CLONAL SELECTION OF ANKARA (Pyrus communis L.) PEAR CULTIVAR Abstract: In this study, morphological and chemical characteristics of fruits of 40 Ankar

Transkript

1 ANKARA ARMUDUNUN (Pyrus communis L.) KLON SELEKSİYONU YÖNTEMİ İLE ISLAHI Özet: Bu araştırmada, Ankara ve çevresinde seçilen toplam 40 Ankara armudu klonunda meyvelerin morfolojik ve kimyasal özellikleri üç yıl süreyle incelenmiştir. Meyve ağırlığı, uzunluğu ve çapı, çekirdek evi çapı, kabuk ve meyve eti rengi, meyve eti sertliği, suda eriyebilir kuru madde kapsamı, titre edilebilir asitlik, ph, kumluluk, ağızda erime düzeyi (tereyağı gibi meyve eti), tat, tekstür ve görünüm olarak üç yıl boyunca her yıl yüksek kalitede düzenli meyve veren 5 ve 6 nolu klonlar (Yenikent/Sincan) en iyi Ankara armudu klonları olarak seçilmiştir. Ortalama meyve ağırlığı 5 nolu klonda ± 32.8 g, 6 nolu klonda ± 2.0 g dır. Ortalama meyve uzunluğu 5 nolu klonda 69.6 ±1.3 mm ve ortalama meyve çapı 73.7 ± 3.4 mm dir. Bu değerler 6 nolu klon için sırasıyla 65.9 ± 0.1 mm ve 72.0 ± 0.2 mm dir. Bu klonlarda üç yıl boyunca kumluluk düşük, tekstür ve görünüm iyidir. Çalışmada meyve özelliklerine göre 19 (Çubuk) ve 34 (Kalecik) nolu klonlar da ümitvar klonlar olarak nitelendirilmiştir. Projede Ankara armudu klonları arasındaki genetik farklılıklar RAPD (Random Amplified Polymorphic DNA) tekniği ile araştırılmıştır. Operon OPA, OPB ve OPO serilerine ait ve tesadüfen seçilen toplam 25 adet primerin kullanıldığı denemelerde klonlar arasında polimorfizim bulunamamıştır. Ankara armudu klonlarının sürgün ucu kültürü ile çoğaltımında eksplantlar (sürgün uçları) 2.0 mg/l BA, 0.1 mg/l IBA ve 0.5 mg/l GA 3 içeren Murashige ve Skoog (MS) temel besin ortamı üzerinde başarıyla kültüre alınmıştır. Çoğaltma aşamasında 2.0 mg/l BA, 0.1 mg/l IAA ve 0.1 mg/l GA 3 ilave edilmiş MS temel besin ortamında alt kültürlerde proliferasyon başarısı yüksek olmuştur. Ümitvar üç klonda (6, 19 ve 34) 7. alt kültürde sürgün oluşturma oranı %100, eksplant başına sürgün sayısı ise sırasıyla 10.1±0.1, 9.9±0.4 ve 9.9±0.6 olarak kaydedilmiştir. IBA, IAA ve NAA in 0.5, 1.0, 2.0 ve 3.0 mg/l dozları in vitro köklenme oranını arttırmıştır. En yüksek köklenme oranı %56.7 ile 3.0 mg/l IBA uygulamasında elde edilmiş ise de bu uygulamanın diğer oksin uygulamaları (% ) ile arasındaki farklılık önemli olmamıştır. Ümitvar Ankara armudu klonlarının soğuk muhafaza çalışmaları kapsamında 0ºC sıcaklık ve %85-90 nisbi nem koşullarında meyve eti sertliği, suda eriyebilir toplam kuru madde, titre edilebilir asitlik, meyve kabuk rengi, solunum şiddeti ve etilen üretimindeki değişimleri dikkate alındığında meyvelerin en az 5 ay süreyle muhafaza edilebileceği belirlenmiştir. 1

2 CLONAL SELECTION OF ANKARA (Pyrus communis L.) PEAR CULTIVAR Abstract: In this study, morphological and chemical characteristics of fruits of 40 Ankara pear clones which were selected in vicinity of Ankara were investigated over three years. Clones of #5 and #6 from Yenikent / Sincan province were selected as the best clones for their regular fruit bearing habit, and for their high fruit quality which were determined by fruit weight, length and diameter, core diameter, skin and flesh color, flesh firmness, soluble solids content, titrable acidity, ph, grittiness, melting degree in mouth (buttery flesh), flavor, texture and appearance over the years. The average fruit weight, length and diameter were 225.5±32.8 g, 69.6±1.3 mm and 73.7±3.4 mm in clone #5, respectively. These measurements were 202.1±2.0 g, 65.9±0.1 mm and 72.0±0.2 mm in clone #6, respectively. Grittiness was low and, texture and appearance were fine in these two clones. In addition, clone #19 from Çubuk vicinity and clone #34 from Kalecik vicinity were promising for their fruit characteristics. The genetic variability among the clones was investigated with RAPD (Randomly Amplified Polymorphic DNA) technique. 25 randomly selected primers of OPA, OPB and OPO (Operon) series were used in the studies. However, RAPD primers could not detect any polymorphism among the clones. For micropropagation, shoot tip explants of the clones were successfully cultured on MS (Murashige and Skoog) basal media containing 2.0 mg/l BA, 0.1 mg/l IBA and 0.5 mg/l GA 3. Proliferation rate in subcultures was high on basal MS media supplemented with 2.0 mg/l BA, 0.1 mg/l IAA and 0.1mg/l GA 3. Promising clones of #6, #19 and #34 gave 100% shoot formation at 7.th subculture, and the shoot number per explant was 10.1±0.1, 9.9±0.4 and 9.9.6±0.6, respectively. Concentrations of 0.5, 1.0, 2.0 and 3.0 mg/l of IBA, IAA and NAA increased in vitro rooting rate. The highest rooting rate of 56.7% was obtained from 3.0 mg/l IBA treatment, however this was not significantly different from the other auxin treatments in which the rooting was ranged between 11.1% and 55.6%. In cold storage studies, fruits of promising clones were stored at 0 o C and 85-90% relative humidity conditions. The changes in flesh firmness, soluble solids content, titrable acidity, skin color, respiration rate and ethylene production were determined over the course. The results showed that fruits could be stored at least for 5 months without significant quality loss. 2

3 1. AMAÇ VE KAPSAM Ülkemizde, yumuşak çekirdekli meyve türleri üretimi içerisinde armut %17 lik bir pay almaktadır. Armut üretimimiz 2004 yılı verilerine göre ton olup, armut yetiştiriciliği yapılan iller arasında Ankara ton ile Bursa ( ton) ve Antalya ( ton) illerinden sonra üçüncü sırada yer almaktadır (Anonim 2005). Ülkemizde yetiştirilen armut çeşitlerinin sayısı çok fazladır. Nitekim ülkemizde 600 dolayında armut çeşidinin bulunduğunu bildirmektedir. Bu çeşitler arasında Ankara armudu, çoğunlukla Orta Anadolu da yetiştirilen kışlık, standart bir çeşittir. Orta irilikte olan bu çeşidin meyvelerinin yüzeyi düzgün, kabuğu ince, meyve sapı kısa ve kalındır. Meyve rengi yeme olumundan önce yeşil, yeme olumunda sarımtrak yeşildir. Meyve eti sulu, güzel kokulu, kumsuz ve ağızda erimektedir (Özbek 1978, Köksal ve ark. 2002). Bununla birlikte bu armudun yoğun olarak yetiştirilmekte olduğu yörelerde meyve özellikleri bakımından farklı bireylerine rastlanmaktadır (Kiper 1941, Oraman 1947, Dokuzoğuz 1972). Aşı ile vegetatif çoğaltılan türlerden biri olan armutta normalde beklenmeyen bu farklılığın nedeni yüksek olasılıkla zaman içerisinde ortaya çıkan doğal mutasyonlardır. Mutasyonlar ile meydana gelen bu farklılıklar meyve çeşitlerinin klon seleksiyonu yöntemi ile ıslahına olanak sağlamaktadır (Dokuzoğuz 1964). Bu proje, yüksek meyve kalitesi ve uzun süre depolanabilme özellikleri nedeniyle çok önemli yerli standart kışlık armut çeşitlerimizden birisi olan Ankara armudunda (Pyrus communis L.) farklı bireylerin (klonların) meyve özellikleri ve DNA markörler ile seleksiyonu, ümitvar klonların in vitro sürgün ucu kültürü ile hızlı çoğaltımı ve bu klonlarda meyvelerin soğuk koşullarda muhafaza sürelerinin belirlenmesi amaçlarıyla gerçekleştirilmiştir. 2. MATERYAL VE YÖNTEM Bu proje, 2001 yılında derim öncesi dönemde yapılan arazi çalışmalarında meyve özellikleri ve genel verimlilik durumlarına göre gözlenen binlerce Ankara armudu ağacı arasından incelemeye değer bulunan 40 ağaç (klon) üzerinde yılları arasında yürütülmüştür (Çizelge 2.1). Bu ağaçların 39 adeti Ankara ve civarında, 1 i ise özellikle Ege ve Akdeniz Bölgeleri ne geçit yerlerdeki Ankara armudu plantasyonlarının çoğunun fidan üretiminde aşı gözü kaynağı olarak yararlanılan Eğirdir (Isparta) Bahçe Kültürleri Araştırma Enstitüsü nde yer almıştır. Denemenin 2. yılında Eğirdir deki ağaç Kurum tarafından sökülmüştür. Ankara ve civarında incelemeye değer bulunmuş ağaçlar kapama ya da karışık bahçeler içerisinde, sınır ağacı olarak ya da arazide tek başına yer almıştır. 3

4 Bu proje, 1) Ankara armudu klonlarının meyve özellikleri esas alınarak seleksiyonu, 2) klonlar arasındaki farklılıkların moleküler düzeyde tanımlanması, 3) sürgün ucu kültürü ile in vitro koşullarda hızlı çoğaltılması ve 4) soğuk koşullarda muhafazası olmak üzere dört bölümden oluşmaktadır. Çizelge 2.1. Proje kapsamında incelemeye değer bulunan Ankara armudu klonları (ağaçları) ve bulunduğu yerler Klon no İlçe (İl) Mevkii 1 Sincan (Ankara) Yenikent (Ziir Deresi) 2 Sincan (Ankara) Yenikent (Ziir Deresi) 3 Sincan (Ankara) Yenikent (Ziir Deresi) 4 Sincan (Ankara) Yenikent (Ziir Deresi) 5 Sincan (Ankara) Yenikent (Ziir Deresi) 6 Sincan (Ankara) Yenikent (Ziir Deresi) 7 Sincan (Ankara) Yenikent (Devret) 8 Sincan (Ankara) Yenikent (Devret) 9 Sincan (Ankara) Yenikent (Devret) 10 Sincan (Ankara) Yenikent (Ziir Deresi) 11 Sincan (Ankara) Yenikent (Ziir Deresi) 12 Merkez (Ankara) Ziraat Fakültesi 13 Merkez (Ankara) Ziraat Fakültesi 14 Eğirdir (Isparta) Bahçe Kültürleri Araştırma Enstitüsü 15 Çubuk (Ankara) Kuruçay 16 Çubuk (Ankara) Kuruçay 17 Çubuk (Ankara) Kuruçay 18 Çubuk (Ankara) Kuruçay (Abdülkoca) 19 Çubuk (Ankara) Kuruçay 20 Çubuk (Ankara) Kuruçay 21 Çubuk (Ankara) Yukarıkışlacık (Mezarlık karşısı) 22 Bağlum (Ankara) Geldibuldu 23 Bağlum (Ankara) Geldibuldu 24 Bağlum (Ankara) Geldibuldu 25 Bağlum (Ankara) Geldibuldu 26 Bağlum (Ankara) Merkez 27 Bala (Ankara) Karahasanlı 28 Bala (Ankara) Karahasanlı 29 Güdül (Ankara) Çukurören 30 Güdül (Ankara) Çukurören 31 Güdül (Ankara) Boyalı 32 Beypazarı (Ankara) Uşakgöl 33 Beypazarı (Ankara) Boyalı 34 Kalecik (Ankara) Merkez 35 Kalecik (Ankara) Merkez 36 Kalecik (Ankara) Baykuşboğazı 37 Ayaş (Ankara) Gökler 38 Ayaş (Ankara) Gökler (Uluekin) 39 Ayaş (Ankara) Gökler (Acıcak) 40 Ayaş (Ankara) Gökler (Acıcak) 4

5 Projenin 1. ve 2. kısımları yılları arasında Türkiye Bilimsel ve Teknolojik Araştırma Kurumu (TÜBİTAK) (TOGTAG 2790), 1., 2., 3. ve 4. kısımları yılları arasında Ankara Üniversitesi Bilimsel Araştırma Projeleri (BAP) Müdürlüğü ( ) tarafından desteklenmiştir Materyal Projede bitkisel materyal olarak Ankara armudunun Çizelge 2.1 de sunulan klonlarından alınan meyve, yaprak ve sürgün uçları kullanılmıştır Yöntem Meyve özelliklerinin belirlenmesi Ankara armudu klonlarında meyve özellikleri yılları arasında Eylül ayı sonunda derim olgunluğunda toplanan meyvelerde belirlenmiştir. Bu amaçla yapılan gözlem ve ölçümler için her klonda (ağaçta) 20 adet meyve esas alınmıştır. İlk olarak meyve kabuğunun paslılık durumu, meyve yüzeyinin pürüzlülüğü, meyve şekli, boyunluluğu, çiçek çukuru köşeliliği, çekirdek evi konumu, çekirdek evi görünümü görsel olarak incelenmiş ve her özellik için esas alınan skalalara göre klonlar puanlanarak değerlendirilmiştir. Daha sonra meyvelerin meyve kabuğu ve et renkleri CR-200 Minolta marka renk ölçer ile CIE L*, a* ve b* olarak ölçülmüş ve değerler açı değerlerine dönüştürülmüştür (McGuire 1992). Meyve örneklerinde meyve boyu, kalınlığı ve eni, çiçek çukuru genişliği ve derinliği, sap çukuru genişlik ve derinliği, meyve sapı uzunluk ve kalınlığı kumpas ile ölçülerek, meyve ağırlıkları ise tartılarak belirlenmiştir. Meyve eti sertliği değerleri, Effegi marka penetrometre ile 7.8 mm çapında delici uç kullanılarak, her meyvenin ekvatoral bölgesinin üç farklı yerinden kg olarak belirlenmiş ve Newton a (N) dönüştürülmüştür. Meyveler ortadan ikiye kesildikten sonra çekirdek evi büyüklüğü, kumpas ile çekirdek evinin iki farklı yerinden yapılan ölçümler ile saptanmıştır. Her meyvede çekirdek evinde yer alan dolu çekirdeklerin miktarı sayılarak belirlenmiştir. Katı meyve sıkacağında meyvelerin suları elde edildikten sonra meyve suyu ağırlıkları belirlenmiş, meyve suyu ağırlığının meyve ağırlığına oranlanması ile meyve suyu randımanı hesaplanmıştır. Meyve sularında el refraktometresi ile suda eriyebilir toplam kuru madde kapsamı (%), ph metre ile meyve suyu ph değerleri belirlenmiştir. Meyve sularının titre edilebilir asitlik değerleri ise 10 ml meyve suyunun 20 ml saf su ile seyreltilmesinden sonra 0.1 N NaOH kullanılarak ph metrede, ph= 8.1 oluncaya kadar titre edilmesi sonucu harcanan NaOH değerlerine göre malik asit cinsinden g/100 ml olarak hesaplanmıştır. 5

