SERMAYE PİYASASI (DERS NOTU)

Transkript

1 1 SERMAYE PİYASASI (DERS NOTU) (İkinci Bölüm) Prof. Dr. İSMAİL MAZGİT DOKUZ EYLÜL ÜNİVERSİTESİ İKTİSADİ VE İDARİ BİLİMLER FAKÜLTESİ İKTİSAT BÖLÜMÜ

2 Bölüm 2 Sayfa 2 TAHVİLLER Anonim ortaklıkların ödünç para bulmak için, nominal (itibari) değerleri eşit ve ibareleri aynı olmak üzere çıkardıkları borç senetlerine "tahvil" denir. Anonim şirketlere uzun vadeli borçlanma olanağı sağlayan tahviller, sabit getirili menkul kıymetlerin tipik örneklerindendir. TAHVİL İHRAÇ LİMİTİ Yalnızca tahvillere ilişkin bir ihraç limiti söz konusu olmamakla birlikte, tahvilin borçlanma belgesi niteliği taşıması nedeniyle, tahvil ihraçları, borçlanma belgelerinin ihraç limitiyle sınırlandırılmıştır. Borçlanma araçlarına ilişkin ihraç limitinin belirlenmesinde, SPK düzenlemesine göre hazırlanmış ve bağımsız denetimden geçmiş olan mali tablolar kullanılır. İhraççıların konsolide mali tablolar hazırlama yükümlülüğü olması durumunda, konsolide mali tabloların dikkate alınır.

3 Bölüm 2 Sayfa 3 Halka açık ortaklıkların ihraç limiti, özkaynak tutarının beş katını geçemez. Ortaklığın konsolide finansal tablo hazırlaması durumunda ana ortaklığa ait özkaynak tutarı dikkate alınır. Halka açık olmayan ortaklıkların ihraç limiti, özkaynak tutarının üç katını geçemez. Ortaklığın konsolide finansal tablo hazırlaması durumunda ana ortaklığa ait özkaynak tutarı dikkate alınır. Derecelendirme kuruluşlarından talebe bağlı olarak yatırım yapılabilir seviyenin en yüksek ilk üç kademesine denk gelen uzun vadeli derecelendirme notu alan bankalar için yüzde yüz oranında artırılır. Hazine garantisi ihtiva eden ihraçlarda, mevzuatta öngörülen ihraç limitleri uygulanmaz.

4 Bölüm 2 Sayfa 4 TAHVİLLERDE VADE Özel sektör tahvillerinde vade 1 yıldan az olmamak üzere serbestçe belirlenebilir. Tahvil vadesinde üst sınır yoktur. TAHVİLLERDE FAİZ ORANI Tahvillere ödenecek faiz oranı ile ödeme koşullarına ilişkin esaslar, izahname ve sirkülerde açıkça belirtilmek koşuluyla, ihraççılarca belirlenir. Aynı tertibe dahil farklı serilerdeki tahviller için değişik faiz oranı tespit edilebilir. İhraççı tarafından belirlenen ara dönemlerde faiz ödemesi yapılmaktadır. Yaygın olarak tercih edilen üç ayda, altı ayda veya yılda bir faiz ödenmesidir. Tahvil yatırımcısı, bu faiz ödemelerinden tahvil kuponlarına bağlı olarak yararlanır. Bu nedenle faiz ödemesi, kupon ödemesi olarak da anılır.

5 Bölüm 2 Sayfa 5 Kupon faiz oranları, tahvil ihraççısı tarafından belirlemektedir. Tahvil ihracı sırasında belirlenmiş olan bu faiz oranı NOMİNAL FAİZ olarak anılır. İhraççılar değişken faizli tahvil ihraç edebilir. Halka arz edilecek değişken faizli tahvillerde faiz belirleme usul ve esasları izahname ve sirkülerde açıkça belirtilir. Uygulamaya esas alınacak faiz oranının belirlenmesi için gerekli unsurların Kurul a müracaat edilmeden önce tespiti ve bunların izahname ile sirkülerde yer alması zorunlu olup, söz konusu hususlarda, kanuni zorunluluklar saklı kalmak kaydıyla vade sonuna kadar değişiklik yapılamaz. Aracı kuruluşlar değişken faizli tahvillere ödenecek faiz tutarlarının usulüne uygun olarak hesaplanmasının kontrolü ile yükümlüdürler. Ödenecek faiz oranının belirlenmesinde esas alınacak ölçütün ortadan kalkması halinde yapılacak işlemler Kurul tarafından belirlenir.

6 Bölüm 2 Sayfa 6 TAHVİLLERLE İLGİLİ TEMEL TANIMLAR NOMİNAL DEĞER: Tahvil üzerinde yazılı olan değerdir. Tahvilin itfası sırasında ödenecek anapara miktarını ifade eder. Bu nedenle İtfa Değeri olarak da adlandırılır. İHRAÇ DEĞERİ: Tahvilin, ihraççı tarafından yatırımcıya satıldığı fiyatı ifade eder. Kupon ödemesi bulunmayan tahvillerde ihraç değeri, nominal değerden daha küçüktür. Bu durum ıskontolu satış olarak adlandırılır. PİYASA DEĞERİ: Tahvilin piyasada alınıp satıldığı ve tahvilin arz-talep dengesine göre oluşan fiyattır. İTFA: Tahvilin vade sonunda yapılacak olan anapara ödemesidir. Bu ödemenin yapılacağı tarih, itfa tarihi olarak da anılmaktadır.

7 Bölüm 2 Sayfa 7 KUPON ÖDEMESİ: Tahvillerin vadesinin uzun olması nedeniyle, vadeden önceki ara dönemlerde yapılan faiz ödemelerine verilen addır. Kupon ödemesinin yapılacağı dönemler, ihraççı tarafından, ihraç sırasında belirlenir. Kupon ödemesi, yıllık bazda belirlenen nominal faiz ile nominal değerin çarpımının bir yıl içindeki kupon ödeme sayısına bölünmesiyle bulunacak tutarda yapılır. Örneğin nominal faizi %20 olan ve 6 ayda bir kupon ödemesi bulunan 1000 TL nominal değerli bir tahvilin kupon ödemesi 1000 x 0,20 2 = 100 TL olur. TAHVİLLERDE FAİZ VE PİYASA DEĞERİ İLİŞKİSİ Tahvillerin piyasa değerini tahvilin nominal faiz oranı ile piyasadaki faiz oranı ilişkisi belirler. Kupon ödemesi bulunan bir tahvil için bu ilişki şöyledir:

8 Bölüm 2 Sayfa 8 Piyasa Faiz Oranı > Piyasa Değeri < Nominal Değer = Nominal Faiz Oranı Piyasa Değeri = Nominal Değer < Piyasa Değeri > Nominal Değer Bu ilişki kapsamında tahvil yatırımları açısından piyasa faiz oranlarının geleceğine ilişkin tahminler önem taşımaktadır. Faiz oranlarının düşeceği beklentisi sermaye kazancı elde etmek isteyen yatırımcıları tahvil alımına yöneltirken, faiz oranlarının yükseleceği beklentisi tahvil satışlarını artıracaktır. TAHVİL TÜRLERİ Çıkarılış biçimleri, ihraççıların nitelikleri, taşıdıkları haklar gibi bazı özelliklerine göre tahviller arasında bazı farklılıklar söz konusudur. Ana hatlarıyla bu ayrımlar aşağıda ele alınmıştır.

9 Bölüm 2 Sayfa 9 DEVLET TAHVİLİ VE HAZİNE BONOSU Devlet tahvilleri, vadesi 1 yıl ve üzerinde olan borçlanma senetleridir. Genellikle dönemsel faiz getirecek şekilde ihraç edilen devlet tahvillerinde kupon faiz ödemeleri 3 ayda bir, 6 ayda bir veya yılda bir olabilmektedir. Bununla birlikte devlet tahvillerinin ıskontolu olarak ihracı da söz konusu olabilmektedir. Hazine bonoları, vadesi 1 yıldan kısa olan borçlanma senetleridir. Hazine bonoları kuponsuz olup, itfa gününde ödenecek olan anapara ile bononun satın alındığı fiyat arasındaki fark bono yatırımcısının kazancıdır. Devlet tahvilleri ve hazine bonolarının iki türüne birden Devlet İç Borçlanma Senetleri (DİBS) adı verilir.

10 BAŞA BAŞ VE PRİMLİ TAHVİLLER Bölüm 2 Sayfa 10 İhraç edilen bir tahvil üzerinde yazılı değerle (nominal değerle) satışa çıkarılıyorsa, bu başa baş tahvildir. Nominal değerinden daha aşağı bedelle satışa çıkarılan tahvillere primli tahvil denir. NAMA VE HAMİLİNE YAZILI TAHVİLLER Tahvil sahibinin adına düzenlenmiş tahviller nama yazılı tahvil, ibraz edenin tahvilin taşıdığı haklara sahip olduğu tahviller hamiline yazılı tahvil olarak adlandırılır. Nama yazılı tahvillerde devir işleminden dolayı ihraççı şirkete karşı bir hak iddiasında bulunulması için devrin şirket tahvil defterine kaydedilmesi gerekir.

11 Bölüm 2 Sayfa 11 PARAYA ÇEVRİLME KOLAYLIĞI OLAN TAHVİLLER Normal olarak tahvillerin itfası, vade bitiminde bir defada yapılır. Bununla birlikte itfanın vade sonundan önce de yapılması söz konusu olabilmektedir. SPK düzenlemelerine göre, ihraççının veya tasarruf sahibinin talebine bağlı olarak kısmen veya tamamen erken itfa edilebilir nitelikte tahvil ihraç edilebilir. Halka arz edilecek tahvillerin erken itfaya konu olması durumunda erken itfaya ilişkin esaslara ve kısmi itfa durumunda tahvillerin ne şekilde belirleneceğine izahname ve sirkülerde yer verilir. GARANTİLİ VE GARANTİSİZ TAHVİLLER Çıkarılan tahvillerin satış şansını arttırmak için bir bankanın veya şirketin bağlı olduğu holdingin garantisi sağlanabilir. Banka veya holdingin garantisi, çıkarılan tahvillerin anapara ve faizlerinin vadelerinde geri ödenmesini kapsar.

12 Bölüm 2 Sayfa 12 SABİT VE DEĞİŞKEN FAİZLİ TAHVİLLER Tahvil sahibine ödenecek faizin ihraç sırasında belirlendiği ve itfaya kadar değiştirilmediği tahviller sabit faizli tahvil olarak ifade edilir. Ancak özellikle uzun vadeli tahvillerde ihraç sırasında yatırımcıları tatmin edecek ve aynı zamanda ihraççı şirketleri zarara uğratmayacak şekilde bir faiz oranını belirlemek güçtür. Enflasyon oranının öngörülmesinin güçlüğü tahvil piyasasında istikrarsızlığa sebep olabilir. Değişken faizli tahviller böyle durumlarda tahvil piyasasının tıkanmaması için ileriye dönük reel faiz riskini ortadan kaldırmak üzere ihraç edilen tahvillerdir. Bu tür tahvillerde belli bir hesaplama yöntemine göre faiz ödeme dönemlerinde farklı faiz oranları uygulanmaktadır. Özel sektör şirketleri tarafından ihraç edilen tahvillerde değişken faizin nasıl belirleneceğine yönelik olarak SPK tarafından belirlenmiş bir yöntem bulunmamaktadır. Buna karşın, değişken faizli DİBS ihraçlarında, değişken faiz

13 Bölüm 2 Sayfa 13 hesaplama yöntemi duyurulmaktadır. Kupon vade başlangıç tarihinden önceki 3 ay (91 gün) içinde gerçekleştirilmiş olan TL cinsi ıskontolu DİBS ihalelerinde oluşan ağırlıklı ortalama faizler esas alınarak, kupon ödemeleri bu faiz oranı üzerinden gerçekleştirilmektedir. ENDEKSLİ TAHVİLLER Hızlı enflasyon yıllarında görülen bir tahvil uygulamasıdır. Değişken faizli tahviller faiz getirisini enflasyona karşı korumakla birlikte anaparanın korunmasını sağlayamamaktadır. Anaparayı korumakta enflasyona, dövize ya da altına indeksli tahviller daha güvenceli olmaktadır.

