions to socio-economic development of the region. Keywords: Wheat, Agricultural Policies, Poverty, Thrace Region 1. G iriş Tarım ülke halkının beslenmesi için gerekli besin maddelerini sağlama görevini yüklenmiştir. Her ülke, beslenme açısından önemli ürünlerde kendine asgari bir yeterlilik derecesi sağlama gayreti içerisindedir. Kendine yeterliliğin sağlanabilmesi, ürün fazlalığı verilmeden yurtiçi arzın gereksinimi karşılamasını gerektirir (Eraktan, 2011). Dünya nın ve Türkiye nin neredeyse her bölümünde üretimi yapılan buğday; gerek çok büyük üretici kitlesini ilgilendirmesi, gerekse insanların temel gıdası olan ekmeğin hammaddesini oluşturması bakımından oldukça önemli bir üründür (Kızılaslan, 2004). Trakya Bölgesi Türkiye nin önemli tarım bölgelerinden birisidir. Bölgede tarımı yapılan en önemli ürünler buğday, ayçiçeği ve çeltiktir. Buğday insan beslenmesi açısından taşıdığı önem dolayısı ile tarla ürünleri içerisinde ekiliş alanı ve üretim miktarı bakımından ilk sırada yer almaktadır. Trakya Bölgesi nde 2010 yılında buğday yaklaşık olarak ha alanda ekilmiş, 2,1 milyon ton civarında üretilmiş ve dekardan alınan ortalama verim de 422 kg olarak gerçekleşmiştir. Destekleme programlan Toprak Mahsulleri Ofisince gerçekleştirilm ece, üreticiler iç ve dış piyasalardaki olumsuz 76

2 Tarım, Yoksulluk ve Kalkınma gelişmelerden korunmaya çalışılmaktadır. Ancak buğdayda uygulanan destekleme sistemi daha çok fiyat ve müdahale alımları kapsamında Devlet kuramlarını (TMO, vb.) kullanarak pazar oluşturmaya yönelik uygulanmıştır. Destekleme politikası araçları olarak en çok uygulanan fiyat ve müdahale alımı programları kapsamında yurtiçi buğday fiyatları çoğunlukla dünya fiyatlarının üzerinde belirlenmiş, bu da tüketici harcamalarının yanında, bütçe ve kaynak kullanımını olumsuz yönde etkilemiştir. Ancak, 2001 yılından itibaren fiyat yoluyla yapılan destekleme alımlarına son verilmiş ve TMO kendi alım fiyatlarını ilan ederek alım yapmıştır. Dünyada 2000 yılından itibaren buğday fiyatları giderek artmaktadır. Ancak ülkemizde buğdayda kullanılan girdi fiyatlarındaki artış, buğday fiyatının önüne geçmiştir. Artan girdi fiyatlarıyla beraber üreticilerin girdi kullanımı azalmış ve verimde son yıllarda önemli miktarlarda azalmalar olmuştur. Bu durum, çiftçileri ekonomik bakımdan zora sokmuştur. Çiftçilerin satın alma gücü azalmış, bu da çiftçilerin giderek yoksullaşmasına neden olmuştur. Çiftçiler çok sevdikleri tarımdan giderek vazgeçmeye başlamış ve sanayinin yoğun olduğu yerlere (Çerkezköy, Çorlu vb.) göç etmişlerdir. Göç ettikleri yerlerde ise nüfus yoğunluğu yaşanmaktadır. Tüm bu sorunların temelinde uygulanan tarım politikalarının yetersiz kalması gelmektedir. Bu araştırmada, Türkiye de buğdayda uygulanan tarım politikalarının Trakya tarımında yarattığı yoksulluk üzerine etkileri belirlenmiş ve bölgenin sosyo-ekonomik gelişimine katkı sağlayabilecek çözüm önerileri ortaya konulmuştur. 2. T ra k y a B ölgesi n d e B uğday T a rım ı ve T icareti 2.1. T ra k y a bölgesi b u ğ d ay ekiliş, ü re tim ve verim i Trakya Bölgesi nde iklim ve toprak koşulları birçok ürünün yetiştirilmesi açısından uygun olmasına rağmen yaygın ve ekonomik anlamda üretimi yapılan ürünler arasında, ekim sahası genişliği ve üretim yönünden buğday, ayçiçeği ve çeltik gelmektedir. Çizelge 1 de yıllar itibariyle Trakya Bölgesi nin (Tekirdağ, Edirne, Kırklareli) buğday ekiliş, üretim ve verim rakamları verilmiştir. Çizelge l.trakya Bölgesi nde Buğday Ekilişi (ha), Üretimi (ton) ve Verimi (kg/da) TEKİRDAĞ EDİRNE KIRKLARELİ TOPLAM Yıllar Ekiliş Üretim Verim Ekiliş Üretim Verim Ekiliş Üretim Verim Ekiliş Üretim Verim Kaynak: Tarım İl Müdürlüğü Kayıtları 2010 yılı verilerine göre, Trakya da buğday yaklaşık ha alanda ekilerek, 2,1 milyon ton civarında üretilmiş ve dekardan alınan verimde 422 kg olarak gerçekleşmiştir yılında Trakya Bölgesi nde dekardan alınan buğday verimi Türkiye ortalamasının (243 kg) 179 kg üzerindedir. Çizelge 1 den de anlaşılacağı gibi Trakya Bölgesi buğday ekilişlerinde yıllara göre fazla bir değişiklik olmamıştır. Buğday