6 Meyvelerde duyusal ve görsel değerlendirmeler 6-10 panalist tarafından her bir klon için 10 ar adet meyvede yapılmıştır. Kumluluk, ağızda erime durumu (tereyağı gibi meyve eti) ve tat kriterleri düşük, orta ve yüksek; tekstür ve görünüm kriterleri çok kötü, kötü, orta, iyi ve çok iyi olarak değerlendirilmiştir DNA ekstraksiyonu, PCR ve RAPD tekniği uygulamaları Proje kapsamında ele alınan 40 klon arasındaki genetik farklılıklar RAPD (Random Amplified Polymorphic DNA) tekniği ile araştırılmıştır. Bu teknik ile polimorfizmin elde edilememesi neticesinde moleküler tekniklerdeki gelişmelerin ışığında projenin son yılında AFLP (Amplified Fragment Length Polymorphism) ve SSR (Simple Sequence Repeats) tekniklerine yönelinmiş, ön çalışmalardan olumlu sonuçlar alınmış, ancak bu teknikler için gerekli maddeler satın alınamadığı için çalışmalar yapılamamıştır. Genetik analizlerde RAPD bantlarının çıkarılabilmesi için henüz tam büyüklüğüne ulaşmamış yaprak örnekleri Mayıs ayı içerisinde her klondan (ağaçtan) toplanarak buz üzerinde laboratuvara getirilmiştir. Saf sudan geçirilerek yıkanan ve kurulanan yaprak örnekleri, DNA ekstraksiyonu yapılıncaya kadar -75 o C de saklanmıştır. DNA ekstraksiyonu çalışmalarında Doyle ve Doyle (1990) tarafından geliştirilen ve Oliveira ve ark. (1999) tarafından modifiye edilmiş yöntem kullanılmıştır. Bu yönteme göre 250 mg yaprak örneği sıvı azot içinde öğütülüp eppendorf tüp içine alınmış, üzerine 600 µl ekstraksiyon buferı (%2 CTAB, 1.4 M NaCl, 20 mm EDTA, 100 mm Tris-HCl ph:8.0, %1 PVP, %1 Mercaptoethanol) eklenmiş ve 65 o C de dakika süreyle inkübe edildikten sonra DNA örnekleri 600 µl kloroform:isoamil alkol (24:1) ile ekstrakte edilmiştir. Daha sonra örnekler 10 dakika rpm de santrifüj edilmiş, üstteki sıvı faz yeni bir tüpe alındıktan sonra 5.5 µl RNAsA (10mg/ml) ilave edilip 37 o C de inkübe edilmiştir. Kloroform:isoamil alkol ile ekstrakte edildikten sonra 10 dakika rpm de santrifüj edilmiş, üstteki sıvı faz yeni tüpe alınarak 2/3 hacimde soğuk isopropanol ilave edilmiştir. 60 dakika -20 o C de inkübe edildikten sonra 10 dakika rpm de (+4 o C) santrifüj edilmiş, pellet 1 ml 0.2 M sodyum asetat ve 1 ml %76 lık etil alkol ile yıkanmış ve kurutulmuştur. DNA pelleti 200 µl TE (ph: 8.0) içinde çözüldükten sonra -20 o C de saklanmıştır. DNA miktarı, örneklerin Fluorometrede (TD-360 Mini Fluorometer) okunması yolu ile belirlenmiştir. Ekstrakte edilen örneklerde DNA miktarı 18.4 ng/µl ile ng/µl arasında değişmiştir. DNA örneklerinin saflığı Spektro ölçümleri ile belirlenmiş ve ölçüm sonuçlarına göre ekstrakte edilen DNA ların PCR analizlerinde kullanılacak düzeyde saf olduğu görülmüştür. Daha sonra örnek DNA ları PCR analizlerinde kullanılmak üzere 10 ng/µl standart konsantrasyona getirilmiştir. 6

7 Çalışmada PCR uygulamaları Oliveira ve ark. na (1999) göre yapılmıştır. Ön denemeler 25 µl hacimdeki karışımda yapılmıştır. 25 µl lik bir polimeraz reaksiyon karışımı 1 U Taq Polymerase (Promega), 0.4 µm Primer (Operon), 0.2 µm dntp (Promega), 2.5 mm MgCl 2, 1X Reaction buffer (50 mm Tris-HCl ph 8, 100 mm NaCl, 0.1 mm EDTA, 1 mm DTT, %50 Glycerol, %1 Triton X-100) (Promega), 12 ng DNA içermiştir. Denemelerde Operon OPA, OPB ve OPO serilerine ait ve tesadüfen seçilen toplam 25 adet primer kullanılmıştır. Polimeraz zincir reaksiyonları (PCR) Whatman-Biometra Thermocycler cihazında gerçekleştirilmiştir (Oliveira ve ark. 1999). Amplifiye olan PCR örnekleri (15 µl örnek + 25 µl Bromophenol blue) içinde l EtBr boyası bulunan %1.5 agaroz jele yüklenerek jel 1X TBE bufer içinde ve 100V elektrik akımında yaklaşık 3 saat süre ile koşturulmuştur. RAPD bantları öncelikle UV ışık üzerinde görüntülenmiş ve daha sonra BioRad Gel Doc kamera sistemi ile görüntülenerek bilgisayarda kayıt edilmiştir. Bantlar incelenerek polimorfizim olup olmadığı belirlenmiştir Sürgün ucu kültürü ile çoğaltım çalışmaları Klonlarda sürgün ucu kültürleri için 2003 yılı ilkbahar gelişme döneminde taze sürgünlerden toplanan yaklaşık 2-3 cm uzunluktaki sürgün uçları laboratuvara getirilmiş ve dezenfeksiyon amacıyla önce 5 dakika çeşme suyu ve ardından 1 damla tween 20 ilave edilmiş %20 lik ticari sodyum hipoklorit solusyonu içerisinde 15 dakika süreyle yıkanmış, laminar hava akışlı kabin içerisinde steril saf su ile 5 er dakika süreyle 3 kez çalkalanmıştır. Steril koşullarda yaklaşık cm uzunlukta hazırlanan sürgün uçları, 10 ml besin ortamı içeren 25 x 120 mm boyutlarındaki cam tüplere dikilmiştir. İlk dikimden 4 hafta sonra gelişen sağlıklı sürgünlerin (eksplantların) tamamı çoğaltım amacıyla 4 er hafta ara ile alt kültüre alınmıştır. Kültüre alınan klonlarda sürgün çoğaltma aşamasında 1. ve 2. alt kültürler sonunda yeni oluşan sürgünlerden 0.5 cm ve üzerinde uzunluğu sahip olanlar dikkate alınarak eksplantların (sürgünlerden) sürgün oluşturma oranı (%), eksplant başına sürgün sayısı (adet), sürgün uzunluk düzeyi (1= kısa ( cm), 2= orta ( cm), 3= uzun (>2.0 cm)) ve kallus düzeyi (0= yok, 1= az, 2= orta ve 3= çok) belirlenmiştir. Bu çalışmaya ilave olarak ümitvar bulunan 3 klonda (6, 19 ve 34 nolu klonlar) 4 er hafta ara ile alt kültürlere devam edilmiştir. Sürgün çoğaltma aşaması kapsamında 7. alt kültürün sonunda bu üç klon için eksplantların (sürgünlerin) sürgün oluşturma oranları (%) ve eksplant başına sürgün sayısı belirlenmiştir. İn vitro köklendirme çalışmaları 7. alt kültürün sonunda 6, 19 ve 34 nolu klonlarda yürütülmüştür. Bu amaçla in vitro sürgünlerden yaklaşık 1-2 cm uzunlukta hazırlanan mikro çelikler farklı oksin içerikli besin ortamlarında kültüre alınmıştır. İki ayın sonunda her üç klon için farklı oksin 7

8 ve dozlarının in vitro köklenme üzerine etkileri köklenme oranı (%), ortalama kök sayısı (adet/köklenmiş mikro çelik) ve ortalama kök uzunluğu (mm/köklenmiş mikro çelik) özellikleri incelenerek değerlendirilmiştir. Sürgün ucu kültürlerinde temel besin ortamı olarak MS ortamının (Murashige ve Skoog 1962) kullanıldığı çalışmada, bu ortama ilk dikim aşamasında 2.0 mg/l BA (benziladenin), 0.1 mg/l IBA (indolbütirik asit) ve 0.5 mg/l GA 3 (gibberellik asit), çoğaltma aşamasında 2.0 mg/l BA, 0.1 mg/l IAA (indolasetik asit) ve 0.1 mg/l GA 3 ilave edilmiştir (Gülşen ve Dumanoğlu 1992). Mikro çeliklerin köklendirme aşamasında makro elementleri ½ kuvvetinde olan MS temel besin ortamına IBA, IAA ve NAA (naftalenasetik asit) 0.5, 1.0, 2.0 ve 3.0 mg/l dozlarında ilave edilmiş ya da ilave edilmemiştir (kontrol). Böylece in vitro köklenme üzerine belirtilen üç oksinin 4 farklı dozunun etkisi kontrol uygulaması ile karşılaştırmalı olarak incelenmiştir. Sürgün çoğaltma ve köklendirme aşamalarında ortamlara 30 g/l sakkaroz ve 7 g/l agar katılmış ve ph 5.7 ye ayarlanmıştır. Kültürler floresans ışık ile 16 saat süreyle aydınlatılan (35 µmol m -2 s - 1 ) 25±1 o C sıcaklıktaki iklim odasında gelişmeye bırakılmıştır. İn vitro denemeler tesadüf parselleri deneme düzeninde, sürgün çoğaltma aşamasında her tekerrürde 5 eksplant (sürgün) olacak şekilde 5 tekerürlü, köklendirme aşamasında her tekerrürde 5 mikro çelik bulunacak şekilde 3 tekerrürlü kurulmuştur. Denemelerden elde edilen veriler varyans analizi yöntemi ile Minitab Paket Programı ile F- testine (P = 0.05) göre kontrol edilmiş, ortaya çıkan önemli farklılıklar Duncan testi ile (P < 0.05) saptanmış ve farklılıklar harfler yardımıyla belirlenmiştir. İstatistik analizlerde yüzde bulguların açı değeri karşılıkları esas alınmıştır Soğuk muhafaza çalışmaları Soğuk muhafaza çalışmaları, proje kapsamında meyve kalite özelliklerine göre ümitvar Ankara armudu klonları olarak seçilen 6, 19 ve 34 nolu klonlardan Eylül ayı içinde derilen meyveler ile 2003 ve 2004 yıllarında gerçekleştirilmiştir. Denemenin 2. yılında bahçe koşullarında bakım ve kültürel uygulamaların yeterli düzeyde yerine getirilmemesinden dolayı 34 nolu klonda kaliteli meyve üretimi yetersiz olmuş ve bu nedenle bu yıl belirtilen klonda meyvelerde soğuk muhafaza çalışması yapılmamıştır. Meyveler 0±1ºC sıcaklık %85-90 nispi nem koşullarında Nisan ayı sonuna kadar 7 ay süreyle depolanmıştır. Depolamanın ilk üç ayında birer aylık ve daha sonra iki aylık periyotlarla meyvelerde kabuk ve et rengi, meyve eti sertliği, suda eriyebilir toplam kuru madde kapsamı, titre edilebilir asitlik düzeyi, solunum şiddeti ve etilen üretimi belirlenmiştir. Meyvelerin solunum şiddeti kapalı atmosfer 8

9 yöntemine göre depolama sıcaklığında ölçülmüştür. Bu amaçla meyveler kapalı kavanozlar içinde yaklaşık 6 saat tutulmuş, kavanoz içinde meyveler tarafından sentezlenen CO 2 düzeyi Servomex marka CO 2 analizatörü ile belirlenmiştir. Solunum şiddeti değerleri meyvelerin ağırlık ve hacimleri de kullanılarak ml CO 2 /kg.h olarak hesaplanmıştır. Aynı kavanozlar içinden alınan 1 ml lik gaz örneklerinin gaz kromatografisi cihazına enjeksiyonu sonunda ise meyvelerin etilen üretim düzeyi belirlenmiştir. Bu amaçla Thermo Quest 2000 Marka gaz kromatografisi 1 m uzunluğunda aktive edilmiş alüminyum oksit dolgu maddeli çelik kolon (80/100 mesh) ve taşıyıcı faz olarak da 40 ml/dakika akış hızında azot kullanılmıştır. Gaz kromatografisinde kolon, enjeksiyon ve dedektör sıcaklıkları ise sırasıyla 100, 100 ve 120 ºC olarak uygulanmıştır (Bufler 1986). Etilen belirlemeleri dışsal standart (Altech, 10 ppm thylene in N) kullanılarak yapılmıştır. Bu çalışma, her tekerrürde 10 meyve bulunacak şekilde 3 tekerrürlü olarak yapılmıştır. 3. ANALİZ VE BULGULAR 3.1. Ankara Armudu Klonlarında Meyve Özellikleri Morfolojik özellikler Ankara armudu klonlarında meyve kabuğu paslılığı, pürüzlülük, boyunluluk, şekil, çiçek çukuru köşeliliği, çekirdek evi konumu ve çekirdek evi görünümlerine ait veriler Çizelge arasında sunulmuştur. Çizelgelerde de görüldüğü üzere bu veriler klonlara ve kimi zaman aynı klonda yıllara göre değişim göstermiştir. 1 nolu klonda meyve kabuğu paslılığı deneme süresince yok-çok az ya da az düzeyde belirlenmiştir. 1. ve 2. yıl düzgün meyvelere sahip olan bu klonda, 3. yılda daha çok dalgalı bir yüzey belirlenmiştir. Meyveler 1. ve 2. yıl daha çok boyunsuz-düz, 3. yıl ise hemen hemen eşit oranlarda az boyunlu, boyunsuz-düz ve boyunsuz-çukur olmuştur. Genellikle yuvarlak ya da basık meyve şekline sahip olan bu klonda çiçek çukuru köşeliliği 1. yılda az belirgin ya da belirgin değil, 2. yılda daha çok az belirgin ve 3. yılda ise belirgin değil ya da belirgindir. Araştırmanın her üç yılında da çiçek çukuruna yakın olan çekirdek evi, 1. ve 3. yıllarda yuvarlak, 2. yılda ise daha çok elips görünümlü olmuştur (Çizelge 3.1). 9

10 Çizelge 3.1. Ankara armudunun 1., 2., 3. ve 4. klonlarında meyvelerin şekilsel özellikleri K L O N N O ÖZELLİKLER Meyve Kabuğu Paslılığı (%) Yok veya çok az Az Orta Çok Pürüzlülük (%) Pürüzlü Dalgalı Düzgün Boyunluluk (%) Boyunlu Az boyunlu Boyunsuz-düz Boyunsuz-çukur Şekil (%) Yuvarlak Basık Oval Çiçek Çukuru Köşeliliği (%) Belirgin Az belirgin Belirgin değil Çekirdek Evi Konumu (%) Çiçek çukuruna yakın Ortada Sap çukuruna yakın Çekirdek Evi Görünümü (%) Yuvarlak Elips Araştırmanın sadece 2. yılında meyve alınabilen 2. klonda meyve kabuğu paslılığı daha çok orta düzeyde, meyve yüzeyi dalgalı ve boyunluluk durumu boyunsuz-çukur ya da az boyunludur. Meyveler basık veya oval, çiçek çukuru köşeliliği belirgin veya az-belirgin, çekirdek evi konumu daha çok ortada ve görünümü yuvarlak ya da elipstir (Çizelge 3.1). 10