14 Bölüm 2 Sayfa 14 DİĞER MENKUL KIYMETLER Hisse senedi ve tahvil dışında bazı özellikleri hisse senedine bazı özellikleri tahvile benzeyen farklı menkul kıymetler de söz konusudur. Burada ele alınacak menkul kıymetler ilgili mevzuatta düzenlenmiş olmakla birlikte, bazılarının ihracı pek tercih edilmemektedir. KATILMA İNTİFA SENEDİ (KİS) Ortaklıklar tarafından nakit karşılığı satılmak üzere ihraç edilen, net kârdan pay alma, tasfiye sonucunda kalan tutara katılma veya halka açık olmayan ortaklık tarafından yeni çıkarılacak payları alma haklarından bir veya bir kaçını tanıyan pay benzeri menkul kıymetlerdir. Ortaklıkların KİS ihraç edebilmeleri için esas sözleşmede KİS ihracına imkân veren bir hüküm bulunması ve KİS ihracı için ortaklık genel kurulu tarafından karar

15 Bölüm 2 Sayfa 15 alınması zorunludur. KİS, esas sözleşmede hüküm bulunmak koşuluyla süresiz çıkarılabilir. Sermaye içinde bir payı temsil etmedikleri için senet sahipleri şirket yönetimine katılma hakkına sahip değildir. Ortaklıkların ihraç edebilecekleri KİS miktarı, ödenmiş veya çıkarılmış sermayelerinin yüzde ellisini geçemez. KİS sahiplerine dağıtılacak kâr payları nakden dağıtılır. KÂRA İŞTİRAKLİ TAHVİL Güncel sermaye piyasası mevzuatında kâra iştirakli tahvil için özel bir tebliğ düzenlemesi bulunmamakla birlikte, borçlanma araçları tebliği tahvillere kâr payı ödenebileceğine ilişkin düzenlemeyi kapsamaktadır. İhraççılar esas sözleşmelerinde veya varsa özel mevzuatlarında hüküm bulunmak şartıyla tahvillere kardan pay verebilirler. İhraççılar, tahvillere ödenecek kar payının belirlenmesinde aşağıdaki esaslardan birini seçebilir:

16 Bölüm 2 Sayfa 16 (a) Faiz ve buna ek olarak, tahvile kârdan pay verilmesi, (b) Kâr payının faizden daha az olması halinde, faiz ödenmesi; faiz getirisine eşit veya daha fazla kâr payı tahakkuk etmişse kâr payının ödenmesi, (c) Bir faiz öngörülmeksizin tahvile kârdan pay verilmesi. PAYA DÖNÜŞTÜRÜLEBİLİR TAHVİL Ortaklık tarafından çıkarılan ve ihraççı ortaklığın sermaye artırımı suretiyle çıkaracağı paylara veya izahname ve sirkülerde belirtilen esaslar çerçevesinde temin edilen ihraççı paylarına dönüştürme hakkı veren menkul kıymetlerdir. PDT vadesi 365 günden az olamaz. PDT lerin paya dönüştürülmesi vade başlangıç tarihinden itibaren en erken 365 gün sonra yapılabilir. PDT lerin halka arz yolu ile satılacak olması durumunda, ihraççının paylarının borsada işlem görmesi ve kayıtlı sermaye sisteminde olması zorunludur.

17 Bölüm 2 Sayfa 17 PDT ler, vadede veya vadeden önce paylarla değiştirilerek itfa edilir. PDT lerin vadeden önce; (a) İtfa planına bağlı olarak, (b) Ortaklığın talebine bağlı olarak, (c) Tasarruf sahibinin talebine bağlı olarak paylara dönüştürülebilir. Dönüştürme işlemi bütün PDT leri kapsayabileceği gibi kısmen dönüştürme işlemi de söz konusu olabilir. Ortaklık tarafından yükümlülüklerin tam olarak yerine getirilmesine rağmen dönüştürme hakkını kullanmayan PDT sahiplerinin dönüştürme hakları ortadan kalkar ve bu durumdaki PDT sahipleri anapara ve işlemiş faizleri alırlar. DEĞİŞTİRİLEBİLİR TAHVİL Değiştirilebilir Tahvil (DET) ihraççı tarafından çıkarılan ve payları borsalarda veya teşkilatlanmış diğer piyasalarda işlem gören diğer ortaklıklara ait paylarla değiştirme hakkı veren menkul kıymetlerdir. DET in vadesi 365 günden az olamaz.

18 Bölüm 2 Sayfa 18 DET lerin hisse senetleriyle değiştirilmesi vade başlangıç tarihinden itibaren en erken 365 günden sonra yapılabilir. DET ler, vadede veya vadeden önce paylarla değiştirilerek itfa edilir. DET lerin vadeden önce paylarla değiştirilmesi; (a) İtfa planına bağlı olarak, (b) İhraççının talebine bağlı olarak, (c) Tasarruf sahibinin talebine bağlı olarak paylara dönüştürülebilir. İhraççı tarafından yükümlülüklerin tam olarak yerine getirilmesine rağmen değiştirme hakkını kullanmayan DET sahiplerinin değiştirme hakları ortadan kalkar ve bu durumdaki DET sahipleri anapara ve işlemiş faizleri alırlar.

19 Bölüm 2 Sayfa 19 FİNANSMAN BONOSU Finansman bonoları, ihraççıların borçlu sıfatıyla düzenleyip ihraç ettikleri, nominal değerinin vade tarihinde yatırımcıya geri ödenmesi taahhüdünü içeren menkul kıymettir. Finansman bonolarının vadesi 30 günden az, 364 günden fazla olamaz. Finansman bonoları, halka arz edilerek veya halka arz edilmeksizin satılmak üzere ihraç edilebilir. Halka arz edilmeksizin yapılacak satışlar, tahsisli satış ve nitelikli yatırımcıya satış olmak üzere iki şekilde yapılabilir. Bonolar, ihraççı tarafından belirlenen vadeye uygun iskonto oranları ile iskonto edilerek bulunan fiyat üzerinden satılır. Bonoların kupon ödemeli olarak ihracı mümkündür. Bankalar tarafından ihraç edilen kısa vadeli borçlanma belgelerine banka bonosu denilmekteyken, yeni düzenlemeler kapsamında bunlar da finansman bonosu olarak anılmaktadır.

20 KIYMETLİ MADEN BONOLARI Bölüm 2 Sayfa 20 Kıymetli maden bonoları, kıymetli madenin işlem gördüğü borsalara üye olan kıymetli maden aracı kurumlarının belli miktarda kıymetli maden cinsinden ihraç ettikleri ve nominal değerinin vade tarihinde yatırımcıya geri ödenmesi taahhüdünü içeren, vadesi 30 günden az 364 günden fazla olmayan borçlanma aracıdır. Kıymetli maden bonolarının satış bedeli Türk Lirası, döviz veya kıymetli maden olarak tahsil edilir. Kıymetli maden bonolarına ilişkin ödemeler, ödeme tarihinde kıymetli madenin ihraç sırasında belirlenen borsasında oluşan ağırlıklı ortalama fiyatı esas alınarak, Türk Lirası veya ödeme tarihinde TCMB tarafından ilan edilen döviz satış kuru kullanılmak suretiyle, döviz cinsinden veya ihraç sırasında fiziki teslim öngörülmüşse kıymetli maden cinsinden yetkili kuruluş vasıtasıyla yapılır Halka arz edilerek veya halka arz edilmeksizin ihraç edilebilir.

21 Bölüm 2 Sayfa 21 Türkiye sermaye piyasasında altın, gümüş, platin ve paladyumun kıymetli maden olarak kabul edilmekte ve bu madenler İstanbul Borsası Kıymetli Maden ve Kıymetli Taşlar Piyasası nda işlem görmektedir. GAYRİMENKUL SERTİFİKASI Gayrimenkul sertifikası, ihraççıların inşa edilecek veya edilmekte olan gayrimenkul projelerinin finansmanında kullanılmak üzere ihraç ettikleri, gayrimenkul projesinin belirli bağımsız bölümlerini veya bağımsız bölümlerin belirli bir alan birimini temsil eden nominal değeri eşit menkul kıymettir. TOKİ ve İller Bankası tarafından gerçekleştirilecek ihraçlar hariç olmak üzere, ihraççı tarafından edimlerin izahnamede ve ihraç belgesinde belirtilen esaslar çerçevesinde yerine getirilmemesi halinde itfa bedelinin ve oluşabilecek cezai şartın yatırımcılara ödenmesinin bir banka tarafından garanti altına alınması

22 Bölüm 2 Sayfa 22 istenebilir. Projenin tamamlanmasına yönelik olarak sigorta yapılması mümkündür ve bu durumda banka garantisi aranmaz. Gayrimenkul sertifikalarının ihracı karşılığında elde edilen para, edimler ve cezai şartları garanti eden banka tarafından açılan özel bir hesapta toplanır ve bu para vekilin özen borcu çerçevesinde bankaca gelir elde edilecek şekilde ihraççı adına değerlendirilir. Gayrimenkul sertifikalarında, sertifika sahibinin yararlanabileceği ve banka tarafından garanti edilmiş olan edimler iki türlüdür: Asli Edim ve Tali Edim. Asli Edim, ifa süresi içerisinde izahname veya ihraç belgesinde belirlenen esaslar çerçevesinde, ihraççı tarafından gayrimenkul sertifikası sahipleri adına mülkiyetin tesis edilmesi ve bağımsız bölümün teslim edilmesidir.

23 Bölüm 2 Sayfa 23 Tali edim, ifa süresi içerisinde izahname veya ihraç belgesinde belirlenen esaslar çerçevesinde tali edime konu gayrimenkul sertifikalarına karşılık gelen bağımsız bölümlerin satılması ve satış tutarının gayrimenkul sertifikası sahiplerine payları ile orantılı olarak dağıtılmasıdır. DEPO SERTİFİKASI Depo sertifikası, saklama kuruluşlarında saklanan yabancı sermaye piyasası araçlarını temsilen depocu kuruluş tarafından ihraç edilen ve sahibine bu araçların verdiği hakları aynen sağlayan, bunlara özdeş, nominal değeri TL veya TCMB tarafından günlük alım satım kurları ilan edilen yabancı paralar cinsinden ifade edilen sermaye piyasası aracıdır. Yabancı sermaye piyasası araçları, depo sertifikası yoluyla halka arz veya tahsisli olarak satış yoluyla satılabilecekleri gibi; ilgili tebliğ hükümleri kapsamında doğrudan halka arz yoluyla veya tahsisli satış yoluyla ihraç edilmeleri mümkündür.

24 Bölüm 2 Sayfa 24 VARLIĞA DAYALI MENKUL KIYMETLER Varlığa Dayalı Menkul Kıymetler (VDMK), varlık finansman fonu portföyündeki varlıklar karşılığında ihraç edilen borçlanma senedidir. VDMK, varlık finansman fonu içtüzüğünde hüküm bulunmak şartı ile varlık finansman fonu kurulunun talebi ve ilgili borsanın uygun görmesi üzerine menkul kıymet borsalarında işlem görebilir. VDMK ihraçları, fon kurulu tarafından aşağıda belirtilen kriterlere göre farklı haklara sahip olan sınıflardan oluşturulabilir: a) Varlıkların vadesi, b) Varlıkların anapara veya faiz ödeme zamanları, faiz türü, c) Anapara veya faiz ödemelerinde öncelikler, ç) Tasfiye prosedürüne ilişkin haklar,

25 Bölüm 2 Sayfa 25 d) Kredi riski, e) Kurulca uygun görülecek diğer kriterler. VDMK, farklı fiyat ve vadelerde ihraç edilebilir. Ödemeler esas olarak sadece fon portföyünde yer alan varlıklardan kaynaklanan nakit akımlarından karşılanır. Nakit akımlarından karşılanamayan bölümün ödenmesi için kurucu ve/veya üçüncü kişilerce kısmen veya tamamen garanti verilebilir. VDMK itfası sonunda, fon portföyünde yer alan varlıklardan elde edilen nakit akımının, VDMK sahiplerine yapılan toplam ödemeleri ve fondan yapılan diğer harcamaları aşan kısmının kullanım esasları fon kurulu kararı ile belirlenir. Fon kurulunun bu konuda alacağı karara Fon iç tüzüğünde ve VDMK ların halka arz edilmesi durumunda Fon izahnamesinde yer verilmesi şarttır.

26 Bölüm 2 Sayfa 26 VDMK halka arz yoluyla ihraç edilebilecekleri gibi, halka arz edilmeksizin yurtiçinde veya yurtdışında nitelikli yatırımcılara da ihraç edilebilir. Halka arz edilmemesi durumunda Kurul kaydına alınma başvurusunda VDMK lara ilişkin olarak izahname ve sirküler düzenlenmez. Halka arz edilecek ise ilgili tebliğ hükümleri çerçevesinde VDMK ların Kurul kaydına alınması ve izahname ile sirkülerin düzenlenmesi zorunludur. VDMK ların halka arz yoluyla satışının, anapara ve faiz ödemelerinin, halka arza aracılık yetki belgesine sahip aracı kuruluşlar vasıtasıyla yapılması zorunludur. Halka arz edilecek VDMK ların Türkiye de kurulan ve Kurul tarafından yetkilendirilen derecelendirme kuruluşları ile Türkiye de derecelendirme faaliyetinde bulunması Kurulca kabul edilen uluslararası derecelendirme kuruluşlarından en az biri tarafından derecelendirilmesi zorunludur.

27 Bölüm 2 Sayfa 27 İPOTEĞE DAYALI MENKUL KIYMET İpoteğe dayalı menkul kıymet (İDMK), konut finansman fonu portföyündeki varlıklar teminat gösterilerek ihraç edilen borçlanma senedidir. İDMK, fon içtüzüğünde hüküm bulunmak şartı ile fon kurulunun talebi ve ilgili borsanın uygun görmesi üzerine menkul kıymet borsalarında işlem görebilir. İDMK ihraçları, konut finansman fonu kurulu tarafından aşağıda belirtilen kriterlere göre farklı haklara sahip olan sınıflardan oluşturulabilir: a) Varlıkların vadesi, b) Varlıkların anapara veya faiz ödeme zamanları, faiz türü, c) Anapara veya faiz ödemelerinde öncelikler, ç) Tasfiye prosedürüne ilişkin haklar,

28 Bölüm 2 Sayfa 28 d) Kredi riski, e) Kurulca uygun görülecek diğer kriterler. İDMK, farklı fiyat ve vadelerde ihraç edilebilir. İDMK sahiplerine yapılacak ödemelerin sıklığı en az aylık dönemler itibariyle belirlenebilir. Ödemeler esas olarak sadece fon portföyünde yer alan varlıklardan kaynaklanan nakit akımlarından karşılanır. Nakit akımlarından karşılanamayan bölümünün ödenmesi için kurucu ve/veya üçüncü kişilerce kısmen veya tamamen garanti verilebilir. Kurul kaydına alınacak İDMK ler halka arz edilebilecekleri gibi; halka arz edilmeksizin ve/veya nitelikli yatırımcılara ve/veya yurt dışında satılabilirler. Halka arz edilmeksizin yapılacak ihraçlarda izahname ve sirküler düzenlenmez.