ekilişinde zaman zaman azalmalar olduğu gibi, artışlar da olmuştur. Bölge yıllara göre değişmekle birlikte, Türkiye toplam buğday ekiliş alanının yaklaşık %6 sına sahiptir. Bölgede buğday ekilişi 2000 yılında ha iken, 2010 yılında ha alana düşmüştür. Ekilişteki azalma ise iklimsel faktörlerden kaynaklanabilmektedir. Tarımsal üretimin iklime bağlı oluşu nedeniyle Trakya Bölgesi nde buğday üretiminde dalgalanmalar görülmektedir. Yıllara göre değişmekle birlikte Trakya, Türkiye toplam buğday üretiminin yaklaşık %10.1 ine sahiptir. Trakya Bölgesi buğday üretimi, genellikle ekilişlere paralel olarak bir seyir izlemektedir. Buğday üretimi yılları arasında milyon ton arasında değişirken, yılları arasında milyon ton arasında değişmiştir. Özellikle buğday üretimi 2004 yılında önemli oranda artmış, 2005 yılında ise son 15 yılın en yüksek üretimi olan 2.5 milyon tona ulaşmıştır ve 2005 yıllarında buğday üretiminin bu kadar artmasının nedeni ise uygulanan üretim tekniği sonucu (kaliteli tohumluk kullanımı, zararlı ve hastalıklarla mücadele vb.) verimin yükselmesidir yılında ise ekilişteki azalmadan dolayı üretim de azalmıştır. Çizelge 1 de de görüldüğü gibi, üretimin iklime bağlı olmasından dolayı verimde dalgalanmalar görülmüştür. Trakya 77

3 Bölgesi nde buğday verimi (422 kg/da), Türkiye nin (243 kg/da) yaklaşık 2 katı, dünya ortalamasının (303 kg/da) 1.5 katıdır. Trakya da buğday verimi özellikle 2004 ve 2005 yıllarında artmıştır yılında ise buğday verimi 535 kg/da iken, 2009 ve 2010 yıllarında buğday verimi giderek azalmıştır. 3. T ü rk iy e d e ve T ra k y a B ölgesi n d e B u ğ d ayda U ygulanan T a rım P o litik a la rı 3.1 T o p ra k M a h su lle ri O fisi alım p o litik aları Toprak Mahsulleri Ofisi (TMO) bir kamu iktisadi teşekkülü olup, amacı yurtta hububat fiyatlarının üreticiler yönünden normalin altına düşmesini ve tüketici aleyhine anormal derecede yükselmesini önlemek ve piyasayı düzenleyici tedbirler almaktır. Türkiye de buğday birçok ülkede olduğu gibi, Cumhuriyet tarihi boyunca Devletçe özel olarak destekleme kapsamında değerlendirilmiştir Destekleme alımlarında alıcı kuruluş olarak Toprak Mahsulleri Ofisi (TMO) görevlendirilmektedir. Ancak, 2001 yılından itibaren destekleme alımlarına son verilmiş ve TMO kendi alım fiyatlarını ilan ederek alım yapmıştır. Ülkemizde ekonomik istikrar programlarının uygulanmaya başladığı 1999 sonrası dönemde, TMO nun da görev ve alım politikasında öngörülen değişiklikler sonucu; TMO bu tarihten itibaren alımlarını düşürmüş, alım merkezlerini kapatarak küçülmeye başlamış ve 300 üzerindeki sabit işyeri ve alım müdürlüklerinin yaklaşık yarısını kapatmıştır. TMO nun buğday alımı yapması piyasanın düzenlenmesi ve üreticinin ürettiği buğdaya alım garantisi sağlaması açısından oldukça önemlidir. Trakya Bölgesi nde ise hububat üretiminin ağırlığı göz önüne alındığında, TMO nun önemi ortaya çıkmaktadır. Ancak, bölgede üreticiler buğdaylarının çok az bir kısmını TMO ya satmışlardır. Geri kalan kısmını ise tüccarlara, borsalara ve un fabrikası sahiplerine satmışlardır. Bunun da en büyük nedeni, TMO nun üreticinin buğdayını tüccarlara ve borsalara göre daha düşük fiyatla almasından kaynaklanmıştır. TMO buğdayı peşin ve emanet olarak 2 şekilde almaktadır. TMO, Umumi Mağazacılık Kanunu kapsamında 1993 yılından itibaren emanet alım işlemlerini yürütmeye başlamıştır. Bu uygulama ile yeterli deposu olmayan üretici ve diğer kesimlere depolama imkânı sağlayarak, ürünlerini hasat dönemi dışında pazarlama fırsatı sunmuştur. Ayrıca, ürününü emanete bırakan kesimlerin makbuz senedi karşılığı finans sağlamalarına da imkân tanım ıştır. TMO, tüm ürünlerde emanet ve yerinde emanet alım uygulamasıyla emanet alımları teşvik ederek, ürün arzının hasat dönemi dışına ötelenmesini, ürünün daha yüksek fiyattan pazarlanmasını ve lisanslı depoculuğa geçişe öncülük etmeyi amaçlamıştır. Çizelge 2 den de görüleceği üzere, bölgede emanet alım miktarları peşin alımlardan fazladır. TMO buğday alım fiyatları düşük olduğundan ürününü satamayan bölge üreticisi, buğdayını emanete bırakmayı tercih etmiştir. Borsalarda