11 Yine sadece araştırmanın ilk yılı meyve alınabilen 3. klonda daha çok orta düzeyde meyve kabuğu paslılığı, dalgalı bir meyve yüzeyi ve boyunsuz-çukur bir boyunluluk durumu kaydedilmiştir. Bu klonda yuvarlak ve oval şekilli meyvelerin de bulunmasına rağmen meyve şekli daha çok basıktır. Çiçek çukuru köşeliliği az belirgin ya da belirgin değildir. Çekirdek evi çiçek çukuruna yakın, elips ya da yuvarlak görünümlüdür (Çizelge 3.1). 4 nolu klonda 1. yılda daha çok az ve 2. yılda çok az düzeyde belirlenen meyve kabuğu paslılık durumu 3. yılda tüm düzeylerde ortaya çıkmıştır. Meyve kabuğu yüzeyi ilk iki yıl genellikle düzgün, 3. yılda ise daha çok dalgalı olmuştur. Meyvelerdeki boyunluluk düzeyi 1. ve 3. yıllarda az, 2. yılda genellikle boyunsuz-düz olarak belirlenmiştir. Meyve şekli 1. ve 3. yıllarda yüksek oranlarda oval, 2. yıl ise yuvarlak olarak kaydedilmiştir. Meyvelerde çiçek çukuru köşelilik durumu 1. yıl az belirgin ya da belirgin değil, 2. yıl daha çok az belirgin ve 3. yıl belirgin değil ya da az belirgindir. Çekirdek evi 1. ve 3. yıllarda çiçek çukuruna yakın ya da ortada ve daha çok yuvarlak, 2. yılda ise çiçek çukuruna yakın, elips ya da yuvarlak görünümlüdür (Çizelge 3.1). 5 nolu klonun meyvelerinde ilk iki yılda genellikle çok az düzeyde görülen meyve kabuğu paslılığı, 3. yılda daha çok orta düzeyde belirlenmiştir. Meyve kabuğunun pürüzlülük durumu 1. yılda dalgalı ya da düzgün, 2. yılda daha çok dalgalı ve 3. yılda pürüzlü ya da dalgalı olmuştur. Meyveler 1. yılda az-boyunlu ve boyunsuz-çukur özellik gösterirken, 2. yılda çoğunlukla boyunsuz-düz, 3. yılda ise daha çok az-boyunlu olarak belirlenmiştir. Meyve şekli 1. ve 3. yıllarda daha çok oval, 2. yılda ise yuvarlak olmuştur. 1. ve 2 yıllarda genellikle az belirgin ya da belirgin değil olarak tanımlanan çiçek çukuru köşeliliği, 3. yılda belirgin özellik göstermiştir. 1. ve 3. yıllarda çiçek çukuruna yakın ya da ortada gözlenen çekirdek evi, 2. yılda çoğunlukla çiçek çukuruna yakın konumlu, yuvarlak ya da elips görünümlü olmuştur (Çizelge 3.2). 6 nolu klonda 1. ve 3. yıllarda daha çok orta düzeyde belirlenen meyve kabuğu paslılık düzeyi, 2. yılda yok veya çok az ya da az düzeyde kaydedilmiştir. 1. yıl düzgün ya da dalgalı olan meyve yüzeyi, 2. yıl yüksek oranda düzgün, 3. yıl ise daha çok dalgalı olmuştur. Meyvelerdeki boyunluluk durumunun ilk iki yıl daha çok boyunsuz-düz, son yıl ise az boyunlu, meyve şeklinin 1. yılda çoğunlukla basık, 2. yılda yuvarlak, 3. yılda ise oval olduğu görülmüştür. Çiçek çukuru köşeliliği 1. ve 2. yıllarda az belirgin, 3. yılda belirgin, çekirdek evi, çiçek çukuruna yakın ya da orta konumda, 1. yıl yuvarlak, diğer yıllarda yuvarlak ya da elips görünümlü olmuştur (Çizelge 3.2). 11

12 Çizelge 3.2. Ankara armudunun 5., 6., 7. ve 8. klonlarında meyvelerin şekilsel özellikleri K L O N N O ÖZELLİKLER Meyve Kabuğu Paslılığı (%) Yok veya çok az Az Orta Çok Pürüzlülük (%) Pürüzlü Dalgalı Düzgün Boyunluluk (%) Boyunlu Az boyunlu Boyunsuz-düz Boyunsuz-çukur Şekil (%) Yuvarlak Basık Oval Çiçek Çukuru Köşeliliği (%) Belirgin Az belirgin Belirgin değil Çekirdek Evi Konumu (%) Çiçek çukuruna yakın Ortada Sap çukuruna yakın Çekirdek Evi Görünümü (%) Yuvarlak Elips nolu klonda meyve kabuğu 1. yıl az ya da orta, 2. yıl çok az ya da az, 3. yıl ise daha çok orta düzeyde belirlenmiştir. 1. ve 3. yıl meyveler dalgalı, 2. yıl ise çoğunlukla düzgün bir yüzeye sahip olmuştur. Meyveler 1. yıl daha çok boyunsuz-çukur, 2. yıl tamamen boyunsuz-düz, 3. yıl ise birbirine yakın oranlarda boyunsuz-düz, boyunsuz-çukur ya da az boyunlu olmuştur. İlk yıl daha çok oval olarak belirlenen meyve şekli, 2. yıl yüksek oranda yuvarlak, 3. yıl ise çoğunlukla basık olarak saptanmıştır. Çiçek çukuru köşeliliği ilk yıl belirgin ya da az belirgin, 2. yıl az belirgin ya da belirgin değil, 3. yıl 12

13 daha çok az belirgin özelliğe sahip olmuştur. Çekirdek evi ilk yılda ortada, 2. ve 3. yıllarda çiçek çukuruna yakın konumda, 1. ve 3. yıllarda yuvarlak, 2. yılda yuvarlak ya da elips görünümlü olmuştur (Çizelge 3.2). 8 nolu klonda meyvelerde ilk yıl orta düzeyde gözlenen paslılık, 2. yıl çok az, 3. yıl az düzeyde belirlenmiştir. Meyve yüzeyinin 1. ve 3. yıllarda genellikle dalgalı, 2. yılda ise pürüzlü olduğu görülmüştür. Meyvelerin boyunluluk özelliği ilk yıl az boyunlu ya da boyunsuz-çukur, 2. yıl az boyunlu ya da boyunsuz-düz ve 3. yıl eşit oranlarda az boyunlu, boyunsuz-düz ya da boyunsuz-çukur olarak kaydedilmiştir. Meyve şekli ilk yıl oval, 2. yıl yuvarlak, 3. yıl basıktır. İlk yılda genellikle az belirgin olan çiçek çukuru köşeliliği, 2. ve 3. yıllarda az belirgin olmuş ya da belirgin olmamıştır. İlk iki yıl çiçek çukuruna yakın ya da ortada, 3. yıl daha çok ortada bulunan çekirdek evi yuvarlak ya da elips görünümlü olmuştur (Çizelge 3.2). 9. klon meyvelerinde 1. ve 3. yıllar daha çok orta düzeyde belirlenen paslılık, 2. yıl yok veya çok az ya da az düzeyde ortaya çıkmıştır. Bu klonda meyve yüzeyi 1. ve 3. yıllarda daha çok dalgalı olurken, 2. yılda pürüzlülük hakim olmuştur. Meyveler ilk yıl boyunlu, boyunsuz-düz ya da boyunsuzçukur, 2. yıl yüksek oranda ve 3. yıl çoğunlukla boyunsuz-düz olmuştur. Meyve şekli 1. yıl oval, 2. yıl yuvarlak ya da basık, 3. yılda ise çoğunlukla basıktır. Çiçek çukuru köşeliliği 1. yıl belirgin, 2. yıl az belirgin ya da belirgin değil, 3. yıl az belirgin veya belirgin olarak kaydedilmiştir. Çekirdek evi konumu da yıllara göre farklılık göstermiş, 1. ve 2. yıllar çiçek çukuruna yakın, 3. yıl ise ortada belirlenmiştir. Çekirdek evinin görünümü 1. ve 3. yıllar büyük bir oranla yuvarlak, 2. yıl ise elips ya da yuvarlak olmuştur (Çizelge 3.3). 10 ve 11 nolu klonlarda araştırmanın sadece 1. yılında meyve alınabilmiştir. 10. klon genel olarak orta düzeyde paslı ve dalgalı bir yüzeyi bulunan boyunsuz-çukur ya da az boyunlu, oval şekilli, belirgin veya az belirgin çiçek çukuru köşeliliği olan, elips şeklinde ve çiçek çukuruna yakın çekirdek evi bulunan meyvelere sahiptir. 11. klonda da meyve yüzeyi genellikle orta düzeyde paslı ve dalgalı olmuştur. Bu klonda meyveler az boyunlu, oval şekilli, çiçek çukuru köşeliliği belirgin, genellikle yuvarlak görünümlü, orta kısımda yer alan çekirdek evine sahip olmuştur (Çizelge 3.3). 12. klonda ise meyve kabuğu 1. ve 3. yıllarda az, orta ya da çok, 2. yıl ise genellikle yok-çok az düzeyde paslı olmuştur. Bu klonda meyve yüzeyi 1. yıl dalgalı, 2. ve 3. yıllarda çoğunlukla düzgündür. Meyveler 1. yıl az boyunlu ya da boyunsuz-çukur, basık ya da oval şekilli, 2. yıl boyunsuz-düz ve genellikle yuvarlak şekilli, 3. yıl az boyunlu ve basık şekillidir. Çiçek çukuru köşeliliği 1. yıl az belirgin, 2. ve 3. yıllar genellikle belirgin değildir. Bu klon yuvarlak görünümlü ve çiçek çukuruna yakın çekirdek evine sahiptir (Çizelge 3.3). 13 nolu klonda 1. yıl orta, çok ya da az düzeylerde belirlenen meyve kabuğu paslılığı, 2. yıl yokçok az ya da az, 3. yıl ise genellikle orta düzeylerde saptanmıştır. Meyve yüzeyi 1. ve 3. yıllar genellikle 13

14 dalgalı, 2. yıl pürüzlü ya da düzgündür. 1. yıl boyunsuz-çukur ve basık ya da oval şekilli, 2. yıl boyunsuz-düz ve yuvarlak şekilli, 3. yıl az boyunlu ya da boyunsuz-çukur ve basık ya da oval şekilli olan meyvelerde çiçek çukuru köşeliliği yıllara göre az belirgin (1. ve 2. yıllar) ya da belirgin (3. yıl), çekirdek evi çiçek çukuruna yakın ya da ortada ve yuvarlak ya da elips görünümlü veya çiçek çukuruna yakın, elips ya da yuvarlak görünümlüdür (Çizelge 3.4). Çizelge 3.3. Ankara armudunun 9., 10., 11. ve 12. klonlarında meyvelerin şekilsel özellikleri K L O N N O ÖZELLİKLER Meyve Kabuğu Paslılığı (%) Yok veya çok az Az Orta Çok Pürüzlülük (%) Pürüzlü Dalgalı Düzgün Boyunluluk (%) Boyunlu Az boyunlu Boyunsuz-düz Boyunsuz-çukur Şekil (%) Yuvarlak Basık Oval Çiçek Çukuru Köşeliliği (%) Belirgin Az belirgin Belirgin değil Çekirdek Evi Konumu (%) Çiçek çukuruna yakın Ortada Sap çukuruna yakın Çekirdek Evi Görünümü (%) Yuvarlak Elips

15 Çizelge 3.4. Ankara armudunun 13., 14., 15. ve 16. klonlarında meyvelerin şekilsel özellikleri K L O N N O ÖZELLİKLER Meyve Kabuğu Paslılığı (%) Yok veya çok az Az Orta Çok Pürüzlülük (%) Pürüzlü Dalgalı Düzgün Boyunluluk (%) Boyunlu Az boyunlu Boyunsuz-düz Boyunsuz-çukur Şekil (%) Yuvarlak Basık Oval Çiçek Çukuru Köşeliliği (%) Belirgin Az belirgin Belirgin değil Çekirdek Evi Konumu (%) Çiçek çukuruna yakın Ortada Sap çukuruna yakın Çekirdek Evi Görünümü (%) Yuvarlak Elips klonda (Eğirdir-Isparta) meyvenin alınabildiği tek yıl olan 1. yılda orta düzeyde meyve kabuğu paslılığı ve dalgalı bir meyve yüzeyi belirlenmiştir. Meyveler az-boyunlu, genellikle basık şekilli, çiçek çukuru köşeliliği az belirgin ya da belirgin, çekirdek evi genellikle çiçek çukuruna yakın ve yuvarlak görünümlüdür (Çizelge 3.4). Araştırmanın 1. ve 2. yıllarında meyve alınabilen 15. klonda meyve kabuğu paslılığı yıllara göre sırasıyla orta veya az düzeyde görülmüştür. Her iki yılda da düzgün yüzeyli olan meyvelerde 15

16 boyunluluk durumu genellikle az-boyunlu veya boyunsuz çukur (1. yıl) ya da boyunsuz-düz (2. yıl) arasında değişim göstermiştir. İlk yıl daha çok oval olan meyve şekli, 2. yıl yuvarlak ya da basık, çiçek çukuru köşeliliği ise ilk yıl belirgin ya da az belirgin, 2. yıl az belirgindir. Bu klon, çoğunlukla elips şekilli ve çiçek çukuruna yakın bir çekirdek evine sahiptir (Çizelge 3.4). 16. klonda meyve kabuğu paslılığı 1. ve 3. yıllarda az ya da orta, 2. yıl daha çok orta düzeyde, meyve kabuğu yüzeyi 1. yıl düzgün, 2. yıl dalgalı veya düzgün, 3. yıl daha çok dalgalıdır. Boyunlu (1. yıl), boyunsuz-düz (2. yıl) ya da az boyunlu (3. yıl) olan meyvelerde şekil oval (1. ve 3. yıllar) ya da basıktır (2. yıl). Çiçek çukuru köşeliliği genellikle az belirgin olmakla birlikte belirgin ya da belirgin olmayan köşelilik durumlarının oranı da az değildir. 1. ve 3. yıllarda daha çok orta kısımda, 2. yılda ise çiçek çukuruna yakın konumda bulunan çekirdek evi, ilk yıl elips, 2. yıl elips ya da yuvarlak ve 3. yıl çoğunlukla yuvarlak görünümlüdür (Çizelge 3.4). 17. klonda meyve kabuğu paslılık düzeyi 1. yıl yok-çok az ya da az, 2. yıl daha çok az ve 3. yıl çok az düzeylerde saptanmıştır. Her üç yılda da meyve kabuğu yüzeyi genellikle düzgün, meyvelerin boyunluluk durumu az-boyunlu ve boyunsuz-düz arasındadır. İlk yıl oval olarak belirlenen meyve şekli, 2. yıl daha çok yuvarlak, 3. yıl ise hem basık, hem de yuvarlaktır. Bu klonda genel olarak çiçek çukuru köşeliliği az belirgin ve belirgin olmayan bir özelliktedir. Çekirdek evi ilk iki yıl genellikle çiçek çukuruna yakın, yuvarlak ya da elips görünümlü, son yıl daha çok ortada ve yuvarlak görünümlüdür (Çizelge 3.5). 18. klonda meyve kabuğu paslılığının 1. yıl orta, 2. ve 3. yıllarda genellikle yok-çok az düzeylerde olduğu, meyve kabuğu pürüzlülük durumunun ise ilk iki yıl genellikle pürüzlü, son yıl düzgün olduğu belirlenmiştir. İlk iki yılda meyveleri daha çok boyunsuz-düz ve boyunsuz-çukur olan bu klonda, 3. yılda bu özellik genellikle az boyunlu ve boyunsuz-düz olarak kaydedilmiştir. Meyveler 1., 2. ve 3. yıllarda sırasıyla yuvarlak, basık ve oval ağırlıklı şekillere sahip olmuştur. Bu klonun meyveleri 1. ve 2. yıllarda az belirgin ya da belirgin olmayan, 3. yıl belirgin ya da belirgin olmayan bir çiçek çukuru köşelilik durumuna, ortada (1. ve 3. yıllar) ya da çiçek çukuruna yakın (1. ve 2. yıllar) bir çekirdek evi konumuna ve yuvarlak (1., 2. ve 3. yıllar) ya da elips (1. ve 2. yıllar) şeklinde bir çekirdek evi görünümüne sahip olmuştur (Çizelge 3.5). Çalışmanın ilk iki yılında yok-çok az ya da az düzeyde meyve kabuğu paslılığına sahip olan 19. klonda 3. yılda bu özellik orta ya da az düzeylerde kaydedilmiştir. Meyve yüzeyi 1., 2. ve 3. yıllarda sırasıyla dalgalı, pürüzlü ve düzgün olarak belirlenmiştir. Meyvelerdeki boyunluluk durumu ise az boyunlu ve boyunsuz-düz olarak gözlenmiştir. Yıllara göre meyve şekilleri basık (2. yıl) ve oval (1. ve 3. yıllar), çiçek çukuru köşeliliği az belirgin ve belirgin değil, çekirdek evi konumu çiçek çukuruna yakın (1., 2. ve 3. yıllar) ya da ortada (3. yıl), çekirdek evi görünümü ise yuvarlak ya da elips olarak belirlenmiştir (Çizelge 3.5). 16

17 Çizelge 3.5. Ankara armudunun 17., 18., 19. ve 20. klonlarında meyvelerin şekilsel özellikleri K L O N N O ÖZELLİKLER Meyve Kabuğu Paslılığı (%) Yok veya çok az Az Orta Çok Pürüzlülük (%) Pürüzlü Dalgalı Düzgün Boyunluluk (%) Boyunlu Az boyunlu Boyunsuz-düz Boyunsuz-çukur Şekil (%) Yuvarlak Basık Oval Çiçek Çukuru Köşeliliği (%) Belirgin Az belirgin Belirgin değil Çekirdek Evi Konumu (%) Çiçek çukuruna yakın Ortada Sap çukuruna yakın Çekirdek Evi Görünümü (%) Yuvarlak Elips Meyve kabuğu paslılığının yok-çok az ya da az düzeyde belirlendiği 20. klonda meyve yüzeyi genellikle düzgündür. İlk yıl daha çok boyunlu ya da az boyunlu meyvelere sahip olan bu klonda, 2. ve 3. yıllarda meyveler az boyunlu ya da boyunsuz-düz bir özellik göstermiştir. Bu klonda meyve şekli ilk ve son yıl daha çok oval, 2. yıl ise yuvarlaktır. Genel olarak meyvelerde köşeliliği az belirgin ya da belirgin olmayan bir çiçek çukuru, çiçek çukuruna yakın (1. ve 2. yıllar) ya da ortada (3. yıl), yuvarlak ya da elips görünümlü bir çekirdek evi bulunmaktadır (Çizelge 3.5). 17