29 Bölüm 2 Sayfa 29 İDMK lerin halka arz yoluyla satışının, anapara ve faiz ödemelerinin, halka arza aracılık yetki belgesine sahip aracı kuruluşlar vasıtasıyla yapılması zorunludur. Halka arz edilecek İDMK lerin derecelendirilmesi ve derecelendirme notuna izahname ve sirküler ile diğer bilgilendirme dokümanlarında yer verilmesi zorunludur. İPOTEK TEMİNATLI MENKUL KIYMET İpotek teminatlı menkul kıymet (İTMK), ihraççının genel yükümlülüğü niteliğinde olan ve teminat varlıklar karşılık gösterilerek ihraç edilen borçlanma senetleridir. İTMK sabit veya değişken faizli, ıskontolu veya primli, nama veya hamiline yazılı olarak ihraç edilebilirler. İTMK ihraççının talebi ve ilgili borsanın uygun görmesi üzerine menkul kıymet borsalarında işlem görebilir.

30 Bölüm 2 Sayfa 30 İTMK ilgili tebliğde yer alan koşullara uygun olmak kaydıyla banka ve ipotek finansman kuruluşları tarafından ihraç edilebilirler. İhraççının ipotek teminatlı menkul kıymetlerden kaynaklanan ödeme yükümlülüğünü yerine getirememesi ve teminat havuzlarına dâhil edilen varlıkların menkul kıymet sahiplerinin alacaklarını karşılamaya yetmemesi halinde alacağı teminat havuzundaki varlıklarla karşılanmayan ipotek teminatlı menkul kıymet sahipleri, ihraççının diğer malvarlığına başvurabilir. İTMK ler halka arz yoluyla satılabileceği gibi, halka arz edilmeksizin yurt dışında veya yurt içinde nitelikli yatırımcılara tahsisli satış yöntemiyle de satılabilir. İTMK lerin halka arz yoluyla satışının, anapara ve faiz ödemelerinin, halka arza aracılık yetki belgesine sahip aracı kuruluşlar vasıtasıyla yapılması zorunludur.

31 KİRA SERTİFİKASI (SUKUK) 1 Bölüm 2 Sayfa 31 Burada yapılan açıklamalar özel sektör tarafından ihraç edilen kira sertifikalarına ilişkindir. Kira sertifikası, her türlü varlık ve hakkın finansmanını sağlamak amacıyla, varlık kiralama şirketi (VKŞ) tarafından ihraç edilen ve sahiplerinin bu varlık veya haktan elde edilen gelirlerden payları oranında hak sahibi olmalarını sağlayan bir menkul kıymettir. Varlık kiralama şirketi, münhasıran kira sertifikası ihraç etmek üzere anonim şirket şeklinde kurulmuş olan sermaye piyasası kurumudur. 1 Burada yapılan açıklamalar özel sektör tarafından ihraç edilen kira sertifikalarına ilişkindir. Hazine tarafından ihraç edilen kira sertifikaları, 4749 sayılı Kamu Finansmanı ve Borç Yönetiminin Düzenlenmesi Hakkında Kanun kapsamındadır.

32 Bölüm 2 Sayfa 32 Kira sertifikaları; (a) Sahipliğe, (b) Yönetim sözleşmesine, (c) Alım-satıma, (ç) Ortaklığa, (d) Eser sözleşmesine dayalı olarak veya bu sayılanların birlikte kullanılması suretiyle ihraç edilebilir. Kira sertifikası sahipleri, ihraca dayanak varlık ve haklardan elde edilen gelirler üzerinde payları oranında hak sahibidirler. Kira sertifikası ihracı işleminin gerektirmesi durumunda vade sonunda varlık ve haklar VKŞ tarafından kaynak kuruluş veya üçüncü kişilere satılır ve satış bedeli kira sertifikası sahiplerine payları oranında ödenir. Kira sertifikaları halka arz edilerek veya halka arz edilmeksizin satılmak üzere ihraç edilebilir. Halka arz edilmeksizin yapılacak satışlar, tahsisli satış ve nitelikli yatırımcıya satış olmak üzere iki şekilde yapılabilir. Halka arz edilecek kira sertifikalarının borsada işlem görmesi ve bu amaçla borsaya başvurulması zorunludur.

33 Bölüm 2 Sayfa 33 ORTAKLIK VARANTI Ortaklık varantı, sahibine, vade tarihine kadar ya da vade tarihinde payları borsada işlem gören veya görecek olan kayıtlı sermaye sistemine tabi ihraççı paylarına veyahut payları borsada işlem gören herhangi bir ortaklığın paylarına ilişkin bir hak veren sermaye piyasası aracıdır. Vade tarihinde söz konusu hakkın kullanımı (a) kaydi teslimat ile uzlaşı, (b) pay ile uzlaşı, (c) nakdi uzlaşı yöntemlerinden biriyle yerine getirilir. Ortaklık varantlarının bedelsiz olarak verilmek üzere ihraç edilmeleri durumunda, bunların ilgili sermaye piyasası aracını satın alan tüm tasarruf sahiplerine satın aldıkları sermaye piyasası aracı ile orantılı olarak verilmesi zorunludur.

34 Bölüm 2 Sayfa 34 Ortaklık varantlarının ilgili sermaye piyasası aracının yanında bedelli olarak ihraç edilmeleri halinde; ilgili sermaye piyasası aracının tasarruf sahibi tarafından satın alınması, söz konusu ortaklık varantının da satın alınmasını gerektirmez. Ortaklık varantlarının vadesi iki aydan az, beş yıldan fazla olamaz. Halka arz edilmeksizin satışa sunulan ortaklık varantlarının vadesi bir yıldan az olamaz. YATIRIM KURULUŞU VARANTI Yatırım kuruluşu varantı (aracı kuruluş varantı), sahibine, dayanak varlığı ya da göstergeyi önceden belirlenen bir fiyattan belirli bir tarihte veya belirli bir tarihe kadar alma veya satma hakkı veren ve bu hakkın kaydi teslimat ya da nakdi uzlaşı ile kullanıldığı sermaye piyasası aracıdır. Dayanak Gösterge, Borsa tarafından oluşturulmuş hisse senedi endekslerini; Dayanak Varlık ise BIST 30 endeksinde yer alan hisse senedini ve/veya BIST 30

35 Bölüm 2 Sayfa 35 endeksi kapsamında yer alan birden fazla hisse senedinden oluşan sepeti ifade etmektedir. Kurulca uygun görülmesi durumunda, bunların dışında, konvertibl döviz, kıymetli maden, emtia, geçerliliği uluslararası alanda genel kabul görmüş endeksler gibi diğer varlık ve göstergeler de varanta dayanak teşkil edebilirler. Yatırım kuruluşu varantları, derecelendirme kuruluşlarından talebe bağlı olarak, notlandırma ölçeğine göre yatırım yapılabilir seviyenin en yüksek ilk üç kademesine denk gelen uzun vadeli derecelendirme notu alan Türkiye de veyahut yurt dışında yerleşik banka ya da aracı kurumlar tarafından ihraç edilebilir. Notlandırma ölçeğine göre en yüksek üçüncü ve üstü seviyeye denk gelen notu bulunmayan Türkiye de yerleşik aracı kuruluşlar, anılan şartı sağlayan aracı kuruluşlar tarafından ihraçtan doğan uzlaşı yükümlülüklerin garanti edilmesi koşuluyla ihraçta bulunabilirler. İhraçtan doğan uzlaşı yükümlülüklerinin yerine getirilmesi hususunda ihraççı ve garantör kuruluş müteselsilen sorumludur.

36 Bölüm 2 Sayfa 36 Varantların vadesi iki aydan az, beş yıldan fazla olamaz. Varantlar BIST de piyasa yapıcılığı sistemine göre işlem görür. İhraççı, ihraç sırasında piyasa yapıcılığını üstlenecek bir aracı kurumla sözleşme yapmak zorundadır. İhraççı aracı kurumun, ilgili tebliğde belirtilmiş olanlar ile Borsa tarafından belirlenecek diğer koşulları sağlaması durumunda, piyasa yapıcısı olması mümkündür. YATIRIM KURULUŞU SERTİFİKALARI Yatırım kuruluşu sertifikaları, turbo yatırım kuruluşu sertifikası ve iskontolu yatırım kuruluşu sertifikası türlerini kapsar. Iskontolu Yatırım Kuruluşu Sertifikası: Sahibine, vade tarihine kadar ya da vade tarihinde belirli bir dayanak varlığa ya da göstergeye piyasa değeri üzerinden belirli bir iskonto ile yatırım yapma imkanı sağlayan ve yatırımcının dayanak varlığın

37 Bölüm 2 Sayfa 37 ya da göstergenin yukarı yöndeki performansının önceden tanımlanmış azami bir fiyatı ya da değeri aşan kısmından vazgeçtiği sermaye piyasası aracıdır. Turbo Yatırım Kuruluşu Sertifikası: Dayanak varlığın fiyatına veya dayanak göstergenin değerine bağlı olan ve sahibine vade tarihine kadar veyahut vade tarihinde dayanak varlığın ya da göstergenin nihai değeri ile daha önceden kamuya açıklanmış kullanım fiyatı arasındaki fark üzerinden hesaplanan tutarda bir geri ödeme hakkı sağlayan sermaye piyasası aracıdır. Yatırım kuruluşu varantı ile yatırım kuruluşu sertifikaları yapılandırılmış ürünlerdir. Bu sermaye piyasası araçları ihraççılar tarafından fon temin etmek üzere ihraç edilmezler. Temel fonksiyonları bir spekülasyon ve risk yönetimi araçları olmalarıdır. Bu finansal ürünler Borsa İstanbul da Kurumsal Ürünler Pazarı kapsamında açılmış olan alt pazarlarda ve piyasa yapıcılığı sistemiyle işlem görürler. Opsiyon

38 Bölüm 2 Sayfa 38 sözleşmelerine benzer bir yapıda olan bu ürünlerin fiyatlandırılmasında başta dayanak varlık fiyatı olmak üzere bazı parametreler etkili olmaktadır. Daha açık bir anlatımla, söz konusu finansal ürünlerin fiyatları, standart menkul kıymetlerin spot işlemlerde geçerli olan arz talep ilişkisi yoluyla belirlenmemektedir. Dayanak varlık fiyatı, vadeye kalan gün sayısı, faiz oranı, varsa dayanak varlığın temettü miktarı, yabancı bir finansal ürün üzerine yapılandırılmış olması durumunda döviz kurları gibi parametrelere bağlı olarak belirlenmektedir. GELİR ORTAKLIĞI SENEDİ Esas olarak sermaye piyasasıyla ilgili mevzuatta düzenlenmeyen GOS, bir tür kamu borçlanma aracı niteliğindedir. Gelir ortaklığı senetleri (GOS) köprü, baraj, elektrik santralı, karayolu, demiryolu, telekomünikasyon sistemleri ile sivil kullanıma yönelik deniz ve hava limanları ile

39 Bölüm 2 Sayfa 39 benzerlerinden, kamu kurum ve kuruluşlarına ait olanların gelirlerine, gerçek ve tüzel kişilerin ortak olması için çıkarılacak senetlerdir. Kamu tesisi gelirlerinin belli bir oranı, söz konusu tertipte çıkarılan GOS sahiplerine belli dönemlerde ödenmektedir. Bu nedenle değişken faizli tahvile benzer bir niteliğe sahiptir. GELİRE ENDEKSLİ SENET Gelir ortaklığı senetleri gibi, esas olarak sermaye piyasasıyla ilgili mevzuatta düzenlenmeyen Gelire Endeksli Senetler (GES), bir tür kamu borçlanma aracı niteliğindedir. Getirileri Kamu İktisadi Teşebbüslerinden elde edilen ve Bütçe ye aktarılan hâsılat paylarına endeksli olarak oluşturulmuşlardır. Bu çerçevede, kapsamdaki kuruluşların Bütçe ye aktaracakları gelir tahminleri baz alınarak; yatırımcılara

40 Bölüm 2 Sayfa 40 kupon ödemesi şeklinde yapılacak ödemelere ilişkin taahhüt edilen alt ve üst sınırlar belirlenmektedir. TL ve USD olarak ihraç edilecek GES, BIST Tahvil ve Bono Piyasasında işlem görecek olup, diğer DİBS lerde olduğu gibi gösterge niteliğindeki günlük fiyatlar Resmi Gazete de yayınlanacaktır.