ise alım miktarı toplam 812 ton olarak gerçekleşerek TMO alım miktarının gerisinde kalmıştır. Çizelge Yılı Borsa ve TMO Şubeleri Bazında Peşin ve Emanet Alım Miktarları (ton) Şube A dı P eşin Alım E m a n e t A lım B o rsa A lım Tekirdağ Edirne Kırklareli Toplam Kaynak:TMO 2010 yılında Türkiye de TMO buğday alım miktarı ton olarak gerçekleşmiş, üretim ise ton dur. Dolayıyla alımın üretime oranı %5 olarak gerçekleşmiştir. Trakya Bölgesi nde ise alımın üretime oranı %1 in altında kalmıştır. Türkiye de olduğu gibi Trakya Bölgesi nde de buğday pazarlaması TMO ve borsaların dışında çoğunlukla tüccarlar aracılığıyla yapılmaktadır. Üreticileri tüccarın eline bırakmamak ve üreticinin emeğinin karşılığını tam olarak alabilmesini sağlamak için Toprak Mahsulleri Ofisi piyasayı dengeleyici bir unsur olarak görev yapmalıdır F iy at p o litik aları Tahıl politikasında çekirdeği oluşturan TMO aracılığıyla üretimin arttırılması, dalgalanmaların azaltılması ve fiyat istikrarının sağlanması için fiyat politikaları geliştirilmiştir (Güneş, 1997). Türkiye de buğday fiyatı dünya fiyatından yüksek seyretmektedir yılları ortalaması dikkate alındığında buğday fiyatımız dünya fiyatından %28 daha fazladır. Fiyat yüksekliğinin sebepleri arasında ise en önemli yeri, girdi fiyatlarındaki yükseklikten dolayı üretim maliyetlerinin oldukça yüksek oluşu almaktadır. Dünya fiyatlarındaki artış zaman zaman ülkemizi de etkilemiş ancak bu fiyat artışları ürün çiftçinin elinden çıktığı dönemlere denk gelmiştir. Üretim maliyetlerinin yüksek olması ve bu dönemde üretimdeki düşüşler hububat üreticisini zor durumda bırakmıştır. Çizelge 3 de, yılları arası buğdayın maliyet, ürün ve girdi fiyatlarının enflasyonla karşılaştırılması verilmiştir. 78

4 Tarım, Yoksulluk ve Kalkınma Çizelge Buğdayın Maliyet, Ürün ve Girdi Fiyatlarının Enflasyonla Karşılaştırılması M aliyet Fiyat Enflasyon Girdi % D eğişim Endeks % D eğişim Endeks % D eğişim Endeks % D eğişim Endeks , , , , , , , , , * , , , , , Kaynak: TZOB *2008 yılı buğday fiyatı serbest piyasa fiyatıdır (TMO fiyat açıklamamıştır). Not: Girdi fiyatları Mazot, DAP ve %26 A.nitrat gübresinin fiyatlarındaki artışların ortalamasıdır. Çizelgede son on yıllık dönemde uygulanan yetersiz politikalardan dolayı buğday fiyatlarında önemli dalgalanmalar olmuştur. Buğday maliyetindeki artış, fiyat ve enflasyon artışından daha fazla gerçekleşmiştir ve 2009 yıllarında buğday ve girdi fiyatları azalmıştır. Bu durum üreticiler için olumlu olmakla beraber önceki yıllarda yüksek orandaki artışlar sebebiyle halen girdi fiyatları oldukça yüksek kalmaktadır. Çizelgeden de görüldüğü gibi, girdi (mazot ve gübre) fiyatları buğday fiyatından ve enflasyondan yüksektir. Buğday fiyatlarının yanında girdi fiyatları da önemlidir. Girdi fiyatlarındaki artış ya da azalış üreticilerin üretimlerini doğrudan etkilemektedir. Girdi fiyatlarındaki artış, üreticinin o sene daha az ekim yapmasına, azalış ise daha fazla ekim yapmalarına ve dolayısıyla üretim fazlasına sebep olabilmektedir. Dolayısıyla girdi fiyatlarının dengeli bir şekilde artması ve buğday fiyatıyla paralel gitmesi üreticiler açısından son derece önemlidir. Türkiye de girdi fiyatları dünyada rekabet içerisinde olduğumuz ülkelere göre yüksek seyretmekte ve dolayısıyla üretim maliyetleri de artmaktadır. Artan maliyetler karsısında satın alma gücü azalan çiftçi daha az girdi kullanımına yönelmekte, bu da çiftçinin kaliteli üretim yapmasını engellemektedir. Çiftçilerimizin uygun fiyatla tohum temin etmesi verimli ve kaliteli üretimin devamlılığı bakım ından önemlidir Trakya Bölgesindeki buğday üreticileri de yüksek girdi fiyatlarından ve üretim maliyetlerinden doğrudan etkilenmektedir. Artan maliyetler sonucunda çiftçinin satın alma gücü giderek azalmış, bunun sonucunda çiftçiler daha az girdi kullanmışlardır. Bölgede buğday tarımında yoğun olarak kullanılan önemli girdilerden olan kimyasal gübre tüketimi 1999 yılında ton iken 2010 yılında azalarak ton olarak gerçekleşmiştir. Bunun da en önemli nedenlerinden biri, gübre fiyatlarının yüksek olması ve çiftçilere ödenen