18 21. klonda meyve kabuğu 1. yıl orta, 2. ve 3. yıllarda ise yok-çok az ya da az düzeylerde paslı ve genellikle dalgalı bir yüzeye sahiptir. Meyveler 1. yıl daha çok boyunsuz-çukur, 2. yıl boyunsuz-düz ve 3. yıl az boyunlu ya da boyunsuz-düz, genellikle basık (1. ve 2. yıllar), oval (3. yıl) ya da yuvarlak (2. yıl) şekillidir. Çiçek çukuru köşeliliği 1. ve 3. yıllarda genellikle belirgin, 2. yılda belirgin değildir. Çekirdek evi çiçek çukuruna yakın (1. ve 2. yıllar) ya da ortada (2. ve 3. yıllar), elips (1., 2. ve 3. yıllar) ya da yuvarlak (3. yıl) görünümlüdür (Çizelge 3.6). Çizelge 3.6. Ankara armudunun 21., 22., 23. ve 24. klonlarında meyvelerin şekilsel özellikleri K L O N N O ÖZELLİKLER Meyve Kabuğu Paslılığı (%) Yok veya çok az Az Orta Çok Pürüzlülük (%) Pürüzlü Dalgalı Düzgün Boyunluluk (%) Boyunlu Az boyunlu Boyunsuz-düz Boyunsuz-çukur Şekil (%) Yuvarlak Basık Oval Çiçek Çukuru Köşeliliği (%) Belirgin Az belirgin Belirgin değil Çekirdek Evi Konumu (%) Çiçek çukuruna yakın Ortada Sap çukuruna yakın Çekirdek Evi Görünümü (%) Yuvarlak Elips

19 Çalışmanın sadece 1. yılında meyve alınabilen 22. klonda paslılık orta düzeyde saptanmıştır. Bu klonda meyve yüzeyi dalgalı ya da düzgün, meyveler daha çok az-boyunlu ve oval şekillidir. Çiçek çukuru köşeliliği belirgin değil, çekirdek evi çiçek çukuruna yakın, elips ya da yuvarlak görünümlüdür (Çizelge 3.6). Yine sadece 1. yıl meyve alınabilen 23. klonda meyve yüzeyi çok paslı ve dalgalıdır. Meyveler genellikle az boyunlu ve oval şekillidir. Çiçek çukuru köşeliliği belirgin ya da az belirgindir. Çekirdek evi genellikle çiçek çukuruna yakın ve yuvarlaktır (Çizelge 3.6). Çalışmanın 1. ve 3. yıllarında meyve alınabilen 24. klonda 1. yılda meyvelerin tamamı çok paslı olmuştur. Bununla birlikte 3. yılda paslılık genellikle yok-çok az ya da orta düzeyde belirlenmiştir. 1. yıl meyvelerin tamamının yüzeyi dalgalı, 2. yıl ise daha çok düzgündür. Meyveler 1. yıl az boyunlu, 2. yıl daha çok az boyunludur. Meyve şekli basık veya oval, çiçek çukuru köşeliliği ise az belirgin ya da belirgin değildir. Çekirdek evi daha çok çiçek çukuruna yakın ve yuvarlak görünümlüdür (Çizelge 3.6). 25. klonda 1. ve 3. yıllarda meyve alınabilmiştir. Bu klonda meyve yüzeyi orta düzeyde paslı ve yıllara göre dalgalı ya da pürüzlüdür. Meyveler 1. yıl az boyunlu, boyunsuz-düz ya da boyunsuz-çukur, 3. yıl daha çok boyunsuz-düzdür. Meyve şekli ilk yıl genellikle basık, son yıl ovaldir. Çiçek çukuru köşeliliği 1. yıl belirgin, az belirgin ya da belirgin değil, 3. yıl ise belirgin ya da belirgin değildir. Çekirdek evi çiçek çukuruna yakın ya da ortada, yuvarlak ya da elips görünümlüdür (Çizelge 3.7). Sadece 1. ve 3. yıllar meyve alınabilen 26. klonda meyve yüzeyi az paslı ve dalgalı (1. yıl) ya da yok-çok az paslı (3. yıl) ve düzgündür. Meyveler boyunsuz-düz ya da boyunsuz-çukur (1. yıl) veya az boyunludur (3. yıl). Meyve şekli 1. yıl basık ya da yuvarlak, 2. yıl ise daha çok ovaldir. Meyvelerde az belirgin ya da belirgin olmayan bir çiçek çukuru köşeliliği, ortada ya da çiçek çukuruna yakın elips ya da yuvarlak görünümlü çekirdek evi bulunmaktadır (Çizelge 3.7). 27. klonda da 1. ve 3. yıllar meyve alınabilmiştir. 1. yıl çok paslı ve daha çok dalgalı, 3. yıl çok az veya çok paslı ve düzgün veya dalgalı meyve yüzeyine sahip olan bu klonda meyveler genellikle boyunsuz-düz ya da az boyunlu, basık, yuvarlak (1. yıl) ya da oval (3. yıl) şekillidir. Bu klonda çiçek çukuru köşeliliği 1. yıl az belirgin ya da belirgin değil, 2. yıl genellikle belirgindir. Çiçek çukuruna yakın konumda bulunan çekirdek evi elips ya da yuvarlak görünümlüdür (Çizelge 3.7). Araştırmanın sadece 1. yılında meyve alınabilen 28. klonda meyveler orta düzeyde ya da çok paslı, düzgün yüzeyli, az-boyunlu ve oval şekillidir. Çiçek çukuru köşeliliği belirgin, çekirdek evi konumu çiçek çukuruna yakın ya da ortada, yuvarlak ya da elips görünümlüdür (Çizelge 3.7). 19

20 Çizelge 3.7. Ankara armudunun 25., 26., 27. ve 28. klonlarında meyvelerin şekilsel özellikleri K L O N N O ÖZELLİKLER Meyve Kabuğu Paslılığı (%) Yok veya çok az Az Orta Çok Pürüzlülük (%) Pürüzlü Dalgalı Düzgün Boyunluluk (%) Boyunlu Az boyunlu Boyunsuz-düz Boyunsuz-çukur Şekil (%) Yuvarlak Basık Oval Çiçek Çukuru Köşeliliği (%) Belirgin Az belirgin Belirgin değil Çekirdek Evi Konumu (%) Çiçek çukuruna yakın Ortada Sap çukuruna yakın Çekirdek Evi Görünümü (%) Yuvarlak Elips ve 3. yıllar meyve alınabilen 29. klonda meyve yüzeyi genel olarak az düzeyde paslı ve dalgalıdır. Meyveler az-boyunlu ya da boyunlu, oval şekillidir. Çiçek çukuru köşeliliği belirgin (1. ve 3. yıllar) ya da belirgin değildir (3. yıl). Çiçek çukuruna yakın bulunan çekirdek evi elips ya da yuvarlak görünümlüdür (Çizelge 3.8). 20

21 Çizelge 3.8. Ankara armudunun 29., 30., 31. ve 32. klonlarında meyvelerin şekilsel özellikleri K L O N N O ÖZELLİKLER Meyve Kabuğu Paslılığı (%) Yok veya çok az Az Orta Çok Pürüzlülük (%) Pürüzlü Dalgalı Düzgün Boyunluluk (%) Boyunlu Az boyunlu Boyunsuz-düz Boyunsuz-çukur Şekil (%) Yuvarlak Basık Oval Çiçek Çukuru Köşeliliği (%) Belirgin Az belirgin Belirgin değil Çekirdek Evi Konumu (%) Çiçek çukuruna yakın Ortada Sap çukuruna yakın Çekirdek Evi Görünümü (%) Yuvarlak Elips Sadece ilk yıl meyve alınabilen 30. klonda meyve yüzeyi orta düzeyde paslı ve düzgündür. Meyveler az boyunlu ve oval şekillidir. Çiçek çukuru köşeliliği belirgin, çekirdek evi çiçek çukuruna yakın ve yuvarlak görünümlüdür (Çizelge 3.8). 31. klonda meyve örnekleri sadece 1. ve 3. yıllar alınabilmiştir. Meyve yüzeyi az ya da orta düzeyde paslı düzgün ya da dalgalıdır. Boyunlu ya da az boyunlu olan meyveler genellikle oval 21

22 şekillidir. Çiçek çukuru köşeliliği belirgin ya da az belirgindir. Çekirdek evi çiçek çukuruna yakın ve yuvarlak görünümlüdür (Çizelge 3.8). Meyvelerinin yüzeyi genellikle az ya da orta düzeyde paslı ve düzgün, dalgalı ya da pürüzlü olan 32. klonda meyveler az boyunlu ya da boyunsuz-düz, yuvarlak ya da oval şekillidir. Çiçek çukuru köşeliliği yıllara göre belirgin, az belirgin ya da belirgin değildir. Çekirdek evi genellikle çiçek çukuruna yakın, yuvarlak ya da elips görünümlüdür (Çizelge 3.8). Çalışmanın 2. yılı meyve alınamayan 33. klonda meyve yüzeyi az ya da orta düzeyde paslı ve dalgalı ya da düzgündür. Meyveler genellikle az-boyunlu ve ovaldir. Çiçek çukuru köşeliliği belirgin, az belirgin ya da belirgin değildir. Çiçek çukuruna yakın konumda olan çekirdek evi yuvarlak ya da elips görünümlüdür (Çizelge 3.9). Yine çalışmanın 2. yılında meyve alınamayan 34. klonda meyve yüzeyi 1. yıl orta ya da az, 3. yıl yok-çok az düzeyde paslı, 1. yıl pürüzlü ve 3. yıl genellikle dalgalıdır. Meyveler az-boyunlu ve oval şekillidir. Çiçek çukuru köşeliliği az belirgin ya da belirgin (1. yıl) veya belirgin değildir (3. yıl). Çekirdek evi genellikle çiçek çukuruna yakın ve yuvarlak görünümlüdür (Çizelge 3.9). 35. klonda da 2. yıl meyve alınamamıştır. Bu klonda meyve yüzeyi 1. yıl az, 3. yıl ise çok az veya az düzeyde paslı ve genellikle düzgündür. Boyunlu ya da az boyunlu olan meyveler oval şekillidir. Çiçek çukuru köşeliliği belirgin değildir. Çekirdek evi çiçek çukuruna yakın ya da ortada, elips ya da yuvarlak görünümlüdür (Çizelge 3.9). Sadece 1. yıl meyve alınabilen 36. klonda meyvelerin yüzeyi çok paslı ve dalgalı, meyveler az boyunlu ve oval şekillidir. Meyvelerde çiçek çukuru köşeliliği belirgin, çekirdek evi çiçek çukuruna yakın ve genel olarak elips şeklindedir (Çizelge 3.9). Çalışmanın 1. ve 3. yıllarında meyve alınabilen 37. klonda meyve yüzeyi yıllara göre orta, az ya da çok az düzeyde paslı, dalgalı ya da düzgün, meyveler az boyunlu, boyunsuz-düz ya da boyunsuzçukur, oval ya da yuvarlak şekilli, çiçek çukuru köşeliliği belirgin ya da belirgin değil, çekirdek evi çiçek çukuruna yakın ve elips ya da yuvarlak görünümlüdür (Çizelge 3.10). Sadece 1. yıl meyve alınabilen 38. klonda meyve yüzeyi genellikle az ya da orta düzeyde paslı ve pürüzlüdür. Meyve boyunsuz-çukur, basık ya da oval şekillidir. Çiçek çukuru köşeliliği belirgin değildir. Çekirdek evi çiçek çukuruna yakın ve yuvarlak görünümlüdür (Çizelge 3.10). Yine sadece 1. yıl meyve alınabilen 39. klonda meyve yüzeyi çok paslı ve düzgündür. Az boyunlu olan meyveler oval şekillidir. Çiçek çukuru köşeliliği az belirgin, çekirdek evi ortada ve elips görünümlüdür (Çizelge 3.10). 22

23 Çizelge 3.9. Ankara armudunun 33., 34., 35. ve 36. klonlarında meyvelerin şekilsel özellikleri K L O N N O ÖZELLİKLER Meyve Kabuğu Paslılığı (%) Yok veya çok az Az Orta Çok Pürüzlülük (%) - Pürüzlü Dalgalı Düzgün Boyunluluk (%) Boyunlu Az boyunlu Boyunsuz-düz Boyunsuz-çukur Şekil (%) Yuvarlak Basık Oval Çiçek Çukuru Köşeliliği (%) Belirgin Az belirgin Belirgin değil Çekirdek Evi Konumu (%) Çiçek çukuruna yakın Ortada Sap çukuruna yakın Çekirdek Evi Görünümü (%) Yuvarlak Elips nolu klonda da sadece 1. yıl meyve alınabilmiştir. Bu klonda meyve yüzeyi çok paslı ve dalgalıdır. Meyveler genellikle boyunsuz-çukur ve basık şekillidir. Çiçek çukuru köşeliliği belirgin ya da belirgin değildir. Çekirdek evi çiçek çukuruna yakın konumda, yuvarlak ya da elips görünümlüdür (Çizelge 3.10). 23

24 Çizelge Ankara armudunun 37., 38., 39. ve 40. klonlarında meyvelerin şekilsel özellikleri K L O N N O ÖZELLİKLER Meyve Kabuğu Paslılığı (%) Yok veya çok az Az Orta Çok Pürüzlülük Pürüzlü Dalgalı Düzgün Boyunluluk Boyunlu Az boyunlu Boyunsuz-düz Boyunsuz-çukur Şekil Yuvarlak Basık Oval Çiçek Çukuru Köşeliliği Belirgin Az Belirgin Belirgin değil Çekirdek Evi Konumu Çiçek Çukuruna yakın Ortada Sap çukuruna yakın Çekirdek Evi Görünümü (%) Yuvarlak Elips Ankara armudu klonlarında meyve ağırlığı, boyu, kalınlığı ve eni, meyve kabuğu alt ve üst renk açı değerleri, çiçek çukuru genişliği ve derinliği, sap çukuru genişliği ve derinliği, meyve sapı uzunluğu ve kalınlığı, çekirdek evi büyüklüğü ve dolu çekirdek sayılarına ait veriler Çizelge arasında sunulmuştur. 24