41 Bölüm 2 Sayfa 41 SERMAYE PİYASASI KURUMLARI

42 Bölüm 2 Sayfa 42 Sermaye Piyasası Kanunu ile sermaye piyasası kurumu olarak kabul edilen ve belli başlıları aşağıda ana hatlarıyla ele alınmış olan kurumlar şunlardır: Yatırım kuruluşu (aracı kurumlar, bankalar vb.) Kolektif yatırım kuruluşları (yatırım fonları ve yatırım ortaklıkları) Sermaye piyasasında faaliyette bulunacak bağımsız denetim, değerleme ve derecelendirme kuruluşları Portföy yönetim şirketleri Konut finansmanı fonları İpotek finansmanı kuruluşları Varlık finansmanı fonları Merkezi takas kuruluşları Varlık kiralama şirketleri Veri depolama kuruluşları Merkezi saklama kuruluşları Kuruluş ve faaliyet esasları Kurul tarafından belirlenen diğer sermaye piyasası kurumları Bu kurumların bazıları yatırım hizmetlerinde yer alırken, bazıları da yan hizmetleri gerçekleştirmektedir.

43 Bölüm 2 Sayfa 43 Yatırım kuruluşu kavramı aracı kurumlar ve bankaları kapsar. Bankalar ise mevduat ve kalkınma bankaları ile kalkınma ve yatırım bankalarını kapsayan bir ifadedir. Sermaye piyasası faaliyetleri açısından mevduat ve katılım bankaları arasında fark yoktur. Aynı şekilde kalkınma ve yatırım bankaları arasında da sermaye piyasası faaliyetleri açısından fark yoktur. Bankacılık sektörüyle ilgili yetkili otoritenin BDDK olmasına karşılık, bankalar kendi sermaye piyasası araçlarını ihraç etmeleri ve sermaye piyasası faaliyetlerinde bulunmaları halinde SPK düzenlemelerine uyum göstermek zorundadırlar. ARACI KURUMLAR Aracı kurum, sermaye piyasası araçlarıyla alım satım aracılığı ve halka arz aracılığı faaliyetlerini gerçekleştirilmek üzere Kurul tarafından yetkilendirilen yatırım kuruluşudur.

44 Bölüm 2 Sayfa 44 ARACI KURUMLARDA SINIFLANDIRMA Aracı kurumlar yürütebilecekleri faaliyetler dikkate alınarak üç farklı gruba ayrılmışlardır. Dar yetkili aracı kurum: Kurulun yatırım hizmetleri ve faaliyetleri ile yan hizmetlere ilişkin esaslar ile ilgili düzenlemeleri uyarınca emir iletimine aracılık ve/veya yatırım danışmanlığı faaliyetlerinden herhangi birini veya tamamını yürütecek olan aracı kurumdur. Kısmi yetkili aracı kurum: Kurulun yatırım hizmetleri ve faaliyetleri ile yan hizmetlere ilişkin esaslar ile ilgili düzenlemeleri uyarınca işlem aracılığı, en iyi gayret aracılığı faaliyeti, sınırlı saklama hizmeti ve/veya portföy yöneticiliği faaliyetinden herhangi birini veya tamamını yürütecek olan aracı kurumdur.

45 Bölüm 2 Sayfa 45 Geniş yetkili aracı kurum: Kurulun yatırım hizmetleri ve faaliyetleri ile yan hizmetlere ilişkin esaslar ile ilgili düzenlemeleri uyarınca portföy aracılığı faaliyeti, genel saklama hizmeti ve/veya aracılık yüklenimi faaliyetinden herhangi birini veya tamamını yürütecek olan aracı kurumdur. Aracı kurumların yürütebilecekleri faaliyetleri kısıtlayan bu sınıflandırma, kurumların farklı riskler üstlenmeleri nedeniyle, asgari özsermaye kuralına da bağlanmıştır. Dar yetkili aracı kurumların TL, kısmi yetkili aracı kurumların TL ve geniş yetkili aracı kurumların TL asgari özsermaye sahibi olmaları gerekmektedir 2. 2 Bu değerler her yıl SPK tarafından yeniden değerleme işlemine tabi tutulmaktadır yılı için buradaki asgari özsermaye tutarları sırasıyla şöyledir: TL, TL ve TL.

46 Bölüm 2 Sayfa 46 ARACI KURUMLARIN KURULUŞ ŞARTLARI (a) Anonim ortaklık şeklinde kurulmaları, (b) Paylarının tamamının nama yazılı olması, (c) Paylarının nakit karşılığı çıkarılması, (ç) Kuruluş sermayelerinin Kurulun sermaye yeterliliği ile ilgili düzenlemeleri uyarınca geniş yetkili aracı kurumlar için aranan asgari özsermaye tutarının altında olmamak kaydıyla Kurulca belirlenecek tutardan az olmaması, (d) Esas sözleşmelerinin Kanun ve ilgili düzenlemelerde yer alan hükümlere uygun olması, (e) Kurucularının Kanunda ve ilgili düzenlemelerde belirtilen şartları haiz olması, (f) Ortaklık yapısının şeffaf ve açık olması gerekir. ARACI KURUMLARDA PAY DEVRİ Aracı kurumlarda bir ortağın payının %10, %20, %33 ve %50 oranlarının üstüne çıkması veya altına düşmesi sonucunu doğuracak pay devirleri Kurulun iznine tabidir.

47 Bölüm 2 Sayfa 47 ARACI KURUMLARIN MERKEZ DIŞI ÖRGÜTLERİ Aracı kurumların merkez dışı örgütleri şube ve irtibat bürolarından oluşur. Daha önceki düzenlemelerde yer alan aracı kurumlarla bankalar arasındaki acentelik düzenlemesi yürürlükten kaldırılmıştır. Yeni düzenlemeler kapsamında bankaların sermaye piyasası araçlarına ilişkin aracılık faaliyetleri emir iletimine aracılık şeklinde gerçekleştirilebilecektir. Aracı kurumların yurtdışı faaliyetleri de, (a) şube veya irtibat bürosu açmak, (b) yurt dışında yerleşik müşterilerin emirlerini yurt içi piyasalarda gerçekleştirmek için ilgili ülkenin yetkili otoritesinden faaliyet izni almış bir kuruluş ile sözleşme akdetmek yoluyla gerçekleştirilebilir.

48 Bölüm 2 Sayfa 48 YATIRIM FONU Kanun hükümleri uyarınca tasarruf sahiplerinden katılma payı karşılığında toplanan para ya da diğer varlıklarla, tasarruf sahipleri hesabına, inançlı mülkiyet esaslarına göre, ilgili tebliğde belirtilen varlıklar ve işlemlerden oluşan portföy veya portföyleri işletmek amacıyla portföy yönetim şirketleri tarafından içtüzük ile kurulan ve tüzel kişiliği bulunmayan mal varlığıdır. Yatırım fonları portföye alınacak finansal ürünlerin seçimi profesyonel portföy yöneticileri için yapıldığından bireysel yatırımcılar için önemli bir yatırım alternatifidir. Fon, aşağıda belirtilen varlıklar ve işlemlerden oluşan portföy veya portföyleri işletmek amacıyla kurulur ve bunun dışında herhangi bir işle uğraşamaz.

49 Bölüm 2 Sayfa 49 a) Özelleştirme kapsamına alınanlar dahil Türkiye'de kurulan ihraççılara ait paylar, özel sektör ve kamu borçlanma araçları, b) Türk Parasının Kıymetini Koruma Hakkında 32 sayılı Karar hükümleri çerçevesinde alım satımı yapılabilen yabancı özel sektör ve kamu borçlanma araçları ile ihraççı payları, c) 12 aydan uzun vadeli olmamak üzere vadeli mevduat, katılma hesabı ve mevduat sertifikaları, ç) Borsada işlem görmeleri kaydıyla; altın ve diğer kıymetli madenler ile bu madenlere dayalı olarak ihraç edilen sermaye piyasası araçları, d) Fon katılma payları, e) Repo ve ters repo işlemleri, f) Kira sertifikaları, g) Gayrimenkul sertifikaları, ğ) Varantlar ve sertifikalar, h) Takasbank para piyasası ve yurtiçi organize para piyasası işlemleri, ı) Türev araç işlemlerinin nakit teminatları ve primleri, i) Kurulca uygun görülen özel tasarlanmış yabancı yatırım araçları ve ikraz iştirak senetleri, j) Kurulca uygun görülen diğer yatırım araçları.

50 Fonlar aşağıdaki türlerde kurulabilir. Bölüm 2 Sayfa 50 a) Fon toplam değerinin en az %80 i devamlı olarak; 1) Yerli ve/veya yabancı kamu ve/veya özel sektör borçlanma araçlarına yatırılan fonları kapsayan şemsiye fonlar "BORÇLANMA ARAÇLARI ŞEMSİYE FONU", 2) Yerli ve/veya yabancı ihraççıların paylarına yatırılan fonları kapsayan şemsiye fonlar "HİSSE SENEDİ ŞEMSİYE FONU", 3) Borsada işlem gören altın ve diğer kıymetli madenler ile kıymetli madenlere dayalı para ve sermaye piyasası araçlarına yatırılan fonları kapsayan şemsiye fonlar "KIYMETLİ MADENLER ŞEMSİYE FONU", 4) Diğer fonların ve borsa yatırım fonlarının katılma paylarından oluşan fonları kapsayan şemsiye fonlar "FON SEPETİ ŞEMSİYE FONU", b) Portföyünün tamamı devamlı olarak, vadesine en fazla 184 gün kalmış likiditesi yüksek para ve sermaye piyasası araçlarından oluşan ve portföyünün günlük olarak hesaplanan ağırlıklı ortalama vadesi en fazla 45 gün olan fonları kapsayan şemsiye fonlar "PARA PİYASASI ŞEMSİYE FONU", c) Portföyünün tamamı devamlı olarak, kira sertifikaları, katılma hesapları, ortaklık payları, altın

51 Bölüm 2 Sayfa 51 ve diğer kıymetli madenler ile Kurulca uygun görülen diğer faize dayalı olmayan para ve sermaye piyasası araçlarından oluşan fonları kapsayan şemsiye fonlar "KATILIM ŞEMSİYE FONU", ç) Portföy sınırlamaları itibarıyla yukarıdaki türlerden herhangi birine girmeyen fonları kapsayan şemsiye fonlar "DEĞİŞKEN ŞEMSİYE FON", d) Katılma payları sadece nitelikli yatırımcılara satılmak üzere kurulmuş olan fonları kapsayan şemsiye fonlar "SERBEST ŞEMSİYE FON", e) Yatırımcının başlangıç yatırımının belirli bir bölümünün, tamamının ya da başlangıç yatırımının üzerinde belirli bir getirinin bilgilendirme dokümanlarında belirlenen esaslar çerçevesinde belirli vade ya da vadelerde yatırımcıya geri ödenmesi; 1) Uygun bir yatırım stratejisine ve garantör tarafından verilen garantiye dayanılarak taahhüt edilen fonları kapsayan şemsiye fonlar "GARANTİLİ ŞEMSİYE FON", 2) Uygun bir yatırım stratejisine dayanılarak en iyi gayret esası çerçevesinde amaçlanan fonları kapsayan şemsiye fonlar "KORUMA AMAÇLI ŞEMSİYE FON" olarak adlandırılır.

52 Bölüm 2 Sayfa 52 Fon portföy değerinin en az %80 i devamlı olarak menkul kıymet yatırım ortaklıkları payları hariç olmak üzere BİAŞ ta işlem gören ihraççı paylarından oluşan fonlar "Hisse Senedi Yoğun Fon" olarak kabul edilir. Kurulca uygun görülmesi koşuluyla, yukarıda sayılanlar dışında yeni şemsiye fon türleri belirlenebilir.

53 Bölüm 2 Sayfa 53 SERMAYE PİYASASI FAALİYETLERİ

54 Bölüm 2 Sayfa 54 Sermaye piyasası faaliyetleri, 6362 sayılı Sermaye Piyasası Kanunu nda, sermaye piyasası kurumlarının bu Kanun kapsamındaki faaliyetleri, bu Kanun kapsamına giren yatırım hizmetleri ve faaliyetleri ile bunlara ek olarak sunulan yan hizmetlerden oluşur şeklinde tanımlanmıştır. Bu tanım kapsamında belirlenen ve belli başlıları aşağıda ana hatlarıyla ele alınmış olan sermaye piyasası faaliyetleri, Yatırım Hizmetleri ve Faaliyetleri ile Yan Hizmetler olarak gruplandırılmıştır.

55 Bölüm 2 Sayfa 55 Kuruldan izin almak kaydıyla yapılabilecek yatırım hizmetleri ve faaliyetleri: - Sermaye piyasası araçlarıyla ilgili emirlerin alınması ve iletilmesi, - Sermaye piyasası araçlarıyla ilgili emirlerin müşteri adına ve hesabına veya kendi adına ve müşteri hesabına gerçekleştirilmesi, - Sermaye piyasası araçlarının kendi hesabından alım ve satımı, - Bireysel portföy yöneticiliği, - Yatırım danışmanlığı, - Sermaye piyasası araçlarının halka arzında yüklenimde bulunularak satışa aracılık, - Sermaye piyasası araçlarının halka arzında yüklenimde bulunmaksızın satışa aracılık, - Çok taraflı alım satım sistemlerinin ve borsa dışı diğer teşkilatlanmış pazar yerlerinin işletilmesi - Sermaye piyasası araçlarının müşteri namına saklanması ve yönetimi, - Kurulca belirlenecek diğer hizmet ve faaliyetlerde bulunulması.