girdi desteklerin yeterli ve zamanında verilmemesidir. Diğer tarımsal girdilerle karşılaştırıldığında gübreler, tek basına %40 ın üzerinde verim artısı sağlayarak dünya gıda güvenliğine, yaşam standardının yükseltilmesine ve açlıkla mücadeleye çok önemli katkılarda bulunmaktadır. Aşırı girdi kullanımının uzun vadede bazı sorunları getirmesi doğaldır. Özellikle azot kullanımı, yeraltı sularının kirlenmesine ve nitrat birikimi sebebiyle canlılarda çeşitli sorunların ortaya çıkmasına yol açar. Toprakta aşırı fosfor birikiminde, bitki büyümesini engellediği bilinen bir gerçektir. Bunun için, sürdürülebilir tarım ilkelerine uyacak şekilde gübrelemenin çevreye zararını önlemek için doğru cins ve miktarda gübre kullanılmalıdır. Doğru cins ve miktarda gübre kullanımının en etkili yolu ise toprak ve bitki analizlerine dayalı uygulamalardır. Türkiye de buğday birçok ülkede olduğu gibi, Cumhuriyet tarihi boyunca Devletçe özel olarak destekleme kapsamında değerlendirilmiştir. Buğday üreticileri yılları arasında Doğrudan Gelir Desteği (DGD) ile desteklenmişlerdir. Daha sonra DGD kaldırılarak, yerine 2007 yılından itibaren prim, girdi (gübre ve mazot), sertifikalı tohumluk ve toprak analizi desteğine geçilmiştir. Çizelge 4 de yılları arasında buğdaya verilen birim destekler ile desteklerle birlikte buğday fiyatındaki artış oranları (%) ile ÜFE artış oranları (%) verilmiştir. 79

5 Çizelge 4. Buğdaya Verilen Birim Destekler Yıllar DGD Sertifikalı Tohum Toprak Analizi Prim (TL/ Kg) Mazot Gübre Ekmeklik Buğday Fiyatı+Destek Desteklerle Fiyat Artış Oranı ÜFE Artış Oranı (%) (%) ,0431 0,013-0,030 0,010 0,0069 0,453 2,48 4, ,0424 0,021-0,035 0,012 0,0090 0,495 9,27 12, ,0329 0,023-0,045 0,014 0,0100 0,550 11,11 2, ,020 0,010 0,045 0,013 0,017 0, , ,020 0,010 0,050 0,013 0,0167 0,609 0,66-1, ,021 0,010 0,050 0,013 0,0175 0,662 8,70 7,64 Kaynak:TMO Çizelge 4 de destekleme miktarlarının bazı yıllar değişmediği görülmektedir yılında yaşanılan kuraklıktan dolayı desteklerle birlikte buğday fiyatı %11,11 artmıştır. Daha sonraki yıllarda buğdaya verilen toplam desteklerle fiyat artış oranı azalmıştır. Destekleme fiyat artış oranları çoğu zaman ÜFE artış oranının gerisinde kalmıştır. Bu durum, üreticinin kullandığı girdi fiyatlarındaki aşırı artışı karşılayamamış ve buğday üreticisi gelir kaybına uğramış ve satın alma gücü azalmıştır. Üretici satın alma gücündeki değişim miktarları Çizelge 5 te verilmiştir. Çizelge 5. Üretici Satın Alma Gücündeki Değişim Buğday/Girdi Paritesi Ürün ve Girdi fiyatları (kr/kg) Parite (*) Alım Gücü % Artış % Değişim BUĞDAY 10, ,2 Girdiler Mazot (kr/lt) 44, ,6 0,23 0,17-24,1 DAP gübresi 16, ,3 0,63 0,54-14,0 %26 A.Nitrat 8, ,5 1,14 1,00-12,3 * Bir kilogram ürün bedeli ile alınabilen girdi miktarı Kaynak: TZOB Üretimde zorunlu olarak kullanılan girdilerdeki fiyat artışları sonucu buğday çiftçisi bir kg buğdayla 2000 yılında 0,23 lt mazot alırken 2010 yılında 0,17Lt mazot alabilir duruma gelmiştir. Çiftçinin alım gücü %24 azalmıştır. Yukarıdaki çizelgeden de görüldüğü üzere, gübrede de çiftçinin satın alma gücü %14 ve %12 oranında azalmıştır. Gerçekleşen enflasyon oranları ile çiftçinin alım gücü karşılaştırıldığında, çiftçinin alım gücünün enflasyon oranlarının altında kaldığı görülmektedir. Bu da üreticilerin reel olarak gelir kaybına uğradıkları anlamına gelmektedir. Çiftçinin buğday üretimine yönelmesi, üretiminden para kazanmasıyla mümkün olacaktır. Üretim maliyetleri düşürülmediği takdirde üretimi artırmak zor görünmektedir. Ürün ve girdi fiyatı ile destekleme politikaları gibi faktörlerden kaynaklanan çiftçi gelir düzeyini etkileyen dalgalanmaların engellenmesi sağlanarak çiftçinin satın alma gücü artırılmalıdır. Trakya Bölgesi ndeki üreticilerin birçoğu buğday fiyatını düşük bulmaktadır. Bunun nedenleri arasında; girdilerin pahalı olup fiyatların düşük kalması, buğday ithalatı yapılması ve TMO nun buğday fiyatlarını geç açıklayıp ödemeyi peşin yapmaması ve yeterli alım yapmamasıdır. Bu da borçlu olan üreticiyi zor duruma sokmakta, üreticilerin bir kısmı TMO yerine peşin ödeme yapan özel