25 Meyve ağırlığı: Araştırmanın 1. yılında 23. ( g) ve 24. ( g) klonlar istatistiksel olarak önemli bir farklılıkla en yüksek meyve ağırlığı değerlerine sahip olmuştur. Bu yılda 28. ( g) ve 31. ( g) klonlar ise en düşük değerleri vermiştir (Çizelge 3.11). Araştırmanın 2. yılında meyve ağırlığı bakımından her ne kadar 1. klon g ile en yüksek değere sahip olmuşsa da 4. ( g), 5. ( g), 6. ( g), 9. ( g), 18. ( g) ve 19. ( g) klonlar da bu klon ile aynı istatistik grup içerisinde yer almıştır. Bu yılda 15. ( g) ve 16. ( g) klonlar istatistiksel olarak en düşük meyve ağırlığı değerlerine sahip olmuşlardır (Çizelge 3.11). Araştırmanın 3. yılında meyve ağırlığı bakımından 5. klon g ile ilk sırada yer almıştır. Bu yılda en düşük değer g ile 12. klonda kaydedilmiştir (Çizelge 3.11). Meyve boyu, kalınlığı ve eni: Araştırmanın 1. yılında en yüksek meyve boyu değeri mm olarak 23. klonda belirlenmiştir. En düşük meyve boyu değeri ise mm olarak 28. klonda ölçülmüştür. Bu yılda 2, 4, 6, 8, 9, 10, 11, 12, 13, 25, 29 ve 35. klonlarda ölçülen değerler birbirine oldukça yakın olmuş ve mm ile mm arasında değişim göstermiştir (Çizelge 3.11). En yüksek meyve kalınlığı değerleri ( mm) 7., 23., 9., 10. ve 24. klonlardan alınan örneklerde belirlenmiştir. İstatistiksel düzeyde en düşük kalınlık değeri ise 31. (60.0 mm) ve 28. (62.73 mm) klonlarda kaydedilmiştir (Çizelge 3.12). Bu yıl örnekleri içinde meyve eni değerleri mm arasında değişmiştir. İstatistiksel olarak önemli bir farklılıkla bu parametre en yüksek ( mm) 23., 7., 24. ve 21. klonlarda saptanmıştır (Çizelge 3.12). Araştırmanın 2. yılında en yüksek meyve boyu değerleri mm ile mm arasında 5., 1., 6. ve 20. klonlarda, en kısa meyve boyu değerleri ise mm ile mm arasında 15., 12. ve 16. klonlarda belirlenmiştir (Çizelge 3.11). Meyve kalınlığı değerleri ise en yüksek ( mm) 1., 19., 6., 4., 5., 9., 8., 18. ve 7. klonlarda, en düşük 15. (55.65 mm) ve 12. (56.95 mm) klonlarda kaydedilmiştir (Çizelge 3.12.). Meyve eni değerleri en yüksek ( mm) 1., 6., 19., 4., 9., 18. ve 5. klonlarda, en düşük 12. (59.74 mm) ve 15. (60.57 mm) klonlarda belirlenmiştir (Çizelge 3.12). Araştırmanın 3. yılında istatistiksel anlamda en yüksek meyve boyu değerleri mm (5. klon) ve mm (35. klon) olarak ölçülmüştür. En düşük meyve boyu değeri ise mm ile 12. klonda belirlenmiştir (Çizelge 3.11). Bu çalışma yılında en yüksek kalınlık değeri mm ile 5. klonda belirlenmiştir. Bu parametre yönünden en küçük değer mm olarak 12. klonda ölçülmüştür (Çizelge 3.12). En yüksek ve en düşük meyve eni değerleri ise yine aynı klonlarda mm (5. klon) ve mm (12. klon) olarak belirlenmiştir (Çizelge 3.12). Meyve kabuğu üst ve alt renk açı değerleri: Araştırmanın 1. yılında istatistiksel düzeyde en yüksek meyve kabuğu üst renk açı değerleri ( o o ) 17., 21., 20. ve 19. klonlarda; en düşük değerler (92.22 o ve o ) 34. ve 18. klonlarda belirlenmiştir. İstatistiksel düzeyde en yüksek meyve 25

26 kabuğu alt renk açı değerleri ( o o ) ise sırasıyla 17., 20., 7., 11., 38., 5., 21., 3., 25., 9., 8., 10., 6., 29., 36. ve 16. klonlarda ölçülmüştür. En düşük alt renk açı değerleri (108.0 o o ) de 24., 37., 30., 31. ve 18. klonlarda belirlenmiştir (Çizelge 3.13). Meyve kabuğu üst renk açı değerleri 2. yılda o (32. klon) ile o (15. klon) ve 3. yılda o (17. klon) ile o (35. klon) arasında değişmiştir (Çizelge 3.13). Meyve kabuğu alt renk açı değerleri ise 2. yılda o (7. klon) ile o (15. klon), 3. yılda da o (17. klon) ile o (37. klon) arasında belirlenmiştir (Çizelge 3.13). Çiçek çukuru genişliği ve derinliği: Araştırmanın 1. yılında istatistiksel olarak önemli bir farklılıkla en geniş çiçek çukuru değerleri 37. (26.43 mm) ve 36. (24.74 mm) klonlarda; en dar çiçek çukuru değeri ise 1. klonda (12.93 mm) kaydedilmiştir. Bu yılda en derin çiçek çukuru değerleri ( mm) 37., 7., 21. ve 23. klonlarda, en yüzlek çiçek çukuru değerleri ise ( mm) 16., 1. ve 18. klonlarda belirlenmiştir (Çizelge 3.14). Araştırmanın 2. yılında örnek alınabilen klonlar içinde en büyük çiçek çukuru genişliği istatistiksel olarak önemli bir farklılıkla mm (21. klon) ve mm (15. klon); derinliği ise 8.63 mm (20. klon) olarak ölçülmüştür. Bu parametrelerde 2. yılda en düşük değerler sırasıyla mm (5., 4., 9., 6., 7., 8., 12., 17. ve 19. klonlar) ve mm (12., 6., 5., 19., 4., 21., 32. ve 13. klonlar) arasında değişmiştir (Çizelge 3.14). Araştırmanın 3. yılında istatistiksel düzeyde en geniş çiçek çukuru değerleri sırasıyla mm ve mm lik değerler ile 24. ve 27. klonlarda kaydedilmiştir. İstatistiksel olarak en dar çiçek çukuru değerleri ise mm (12., 16., 19., 20., 8., 32., 9., 6. ve 4. klonlar) arasında değişmiştir. En derin çiçek çukurları mm ve 9.20 mm olarak 25. ve 27. klonlardan alınan meyvelerde ölçülmüştür. İstatistiksel olarak en yüzeysel çiçek çukuru değerleri mm (12., 19., 9., 4., 1., 16., 20., 7. ve 6. klonlar) arasında kaydedilmiştir (Çizelge 3.14). Sap çukuru genişliği ve derinliği: Araştırmanın 1. yılında istatistiksel düzeyde en geniş sap çukuru değerleri mm (2., 7., 37., 10., 38., 18., 36., 40. ve 24. klonlar) arasında belirlenmiştir. En dar sap çukuru ise mm olarak 1. klonda saptanmıştır. Bu yıl örneklerinde en derin sap çukuru değerleri 8.19 mm 7., 7.54 mm ile 2. ve 7.42 mm ile 24. klonda kaydedilmiştir (Çizelge 3.15). Araştırmanın 2. yılında en geniş sap çukuru değerleri ( mm) 1., 21., 18. ve 20. klonlardasaptanmıştır. Bu yılda istatistiksel olarak en dar sap çukuru değerleri mm ile mm arasında kaydedilmiştir. Sap çukuru derinliği bakımından 2. yılda en yüksek değer 6.08 mm ile 1. klonda, en düşük değerler mm arasında 12., 16., 15. ve 32. klonlarda belirlenmiştir (Çizelge 3.15). 26

27 Araştırmanın 3. yılında istatistiksel düzeyde en geniş sap çukuru mm ile 18. klonda belirlenmiştir. Bu yılda en dar sap çukuru değerleri mm ile mm, en derin sap çukuru değerleri 4.82 mm ile 3.50 mm, en yüzeysel sap çukuru değerleri ise 2.37 mm ile 3.55 mm arasında değişmiştir (Çizelge 3.15). Meyve sapı uzunluğu ve kalınlığı: Araştırmanın 1. yılında istatistiksel olarak en uzun meyve sapı değerleri mm ile 10. ve mm ile 5. klonda belirlenmiştir. En kısa meyve sapı değerleri ( mm) ise 21., 15., 7. ve 9. klonlarda ölçülmüştür. Bu yıl meyve sapı kalınlıkları ( mm) bakımından klonlar çoğu zaman aynı istatistik grup içerisinde yer almıştır (Çizelge 3.16). Araştırmanın 2. yılında en uzun meyve sapı değerleri ( mm) 6., 5., 4., 9., 20., 13., 7. ve 12. klonlarda, en kısa meyve sapı değerleri ( mm) ise 18., 19., 8., 15., 32., 17., 16. ve 21. klonlarda belirlenmiştir. Bu yılda 18. klon 4.09 mm ile en kalın, 1. ve 12. klonlar sırasıyla 2.80 ve 2.83 mm ile en ince meyve sapı değerlerine sahip olmuşlardır (Çizelge 3.16). Araştırmanın 3. yılında ise en uzun meyve sapı değerleri 31. (36.73 mm) ve 32. (30.30 mm) klonlarda ölçülmüştür. İstatistiksel olarak en kısa değerler bu yılda mm ile mm arasında kaydedilmiştir. Meyve sapı kalınlığı bakımından en yüksek değerler ( mm) 18., 31., 29. ve 27. klonlarda, en düşük değer ise 2.69 mm ile 12. klonda kaydedilmiştir (Çizelge 3.16). Çekirdek evi büyüklüğü ve dolu çekirdek sayısı: Araştırmanın 1. yılında istatistiksel bakımdan önemli bir farklılıkla en büyük çekirdek evi mm lik çap değeri ile 36. klonda belirlenmiştir. Çekirdek evi çapı mm ve mm arasında değerlere sahip olan çok sayıdaki klon istatistiksel anlamda küçük çekirdek evli klonlar olarak nitelenmiştir. Çizelge 3.17 de görüldüğü üzere çekirdek evi başına en fazla dolu çekirdeğe (ortalama ) sahip olan klonlar ise 14., 1., 28. ve 4. klonlardır. İstatistiksel olarak en düşük dolu çekirdek sayısı bu yıl için ortalama adet arasında değişmiştir (Çizelge 3.17). Araştırmanın 2. yılında meyve alınabilen Ankara armudu klonları arasında 7., 17. ve 4. klonlar çekirdek evi en büyük ( mm), 8., 15., 16. ve 12. klonlar ise çekirdek evi en küçük ( mm) olanlardır. Bu yılda meyve başına ortalama dolu çekirdek sayısı 17. (4.45), 16. (4.20) ve 18. (3.35) klonlarda istatistiksel olarak en yüksek bulunmuştur (Çizelge 3.17). Araştırmanın 3. yılında meyve alınabilen klonlar arasında çekirdek evi büyüklüğü ( mm) bakımından istatistiksel düzeyde önemli bir farklılık bulunmamıştır. Bu yılda en yüksek dolu çekirdek sayısı ortalama 4.85 ile 29. klonda belirlenmiş, ancak bu değer 16. (4.63), 18. (3.95), 20. (4.25), 31. (3.75) ve 32. (3.70) klonların değerleri ile aynı istatistik grup içerisinde yer almıştır (Çizelge 3.17). 27

28 Çizelge Ankara armudu klonlarında meyve ağırlığı ve meyve boyu değerleri Meyve Ağırlığı Meyve Boyu Klon (g) (mm) No 1. Yıl 2. Yıl 3. Yıl 1. Yıl 2. Yıl 3. Yıl ghıjklm * a bcd ıjklm ab bcde defghı cdefghı efghıjk klm efghıjkl abc jkl cdefgh bc defg efghıj ab a bcde A a cde ab b defghıjk ab b b cde ghıj bcdefg cde efg defghı bcd cdef efghıjk cd cdef efghıjk abc hıjk defghı cde fg efghıjkl defghıjk hıjklm defghıjk cdefg h m defghıjk F j cde fg hıjk defhıj E fgh efghıjkl ıjklm fghıjklm h fghıjkl F n gh kl hıjklm F gh mn ef bc ghıjkl cde b efghıjkl abc defg bcdefg cd cdef efghıjkl ab fghıj bcde bc defg efghıjkl bcd kl b ab fg bc def ıjkl bc de cdefg cdef bcdef a a ab efgh bcd cdef cdefgh bcd defghıjk cdef ghıjklm l m ı jklmn bcd lm bcd o n ıjklmn cdef defghıj b lmn ıjklm o efghı m fg klmn fg kl fghıjkl de fgh mn efghı ıjklm bc cdefgh kl bcdefg cdef edfghıjkl cde defghıjk a jklmn jklm bcd ıjkl b hı edfghı bcdefg mn jklm cde bcde - - LSD * Harfler, klonlar arasındaki farklılıkları göstermektedir (P < 0.05). 28

29 Çizelge Ankara armudu klonlarında meyve kalınlığı ve meyve eni değerleri Meyve Kalınlığı Meyve Eni Klon (mm) (mm) No 1. Yıl 2. Yıl 3. Yıl 1. Yıl 2. Yıl 3. Yıl cdefghıj * a cde pqrs a bc efghıj defghıjk hıjkl defghı bcdef ab ıjkl opqrs ab ıjkl ghıjk ab a defghıj ab a cdefghıj a bc defgh ab b a abc ghıj ab bc efg fghıjk ab def efghıjkl bc cd abc ab ghıjk jklmnopqr ab efg abcd nopqrs fghıj s ghıjk f m bcdef g m cdefg de ghıjk cdefg de ghı fghıjk fghıjklmn jklm f hıjklmno fg mn e kl s ef kl lmn de b qrs d bc hıjkl ab cde lmnopqrs ab efg hıjkl a efgh hıjklmno ab ghı hıjkl bc jkl ıjklmnopq bc jkl cdefgh cd ıjkl abcde cd hıjk efghıj fghıjklm ab a abcd efg abc ghıj bcde bcd hıjklmnop cde cdefghı kl rs l fghıjk b rs cdef no t ıjkl cde klmnopqrs cdef lmn opqrs o efgh t fg lmn d jkl opqrs de kl mn fghı qrs fgh defghıj l defgh kl fghıjk efgh ghıjklmno defg klmn mnopqrs cdefghıj hıjk abcd kl fghıjk fghıjklmn lmn qrs cdefghı defghı - - LSD * Harfler, klonlar arasındaki farklılıkları göstermektedir (P < 0.05). 29

30 Çizelge Ankara armudu klonlarında meyve kabuğu üst ve alt renk açı değerleri Meyve Kabuğu Üst Rengi Açı Değerleri Meyve Kabuğu Alt Rengi Açı Değerleri Klon ( o ) ( o ) No 1. Yıl 2. Yıl 3. Yıl 1. Yıl 2. Yıl 3. Yıl bcde * abc ıjklmn ef efg defghıjklmn defghıjklm mno abcdefg no ab abc bcdefghıjkl cdef defg abcd abc ab abcdef abcd cdef cdefghıj ab ab abcdefghıj def abc hıjklmno a de ab a cdef hıjklmno cde abc abcdefghı ef abcd cdefghıjk ab dc abcdefgh ab abcd bcdefghı abcdefghıj bcdefg abc cdefghıj bcde bcd lmno ef cdef bcdef ab abc lmno bcde cde bcdefgh abcdefghı fghıjklmn e hıjklmn g abc abcd abc abcdefghıjkl cdef cde a ab a a ab a op de abc mnop f bcde abcde ab abc cdefghıjklm abc abcd abc bcde abc a ab ab ab ab abc abcd f abcd cdefghıjkl ıjklmn fgıhjklmn fghıjklmn no f p fg cdefghıjklm e abcdefgh abcd ıjklmno abc bcdefghıjkl a klmno abc hıjklmn bcde jklmno efghıjklm cdefghıj abc abcdefghıj abcd fghıjklmn nop defghıjklmn abc mnop cdef efghıjklmn a abc hıjklmn def abc defghıjklmn abc lmno abc p bcd jklmno cdef mno e ghıjklmn cdef lmno abcdefghıjk klmno e op g defghıjklmn abcde ghıjklmn lmno bcdefg bcdefghıjkl - - LSD * Harfler, klonlar arasındaki farklılıkları göstermektedir (P < 0.05). 30

31 Çizelge Ankara armudu klonlarında çiçek çukuru genişliği ve derinliği değerleri Çiçek Çukuru Genişliği Çiçek Çukuru Derinliği Klon (mm) (mm) No 1. Yıl 2. Yıl 3. Yıl 1. Yıl 2. Yıl 3. Yıl n * b efghı 4.17 o 6.55 bc 4.46 hı lm fghıjkl klm efghıj klm d ghıjk 5.34 mn 5.36 defg 4.37 hı ıjklm d fghı 5.67 mn 4.87 fg 5.77 defg lm cd ghıjk 6.14 jklm 4.84 fg 4.82 ghı jklm cd fghı 9.31 ab 6.37 bcd 4.75 ghı hıjkl cd hıjk 6.29 ıjklm 6.67 bc 5.32 efgh m d ghıjk 6.68 ghıjklm 6.09 bcde 4.32 hı lm mn ghıjk klmn lm cd k 6.49 hıjklm 4.67 g 3.72 ı fghı c efghı 6.42 ıjklm 5.79 cdefg 6.74 cd efgh defgh defgh ab defghı 5.95 bcd klm b k 3.96 o 6.21 bcd 4.61 ghı lm cd ghıj 5.54 mn 6.34 b 5.10 fgh jklm b efghı 4.62 no 7.23 efg 6.99 bcd hıjkl cd jk 5.98 jklm 4.97 fg 4.28 hı efgh b ıjk 6.14 jklm 8.63 a 4.73 ghı bc a defg 9.27 abc 5.51 cdefg 4.96 fgh cdef bcdef bcd abc cdef a 7.78 defgh cde bcde bc 7.30 efghıj a cdef b 8.31 bcdef cdef bc a 7.50 defghı a cdefg lmn bcd efgh 8.67 bcd bc defgh bcdef cdef cde 5.66 mn cd cdef b ghıjk 5.77 lmn 5.69 cdefg 5.30 efgh cdef cdef 8.46 bcde b fghıj efghı 7.19 efghıjk cd bcdef bcd 6.43 ıjklm bcd ab bcdef a efgh a bcd bcde cdefg cdefg hıjklm bc bcdef - - LSD * Harfler, klonlar arasındaki farklılıkları göstermektedir (P < 0.05). 31