56 Bölüm 2 Sayfa 56 Yatırım kuruluşlarının yetkili oldukları yatırım hizmet ve faaliyetlerine bağlı olarak yapabilecekleri yan hizmetler: - Sermaye piyasaları ile ilgili danışmanlık hizmetleri sunulması, - Yatırım hizmetleri ve faaliyetleri ile sınırlı olarak kredi ya da ödünç verilmesi ve döviz hizmetleri sunulması, - Sermaye piyasası araçlarına ilişkin işlemlerle ilgili yatırım araştırması ve finansal analiz yapılması veya genel tavsiyede bulunulması, - Aracılık yükleniminin yürütülmesi ile ilgili hizmetlerin sunulması, - Borçlanma veya başka yollardan finansman sağlanmasında aracılık hizmeti sunulması, - Servet yönetimi ve finansal planlama yapılması, - Kurulca belirlenecek diğer hizmet ve faaliyetlerde bulunulması.

57 Bölüm 2 Sayfa 57 ALIM SATIM ARACILIĞI FAALİYETİ Aracılık faaliyeti emir iletimine aracılık, işlem aracılığı ve portföy aracılığı olarak üç farklı şekilde düzenlenmektedir. EMİR İLETİMİNE ARACILIK Emir iletimine aracılık, müşterilerden sermaye piyasası araçlarına ilişkin emirlerin alınması ve emri gerçekleştirecek diğer aracı kurum, banka veya ilgili yabancı ülkenin yetkili otoritesinden faaliyet izni almış bir kuruluşa iletilmesidir. Emir iletimine aracılık faaliyetini SPK dan izin almak kaydıyla, aracı kurumlar ve bankalar yürütebilirler. Ancak bankalar, kaldıraçlı alım satım işlemlerinde aracılık yapamazlar.

58 İŞLEM ARACILIĞI FAALİYETİ Bölüm 2 Sayfa 58 İşlem aracılığı faaliyeti, müşterilerin sermaye piyasası araçlarıyla ilgili alım satım emirlerinin müşteriler adına ve hesabına veya kendi adına ve müşteri hesabına (a) borsalar veya teşkilatlanmış diğer pazar yerlerine, (b) kendi portföyünden müşteri alım satım emirlerini karşılamak üzere yetkilendirilmiş banka ve aracı kurumlara, (c) kaldıraçlı işlemler hariç olmak üzere, ilgili ülkenin yetkili otoritesinden faaliyet izni almış yurt dışında yerleşik bir kuruluşa iletilmek suretiyle gerçekleştirilmesidir.

59 Bölüm 2 Sayfa 59 Yatırım kuruluşlarının işlem aracılığı faaliyetlerinden hangilerini gerçekleştirebilecekleri aşağıdaki tabloda gösterildiği gibi düzenlenmiştir. Menkul kıymet Türev araç Pay Diğer Kaldıraçlı işlemler hariç türev araçlar (Borsaya veya portföy aracısına iletilmek üzere) Kaldıraçlı işlemler Aracı Kurum Yapabilir Yapabilir Yapabilir Yapabilir Mevduat ve Katılım Bankası Yapamaz Yapabilir Yapabilir (pay endekslerine veya Yapamaz paya dayalı olanlar hariç) Kalkınma ve Yatırım Bankası Yapamaz Yapabilir Yapabilir (pay endekslerine veya paya dayalı olanlar hariç) Yapamaz

60 PORTFÖY ARACILIĞI FAALİYETİ Bölüm 2 Sayfa 60 Portföy aracılığı faaliyeti, yatırım kuruluşlarının, müşterilerinin alım satım emirlerini karşı taraf olarak yani kendi portföyünden gerçekleştirmelerini ifade etmektedir. Alım satıma aracılığın bu türünde yatırım kuruluşu müşterinin emrini borsa veya başka bir yatırım kuruluşuna iletmeden işlemin karşı tarafı kendi olmaktadır. Yatırım kuruluşlarının portföy aracılığı faaliyetlerinden hangilerini gerçekleştirebilecekleri aşağıdaki tabloda gösterildiği gibi düzenlenmiştir. Menkul kıymet Türev araç Kaldıraçlı işlemler Pay Diğer hariç türev araçlar (tezgâh üstü piyasada gerçekleştirilmek üzere) Kaldıraçlı işlemler Aracı Kurum Yapabilir Yapabilir Yapabilir Yapabilir Yapamaz Yapabilir Yapabilir Yapamaz Mevduat ve Katılım (paya dayalı olanlar hariç, Bankası pay endekslerine dayalı dahil) Kalkınma ve Yatırım Bankası Yapamaz Yapabilir Yapabilir (paya dayalı olanlar hariç, pay endekslerine dayalı dahil) Yapamaz

61 HALKA ARZA ARACILIK Bölüm 2 Sayfa 61 Menkul kıymetlerin halka arzı ihraççı ile halka arza aracılık yetkisine sahip bir yatırım kuruluşu veya yatırım kuruluşları konsorsiyumu ile halka arza aracılık sözleşmesi imzalanarak gerçekleştirilmesi zorunludur. SPK tarafından belirlenen prosedüre uygun olarak ihraç edilmiş menkul kıymetlerin halka arzına aracı kurumlar ve mevduat kabul etmeyen bankalar aracılık yapabilirler. Ticari bankaların halka arza aracılık işlemlerinde yer alması, acentelik sözleşmesi çerçevesinde mümkündür. Halka arza aracılık en iyi gayret aracılığı ve aracılık yüklenimi yöntemlerinden biriyle yapılır.

62 EN İYİ GAYRET ARACILIĞI Bölüm 2 Sayfa 62 Halka arz edilecek sermaye piyasası araçlarının izahnamede gösterilen satış süresi içinde satılmasını, satılamayan kısmın ise ihraççıya (satışı yapana) iadesini veya bunları daha önce satın almayı taahhüt etmiş üçüncü kişilere satılmasını ifade eder. ARACILIK YÜKLENİMİ Aracı kuruluş tarafından ihraççı şirkete halka arz edilecek sermaye piyasası araçlarının tamamının veya belli bir kısmının satılacağı taahhüt edilmesidir. Bakiyeyi yüklenim ve tümünü yüklenim şeklinde başlıca iki tür bulunmakla birlikte taahhüt kısmi olarak da gerçekleştirilebilir.

63 Bölüm 2 Sayfa 63 Tümünü Yüklenim: Halka arz edilecek sermaye piyasası araçlarının bedelinin, satışın başlamasından önce tam ve nakden ödenmek suretiyle tamamının satın alınarak halka satılmasıdır. Kısmen Tümünü Yüklenim: Halka arz edilecek sermaye piyasası araçlarının bedelinin, satışın başlamasından önce tam ve nakden ödenmek suretiyle bir kısmının satın alınarak halka satılmasıdır. Bakiyeyi Yüklenim: Sermaye piyasası araçlarının halka arz yoluyla satılmasının ve satılamayan kısmının tamamının bedeli satış süresi sonunda tam ve nakden ödenerek satın alınmasının ihraççıya karşı taahhüt edilmesidir. Kısmen Bakiyeyi Yüklenim: Halka arz edilecek sermaye piyasası araçlarının halka arz yoluyla satılmasının ve satılamayan kısmının bir bölümünün bedeli satış süresi sonunda tam ve nakden ödenerek satın alınacağının ihraççıya karşı taahhüt edilmesidir.

64 PORTFÖY YÖNETİCİLİĞİ Bölüm 2 Sayfa 64 Portföy yöneticiliği finansal varlıklardan oluşan portföylerin, her bir müşteri adına, müşterilerle yapılacak portföy yönetim sözleşmesi çerçevesinde maddi bir menfaat sağlamak üzere vekil sıfatıyla yönetilmesidir. Portföy yöneticiliği bireysel portföy yöneticiliği ve kolektif portföy yöneticiliği faaliyetlerinden oluşur. Bireysel ve kolektif portföy yöneticiliği faaliyetleri, hizmeti alan yatırımcıların niteliği kapsamında yapılan bir ayrımdır. Ayrıca alt portföy yöneticiliği faaliyeti de söz konusudur. BİREYSEL PORTFÖY YÖNETİCİLİĞİ FAALİYETİ Bireysel portföy yöneticiliği; kolektif yatırım kuruluşlarının portföyleri hariç olmak üzere, finansal varlıklardan oluşan portföylerin, her bir müşteri adına, doğrudan veya dolaylı bir menfaat sağlamak üzere vekil sıfatıyla yönetilmesidir.

65 Bölüm 2 Sayfa 65 Bireysel portföy yöneticiliği, müşterilerin mali durumuna, risk-getiri tercihlerine ve yatırım süresine uygun portföyler oluşturulması ve yönetilmesi, söz konusu portföylerin takip edilmesi ve müşterinin Kurulun ilgili düzenlemeleri uyarınca bilgilendirilmesi hizmetini kapsar. Bireysel portföy yöneticiliği faaliyeti, Kuruldan izin almak kaydıyla aracı kurumlar, yatırım ve kalkınma bankaları ile portföy yönetim şirketleri tarafından yapılabilir. Bireysel portföy yöneticiliği yapabilecek aracı kurumların kısmi yetkili veya geniş yetkili aracı kurum olması gerekmektedir. KOLEKTİF PORTFÖY YÖNETİCİLİĞİ FAALİYETİ Kolektif portföy yöneticiliği, imzalanan portföy yönetim sözleşmesi çerçevesinde, müşterilere ait portföylerin her bir müşteri adına maddi bir menfaat sağlamak üzere vekil sıfatıyla yönetilmesidir. Kolektif yatırım kuruluşları yatırım fonları ve yatırım ortaklarından oluşur.

66 Bölüm 2 Sayfa 66 Kolektif portföy yöneticiliği faaliyeti portföy yönetim şirketleri tarafından yürütülür. ALT PORTFÖY YÖNETİCİLİĞİ FAALİYETİ Alt portföy yöneticiliği, yapılacak bir sözleşme çerçevesinde, yetkili bir kuruluş tarafından yönetilen portföyün belirli bir kısmının veya tamamının hizmet verilen kuruluşun müşterileri ile doğrudan sözleşme imzalanmaksızın yönetilmesi faaliyetidir.

67 Bölüm 2 Sayfa 67 YATIRIM DANIŞMANLIĞI FAALİYETİ Yatırım danışmanlığı, yetkili yatırım kuruluşunun, yatırımcı talebi doğrultusunda veya yatırımcı talebi olmaksızın sermaye piyasası araçları ile bunları ihraç eden ortaklık ve kuruluşlar hakkında, belli bir kişiye veya mali durumları, risk ve getiri tercihleri benzer nitelikteki bir gruba yönelik olarak yönlendirici nitelikte yorum ve tavsiyelerde bulunması faaliyetidir. Genel yatırım tavsiyeleri ile finansal bilgi sunulması yatırım danışmanlığı kapsamında değildir. Yatırım danışmanlığı faaliyeti, Kuruldan izin almak kaydıyla aracı kurumlar, yatırım ve kalkınma bankaları ile portföy yönetim şirketleri tarafından yapılabilir. Yetkili kuruluşlar, müşterileriyle, yatırım danışmanlığı faaliyetinin ilkelerini de içerecek şekilde bir yatırım danışmanlığı çerçeve sözleşmesi imzalamaları gerekmektedir.

68 Bölüm 2 Sayfa 68 REPO TERS REPO FAALİYETİ Mülga 2499 sayılı kanunda bir sermaye piyasası faaliyeti olarak tanımlanmış olan repo ve ters repo işlemleri, 6362 sayılı yeni kanunda yatırım hizmet ve faaliyetleri ile yan hizmetler kapsamında sayılmamıştır. Bu nedenle Kurul un tarih ve 35/1256 sayılı kararı ile Kurul dan daha önce alınmış olan tüm repo-ters repo yetki belgeleri geçersiz sayılmıştır. Bununla birlikte aynı ilke kararında aracı kurumların ve bankaların repo ve ters repo işlemlerini yapmaya devam edebilecekleri belirtilmiştir tarihinde SPK tarafından bir tebliğ ve BDDK tarafından bir yönetmelik yayınlanmıştır. Böylece repo ve ters repo faaliyeti düzenlenmiştir. Repo ve ters repo işlemi yapmak isteyen aracı kurumların, asgari olarak işlem aracılığı veya portföy aracılığı faaliyet iznine sahip olması zorunludur. Aracı kurumlar tarafından repo ve ters repo işlemlerine başlamadan önce Kurula bildirim yapılır.

69 Bölüm 2 Sayfa 69 Repo, finansal araçların geri alma taahhüdü ile satımıdır. Ters Repo, finansal araçların geri satma taahhüdü ile alımıdır. Repo ve ters repo işlemlerine konu olabilecek finansal araçlar şunlardır: (1) a) Devlet tahvili, hazine bonosu, gelire endeksli senet ve gelir ortaklığı senetleri dahil olmak üzere yurt içinde veya yurt dışında ihraç edilmiş kamu borçlanma araçları, 28/3/2002 tarihli ve 4749 sayılı Kamu Finansmanı ve Borç Yönetiminin Düzenlenmesi Hakkında Kanun çerçevesinde kurulan varlık kiralama şirketleri tarafından yurt içinde veya yurt dışında ihraç edilen kira sertifikaları. b) TCMB tarafından ihraç edilen likidite senetleri. c) Özelleştirme İdaresi Başkanlığı, Toplu Konut İdaresi Başkanlığı, kamu iktisadi kuruluşları, mahalli idareler ve bunlarla ilgili idare, işletme ve kuruluşların Kanun uyarınca ihraç ettikleri borçlanma araçları.