alıcılara (tüccar, komisyoncu, firma vb.) yönelmektedirler. TMO nun alım merkezleri bazı ilçe ve köylerde kapalı olduğu için üreticiler buğdaylarını nakliyenin masraflı ve zor olmasından dolayı uzak olan ilçelere götürememekte dolayısıyla tüccarların istedikleri fiyattan ürünlerini borçları da olduğu için onlara zorunlu olarak satmaktadırlar. Üreticilerin tüccarların eline bırakılmaması için bölgede TMO alım merkezleri kapalı olan ilçe ve köylerde geç olmadan yeniden açılmalıdır. Üretim maliyetleri hesaplanarak, enflasyona ve dünya fiyatlarına paralel olarak buğday fiyatları belirlenmeli, üreticiye zamanında ve peşin ödeme yapılmalıdır. Girdilerin pahalı olmasından dolayı borçlu olan üreticiler yıldırılmamalı, onları kaliteli ve verimli buğday üretimine teşvik etmelidir. Buğday fiyatının düşük ve desteklemelerin yetersiz olması çiftçilerin ürettikleri üründen aldıkları verimi ve satın alma gücünü doğrudan etkilemektedir. Verimdeki azalmayla ve ürünlerin fiyatının artmasıyla tüketicilerde o ürünleri daha pahalıya tüketeceklerdir. Bunun için bölge ve bölge üreticileri korunmalı, üreticilere ve tüketicilere yönelik olan tarım politikaları uygulanmalı ve benimsenmelidir. 80

6 Tarım, Yoksulluk ve Kalkınma 4. T ra k y a B ölgesi n d e istih d a m, Y oksulluk, N üfus ve G öç 4.1 İstih d a m Trakya Bölgesi nin önemli gelir kaynaklarından biri tarımdır. Trakya Bölgesinde buğday ise, üreticilerin önemli geçim kaynaklarından birisini oluşturduğundan bölge için önemli bir üründür. Türkiye de üretilen pirincin %55-60 ı, ayçiçeğinin %60-65 i, buğdayın %10-15 i Trakya bölgesinde üretilmiştir. Bölgedeki nüfusun büyük bir bölümünün tarımsal üretimde olmasına rağmen tarımdan elde edilen gelirin giderek küçülmesi ile emek gücü tarımdan sanayiye geçmiştir. Çizelge 6. Trakya Bölgesi nde İstihdam Edilenlerin Sektörlere Göre Dağılımı [15 Yaş+] (1000 Kişi) Yıllar Tarım (%) Sanayi(%) Hizmetler (%) Kaynak:TUİK İstihdamın sektörlere göre dağılımına bakıldığında, döneminde Trakya Bölgesi nde (Tekirdağ, Edirne ve Kırklareli) istihdamın yapısında belirgin bir değişiklik olduğu görülmektedir. Bölgede 2004 yılında tarımdaki istihdamın payı %34.2 iken 2008 yılında bu oran %20.2 ye düşmüştür. İstihdamda tarımın azalan payı, sanayi ve hizmet sektöründeki istihdam artışı ile karşılanmıştır yılında küresel ekonomik kriz nedeni ile sanayi sektöründeki istihdam da azalma, tarım sektöründeki istihdam da ise artış görülmektedir yılında ise tarım sektöründeki istihdam oranı yeniden azalarak %21.7 olarak gerçekleşmiştir. 4.2 Y oksulluk Trakya bölgesinde üreticilerin satın alma gücü azaldığından ve emek gücünün de tarımdan sanayiye geçmesiyle yoksulluk oranı da giderek artmıştır yılı TUİK verilerine göre gelire dayalı göreli yoksulluk sınırlarına göre Batı Marmara Bölgesi yoksul sayıları ve yoksulluk oranı Çizelge 7 de verilmiştir. Çizelge 7. Gelire dayalı göreli yoksulluk sınırlarına göre Batı Marmara Bölgesi yoksul sayıları ve yoksulluk oranı Yıllar Yoksulluk Sınırı (TL) Yoksul Sayısı (Bin Kişi) Yoksulluk Oranı (%) Kaynak:TUİK Tekirdağ, Edirne, Kırklareli, Balıkesir ve Çanakkale illerini kapsayan Batı Marmara Bölgesinde yoksulluk oranı 2009 ve 2010 yıllarında artış göstermiştir yılı sonuçlarına göre medyan gelirin %50 si kullanıldığında, Batı Marmara Bölgesi nde yaşayanların %14.6 sı, bölge için belirlenen yoksulluk sınırının altındadır. Yoksul sayısı son 5 yılda en yüksek rakama ulaşarak 451 bin kişi olarak gerçekleşmiştir. Hububat sektörü Türk çiftçilerinin büyük çoğunluğunu ilgilendiren bir faaliyet alanıdır. Bu nedenle hububat sektöründe izlenen politikalar üretici - işleyici - tüccar - tüketici konumundaki büyük bir kitleyi çok yakından ilgilendirmektedir. Trakya Bölgesi üreticileri için de hububat tarımının ayrı bir önemi vardır. Uygulanan tarım politikaları üreticilerin gelirlerini olumsuz etkilemiştir. Son yıllarda bölgede gelir dağılımı giderek bozulmuş ve yoksulluk artmıştır. Alınan kararlar ve uygulanan politikalarından dolayı bazı çiftçiler tarlasını terk etmek zorunda kalarak köyden kente göç etmişlerdir. Ülkemizde özellikle kırsal