32 Çizelge Ankara armudu klonlarında sap çukuru genişliği ve derinliği değerleri Sap Çukuru Genişliği Sap Çukuru Derinliği Klon (mm) (mm) No 1. Yıl 2. Yıl 3. Yıl 1. Yıl 2. Yıl 3. Yıl n * a bcd 3.20 lmn 6.08 a 3.12 cdefgh a ab cdefghıj cde jklm bcd bcde 3.55 jklmn 4.05 bc 3.15 bcdefgh cdefghıj def b 3.45 klmn 3.12 efg 4.47 ab cdefghıj bcd bcde 4.26 ghıjklmn 4.36 b 3.55 abcdefgh a cde bcde 8.19 a 3.31 de 2.83 efgh cdefghı cdef bcde 4.05 ıjklmn 3.85 bcd 4.18 abcd bcdefg cde bcde 5.42 cdefghı 3.33 de 2.37 h abc defghıj defghıjk fghıjkl fghıjklm f cdefg 4.33 fghıjklmn 2.18 ı 3.80 abcdefg cdefghı def bc 4.28 ghıjklmn 2.97 efgh 4.02 abcde efghıjk n bcdefgh def cdefg 2.54 ghı lm ef defg 2.97 n 2.33 hı 2.68 fgh lm def bcdefg 3.59 jklmn 3.27 def 3.76 abcdefg abcde abc a 4.64 efghıjkl 3.96 bcd 4.82 a lm cde g 3.80 jklmn 3.44 cde 2.88 defgh klm abcd bcdefg 3.45 klmn 3.32 de 2.67 fgh fghıjklm ab bcd 5.59 cdefgh 3.10 efg 3.87 abcdef fghıjkl cdef bcdefgh bc abcdef bcde 7.42 ab ab fghıjk bcde 4.68 defghıjk abc hıjklm efg 4.33 fghıjklmn ebcde fghıjklm bcd 4.15 hıjklmn a m jklmn fghıjklm bcdefg 4.81 defghjık abc ıjklm fghıjklm hıjklm bcdef 3.13 mn abcdefg ghıjklm def bcdefg 3.12 n 2.60 fghı 2.52 gh defghıjk g 4.20 hıjklmn h fghıjklm bcdef 4.95 defghıj abcdefgh bcdefgh defg 5.41 cdefghı abc abcdef cdefghı ab fg 6.09 cd fgh abcd cde fghıjklm defghıjk abcdef cdefgh - - LSD * Harfler, klonlar arasındaki farklılıkları göstermektedir (P < 0.05). 32

33 Çizelge Ankara armudu klonlarında meyve sapı uzunluğu ve kalınlığı değerleri Meyve Sapı Uzunluğu Meyve Sapı Kalınlığı Klon (mm) (mm) No 1. Yıl 2. Yıl 3. Yıl 1. Yıl 2. Yıl 3. Yıl bcde bcde defg 3.30 bcdefghı 2.80 j 3.06 hı bcdefgh defghıj fghıjk bcdefgh bcdefghı ab cdefg 3.29 bcdefghıj 3.25 defg 3.52 bcdef ab ab defg 3.68 abc 2.93 hı 3.62 bcde bcdef a cdefg 3.40 bcdefg 3.17 efgh 3.50 bcdef ıjkl abcd fg 3.75 Ab 3.58 bc 3.45 cdefg fghıjk f cdefg 3.35 bcdefgh 3.11 fghı 3.51 bcdef hıjkl ab defg 3.43 abcdefg 3.75 b 3.42 defgh a abcdefg efghıjk cdefghıj defghıjk abcde cdefg 3.11 defghıj 2.83 j 2.69 j bcdefghı abcd cdefg 3.02 efghıj 3.06 ghı 3.33 efghı efghıjk abcdef jkl f bcdefghı 3.75 b bcdefghıj def bcd 3.49 abcdef 3.01 ghı 3.49 bcdef ghıjk ef cdefg 3.37 bcdefg 3.52 bcd 3.53 bcdef hıjk f bcdefg 3.41 bcdefg 4.09 a 3.99 a fghıjk f efg 3.21 cdefghıj 3.39 cdef 3.30 efghı bcd abc bcd 3.26 bcdefghıj 3.46 bcde 3.06 hı l cdef bcdef 3.26 bcdefghıj 3.51 bcd 3.42 defgh bcdefgh bcdefgh bcdefghı bcdefghıj bcdefghı bc 3.58 abcd fghı defg 3.90 A bcdef bcdefgh bcde 2.95 ghıj ghı bcdefghıj cdefg 3.21 cdefghıj abc bcdef J efghıjk bcdefg 3.52 abcde ab bcdefghı defghıj abc a 2.93 ghıj ab defghıjk ef ab 3.07 bcdefghıj 3.58 bc 3.20 fghı bcdefghı bcdefg 3.59 abcd ı cdefghıjk fg 2.97 fghıj ghı fghıjk g 2.84 Hıj abcd bcd ghıj bcdefghı cdefg 3.21 cdefghıj fghı bcdefg Ij kl efghıj bcdefg bcdefghıj - - LSD * Harfler, klonlar arasındaki farklılıkları göstermektedir (P < 0.05). 33

34 Çizelge Ankara armudu klonlarında meyvelerde çekirdek evi büyüklüğü ve dolu çekirdek sayısı Çekirdek Evi Büyüklüğü Dolu Çekirdek Sayısı Klon (mm) (adet) No 1. Yıl 2. Yıl 3. Yıl 1. Yıl 2. Yıl 3. Yıl b * bc ** 4.80 ab 2.65 cde 3.15 bcde mnopq lmno ıjklmno jklmn b ab abc 2.00 defg 3.40 bcd klmnop cde jklmn 0.90 g 1.10 hıj efghı cde cdefg 1.50 efg 1.30 ghıj jklmno a lmno 1.35 fg 1.55 ghıj ghıjk f efghıj 1.40 fg 1.35 ghıj fghıjk cde jklmn 1.40 fg 0.55 j hıjklmn ghıjkl ghıjk jklmn bcdef def efghıj 1.85 defg 2.05 efghı efghıj cd defgh 1.85 defg 2.50 cdefg bcde a nopqr ef klmno 2.45 cdef ghıjkl def bcd 4.20 ab 4.63 a efghıj a ıjklmn 4.45 a 3.00 bcdef nopqr cde o 3.35 abc 3.95 ab bc cde klmn 3.30 bc 3.10 bcde b bcd defghı 2.45 cdef 4.25 ab qr cde lmno 1.60 defg 1.90 efghı defgh klmno r lmno pqr mno hıj qr no cdefg pqr klmno defg opqr klmn defgh ıjklmno ab ghıjkl abcde a bcd bcdef ghıjklm defgh ab lmnopq cde hıjklm 2.81 cd 3.70 abc hıjklmn mno efghı defgh fghıjk ghıj ghıjklmn ghıjkl ıj a hıjklm ıjklmno lmno fghıj defgh klmn qr klmno cdefg mno - - LSD * Harfler, klonlar arasındaki farklılıkları göstermektedir (P < 0.05). ** Klonlar arasında istatistiksel bakımdan önemli bir farklılık bulunmamaktadır. 34

35 Meyve eti fiziksel ve kimyasal özellikleri Ankara armudu klonlarında meyve eti rengi L ve açı değerleri, meyve suyu randımanı, meyve eti sertliği, suda eriyebilir toplam kuru madde kapsamı, meyve suyu ph değerleri ve titre edilebilir asit kapsamına ait değerler Çizelge arasında sunulmuştur. Meyve eti rengi L ve açı değerleri: Araştırmanın 1. yılında, meyve eti beyaza en yakın olan meyveler 34. klonda elde edilmiştir. Bu meyvelerdeki ortalama L değeri olarak ölçülmüştür. Bununla birlikte bu değer, 1., 4., 5., 6., 7., 8., 15., 28. ve 33. klonların arasında değişen L değerleri ile aynı istatistik grupta yer almıştır. Bu yılda istatistiksel olarak en düşük L değerleri ile arasında 12., 20., 13., 14. ve 10. klonlarda kaydedilmiştir. İlk yıla ait açı değerleri incelendiğinde meyve etinde en koyu renk 4. ( o ), 9. ( o ), 8. ( o ), 24. ( o ) ve 36. ( o ) klonlarda belirlenmiştir. En düşük meyve eti açı değerleri ( o ) 30., 19., 18. ve 37. klonlarda kaydedilmiştir (Çizelge 3.18). Araştırmanın 2. yılında arasında belirlenen L değerleri önemli bir farklılıkla diğerlerinden daha yüksek bulunmuştur. Çizelge 3.18 de de görüldüğü üzere çok sayıda klonun L değeri bu sınırlar içerisinde yer almıştır. Açı değeri cinsinden meyve et renkleri ise 12. ( o ), 13. ( o ) ve 4. ( o ) klonlarda en yüksek bulunmuştur (Çizelge 3.18). Araştırmanın 3. yılında istatistiksel düzeyde en açık renkli meyve eti, L değeri olan 27., olan 34. ve olan 24. klonlarda belirlenmiştir. En koyu meyve eti rengi için 3. yılda L değerleri ile arasında belirlenmiştir. Çizelge 3.18 de de görüldüğü üzere bu sınırlar içerisine çok sayıda klon girmiştir. Bu yıl örneklerinde meyve et rengi açı değerleri en yüksek o ile o arasında 12., 34., 4. ve 7. klonlarda kaydedilmiştir (Çizelge 3.18). Meyve suyu randımanı: Araştırmanın her üç yılında da meyve suyu randımanı bakımından klonlar arasındaki farklılık önemli bulunmamıştır. Çizelge 3.19 da da görüldüğü üzere meyve suyu randımanı ilk yıl %14.10 (28. klon) ile %39.93 (6. klon), 2. yıl %48.11 (17. klon) ile %66.98 (1. klon) ve 3. yıl %49.30 (12. koln) ile %62.37 (17. klon) arasında değişmiştir (Çizelge 3.19). Meyve eti sertliği: Araştırmanın 1. yılında meyve eti sertliği istatistiksel olarak en yüksek 2. klonda (82.45 N), en düşük ise 13. (48.04 N), 32. (49.12 N), 34. (49.86 N), 30. (49.90 N), 20. (50.39 N) ve 28. (52.07 N) klonlarda saptanmıştır (Çizelge 3.20). Araştırmanın 2. yılında meyve eti sertlik değeri N (4. klon) ile N (9. klon) arasında değişmiştir. Bu yıl incelenen klonlardan 9., 8., 12., 18. ve 15. klonlar ( N) istatistiksel olarak en yüksek sertlik değerlerine sahip olmuştur (Çizelge 3.20). 35

36 Araştırmanın 3. yılında ise istatistiksel düzeyde en sert meyveler (80.17 N) 16. klonda belirlenmiştir. Bu yıl önemli düzeyde bir farklılıkla 12. klon en düşük sertlik değerine (50.21 N) sahip olmuştur (Çizelge 3.20). Suda eriyebilir toplam kuru madde kapsamı: Araştırmanın 1. yılında suda eriyebilir toplam kuru madde kapsamı istatistiksel olarak önemli bir farklılıkla 33. (%17.65) ve 32. (%17.31) klonlarda en yüksek, 3. klonda (%11.43) ise en düşük bulunmuştur. Bu parametre 2. yılda önemli düzeyde bir farklılıkla bu kez 15. (%15.63), 19. (%15.19), 16. (%15.08) ve 21. (%15.19) klonlarda en üst, 13. klonda (%11.44) en alt düzeyde kaydedilmiştir. Üçüncü yılda ise suda eriyebilir toplam kuru madde kapsamı % arasında değişen 31., 27., 37. ve 25. klonlarda istatistiksel olarak en yüksek, 13. klonda (%10.88) ise en düşük bulunmuştur (Çizelge 3.20). Meyve suyu ph değerleri ve titre edilebilir asitlik kapsamı: İlk yıl 4.53 ile 3.83 arasında değişen meyve suyu ph değeri bakımından klonlar arasındaki farklılık istatistiksel olarak önemli bulunmuştur. Oldukça asidik olan bu değerler 17. (ph 4.53), 7. (ph 4.49), 34. (ph 4.47) ve 13. (ph 4.46) klonlarda diğerlerinden önemli düzeyde daha yüksek bulunurken 31. (ph 3.83), 1. (ph 3.84) ve 37. (ph 3.91) klonlarda düşük bulunmuştur. İkinci yılda klonlara göre 4.80 ile 4.33 arasında kaydedilen ph değerleri 17. ve 20. klonlarda en yüksek (ph 4.80), 5. klonda ise en düşük (ph 4.33) kaydedilmiştir. Üçüncü yılda ph değerleri daha yüksek bulunmuştur. Bu yılda 17. (ph 5.05) ve 20. (ph 5.0) klonlar diğerlerinden önemli düzeyde daha yüksek, 5. klon (ph 4.20) daha düşük ph değerlerine sahip olmuşlardır (Çizelge 3.21). Çizelge 3.21 de sunulan malik asit cinsinden titre edilebilir asitlik kapsamı bakımından ilk yılda 37. klon 0.48 g/100 ml ile önemli düzeyde bir farklılıkla diğerlerinden daha yüksek bir değere sahip olurken, bu yılda 0.16 g/100 ml ile 16. ve 20. klonlar ve 0.18 g/100 ml ile 17. klon en düşük değeri vermiştir. İkinci yılda istatistiksel olarak en üst ve en düşük değerleri 0.25 g/100 ml (7. klon) ve 0.11 g/100 ml (16. klon) g/100 ml (20. klon) olan titre edilebilir asitlik kapsamı, üçüncü yılda bu düzeyleri sırasıyla 0.42 g/100 ml (18. klon), 0.41 g/100 ml (12. klon) ve 0.15 g/100 ml (20. klon), 0.17 g/100 ml (26. klon) olarak vermiştir (Çizelge 3.21). 36

37 Çizelge Ankara armudu klonlarında meyve eti rengi L ve açı değerleri Meyve Eti Meyve Eti Rengi Açı Değeri Klon L Değeri ( o ) No 1. Yıl 2. Yıl 3. Yıl 1. Yıl 2. Yıl 3. Yıl abc * abcd bcd jklmno def fghı fgh ghıjk fgh defghıj abcde abc cde a ab abc abcd abc cde hıjkl d ghıj abc a def cde def efgh abcde abcde def cdefgh cd abc abcde abc bcd abc bc bcde cdef abcd def ab de bcd ıjk pq hıj fghıj k bcde bcd jklmno a a ıjk de f hıjklm a efgh ıjk lmnopq ab abcde opq g fgh abcd def lmnopq cd ıjkl fgh abcde ef defghı de ıjkl bcdef abcd def qr fg lm efgh cde def r efg jklm jk e def defghıj d def def a cde ıjklmn cd bcde defg lmnopq bcdef nopq efgh abc abcd cdef def bcd klmnop lm efgh def hıjklm cdef defg a cdefg ghıj abcde efghıj efgh cde nopq jklm ghı r efgh f mnopq klm bcdef ab cde jklmno cd hıjk abc cde cdef efgh a ab bcd ab defg cde cdef efg efgh abcd fgh cde qr m efgh efghıj fgh efghıj fgh ıjklm - - LSD * Harfler, klonlar arasındaki farklılıkları göstermektedir (P < 0.05). 37

38 Çizelge Ankara armudu klonlarında meyve suyu randımanı (%) Meyve Suyu Randımanı Klon (%) No 1. Yıl 2. Yıl 3. Yıl * * Klonlar arasında istatistiksel bakımdan önemli bir farklılık bulunmamaktadır. 38