70 Bölüm 2 Sayfa 70 ç) Bankalar tarafından ihraç edilenler de dahil olmak üzere yurt içinde veya yurt dışında Türkiye de yerleşik ihraççılar tarafından ihraç edilmiş borçlanma araçları. d) Türkiye de yerleşik ihraççılar tarafından yurt içinde veya yurt dışında ihraç edilmiş kira sertifikaları. e) Türkiye de yerleşik ihraççılar tarafından yurt içinde veya yurt dışında ihraç edilmiş varlığa dayalı menkul kıymetler, varlık teminatlı menkul kıymetler, ipoteğe dayalı menkul kıymetler ve ipotek teminatlı menkul kıymetler. f) Borsa İstanbul A.Ş. tarafından Borsa İstanbul A.Ş. pazarlarında repo ve ters repo işlemlerine konu olmak üzere belirlenen paylar. (2) Birinci fıkranın (ç), (d) ve (e) bentlerinde yer alan finansal araçlardan, yalnızca yurt içinde ya da yurt dışındaki borsalarda veya teşkilatlanmış diğer pazar yerlerinde işlem görenler, repo ve ters repo işlemlerine konu olabilir.

71 Bölüm 2 Sayfa 71 KALDIRAÇLI ALIM SATIM İŞLEMLERİ 2011 yılında yapılan düzenleme çerçevesinde, sermaye piyasası faaliyetleri kapsamına alınan kaldıraçlı alım satım işlemleri, SPK tarafından yetkilendirilmiş aracı kurumlar tarafından yerine getirebilir. Kaldıraçlı işlem, yatırılan teminat tutarı karşılığında, döviz ve kıymetli madenler ile Kurulca belirlenecek diğer varlıkların kaldıraçlı olarak elektronik ortamda oluşturulmuş bir platformda alım satımı işlemlerini kapsar. Kaldıraçlı işlemlerde kaldıraç oranı, işlem yapmak için yatırılan teminat tutarı karşılığında alınabilecek pozisyon tutarını gösteren orandır. Kaldıraçlı işlemlerde pozisyonun ilk açıldığı sırada uygulanacak kaldıraç oranı 10:1 i geçemez. Kaldıraçlı işlem gerçekleştirebilmek için başlangıç teminat tutarı olarak asgari TL veya muadili döviz tutarı hesaba yatırılır.

72 Bölüm 2 Sayfa 72 İşlemlere başlamadan önce veya başladıktan sonra hesaptan nakit çekilmesi veya başka bir kuruma virman yapılması suretiyle başlangıç teminat tutarının TL veya muadili döviz tutarının altına düşürülmesi halinde pozisyon açılamaz. İşlemlere başlandıktan sonra zarar edilmesi neticesinde teminat tutarının TL veya muadili döviz tutarının altına düşmesi durumunda işlemlere devam edilebilir. Kaldıraçlı işlemlerde teminat olarak yalnızca nakit olarak Türk Lirası veya TCMB tarafından günlük alım satım kurları ilan edilen yabancı para birimleri döviz kabul edilir. Aşağıda belirtilen iş ve işlemler kaldıraçlı işlem kapsamında değildir: (a) Kaldıraçlı alım satım işlemlerine konu edilebilecek varlıkların fiziki alım satımı. (b) Bankalar arasında yapılan işlemler ile bankalar tarafından aracı kurumlara likidite sağlanması amacıyla yapılan işlemler.

73 Bölüm 2 Sayfa 73 SERMAYE PİYASASI ARAÇLARININ BİRİNCİL PİYASADA SATIŞI

74 Bölüm 2 Sayfa 74 İhraç: Sermaye piyasası araçlarının ihraççılar tarafından çıkarılıp, halka arz edilerek veya halka arz edilmeksizin satışıdır. Halka Arz: Sermaye piyasası araçlarının satın alınması için her türlü yoldan yapılan genel bir çağrıyı ve bu çağrı devamında gerçekleştirilen satıştır. Bireysel Yatırımcı: Nitelikli yatırımcı tanımı dışındaki gerçek ve tüzel kişilerdir. Nitelikli Yatırımcı: Yerli ve yabancı yatırım fonları, emeklilik fonları, yatırım ortaklıkları, aracı kurumlar, bankalar, sigorta şirketleri, portföy yönetim şirketleri, ipotek finansmanı kuruluşları, emekli ve yardım sandıkları, vakıflar, kamuya yararlı dernekler ile nitelikleri itibarıyla bu kurumlara benzer olduğu Kurulca belirlenecek diğer yatırımcılar ve sermaye piyasası araçlarının ihraç tarihi itibarıyla en az 1 milyon TL tutarında Türk ve/veya yabancı para ve sermaye piyasası aracına sahip olan gerçek veya tüzel kişilerdir.

75 Bölüm 2 Sayfa 75 HALKA ARZ EDİLMEKSİZİN SATIŞ Sermaye piyasası araçlarının halka arz edilmeksizin satışı yapılacaksa, bu satış, (a) Tahsisli olarak satış, (b) Nitelikli yatırımcılara satış yöntemlerinden biriyle yapılabilir. Tahsisli satış, sermaye piyasası araçlarının doğrudan yurt dışında ve/veya yurt içinde yerleşik kişilere borsa dışında tahsisli olarak ya da borsada toptan satışıdır. Payların ikincil piyasa işlemleri hariç olmak üzere, tahsisli olarak satılan sermaye piyasası araçlarını belirli bir anda elinde bulunduran yatırımcıların sayısının yüz elliyi geçmemesi esastır. Nitelikli yatırımcı, Kurulun yatırım kuruluşlarına ilişkin düzenlemelerinde tanımlanan ve talebe dayalı olarak profesyonel kabul edilenler de dâhil profesyonel müşterileri kapsar. Nitelikli yatırımcılara yapılacak satışlar, yalnızca bu

76 Bölüm 2 Sayfa 76 yatırımcılara yönelik bir çağrıda bulunulması ve/veya nitelikli yatırımcıların önceden belirlenmesi suretiyle gerçekleştirilebilir. Sermaye piyasası araçlarının nitelikli yatırımcılara satışında, yatırımcı sayısı yönünden bir kısıtlama uygulanmaz. Nitelikli yatırımcılara satılmak üzere ihraç edilen sermaye piyasası araçları, borsa düzenlemeleri çerçevesinde yalnızca nitelikli yatırımcılar arasında alınıp satılmak üzere borsada işlem görebilir. Tahsisli olarak satılmak üzere ihraç edilen sermaye piyasası araçlarının ise borsada işlem görmemesi esastır. Yukarıdaki tanımlardan da anlaşılacağı gibi tahsisli satış ve nitelikli yatırımcılara satış, halka arz işlemi olmayıp, bir ihraç işlemidir.

77 Bölüm 2 Sayfa 77 HALKA ARZ YOLUYLA SATIŞ Halka arz, sermaye piyasası araçlarının satın alınması için her türlü yoldan yapılan genel bir çağrıyı ve bu çağrı devamında gerçekleştirilen satışı ifade eder. Sermaye piyasası araçlarının halka arz yoluyla satış süresi iki iş gününden az, yirmi iş gününden fazla olmamak üzere ihraççı ve/veya halka arz eden tarafından serbestçe belirlenir. Bu bölümde ele alınacak satış yöntemleri hisse senetlerinin halka arzına yönelik olarak ele alınacak olmakla birlikte, diğer sermaye piyasası araçları için de aynı yöntemler geçerlidir. Halka arz edilecek sermaye piyasası araçlarının satışında aşağıdaki satış yöntemlerinden biri kullanılabilir.

78 Bölüm 2 Sayfa 78 Talep Toplama Yöntemi: Yatırımcıların satışa sunulan sermaye piyasası araçlarına ilişkin taleplerinin toplanarak bu taleplerin değerlendirilmesi sonucunda satışa sunulan sermaye piyasası araçlarının yatırımcılar arasında dağıtıma tabi tutulmasıdır. Talep Toplamaksızın Satış Yöntemi: Sermaye piyasası araçlarının bizzat ihraççı tarafından ya da aracı kuruluş vasıtasıyla belirli bir fiyat tespit edilerek, yatırımcılardan talep toplamaksızın, halka arz yoluyla satışıdır. Borsada Satış Yöntemi: Sermaye piyasası araçlarının Borsa İstanbul un düzenlemeleri çerçevesinde borsada satışa sunulmasıdır. YATIRIMCI GRUPLARA TAHSİSAT Belli yatırımcı gruplarına, halka arz edilecek sermaye piyasası araçlarının bir bölümünün tahsis edilmesi mümkündür. Örneğin şirket çalışanlarına, tedarikçilere,

79 Bölüm 2 Sayfa 79 müşterilere, bireysel yatırımcılara, yurtiçi veya yurtdışından kurumsal yatırımcılar gibi. Talep toplama yöntemiyle gerçekleştirilecek halka arzlarda, halka arz edilecek sermaye piyasası aracının, ek satış hakkı hariç olmak üzere, en az % 10 u yurtiçi bireysel yatırımcılara ve % 20 si yurtiçi kurumsal yatırımcılara tahsis edilmek zorundadır. Talep toplama süresinin sonunda her bir yatırımcı grubuna tahsis edilen tutarı karşılayacak kadar talep gelmiş olsun ya da olmasın, izahnamede esasları açıklanmış olmak koşuluyla, yurt içi bireysel ve yurt içi kurumsal yatırımcıların asgari tahsisat oranlarını azaltmamak üzere, yatırımcı grupları için belirlenen tahsisat oranlarında kaydırma yapılabilir. Ancak herhangi bir yatırımcı grubu için izahnamede açıklanan tutarın yüzde yirmisinden daha fazla azaltma yapılamaz.

80 TALEP TOPLAMA YÖNTEMLERİ Bölüm 2 Sayfa 80 Talep toplama yöntemiyle satış, (a) sabit fiyat ile, (b) fiyat teklifi alarak, (c) fiyat aralığı yoluyla yürütülür. Sabit Fiyattan Talep Toplama: Halka arz edilecek sermaye piyasası aracının hisse senedi olması durumunda sabit bir fiyat, borçlanma senetleri olması durumunda sabit bir faiz oranı ihraççı tarafından belirlenir ve yatırımcıların talepleri bu fiyat/faiz oranı üzerinden, halka arza aracılık eden aracı kuruluş tarafından toplanır. Fiyat Teklifiyle Talep Toplama: Fiyat teklifi alma yoluyla talep toplanması durumunda ihraççı tarafından hisse senetleri için en düşük fiyat, borçlanma belgeleri için en yüksek faiz oranı belirlenerek, bu fiyattan daha yüksek (bu faiz oranından daha düşük) talepler toplanır.

81 Bölüm 2 Sayfa 81 Belli Bir Fiyat Aralığından Talep Toplama: Fiyat aralığı yoluyla talep toplanması durumunda ihraççı hisse senetleri için bir alt ve üst fiyat sınırı belirler. Bu durumda tavan fiyat, taban fiyatın yüzde yirmisini aşmayacak şekilde belirlenir. Dağıtım listesinin kesinleşmesinden sonra, ihraç fiyatı ile yatırımcının yatırdığı para arasındaki fark yatırımcıya iade edilir. Talep toplama sırasında yatırımcılar isterlerse, satın alacakları hisse senetlerine bir alt sınır belirleyebilirler. EK SATIŞ Talep toplama sonucunda toplanan kesin talebin satışa sunulan hisse senedi miktarından fazla olması halinde fazla talebin karşılanması amacıyla azami miktarı daha önce belirlenen ve kamuya duyurulan payların dağıtıma tabi tutulacak toplam hisse senedi miktarına ilave edilmesini ifade eder.

82 Bölüm 2 Sayfa 82 Ek satışa konu olan hisse senetleri, ek satış öncesi halka arz edilen hisse senedi miktarının %15 ini aşamaz. Ek satışa konu hisse senetleri, ortaklar tarafından satılabileceği gibi, halka arza aracılık eden aracı kurumlardan biri tarafından ortaklardan ödünç alınarak ödünç alımlı satış yoluyla da satılabilir. DAĞITIM İLKELERİ SABİT FİYATLA TALEP TOPLANMASI HALİNDE Başvuru taleplerinin satışa sunulan sermaye piyasası aracı tutarından az olması halinde bütün talepler karşılanır. Taleplerin satışa sunulan sermaye piyasası aracı tutarından fazla olması durumunda dağıtım şu şekilde gerçekleştirilir: Varsa belirli bir yatırımcı kitlesi için ayrılan kısım hariç olmak üzere, satışa sunulan toplam tutar, talep eden yatırımcı sayısına bölünür ve bu suretle bulunan tutar ve altındaki alım talepleri karşılanır. Kalan

83 Bölüm 2 Sayfa 83 tutar, talebi tamamen karşılanamayan yatırımcı sayısına bölünerek aynı şekilde dağıtılır. Bu şekildeki dağıtım işlemine satışa sunulan sermaye piyasası araçlarının tamamı dağıtılıncaya kadar devam olunur. Dağıtım sonucunda ortaya çıkan miktarlar, miktar konusunda bir alt sınır koyan yatırımcılar açısından gözden geçirilir, ortaya çıkan miktarın bu alt sınır altında kalması halinde yatırımcı isteğine uygun olarak listeden çıkarılır ve bu miktarlar tekrar dağıtıma tabi tutulur. Dağıtım hesaplamalarında küsurat ortaya çıkması durumunda küsurat tam a iblağ edilerek talebi tamamen karşılanamayan yatırımcılar arasında yönetim kurulunun veya hissedarın uygun gördüğü şekilde dağıtım yapılır.