alanda yoksulluğu azaltan dolayısıyla üreticilerin gelir düzeyini artıran politikalar uygulanmalıdır. Çünkü yoksul kesimin büyük çoğunluğu kırsal alanda yaşamaktadır. Kırsal alanda yaşayanların çoğu ise tarım ve hayvancılıkla uğraşmakta ve geçimini bunlardan sağlamaktadır. Bunun için, tarımsal üretim gerek kırsal alanda, gerek kentsel alanda ve ulusal düzeyde yoksulluğun azaltılması için farklı düzeylerde katkı sağlayabilecektir. Bunlar, tarımsal üretimin ve verimliliğin artması ile gıda fiyatlarının azalması, kırsal alanda yatırımın yapılması ile tarımın desteklenmesinin istihdam yaratacağı ve tarımda gelirin arttırılmasıdır. 81

7 4.3 N üfus ve G öç Trakya Bölgesi nde nüfus giderek artmaktadır. TUİ K in 2010 yılı verilerine göre nüfus dir. Bölge nüfusun artmasına karşın buğday üretimi giderek azalmıştır. Hızlı artan nüfusla birlikte, buğday ve ürünlerinin tüketiminin de artması, gelecek yıllarda üretimin tüketime yetmemesi sorununu ortaya çıkarabilecektir. Bu nedenle buğday üretiminin artırılması, buğdayda gıda güvenliğinin yanı sıra, buğdaya dayalı sanayinin hammadde ihtiyacının karşılanması ve dışsatım potansiyeli açısından da önemlidir. Çizelge 8 de Trakya Bölgesi nüfusu, artış hızı, nüfusun illere dağılımı ve buğday üretiminde ortaya çıkan yıllık artış hızları verilmiştir. Çizelge 8. Türkiye ve Trakya Bölgesi nüfusları, bölge nüfus ve buğday üretimi yıllık artış hızları Yıllar Türkiye Trakya Toplam (%) Tekirdağ (%) Edirne (%) Kırklareli (%) Trakya Buğday Üretimi % Artış Kaynak: TUIK Türkiye toplam yüzölçümünün %2.4 üne sahip olan Trakya Bölgesinin Türkiye nüfusundan aldığı pay; 2000 yılında %2 iken, 2010 yılında bu oran %2.1 e çıkmıştır yılında Bölge nüfusunun illere dağılımı %22 ile %52 arasında değişirken, Tekirdağ ilinin Bölge nüfusundaki payı istikrarlı olarak artmıştır. Bölgenin diğer illerine kıyasla daha yüksek bir nüfus artış hızına sahip olan Tekirdağ, 1990 da Bölge nüfusunun %40 ına sahip iken 2010 yılında Bölge nüfusunun %52 sine sahip hale gelmiştir. Bölgenin 2023 nüfus projeksiyonunda da Tekirdağ ilinin Bölge nüfusuna oranının %64 olması öngörülmektedir. Bölgede buğday üretimi 2000 yılında %25.1 artış gösterirken, 2010 yılında %22.3 azalış göstermiştir yılında buğday üretimi nüfus artış oranından yüksek iken, 2010 yılında nüfus artış oranının çok gerisinde kalmıştır. Bu demektir ki, bölgede buğday üretimi nüfusu karşılamamaktadır. Yani, bölge buğday üretiminde kendi kendine yetmemektedir. Nüfusun giderek artması, üretimin giderek azalması düşündürücüdür yılından sonra buğdayda uygulanan tarım politikalarından dolayı buğday üretimi giderek azalmıştır. Buğday üreticileri buğday ekiminden vazgeçmeye ya da kentlere göç etmeye başlamışlardır. Buğdayda uzun vadeli, tutarlı, üretimi artıran, tüketimi koruyan ve bölgelerin ekonomisi ve kalkınması da düşünülerek uygulanan tarım politikaları benimsenmelidir. Bölgede nüfusu en büyük beş ilçesinin üçü Tekirdağ ilindedir döneminde bölgede Çerkezköy ve Çorlu nüfusu en çok artan ilçelerdir. Yirmi yıllık bu dönemde; Çorlu ilçesinin nüfusu %133 artarak e yükselirken, Çerkezköy ün nüfusu %273 artarak den e yükselmiştir. Bu iki ilçedeki nüfus artışının başlıca nedeni bu bölgelerde yoğunlaşan sanayi tesislerinin yarattığı istihdamdır. Türkiye genelinde ve dönemlerinde iki milyonun üzerinde insan göç etmiştir. Trakya Bölgesi nde alınan ve verilen toplam göç ise dönemi için , dönemi için kişidir. Çizelge 9. Trakya Bölgesi nde Göç ( / ) Dönemler Bölge ve İl Adları Nüfus Aldığı Göç Verdiği Göç Net Göç Net Göç Hızı (%) Trakya Trakya Tekirdağ Tekirdağ Edirne Edirne Kırklareli Kırklareli