39 Çizelge Ankara armudu klonlarında meyve eti sertliği ve suda eriyebilir toplam kuru madde değerleri Meyve Eti Sertliği Suda Eriyebilir Toplam Kuru Madde Klon (N) (%) No 1. Yıl 2. Yıl 3. Yıl 1. Yıl 2. Yıl 3. Yıl c * cde de nop bcd def a opq cde s efg f hı pq f l cde e c pq ef ghıj b bc de pq cd kl b bcd de jk de cd cde a cd mno bcd fgh ghıjk a ef opq bcd fghı ghıjkl lmn jklmn pq c a j ef f lm o b de jk g n fghıj q ghıjkl a efg a fghı bc a cdef ab ghıj ıjklm b de r f m efg a c ıjk f jk def cde ef bcd a def mno de ghı q def ıjk hıjkl bc hı ıj abc hıjk ghıjkl cdef ghıjk cd b c bcd cde ıjklm e ghı abc cde e fgh hıjk ghıjkl efg hı ab lmno def hıjkl fgh hı bc mno ıjk jklmn c cde a no bc ı ab de defg klmn hı a ghıj mno efg ıj efgh ghıjkl cd jk ıjk c kl cde b bc abc efgh op cd def cde lm - - LSD * Harfler, klonlar arasındaki farklılıkları göstermektedir (P < 0.05). 39

40 Çizelge Ankara armudu klonlarında meyve suyu ph değerleri ve titre edilebilir asit kapsamı Meyve Suyu ph Değerleri Titre Edilebilir Asit Kapsamı Klon (g malik asit/100 ml) No 1. Yıl 2. Yıl 3. Yıl 1. Yıl 2. Yıl 3. Yıl s 4.45 ghı 4.41 ıj 0.36 de 0.20 c 0.40 ab cde jk fgh mn mn 4.41 ı 4.28 k 0.26 ıjk 0.17 de 0.33 efg pqr 4.33 j 4.20 l 0.26 ıjk 0.16 f 0.38 bc op 4.43 hı 4.35 jk 0.28 hıj 0.20 c 0.32 fgh ab 4.43 hı 4.52 h 0.27 hıj 0.25 a 0.32 efg ghıj 4.51 fg 4.43 ı 0.26 ıjk 0.22 b 0.34 def cde 4.45 ghı 4.43 ı 0.21 mn 0.22 b 0.28 hıj cdef klm def kl efg 4.60 cde 4.43 ı 0.28 ghı 0.19 cd 0.41 a abc 4.55 ef 4.45 ı 0.20 lmn 0.19 cd 0.36 bcd pq f no 4.59 de ghı 0.19 cd hıjkl 4.66 bc 4.60 fg 0.16 p 0.11 g 0.30 ghı a 4.80 a 5.05 a 0.18 op 0.16 f 0.28 ıjk no 4.70 b 4.65 ef 0.28 hıj 0.17 ef 0.42 a jklmn 4.65 bcd 4.73 cd 0.28 ghıj 0.17 ef 0.30 fghı bcd 4.80 a 5.00 a 0.16 p 0.12 g 0.15 n pqr 4.48 gh 4.41 ıj 0.39 c 0.20 c 0.27 ıjk no no qr lmn pq gh 0.45 b fgh ıjklm gh 0.20 mn jkl klmn b 0.25 jk n ghı de 0.27 ghıj efg ıjklmn kl fghı no k 0.38 cd n g s k 0.24 kl klm lmn 4.65 bcd 4.80 bc 0.27 hıj 0.16 f 0.21 m n bc 0.30 gh lm abc bcd 0.19 mno ıjk cdef bcd 0.20 no cde pq f rs gh 0.48 a ab hıjk ıjk qr ef n de - - LSD * Harfler, klonlar arasındaki farklılıkları göstermektedir (P < 0.05). 40

41 Ankara armudunun her yıl düzenli ürün veren 16 klonunda meyvelerin morfolojik, kimyasal ve duyusal özelliklerinin değerlendirilmesi Bu projede Ankara armudunda 2001 yılında incelemeye değer bulunan 40 klondan 2002 yılında 23 ünden ve 2003 yılında 14 ünden meyve alınamamıştır. Bu nedenle bu ıslah çalışması kapsamında her yıl düzenli ürün veren 16 klonun meyve ağırlığı, uzunluğu ve çapı, çekirdek evi çapı, kabuk ve meyve eti rengi, meyve eti sertliği, suda eriyebilir kuru madde kapsamı, titre edilebilir asitlik, ph, meyve etinde kumluluk, ağızda erime düzeyi (tereyağı gibi meyve eti), tat, tekstür ve görünüm özellikleri üç yıllık verilerin ortalaması esas alınarak yeniden değerlendirilmiştir (Çizelge ). Çizelge 3.22 ve 3.23 de görüldüğü üzere 5 ve 6 nolu klonlar ortalama olarak en ağır, en uzun ve en iri meyvelere sahiptir. Bu klonlar her yıl sürekli olarak iyi sonuç vermiştir. Ortalama meyve ağırlığı 5 nolu klonda ± 32.8 g, 6 nolu klonda ± 2.0 g dır. Ortalama meyve uzunluğu 5 nolu klonda 69.6 ±1.3 mm ve ortalama meyve çapı 73.7 ± 3.4 mm dir. Bu değerler 6 nolu klon için sırasıyla 65.9 ± 0.1 mm ve 72.0 ± 0.2 mm dir (Çizelge 3.22 ve 3.23). Ankara armudu klonlarında ortalama çekirdek evi çapı 13.5 ± 0.3 ve 16.3 ± 0.3 mm arasında değişmiştir. 5 nolu klon en küçük çekirdek evi çap değerine (13.5 ± 0.3 mm) sahip olmuştur. 6 nolu klonda da bu değer düşüktür (13.7 ± 0.3 mm) (Çizelge 3.23). Meyve kabuğu rengi açı değeri klonlarda ortalama ± 1.0º (1 nolu klon) ve ± 0.3º (17 nolu klon) arasında değişmiştir. Meyve eti rengi açı değeri ise ortalama 98.1 ± 0.4º (18 nolu klon) ve ± 1.8º (12 nolu klon) arasında kaydedilmiştir (Çizelge 3.24). Meyve kabuğu rengi açı değeri 5 ve 6 nolu klonlarda sırasıyla ortalama ± 0.8º ve ± 0.2º; meyve eti rengi açı değeri ortalama ± 0.2º ve ± 1.0º olarak belirlenmiştir (Çizelge 3.24). Bu klonların derim tarihinde sert meyvelere sahip olduğu saptanmıştır. Ortalama meyve eti sertliği 5 ve 6 nolu klonlarda sırasıyla 67.6 ± 0.7 N ve 70.8 ± 1.0 N dur. Suda eriyebilir toplam kuru madde (13.6%) ve titre edilebilir asitlik (0.3 g/100 ml) değerleri iki klonda benzer bulunmuştur (Çizelge 3.25 ve 3.26). Ankara armudu klonlarında (16 klon) ortalama ph değerleri 4.23 ± 1.93 ve 4.79 ± 0.15 arasında kaydedilmiştir (Çizelge 3.26). 5 (ph 4.16 ± 011) ve 6 (ph 4.27±0.13) nolu klonlar diğer klonların bir çoğundan daha düşük ph değerlerine sahip olmuştur (Çizelge 3.26). Ankara armudunun 7, 12 ve 13 nolu klonları dışındaki tüm klonları iyi görünümlü olmuştur. Meyve etinde düşük kumluluk, yüksek düzeyde ağızda erime, orta düzeyde tat, iyi düzeyde tekstür ve görünüm ile 1, 4, 5, 6, 8, 9, 16 ve 19 nolu klonlar arzu edilen meyve eti özelliklere sahip olmuştur (Çizelge 3.27). 41

42 Çizelge Ankara armudu klonlarında (16 klon) meyve ağırlığı ve uzunluğu değerleri Klon Ortalama No Meyve Ağırlığı (g) ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± 12.0 LSD Meyve Uzunluğu (mm) ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± 1.7 LSD

43 Çizelge Ankara armudu klonlarında (16 klon) meyve ve çekirdek evi çapı değerleri Klon Ortalama No Meyve Çapı (mm) ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± 1.3 LSD Çekirdek Evi Çapı (mm) ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± 0.2 LSD

44 Çizelge Ankara armudu klonlarında (16 klon) meyve kabuk ve et rengi açı değerleri Klon Ortalama No Meyve Kabuğu Rengi Açı Değeri ( o ) ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± 0.9 LSD Meyve Eti Rengi Açı Değeri ( o ) ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± 0.3 LSD

45 Çizelge Ankara armudu klonlarında (16 klon) meyve eti sertliği ve suda eriyebilir toplam kuru madde değerleri Klon Ortalama No Meyve Eti Sertliği (N) ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± 1.4 LSD Suda Eriyebilir Toplam Kuru Madde (%) ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± 0.9 LSD

46 Çizelge Ankara armudu klonlarında (16 klon) titre edilebilir asitlik ve ph değerleri Klon Ortalama No Titre Edilebilir Asitlik (g malik asit/100 ml) ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± 0.03 LSD ph ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± 0.20 LSD

47 Çizelge Ankara armudu klonlarında (16 klon) meyvelerde duyusal ve görsel değerlendirmeler * Klon Ağızda Erime Kumluluk Tat Tekstür Görünüm No Düzeyi 1 Düşük Orta Orta İyi İyi 4 Düşük Orta Orta İyi İyi 5 Düşük Orta Orta İyi İyi 6 Düşük Orta Orta İyi İyi 7 Düşük Orta Orta Orta Orta 8 Düşük Orta Orta İyi İyi 9 Düşük Orta Orta İyi İyi 12 Orta Düşük Düşük Kötü Kötü 13 Orta Düşük Düşük Kötü Kötü 16 Düşük Orta Orta Orta İyi 17 Düşük Orta Düşük Orta İyi 18 Orta Orta Orta Orta İyi 19 Düşük Orta Orta Orta İyi 20 Düşük Orta Düşük Orta İyi 21 Düşük Orta Düşük Orta İyi 32 Düşük Orta Düşük Orta İyi * Duyusal ve görsel değerlendirmeler 6-10 panalist tarafından her bir klon için 10 ar adet meyvede yapılmıştır. Kumluluk, ağızda erime durumu (tereyağı gibi meyve eti) ve tat kriterleri düşük, orta ve yüksek; tekstür ve görünüm kriterleri çok kötü, kötü, orta, iyi ve çok iyi olarak değerlendirilmiştir Ankara Armudu Klonlarında DNA Ekstraksiyonu, PCR ve RAPD Tekniği Bulguları Klonlardan ekstrakte edilen DNA miktarları farklı düzeylerde gerçekleşmiştir. En yüksek DNA miktarı ng/µl ile 3 nolu klonda belirlenirken, en düşük DNA miktarı 26.8 ng/µl ile 21. klonda saptanmıştır (Çizelge 3.28). DNA ekstraksiyonu sonunda klonların büyük bir çoğunluğunda DNA lar yeterli amplifikasyon vermiştir. Bununla birlikte bazı klonların DNA ları (15., 17., 20., 24., 27., 28., 34., 37. ve 38. klonlar) genel olarak zayıf amplifikasyon vermiştir. Bu klonlara ait DNA lar yeniden izole edilmiştir. Ankara armudu klonlarında PCR ve RAPD tekniği bulguları kapsamında OPA1, OPA2, OPA3, OPA9, OPA10, OPA11, OPA13, OPA18, OPA20, OPB4, OPB5, OPB6, OPB7, OPB8, OPB10, OP02 (Operon) primerlerinden elde edilen bantlar Şekil da sunulmuştur. Eğirdir den (Isparta) alınan 14 nolu klon 2. yılın başında kesildiğinden deneme dışı kalmıştır. Bu klonda DNA analizleri yapılamadığı için şekillerde 13 nolu klondan sonra 15 nolu klonun bantları görülmektedir. 47

48 Çizelge Armut klonlarında yapraklardan (0.25g) ekstrakte edilen DNA miktarları Klon No DNA miktarı ng/µl Klon No DNA miktarı ng/µl Şekil 3.1. Ankara armudu klonlarında OPA1 (Operon) primerinden elde edilen RAPD bantları. Soldan sağa, üst sıra klonlar 1-20, alt sıra klonlar Not: Klonlar arasında bir polimorfizim görülmemiştir. 48

49 Şekil 3.2. Ankara armudu klonlarında OPA2 (Operon) primerinden elde edilen RAPD bantları. Soldan sağa, üst sıra klonlar 1-23, alt sıra klonlar Not: 28 ve 34 nolu klonlarda amplifikasyon zayıf olmuştur. Ancak bu örnekler tekrar amlipifiye edildiğinde bir polimorfizim görülmemiştir. Şekil 3.3. Ankara armudu klonlarında OPA3 (Operon) primerinden elde edilen RAPD bantları. Soldan sağa, üst sıra klonlar 1-21, alt sıra klonlar Not: 7, 20, 27 ve 34 nolu klonlarda amplifikasyon zayıf olmuştur. Ancak bu örnekler tekrar amlipifiye edildiğinde bir polimorfizim görülmemiştir. Şekil 3.4. Ankara armudu klonlarında OPA9 (Operon) primerinden elde edilen RAPD bantları. Soldan sağa, üst sıra klonlar 1-21, alt sıra klonlar Not: 20, 24, 27, 28, 34 ve 37 nolu klonlarda amplifikasyon zayıf olmuştur. Ancak bu örnekler UV ışık altında dikkatlice incelendiğinde bir polimorfizim görülmemiştir. 49

50 Şekil 3.5. Ankara armudu klonlarında OPA10 (Operon) primerinden elde edilen RAPD bantları. Soldan sağa, üst sıra klonlar 1-21, alt sıra klonlar Not: 24 nolu klonda amplifikasyon zayıf olmuştur. Ancak bu örnek UV ışık altında dikkatlice incelendiğinde bir polimorfizim görülmemiştir. Şekil 3.6. Ankara armudu klonlarında OPA11 (Operon) primerinden elde edilen RAPD bantları. Soldan sağa, üst sıra klonlar 1-21 ve Ladder (Promega, 100bp), alt sıra klonlar ve Ladder. Not: 20 ve 40 nolu klonlarda amplifikasyon zayıf olmuştur. Ancak bu örnekler UV ışık altında dikkatlice incelendiğinde bir polimorfizim görülmemiştir. Şekil 3.7. Ankara armudu klonlarında OPA13 (Operon) primerinden elde edilen RAPD bantları. Soldan sağa, üst sıra klonlar 1-21 ve Ladder (Promega, 100bp), alt sıra klonlar ve Ladder. Not: 38 nolu klonda amplifikasyon zayıf olmuştur. Ancak bu örnek UV ışık altında dikkatlice incelendiğinde bir polimorfizim görülmemiştir. 50

51 Şekil 3.8. Ankara armudu klonlarında OPA18 (Operon) primerinden elde edilen RAPD bantları. Soldan sağa, üst sıra klonlar 1-21 ve Ladder (Promega, 100bp), alt sıra klonlar ve Ladder. Not: Klonlar arasında bir polimorfizim görülmemiştir. Şekil 3.9. Ankara armudu klonlarında OPA20 (Operon) primerinden elde edilen RAPD bantları. Soldan sağa, üst sıra klonlar 1-21 ve Ladder (Promega, 100bp), alt sıra klonlar ve Ladder. Not: Klonlar arasında bir polimorfizim görülmemiştir. Şekil Ankara armudu klonlarında OPB4 (Operon) primerinden elde edilen RAPD bantları. Soldan sağa, üst sıra klonlar 1-21 ve Ladder (Promega, 100bp), alt sıra klonlar ve Ladder. Not: 20, 29 ve 40 nolu klonlarda amplifikasyon zayıf olmuştur. Ancak bu örnekler UV ışık altında dikkatlice incelendiğinde bir polimorfizim görülmemiştir. 51

52 Şekil Ankara armudu klonlarında OPB5 (Operon) primerinden elde edilen RAPD bantları. Soldan sağa, üst sıra klonlar 1-21, alt sıra klonlar Not: Klonlar arasında bir polimorfizim görülmemiştir. Şekil Ankara armudu klonlarında OPB6 (Operon) primerinden elde edilen RAPD bantları. Soldan sağa, üst sıra klonlar 1-21 ve Ladder (Promega, 100bp), alt sıra klonlar ve Ladder. Not: Klonlar arasında bir polimorfizim görülmemiştir. Şekil Ankara armudu klonlarında OPB7 (Operon) primerinden elde edilen RAPD bantları. Soldan sağa, üst sıra klonlar 1-21 ve Ladder (Promega, 100bp), alt sıra klonlar ve Ladder. Not: Klonlar arasında bir polimorfizim görülmemiştir. 52