84 Bölüm 2 Sayfa 84 Dağıtım Örneği 1 Yatırımcı Sayısı Talep Miktarı Talep Toplamı Kümülatif Talep Toplam yatırımcı sayısı = 7837 Kümülatif talep: Dağıtılacak hisse sayısı (Arz): Talep arzı aşıyor. Bu durumda yatırımcı başına düşen arz miktarının bulunması gerekir. Toplam arzı yatırımcı sayısına böldüğümüzde, ortalama dağıtım miktarı olarak 128 adet (= /7837) bulunur.

85 Bölüm 2 Sayfa 85 Yatırımcı Sayısı Talep Miktarı Karşılanan Talep Gruba Dağıtım TOPLAM Bu aşamada dağıtım toplamı: Henüz dağıtılmamış hisse toplamı: Bu kalan miktar, talebi kısmen karşılanan yatırımcılara aynı şekilde dağıtılacaktır. Buna göre, talebi kısmen karşılanan yatırımcı sayısı 1954 kişiye henüz dağıtılmamış olan adet hisse senedi dağıtılacağından, ikinci aşamada yatırımcı başına 182 adet (=355628/1954) dağıtım gerçekleştirilecektir. Dağıtım sonuçları aşağıdaki tabloda topluca gösterilmiştir.

86 Bölüm 2 Sayfa 86 Yatırımcı Sayısı Talep Miktarı 1. Aşamada 2. Aşamada Toplamda Karşılanan Talep Gruba Dağıtım Karşılanan Talep Gruba Dağıtım Karşılanan Talep Gruba Dağıtım TOPLAM Dağıtım tamamlandıktan sonra, kendisine yapılan tahsisattan daha yüksek alt sınır belirlemiş olan yatırımcı varsa, bu yatırımcılar listeden çıkarılacak ve bu yatırımcılara ayrılmış olan hisse senetleri, talebi kısmen karşılanan yatırımcılara aynı yöntemle dağıtılacaktır. Bu dağıtım yönteminde küçük miktarlarda talepte bulunan yatırımcıların talepleri daha yüksek oranda karşılanmaktadır.

87 Bölüm 2 Sayfa 87 Dağıtım Örneği 2 (ORANSAL DAĞITIM): Sabit fiyatla veya fiyat aralığı yoluyla talep toplama yönteminin uygulandığı halka arzlarda istenmesi halinde, herhangi bir yatırımcı grubuna tahsis edilmiş bulunan toplam sermaye piyasası aracı miktarının bu gruba gelen toplam talep miktarına bölünmesi ile arzın talebi karşılama oranı bulunur. Söz konusu oran yatırımcıların talep ettikleri tutar ile çarpılarak, her bir yatırımcıya tahsis edilecek sermaye piyasası aracı miktarı bulunur. Yukarıda çözülen örnekte oransal dağıtım yöntemi kullanılmış olsaydı; gelen talep toplamı arzı aştığı için, arzın talebi karşılama oranı hesaplanacak ve böylece talepte bulunan bütün yatırımcılara taleplerinin %62 si (= / ) oranında hisse senedi verilecekti.

88 Bölüm 2 Sayfa 88 FİYAT TEKLİFİ ALMA YOLUYLA TALEP TOPLANMASI HALİNDE DAĞITIM Toplanan teklifler, en yüksek fiyat teklifinden en düşük fiyat teklifine doğru olmak üzere, her fiyat düzeyinde talep edilen miktarlar ile birikimli miktarları gösteren bir tabloya dönüştürülür. Birikimli olarak en çok hisse senedinin satılabildiği fiyat, satış fiyatı olarak belirlenir. Hisse senetlerinin dağıtımında bu fiyatı karşılayan teklifler dikkate alınır. Belirlenen fiyat düzeyinde talep edilen toplam hisse senedi miktarının satışa sunulandan fazla olması durumunda, en yüksek fiyatlı talepten başlamak suretiyle dağıtım işlemi yapılır. Teşekkül eden fiyat seviyesinde birden fazla yatırımcının karşılanamayan talebi olması durumunda, yatırımcılar arasında dağıtım talep miktarı ile orantılı olarak yapılır.

89 Bölüm 2 Sayfa 89 Dağıtım sonucunda ortaya çıkan miktarlar, miktar konusunda alt sınır koyan yatırımcılar açısından gözden geçirilir, ortaya çıkan miktarın bu alt sınırın altında kalması halinde yatırımcı isteğine uygun olarak listeden çıkarılır ve bu miktarlar tekrar dağıtıma tabi tutulur. Dağıtım hesaplamalarında küsurat ortaya çıkması durumunda küsurat tama iblağ edilerek talebi tamamen karşılanamayan yatırımcılar arasında ihraççı veya hissedarın uygun gördüğü şekilde dağıtım yapılır. Dağıtım Örneği 3 XYZ AŞ nin sermayesini nominal olarak TL artıracağını ve artırılan sermayeyi temsil eden hisse senetlerinin 7,50 TL taban fiyatla ve fiyat teklifi alma yoluyla halka arz edildiğini, gelen tekliflerin de aşağıdaki tabloda gösterildiği gibi olduğunu varsayalım. Bu durumda hisse senetlerinin ihraç fiyatı (halka arz fiyatı) ne olacaktır?

90 Bölüm 2 Sayfa 90 İhraççı şirket olabildiğince yüksek fiyattan hisse senetlerinin halka arzını gerçekleştirmeyi amaçlar. Ancak daha yüksek fiyat daha az hisse senedi arzı anlamına gelecektir. Bu nedenle yüksek fiyatlı tekliflere öncelik verecek şekilde bir sıralamanın yapılması yoluna gidilir. Yalnızca, gelen en yüksek fiyatlı teklifin kabul edilmesi durumunda halka arz edilebilecek hisse senedi sayısı ile sınırlıdır. Bu istenen bir durum olmadığından daha düşük fiyatlı tekliflerin de kabul edilmesi uygun olacaktır. Dolayısıyla halka arz edilecek hisse senedi sayısını buluncaya kadar daha düşük fiyatlı teklifler kabul edilerek 7,90 TL düzeyine kadar inilecektir. Yatırımcı Sayısı Fiyat Teklifi Bu Fiyattan Talep Toplamı Kümülatif Talep 150 8, , ,

91 , , , , , , , , Bölüm 2 Sayfa 91 İhraç fiyatının 7,90 olarak belirlenmesi ile halka arz edilen hisse senetlerinin tümünün satılması mümkün olacaktır. Bu fiyat düzeyinde gelen talep 1,2 milyon adettir. Oysa bu fiyat düzeyine gelindiğinde satılabilecek hisse senedi miktarı 1,15 milyon adet kalmıştır (=5 milyon - 3,85 milyon). Bu durumda, 7,90 TL düzeyinde gelen teklifler oransal dağıtım yöntemine göre karşılanacak ve bu fiyat düzeyinde talepte bulunan yatırımcılara taleplerinin %95 i kadar (=1,15 milyon /1,20 milyon) hisse senedi verilecektir. Daha düşük fiyatlı tekliflerin sahipleri hisse senedi alamayacaklardır. İhraç fiyatı olan 7,90TL olarak belirlendiği için, daha yüksek fiyat teklif etmiş olan yatırımcılar da 7,90 TL den hisse senetlerini alacaklardır.

92 Bölüm 2 Sayfa 92 BORSA İSTANBUL A.Ş. (BİAŞ)

93 Bölüm 2 Sayfa 93 Borsa İstanbul A.Ş. (BİAŞ), Türkiye deki menkul kıymet işlemlerinin yapıldığı tek borsa niteliğindedir. 30 Aralık 2012 tarihinde 6362 sayılı Sermaye Piyasası Kanunu ile kurulmuştur. BİAŞ öncesinde menkul kıymet borsası olarak İstanbul Menkul Kıymetler Borsası (1985 yılında kurulmuş olup, ilk işlemler tarihinde hisse senetlerinin alım satımıyla başlamıştır), kıymetli madenler ve kıymetli taşlar borsası olarak İstanbul Altın Borsası, vadeli işlemler borsası olarak Vadeli İşlem ve Opsiyon Borsası (VOBAŞ) faaliyet göstermekteydi. BİAŞ ın kurulmasıyla bu üç borsa tek çatı altında toplanmış oldu. BİAŞ bünyesinde dört piyasa bulunmaktadır: 1) Pay Piyasası, 2) Borçlanma Araçları Piyasası, 3) Vadeli İşlem ve Opsiyon Piyasası, 4) Kıymetli Madenler ve Kıymetli Taşlar Piyasası.

94 Bölüm 2 Sayfa 94 Genel olarak bütün borsalarda olduğu gibi BİAŞ da da, işlemler üyeler eliyle yürütülmektedir. Borsa üyesi olmayan kişi veya kuruluşlar borsada işlem yapamazlar. BİAŞ da işlem yapabilecek aracı kuruluşların Sermaye Piyasası Kurulundan menkul kıymetlerin alım satımına aracılık yetki belgesi almış olmaları gerekir. Bu kuruluşlar: - yatırım ve kalkınma bankaları, - ticari bankalar, - aracı kurumlardır. BİAŞ PAY PİYASASI (Hisse senetleri piyasası) 26 Aralık 1985 tarihinde faaliyete geçen İstanbul Menkul Kıymetler Borsası'nda ilk hisse senedi işlemleri, 3 Ocak 1986 tarihinde gerçekleşmiştir. Başlangıçta, 36 Borsa Üyesinin işlem yapma yetkisine sahip olduğu piyasada, 41 anonim şirketin hisse senedi işlem görmekteydi.

95 PAY PİYASASISININ YAPISI Bölüm 2 Sayfa 95 Pay Piyasasında bulunan pazarlar şunlardır: Yıldız Pazar: Halka açık piyasa değeri 100 milyon TL nin üstünde olan şirketler ya da BIST100 kapsamındaki şirketlerin Borsa İstanbul bünyesinde işlem görebileceği pazardır. Ana Pazar: Halka açık piyasa değeri 25 milyon TL nin üzerinde ve 100 milyon TL nin altında olan şirketlerin Borsa İstanbul bünyesinde işlem görebileceği pazardır. 25 milyon TL kriteri ilk defa halka arz edilen şirketler için geçerlidir ve mevcut şirketler arasında halka açık değeri 25 milyon TL nin altında olup Ana Pazarda işlem gören şirket olabilir. Gelişen İşletmeler Pazarı: Gelişme ve büyüme potansiyeline sahip, halka açık piyasa değeri 25 milyon TL nin altında olan şirketlerin Borsa İstanbul

96 Bölüm 2 Sayfa 96 bünyesinde işlem görebileceği pazardır. GİP te 2 yıl süreyle işlem gören şirketler Yıldız ve Ana Pazara geçiş başvurusu yapabilirler. Yakın İzleme Pazarı: Belirli gelişmelerin oluşması halinde Yıldız Pazar, Ana Pazar, Gelişen İşletmeler Pazarı ve Kolektif Yatırım Ürünleri ve Yapılandırılmış Ürünler Pazarı ndan çıkarılan şirketlerin paylarının Borsa İstanbul bünyesinde işlem görebileceği pazardır. Kolektif Yatırım Ürünleri ve Yapılandırılmış Ürünler Pazarı: Menkul kıymet yatırım ortaklıkları, gayrimenkul yatırım ortaklıkları ve girişim sermayesi yatırım ortaklıkları payları ile borsa yatırım fonları katılma belgeleri, aracı kuruluş varantları ve sertifikalar kot içi pazar niteliğindeki bu pazarda işlem görmektedir. Nitelikli Yatırımcı İşlem Pazarı: Halka arz olmadan sadece nitelikli yatırımcılara ihraç yapan şirketlerin paylarının sadece nitelikli yatırımcılar arasında işlem görebileceği pazardır.

97 Bölüm 2 Sayfa 97 Piyasa Öncesi İşlem Platformu: Halka açık statüde olup, payları Borsada işlem görmeyen şirketlerden, SPK tarafından bu Platformda işlem görmesine karar verilenlerin payları Piyasa öncesi işlem platformunda işlem görecektir (eski uygulamadaki Serbest işlem platformu). Pay piyasasındaki bu sürekli pazarlar dışında, gerekli oldukça işlemlerin yapıldığı geçici piyasa niteliğinde üç düzenleme söz konusudur. Birincil Piyasa: Pay ihraç eden şirketler (fon talep edenler) ile tasarruf sahiplerinin (fon arzedenler) doğrudan karşılaştıkları piyasadır. Pay Piyasası Sistemi aracılığıyla Borsada halka arz edilecek payların birincil piyasa işlemleri saat arasında yapılmaktadır. Toptan Satış İşlemleri: Toptan Satış İşlemleri, önceden alıcıları belirli olan veya olmayan, belirli bir miktarın üzerindeki pay işlemlerinin Borsa da güven ve şeffaflık ortamında, organize bir piyasada gerçekleştirilmesini sağlamaktadır.