8 Tarım, Yoksulluk ve Kalkınma Bölge illeri içinde Tekirdağ net göçün en yüksek gerçekleştiği il iken, Edirne ilinde ise alınan göç verilen göçe göre daha düşük kalmıştır. Kırklareli nde döneminde net göç hızı %2.27 olurken, döneminde %0.44 olarak gerçekleşmiştir. Bölgede nüfusu ve net göç hızı en yüksek olan il Tekirdağ dır. Çünkü, Çorlu ve Çerkezköy gibi sanayi ilçeleri Tekirdağ iline bağlıdır. Bölgede tarımdan sanayiye doğru geçiş vardır. Giderek yoksullaşan bölge halkı ve dolayısıyla üreticisi çareyi sanayide istihdamda bulmuştur. Tarımda ürün fiyatlarının düşük, girdi fiyatların ve üretim maliyetlerinin yüksek olması üreticinin satın alma gücünde azalmayı beraberinde getirmiş ve bölgede üretim ve verim giderek azalmıştır. Trakya bölgesi verimli topraklara sahiptir ve ekimi en çok yapılan ürünler arasında buğday-ayçiçeği gelmektedir. Uygulanan yetersiz politikalarla üreticiler ekimden soğutulmamalıdır. Tam tersine üreticiler desteklenmeli ve desteklerin ve fiyatların girdi maliyetleri ve enflasyona dikkate alınarak belirlenmesi gerekmektedir. Bölgede bu ürünler gibi diğer ürünlerde ve hayvancılıkta da sorunlar bulunmaktadır. Türkiye tarımının sorunları Trakya nın da sorunudur. Bunun için tarım politikaları belirlenirken ülke, bölgeler, çiftçiler, sanayiciler vb. gözetilerek ülke-bölge ekonomisi ve refahı korunmalıdır. 5. S onuç ve Ö n erile r Ülkemiz üreticisinin yaklaşık %85 i hububat üreticisiyken, nüfusumuzun tamamının tüketici olduğu gerçeğiyle hububat dolayısıyla da buğday stratejik bir öneme sahiptir. Türkiye üreticilerinin %85 ini ilgilendiren hububatta, bu yeni yapılanmalar çerçevesinde üreticilerin gelir istikrarını koruyacak, tarımsal yapısına uygun bir piyasa düzenini kurmak zorundadır. Buğday özelinde Ülkemizde tarım sektörü, bu güne kadar yüksek gümrük vergileriyle korumak zorunda olduğumuz dolaysıyla dünya fiyatlarının iç piyasaya çok fazla yansımadığı bir sektördü. Artık dünya da tarımsal ürünler en önemli yatırım araçları arasında sayılmaktadır. Öyle görünüyor ki özellikle Asya Ülkelerinde tüketim alışkanlıklarının değişmesi sonucu taleplerin artması ve bioyakıtlara olan talep, önümüzdeki yıllarda tarımsal ürünlerin dünya pazarlarında oldukça etkili olacağını göstermektedir. Trakya tarımının sorunlarını Türkiye tarımının sorunlarından soyutlamak olası değildir. Trakya Bölgesi önemli tarım bölgelerinden biridir. Bölgede daha çok buğday-ayçiçeği münavebesi yapılmaktadır. Dolayısıyla buğdayda uygulanan tarım politikalarından tüm bölge üreticisi etkilenmektedir. Bölgede son iki yıldır ekimde, üretimde ve verimde azalmalar görülmüştür. Oysa ki, bölgenin toprakları buğday tarımı için çok elverişlidir. Çünkü, bazı yıllar verimin 500 kg/da ın üzerine çıktığı görülmüştür yılındaki ekim ve üretim ise 2000 yılında (son 10 yıla göre) gerçekleşen değerlerden bile düşüktür. Üretimdeki bu düşüşlerin en önemli nedenleri arasında üretim maliyetlerinin yüksek olup, buğday fiyatının düşük kalması, desteklemelerin yetersiz olması ve zamanında verilmemesi gelmektedir. Tüm bunlar ise uygulanan tarım politikalarının yetersiz olduğunun göstergesidir. Üretim maliyetlerini azaltmak için, işletme ölçeklerinin büyütülerek verimli girdi kullanımı sağlanmalıdır. Uygulanan destekler üreticiler için olumlu karşılanmakla birlikte, girdiler için gerçekleştirilen masraflar için verilen destek miktarı yeterli olmamaktadır. Bu sebeple verilen destekler üretim maliyetleri dikkate alınarak belirlenmelidir. Bölgede sertifikalı tohumluk kullanımı buğdayda yetersiz düzeydedir çünkü sertifikalı tohumluk diğer tohum çeşitlerine göre pahalıdır ve genel olarak üreticiler ekim için kendi üretimlerinden ayırdıkları tohumları kullanmaktadırlar. Bunun için sertifikalı tohumluk kullanımının yaygınlaştırılması için prim ödemelerinde sertifikalı tohumluk kullananlara yapılan destek artırılarak devam etmelidir. Ülkemizde ve bölgede buğday üretiminin büyük bir çoğunluğu kıraç arazide gerçekleştirilmektedir yılında yaşanan kuraklık ve önümüzdeki dönemde küresel ısınma tehdidi dikkate alınarak, buğdayda kuru şartlarda daha iyi verim elde etmek üzere kuraklığa dayanıklı tohum ıslah çalışmalarına ağırlık verilmelidir. Önemli girdiler arasında olan mazot ve gübre fiyatları ise buğday fiyatından ve enflasyon oranından yüksektir. Tarımsal üretimde kullanılan gübre, mazot ve tarımsal sulamada kullanılan elektrik gibi girdilerde KDV lerin kaldırılarak birim fiyatlarının düşürülmesi sağlanmalıdır. Fazla girdi kullanımı da hem birim maliyetlerin yükselmesine hem de çevre kirliliğine neden olmaktadır. Bu nedenle