98 Bölüm 2 Sayfa 98 Yeni Pay Alma Hakları İşlemleri: Payları Borsada işlem gören şirketlerin nakdi sermaye artışı yapmak üzere belirledikleri yeni pay alma hakkı kullanma süresi içinde, söz konusu payların üzerinde bulunan yeni pay alma haklarının alınıp satılması için, Borsaca belirlenecek süre içinde "R" özellik koduyla yeni pay alma hakları sıraları işleme açılır. Rüçhan hakkı kuponları, Pay Piyasasında geçerli olan kurallarla işlem görür. HİSSE SENETLERİ PİYASASINDA SEANS VE İŞLEM SAATLERİ Hisse Senetleri Piyasasında bir borsa yetkilisi tarafından verilecek bir işaretle işlemlerin başlatıldığı an ile yine borsa yetkilisi tarafından verilecek başka bir işaretle işlemlerin bitirildiği an arasında geçen süre seans olarak adlandırılır. Farklı işlem tiplerinin gerçekleştirildiği pazarlara göre farklı seans saatleri belirlenebilmektedir. Ayrıca, seans sürelerinin belirli bölümlerinde girilecek emirlere ilişkin sınırlamalar da söz konusudur. Hisse Senetleri Piyasası işlemleri

99 Bölüm 2 Sayfa yılından itibaren iki seans şeklinde düzenlenmiş iken; 30 Kasım 2015 tarihinden itibaren tek seans uygulamasına geçilmiştir. İşlem seansının başlangıcında açılış seansı ve sonunda kapanış seansı uygulanmaktadır. Açılış ve kapanış seansları ile gün ortası bölümünde tek fiyat kuralına göre işlemler gerçekleştirilirken, bu zaman dilimleri dışında sürekli müzayede kuralına göre işlemler gerçekleştirilmektedir. Sürekli müzayede kuralına göre işlem yapılan saatlerde, yatırımcılar alım satım emirlerini aracı kuruluşlar vasıtasıyla borsaya iletmekte ve (a) fiyat önceliği, (b) zaman önceliği kurallarına göre işlemler gerçekleştirilmektedir. Sürekli alım satım işlemlerinin yapılıyor olması nedeniyle fiyatlar sürekli değişebilmektedir. Tek fiyat kuralına göre işlem yapılan saatlerde, yatırımcılar alım satım emirlerini emir toplama süresi boyunca iletmektedir. Bu aşamada emir eşlemesi

100 Bölüm 2 Sayfa 100 gerçekleştirilmez ve emir toplama süresinin bitiminde, en yüksek işlem miktarını sağlayacak fiyat düzeyi, seansta geçerli olacak tek fiyat olarak belirlenmektedir. HİSSE SENETLERİ PİYASASINDA ENDEKSLER Endeksler, karmaşık olayların tek bir sayı dizisine indirgenmesini sağlayan, olaylar ve sonuçları hakkında yaklaşık bilgi verebilen araçlardır. Hisse senetleri borsalarında endeks hesaplama yöntemleri birbirinden farklı olabilmektedir. Başlıca üç tür endeks hesaplama yöntemi vardır. Bunlar: aritmetik ortalama, geometrik ortalama ve piyasa değeri ağırlıklı ortalama yöntemleridir. Aritmetik ortalama yönteminde endeks kapsamındaki hisse senetlerinin fiyatları toplanarak hisse senedi sayısına bölünmektedir.

101 Bölüm 2 Sayfa 101 Geometrik ortalama yönteminde endekse dahil her bir hisse senedinin fiyatı bir önceki günkü fiyatına bölünür, bulunan rakamlar birbiriyle çarpıldıktan sonra hisse senedi sayısı kadar kökü alınır ve bir gün önceki endeks değeriyle çarpılır. Piyasa değeri ağırlıklı ortalama yöntemiyle hesaplanan endekslerde, piyasayı temsil etmesi için oluşturulan endeks portföyünün değerindeki artış veya azalışlar endeksteki artış veya azalışları verir. Endeks, toplam piyasa değeri, piyasa değerinin bir kısmı (halka açık kısım, alım satıma konu olabilecek kısım, endeksin hesaplandığı borsa kotunda bulunan kısım vb ) veya eşit ağırlıklı olarak hesaplanabilmektedir. Hisse Senetleri Piyasası endeksleri MKK kaydında bulunan ve alım-satıma konu olabilecek hisse senetlerinin piyasa değeri ağırlıklı olarak hesaplanmaktadır. Bu endeksler, pazar ve sektör bazında, fiyat ve getiri endeksleri olarak hesaplanıp duyurulmaktadır.

102 Bölüm 2 Sayfa 102 Fiyat endeksleri, kapsadıkları hisse senetlerinin fiyatlarındaki gelişmeyi göstermekte, dolayısıyla fiyat endeksleri sermaye kazancının (veya kaybının) ortalama bir göstergesi niteliğini taşımaktadır. Buna karşılık getiri endeksleri, kapsadıkları şirketlerin kâr payı dağıtımlarını da içermekte, dolayısıyla getiri endeksleri yoluyla sermaye ve kâr payı kazançlarının birlikte izlenebilmesi mümkün olmaktadır. BİAŞ Pay Piyasası kapsamında hali hazırda 162 adet endeks hesaplanmaktadır. Bunlar içinde en fazla takip edilenler BİST 100, BİST 30 endeksleridir. HİSSE SENETLERİNİN SEMBOLLERİ Hisse senetlerinin sembolleri yapılan hisse senedi işleminin niteliğini gösterecek şekilde düzenlenmiştir. Normal olarak her bir hisse senedinin dört ya da beş harften oluşan bir sembolü ile bir ya da iki harften oluşan özellik kodu bulunur. Bu kod (.) ile asıl sembolden ayrılır.

103 Bölüm 2 Sayfa 103 SEMBOL XXXXX.E XXXXX.Y XXXXX.R ANLAMI Eski hisse senedi Yeni hisse senedi Rüçhan hakkı kuponu XXXXX.ME Resmi müzayede eski hisse işlemi XXXXX.MY Resmi müzayede yeni hisse işlemi XXXXX.B Birincil piyasa işlemi HİSSE SENETLERİNDE ESKİ YENİ AYRIMI Hisse senetlerindeki eski yeni ayrımı, bir önceki hesap dönemine ait kâr payından yararlanma hakkının bulunmadığı hisse senetlerinin ihracı durumunda ortaya çıkmaktadır. Örneğin şirket bedelli sermaye artırımı ve kâr payı dağıtımını farklı tarihlerde gerçekleştirme kararını almış olabilir. Eğer kâr payı dağıtımından önceki bir tarihte bedelli sermaye artırımını gerçekleştiriyor ise, artırımın yapıldığı gün çıkarılan yeni

104 Bölüm 2 Sayfa 104 hisse senetlerinde bir önceki yılın kâr payından yararlanma hakkı bulunmayacaktır. Bu durumda bedelli sermaye artırımı nedeniyle çıkarılan hisse senetleriyle daha önce dolaşımda bulunan hisse senetlerinin taşıdığı haklar aynı olmayacaktır. Bu farklılığı belirtmek amacıyla, bir önceki yılın kâr payından yararlanma hakkı bulunan hisse senetleri eski, bir önceki yılın kâr payından yararlanma hakkı bulunmayan hisse senetleri yeni olarak anılır ve eski hisse senedinin işlem gördüğü Pazar seansında, farklı hisse senetleri olarak işlem görür. Kâr payının ödendiği veya ödenemeyeceği açıklandığı tarihte yeni hisse pazarı kapatılır ve eski ve yeni hisselerin pazarları birleştirilir. Bu durumda baz fiyat şöyle hesaplanır: [Eski hisse adedi x (Eski hissenin en son ağırlıklı ortalama fiyatı Brüt Temettü)] + [Yeni hisse adedi x Yeni hissenin en son ağırlıklı ortalama fiyatı] / (Eski hisse adedi + Yeni hisse adedi)

105 Bölüm 2 Sayfa 105 FİYAT TANIMLARI VE FİYAT MARJLARI Hisse senetleri piyasasında alış ve satış emirlerinin girilebileceği fiyat düzeyleri taban ve tavan fiyatlarla sınırlanmıştır. Bu fiyat sınırlarının (marjın) hesaplanmasında baz fiyat ve fiyat adımları tablosu kullanılır. Baz fiyat, bir payın gün boyunca işlem görebileceği alt ve üst fiyat limitlerinin belirlenmesine esas teşkil eden fiyattır. Baz fiyat bir önceki işlem gününün kapanış fiyatı ile hesaplanır. Fiyat adımı, her pay fiyatı için bir defada gerçekleşebilecek en küçük fiyat değişimidir. Hangi fiyat adımlarının kullanılacağı konusunda son işlem fiyatı belirleyici olmaktadır.

106 Bölüm 2 Sayfa 106 Hisse senetleri ve rüçhan hakkı kuponları için fiyat adımları aşağıda verilmiştir. BAZ FİYAT ARALIĞI (TL) FİYAT ADIMI (TL) 0,01 19,99 0,01 20,00 49,98 0,02 50,00 99,95 0,05 100,00 ve üzeri 0,50 Borsa yatırım fonları için geçerli fiyat adımları tablosu aşağıda verilmiştir. BAZ FİYAT ARALIĞI (TL) FİYAT ADIMI (TL) 0,01 49,99 0,01 50,00 99,98 0,02 100,00 249,95 0,05 250,00 ve üzeri 0,10

107 Bölüm 2 Sayfa 107 Fiyat Değişme Sınırları (Tavan Taban Fiyat): Borsada işlem gören menkul kıymetler için teşekkül ettirilen pazarlarda arz ve talebin karşılaştırılması, Borsa yönetimi tarafından belirlenen yöntemle tespit edilen fiyat aralıkları içinde yapılır. Her hisse senedi için, seans içinde işlem görebileceği en düşük (taban) ve en yüksek (tavan) fiyatlar, o hisse senedi için "Fiyat Aralığını oluşturur. Bu sınırlar, gün başlangıcında ve baz fiyat dikkate alınarak hesaplanır. - Paylar ve borsa yatırım fonlarında %20, - Rüçhan hakkı kuponlarında ve ISKUR için %50, - Varant ve sertifikalar için serbest marj uygulanır. Fiyat aralığının hesaplanmasında küsurat çıkması durumunda, üst sınır aşağıya, alt sınır ise yukarıya, ilgili fiyat adımına uygun olarak yuvarlanır. Bir başka ifadeyle yuvarlama içe doğru yapılır.

108 Bölüm 2 Sayfa 108 ÖRNEK: X hisse senedinin, bir gün önceki gün sonundaki kapanış fiyatı 28,28 TL ise; izleyen günün Baz Fiyat, Fiyat Adımı ve Fiyat Değişme Sınırları aşağıdaki gibi bulunur: Önceki Gün Kapanış Fiyatı : 28,28 TL Baz Fiyat : 28,28 TL Fiyat Adımı : 0,02 TL Fiyat Marjı (%) : + / - %20 Üst sınır (Tavan Fiyat) : 28,28 + (28,28 x 0,20) = 33,936 33,92 TL Alt sınır (Taban Fiyat) : 28,28 - (28,28 x 0,20) = 22,624 22,64 TL Fiyat Değişme Sınırları : 22,64 TL 33,92 TL

109 Bölüm 2 Sayfa 109 EMİRLERİN GERÇEKLEŞMESİNDE ÖNCELİKLER VE EMİR EŞLEŞMESİ Müşteri tarafından aracı kuruma verilen bir emir, farklı kanallardan borsaya iletilecektir. Verilen bir emrin sisteme girilmesi sonrasında, karşı bir emir ile eşleştirilmesinde bir takım işlem kuralları uygulanacaktır. Hisse senedi almak veya satmak isteyen üye temsilcisi, bir emrin içermesi gereken tüm bilgileri sisteme aktarır. İşlemler öncelik kurallarına uygun şekilde sistem tarafından otomatik olarak gerçekleştirilir. İki tür öncelik vardır: fiyat ve zaman önceliği. Fiyat Önceliği: Daha düşük fiyatlı satış emirlerinin, yüksek fiyatlı satış emirlerinden; daha yüksek fiyatlı alım emirlerinin, düşük fiyatlı alım emirlerinden önce işlem görmesini sağlayan öncelik kuralıdır.

110 Bölüm 2 Sayfa 110 Zaman Önceliği: Girilen emirlerde fiyat eşitliği olması halinde, sisteme zaman açısından daha önce kaydedilen emrin daha önce işlem görmesini sağlayan öncelik kuralıdır. Borsaya aktarılan emirler bu önceliklere göre işlem sırasına kaydedilir. Yeni girilen emir, bekleyen emirlere göre daha iyi fiyattan emir ise, fiyat önceliği kuralı gereği bekleyen emirlerin önüne geçer. Yeni girilen emir, bekleyen emirlere göre daha iyi fiyattan emir değilse, aynı fiyat düzeyinde verilmiş olan bekleyen emirler arasında zaman önceliği kuralı gereği listeye girer ve sırasını bekler. Bilgisayar sistemine aktarıldığı anda yeni girilen bir emrin fiyat düzeyinde bekleyen bir karşı emir varsa, bu emirler eşleşecek ve işlem gerçekleşecektir. Bu durumda, yeni girilen emir AKTİF GERÇEKLEŞEN EMİR niteliğinde olacaktır. Bekleyen emirler ise PASİF EMİR niteliğinde olur.

111 Bölüm 2 Sayfa 111 Aşağıda örnek bir ekran görülmektedir. Buradaki derinlikli veri ekranı örneğinde, en iyi beş alış/satış fiyat kademesinde bekleyen emirler listelenmektedir. Buna göre, bekleyen en iyi alış emirlerinin fiyatı 2,37 TL, sayısı 99 adet, miktarı lot; bekleyen en iyi satış emirlerinin fiyatı 2,38TL, sayısı 63 adet, miktarı lottur.