toprak analizlerinin yapılarak yeteri kadar girdi kullanılması gerekmektedir Ülkemizde 1999 yılından sonrası dönemde, TMO nun görev ve alım politikasında değişiklikler öngörülmüştür. Bunun sonucunda, TMO bu tarihten itibaren alımlarını azaltmıştır ve alım merkezlerini kapatarak küçülmeye başlamıştır. Bölgede ki çoğu ilçe ve köylerde de alım merkezleri kapatılmış, bu durum nakliyenin zor ve masraflı olmasından dolayı üreticiyi zor duruma sokmuştur. Bunun sonucunda üreticilerin çoğu buğdaylarını tüccarlara satmışlardır. Oysa ki, TMO nun alım merkezlerinin açık olması durumunda üreticiler buğdaylarını TMO ya satmaya devam edeceklerdi. Üreticiler için TMO nun devlet garantisi bulunmaktadır. Üreticiler tüccarların eline bakmak istememektedirler. Çünkü tüccarlar istedikleri gibi fiyatlarla oynayabilmektedirler. Bunda da haklıdırlar çünkü ülkenin TMO gibi güçlü bir kuruma ihtiyacı bulunmaktadır. TMO buğday alım fiyatları düşük olduğundan ürününü satamayan bölge üreticisi, buğdayını emanete bırakmayı tercih etmiştir. TMO üretici fiyatlarının gerilediği durumlarda piyasaya zamanında müdahale etmeli, üreticiyi mağdur etmeyecek fiyatı açıklamalıdır. Üreticilerin tüccarların eline bırakılmaması için ise bölgede TMO alım 83

9 merkezleri kapalı olan ilçe ve köylerde geç olmadan yeniden açılmalıdır. Üretim maliyetleri hesaplanarak, enflasyona ve dünya fiyatlarına paralel olarak buğday fiyatları belirlenmeli, üreticiye zamanında ve peşin ödeme yapılmalıdır. Girdilerin pahalı olmasından dolayı borçlu olan üreticiler yıldırılmamak, onları kaliteli ve verimli buğday üretimine teşvik etmelidir. Buğday fiyatının ve desteklemelerin yetersiz olması çiftçilerin ürettikleri üründen aldıkları verimi ve satın alma gücünü azaltmış ve çiftçiler giderek yoksullaşmaya başlamışlardır. Yoksullaşan ve aradığını tarımda bulamayan üreticiler sanayide istihdama yönelmiştir. Dolayısıyla bölgede tarımda çalışan istihdam oranı azalmış ve sanayiye kaymıştır. Bunun sonucunda göç başlamış ve sanayi ilçelerinin bulunduğu Tekirdağ ilinin nüfusu artmıştır. Çünkü Çorlu ve Çerkezköy ün nüfusu bu bölgede en çok artan ilçelerdir. Sosyo-ekonomik olguyu önleyici önlemlerden en önemlisi olan tarımsal desteklemelerin tutarlı olması ile bölge tarımı ve üreticisinin korunması sağlanacaktır. Nüfusun giderek artmasına paralel olarak buğday üretiminin de artması gerekirken giderek azalmıştır. Ülkede ve bölgede yoğun olarak tarımı yapılan bu ürünün üretiminin artırılması ve bunun için tedbirler alınması son derece önemlidir. Çünkü buğday üretiminde herhangi bir nedenle azalma olduğunda, gerek ekmek fiyatları veya gerekse undan yapılan gıda maddelerinin fiyatları yükselerek doğrudan tüketicileri etkilemektedir. Bu nedenle her ülkede buğday üretimi açısından yeterli olmak ve stoklarında yeterince buğday bulundurmak stratejik bir önem arz etmektedir. Buğday gibi stratejik öneme sahip bir ürünün ekiminin azalması, bölge tarımı, üreticileri ve tüketicileri için bir tehdit unsurudur. Ekilişe bağlı olarak üretimde de azalmalar meydana gelmiştir. Üretimde yaşanan azalmalar yaşanan kuraklıkla beraber gelecekte üretimin tüketime yetmemesi sorununu ortaya çıkarabilecektir Bölgede kalkınmanın sağlanabilmesi için buğday üretimini arttırmaya ve üreticilerin kırsal alanda refahının sağlanmasına yönelik olan tarım politikaları benimsenmeli ve uygulanmalıdır. K a y n a k la r Anonim, TR21 Trakya Bölge Planı , Trakya Kalkınma Ajansı Yayınları. Anonim, Zirai ve İktisadi Rapor, Türkiye Ziraat Odaları Birliği, Ankara. Eraktan, G., Tarım Politikası Temelleri ve Türkiye de Tarımsal Destekleme Politikası, Uzel Yayınları, İstanbul. Güneş, T Türkiye de Tahıl Üretim Politikası, Verimlilik Dergisi, 3: Kızılaslan, H., Dünya da ve Türkiye de Buğday Üretimi ve Uygulanan Politikaların Karşılaştırılması, GOÜ Ziraat Fakültesi Dergisi, 21(2), 23-38, Tokat TMO, Toprak Mahsulleri Ofisi, Hububat Raporu 2010, Ankara. TMO, Toprak Mahsulleri Ofisi, Stratejik Plan, , Ankara. TUİK, Bölgesel Göstergeler TR21, Tekirdağ, Edirne, Kırklareli, Ankara. TUİK, Gelir ve Yaşam Koşulları Araştırması, Ankara. 84