53 Şekil Ankara armudu klonlarında OPB8 (Operon) primerinden elde edilen RAPD bantları. Soldan sağa, üst sıra klonlar 1-21 ve Ladder (Promega, 100bp), alt sıra klonlar ve Ladder. Not: Klonlar arasında bir polimorfizim görülmemiştir. Şekil Ankara armudu klonlarında OPB10 (Operon) primerinden elde edilen RAPD bantları. Soldan sağa, üst sıra klonlar 1-21 ve Ladder (Promega, 100bp), alt sıra klonlar ve Ladder. Not: Klonlar arasında bir polimorfizim görülmemiştir. Şekil Ankara armudu klonlarında OPO2 (Operon) primerinden elde edilen RAPD bantları. Soldan sağa, üst sıra klonlar 1-21 ve Ladder (Promega, 100bp), alt sıra klonlar ve Ladder. Not: Klonlar arasında bir polimorfizim görülmemiştir. 53

54 3.3. Ankara Armudu Klonlarında Sürgün Ucu Kültürü ile Çoğaltım Bulguları Sürgün çoğaltma aşaması Sürgün oluşturma oranı: 1. ve 2. alt kültürlerde eksplantların (sürgünlerin) sürgün oluşturma oranı bakımından klon x alt kültürler arasındaki interaksiyon istatistiksel olarak önemli bulunmuştur. 1. alt kültürde %55 e kadar düşen sürgün oluşturma oranı 4., 7., 9., 12., 13., 14., 17., 19., 20., 24., 27., 28., 30., 31., 32., 34. ve 38. klonlarda istatistiksel olarak en yüksek değerlere (%85-100) ulaşmıştır. 2. alt kültürde ise aralarında istatistiksel bir farklılık olmaksızın tüm klonlarda eksplantlardan sürgün oluşumu üst düzeyde (%95-100) gerçekleşmiştir. Sürgün oluşturma aşamasında bu özellik bakımdan genel olarak 2. alt kültür daha iyi sonuç vermiş ya da 1. alt kültürde de yüksek değerlere sahip olan klonlarda alt kültürler arasındaki farklılık önemsiz bulunmuştur (Çizelge 3.29). Sürgün sayısı: Bu bakımdan da klon x alt kültürler arasındaki interaksiyon istatistiksel olarak önemli bulunmuştur. 1. alt kültürde istatistiksel bakımdan önemli bir farklılıkla en fazla sürgün sayısı 5.6±0.3 adet/eksplant ile 34. klonda elde edilmiştir. Bu alt kültürde en düşük sürgün sayısı 1.1±0.1 adet/eksplant ile 29. klonda belirlenmiştir. Bununla birlikte sürgün sayısı 1.1±0.1 ile 2.4±0.3 adet/eksplant arasında değişen çok sayıdaki klon (1., 2., 3., 5., 6., 8., 10., 11., 14., 15., 16., 18., 21., 22., 23., 24., 25., 26., 27., 28., 29., 31., 32., 33., 35., 36., 37. ve 38) ) aynı istatistik grup içerisinde yer almıştır. Sürgün sayısı bakımından 2. alt kültürde bu defa çok sayıda klon istatistiksel olarak iyi sonuç vermiştir. Bu bakımdan 3.5±0.1 ile 4.7±0.4 adet/eksplant arasında değerlere sahip olan 14., 16., 17., 18., 19., 23., 24., 25., 26., 28., 30., 34., 35., 36., 37. ve 38. klonlar diğer klonlardan önemli düzeyde bir farklılıkla daha fazla sürgün meydana getirmiştir. Bu alt kültürde sürgün sayısının 1.9±0.2 adet/eksplanta (4. klon) kadar gerilediği görülmüştür (Çizelge 3.29). Sürgün uzunluk düzeyi (1-3): Bu özellik bakımından klonlar ve alt kültürler arasında istatistiksel bir farklılık bulunmamıştır. Bu çalışmada in vitro sürgünlerde uzunluk düzeyi 1. alt kültürde ortalama 2.0 ve 2. alt kültürde 2.2 olarak orta düzeyde kaydedilmiştir (Çizelge 3.30). Kallus düzeyi (0-3): Sürgünlerin dip kısımlarında ortaya çıkan ve in vitro çoğaltımda somaklonal varyasyona neden olduğu için istenmeyen bir durum olan kallus oluşumu bakımından bu çalışmada klon x alt kültürler arasındaki interaksiyon önemli bulunmuştur. Genel olarak kallus oluşumu 1. alt kültürde, 2. alt kültürden daha yüksek ya da aynı istatistiksel düzeyde belirlenmiştir. 1. alt kültürde kallus düzeyi klonlara göre 1.0 ile 3.0 arasında değişmiştir (Çizelge 3.30). Kallus düzeyi 1. alt kültürde 2.2 ve üzerinde olan 2., 3., 5., 10., 11., 15., 16., 22., 23., 25., 26., 29., 31., 33., ve 37. klonda daha büyük kallus oluşumu gözlenmiştir. 2. alt kültürde bu değer 0.7 ile 2.0 arasında kaydedilmiştir (Çizelge 3.30). 54

55 Çizelge Ankara armudu klonlarının sürgün ucu kültürü ile çoğaltımında sürgün çoğaltma aşamasında 1. ve 2. alt kültürlerde eksplantların (sürgün) sürgün oluşturma oranı ve eksplant başına sürgün sayısı Sürgün Oluşturma Oranı Klon Sürgün Sayısı (adet/eksplant) (%) No 1. Alt Kültür 2. Alt Kültür 1. Alt Kültür 2. Alt Kültür B * f ** 90.0 A a 1.4±0.1 A defg 2.2±0.3 A gh B f 90.0 A a 1.3±0.1 B efg 3.2±0.1 A cdefg B def A a 1.3±0.2 A efg 2.3±0.4 A fgh A abcd 95.0 A a 2.5±0.3 A cdef 1.9±0.2 A h B cdef A a 1.3±0.1 B efg 2.5±0.2 A defgh B cdef A a 2.3±0.6 A cdefg 2.4±0.2 A efgh A ab A a 2.5±0.3 A cdef 2.7±0.3 A defgh B bcdef A a 2.1±0.3 A defg 2.8±0.4 A defgh A a A a 2.6±0.4 A cde 2.9±0.1 A cdefgh B ef A a 1.5±0.2 A defg 2.4±0.2 A efgh A bcdef 95.0 A a 2.4±0.3 A cdefg 2.5±0.1 A defgh A abc A a 2.7±0.7 A bcd 3.4±0.1 A bcdefg A ab 95.0 A a 3.5±0.3 A bc 3.1±0.2 A cdefgh A a A a 2.3±0.2 B cdefg 3.8±0.3 A abcd B ef A a 1.4±0.1 B defg 3.4±0.2 A bcdefg B def A a 1.3±0.1 B efg 3.5±0.1 A abcdefg A ab A a 2.6±0.4 A bcde 3.5±0.5 A abcdefg B cdef A a 1.4±0.1 B defg 3.8±0.2 A abcd A a A a 3.8±0.2 A b 3.7±0.5 A abcde A ab 95.0 A a 3.5±0.4 A bc 3.1±0.5 A cdefgh B cdef A a 1.3±0.1 B efg 3.4±0.2 A bcdefg B def 95.0 A a 1.9±0.4 A defg 3.0±0.2 A cdefgh B ef A a 1.6±0.4 B defg 4.5±0.4 A ab A abc 95.0 A a 1.4±0.1 B defg 3.7±0.1 A abcde B ef A a 1.2±0.2 B fg 3.8±0.6 A abcd B f 95.0 A a 1.2±0.1 B fg 3.7±0.2 A abcde A a 90.0 A a 1.8±0.2 A defg 2.9±0.2 A cdefgh A abcd A a 1.7±0.1 B defg 3.5±0.1 A abcdefg B f 90.0 A a 1.1±0.1 B g 2.8±0.3 A defgh A a 95.0 A a 3.5±0.4 A bc 3.5±0.2 A abcdefg A abcdef 95.0 A a 1.8±0.2 B defg 3.2±0.2 A cdefg A abcde A a 1.7±0.2 B defg 3.0±0.2 A cdefgh B cdef A a 1.5±0.2 B defg 3.1±0.1 A cdefgh A a A a 5.6±0.3 A a 4.7±0.4 A a B cdef A a 1.6±0.2 B defg 4.2±0.3 A abc B bcdef A a 1.7±0.3 B defg 4.7±0.2 A a B cdef A a 1.5±0.1 B defg 3.6±0.4 A abcdef A ab A a 1.7±0.2 B defg 3.7±0.4 A abcde * Büyük harfler her bir klon için alt kültürler arasındaki farklılıkları, ** Küçük harfler ise her bir alt kültür için klonlar arasındaki farklılıkları göstermektedir. 55

56 Çizelge Ankara armudu klonlarının sürgün ucu kültürü ile çoğaltımında sürgün çoğaltma aşamasında 1. ve 2. alt kültürlerde in vitro sürgünlerde uzunluk ve kallus düzeyleri Klon Sürgün Uzunluk Düzeyi (1-3) Kallus Düzeyi (0-3) No 1. Alt Kültür 2. Alt Kültür 1. Alt Kültür 2. Alt Kültür A * bcd ** 1.2 A ab A abc 1.7 A ab A abc 1.7 A ab A cd 0.7 A b A abc 1.7 A ab A cd 1.5 A ab A bcd 1.2 A ab A bcd 2.0 A a A bcd 1.7 A ab A abc 1.5 B ab A abc 2.0 A a A abcd 1.2 A ab A bcd 1.5 A ab A cd 1.0 A ab A abc 1.2 B ab A abc 1.5 A ab A cd 2.0 A a A bcd 2.0 A a A cd 2.0 A a A cd 1.5 A ab A bcd 1.5 A ab A abc 1.7 A ab A abc 1.5 B ab A abcd 1.5 A ab A ab 1.5 B ab A ab 1.7 B ab A bcd 1.5 A ab A bcd 1.7 A ab A a 1.5 B ab A abcd 1.5 A ab A abc 1.5 A ab A bcd 1.2 A ab A abc 1.2 B ab A d 1.7 A ab A d 1.5 A ab A bcd 1.7 A ab A abc 1.7 A ab A bcd 1.5 A ab Ortalama 2.0 A 2.2 A * Büyük harfler her bir klon için alt kültürler arasındaki farklılıkları, ** Küçük harfler ise her bir alt kültür için klonlar arasındaki farklılıkları göstermektedir. 56

57 Ankara armudunun 38 klonunda gerçekleştirilen in vitro sürgün çoğaltma çalışmalarının ardından meyve kalite özelliklerine göre ümitvar bulunan üç klonda (6, 19 ve 34 nolu klonlar) sürgün ucu kültürü ile çoğaltma çalışmalarına devam edilmiştir. Bu çalışmalar kapsamında 7. alt kültürün sonunda üç klonda eksplantların sürgün oluşturma oranı ve sürgün sayıları Çizelge 3.31 de sunulmuştur. Klonlar arasında her iki özellik bakımından da istatistiksel olarak önemli bir farklılık bulunmamıştır. Her üç klonda da bu alt kültürde sürgün oluşturma oranı %100, eksplant başına sürgün sayısı ise sırasıyla 10.1±0.1, 9.9±0.4 ve 9.9±0.6 olarak kaydedilmiştir. Her sürgünden ortalama 10.0±0.4 adet yeni sürgünün elde edildiği bu klonlarda sürgün çoğaltım katsayısının oldukça yüksek olduğu sonucuna ulaşılmıştır (Çizelge 3.31) İn vitro köklenme aşaması 6, 19 ve 34 nolu klonlarda yürütülen sürgün ucu kültürü ile çoğaltma çalışmaları kapsamında mikro çeliklerin in vitro köklenmesi üzerine IBA, IAA ve NAA in 0.5, 1.0, 2.0 ve 3.0 mg/l dozlarının etkileri Çizelge 3.32 de sunulmuştur. Oksin uygulamaları x klonlar arasındaki interaksiyonun istatistiksel olarak önemli bulunmadığı bu çalışmada köklenme oranı bakımından sadece uygulamalar arasındaki farklılık önemli olmuştur. Her üç klonda da kontrol uygulamasında köklenmenin meydana gelmediği bu denemede en yüksek köklenme oranı %56.7 ile 3.0 mg/l IBA uygulamasında elde edilmiştir. Bununla birlikte bu uygulama diğer oksin uygulamaları (% ) ile aynı istatistik grup içerisinde yer almıştır (Çizelge 3.32). Köklenmiş çelik başına ortalama kök sayısı bakımından uygulamalar ve klonlar arasında istatistiksel anlamda önemli bir farklılık bulunmamış ve bu özellik oksin uygulamalarına göre ortalama 1.3 ile 2.9 adet arasında değişmiştir (Çizelge 3.32). Çizelge Ümitvar Ankara armudu klonlarının in vitro sürgün ucu kültürü ile çoğaltımında sürgün çoğaltma aşamasında 7. alt kültürde eksplantların (sürgün) sürgün oluşturma oranı ve eksplant başına sürgün sayısı Klon No Sürgün Oluşturma Oranı (%) Sürgün Sayısı (adet/eksplant) * 10.1 ± ± ± 0.6 Ortalama ±0.4 * Klonlar arasında istatistiksel bakımdan önemli bir farklılık bulunmamaktadır. 57

58 Çizelge Ümitvar Ankara armudu klonlarının sürgün ucu kültürü ile çoğaltımında in vitro köklenme aşamasında mikro çeliklerin köklenmesi üzerine farklı oksinlerin etkileri Uygulama Köklenme oranı (%) Ortalama kök sayısı (adet / köklenmiş çelik) Klon No Klon No Klon No Ortalama kök uzunluğu (mm / köklenmiş çelik) Ort Ort Ort. Kontrol b * IBA 0.5 mg/l ab a * 1.0 mg/l a ab 2.0 mg/l a ab 3.0 mg/l a ab IAA 0.5 mg/l ab ab 1.0 mg/l a ab 2.0 mg/l a ab 3.0 mg/l a b NAA 0.5 mg/l a ab 1.0 mg/l a b 2.0 mg/l a b 3.0 mg/l a b * Harfler, uygulamalar arasındaki farklılıkları göstermektedir. Köklenmiş çelik başına ortalama kök uzunluğu bakımından sadece uygulamalar arasındaki farklılık önemli bulunmuştur. En yüksek ortalama kök uzunluğu değeri (28.7 mm/köklenmiş mikro çelik) 0.5 mg/l IBA uygulamasından elde edilmiştir. Ancak bu uygulamanın IBA nın 1.0 mg/l (21.8 mm), 2.0 mg/l (23.5 mm) 3.0 mg/l (16.1 mm), IAA nın 0.5 mg/l (10.0 mm), 1.0 mg/l (13.9 mm), 2.0 mg/l (15.8 mm) ve NAA nın 0.5 mg/l (9.1 mm) dozları ile arasındaki farklılık istatistiksel olarak önemli bulunmamıştır (Çizelge 3.32) Ümitvar Ankara Armudu Klonlarının Meyvelerinde Soğuk Muhafaza Bulguları 1. yıl bulguları: Ankara armudunun 6 nolu klonunda derim tarihinde o olarak belirlenen meyve kabuğu üst rengi soğuk muhafaza periyodu boyunca düzenli olarak azalma göstermiş ve 7. ayın sonunda o olarak kaydedilmiştir. Aynı durum meyve kabuğu alt renginde de ortaya çıkmıştır. Başlangıçta o olan bu özellik 7. ayın sonunda o ye düşmüştür. Meyve kabuğu üst ve alt 58

59 renklerinde zamana bağlı bu değişim normal sınırlar içerisinde meydana gelmiştir (Çizelge 3.33). Meyve kabuğu üst rengi açı değeri 19. ve 34. klonlarda muhafazanın belirli bir periyoduna kadar düşüş ve daha sonra hafif bir yükseliş göstermiştir. Bu değişim 19. klonda 5., 34. klonda 3. ayda kaydedilmiştir. Alt renk açı değeri ise sadece 19. klonda benzer bir değişim göstermiş, 34. klonda ise sürekli bir azalışa sahip olmuştur. Bu iki klonda üst renk açı değerleri başlangıçta (sırasıyla o ve o ) ve 7. ayın sonunda (102.8 o ve o ), 6. klona göre daha düşük bulunmuştur. Oysa alt renk açı değerleri 34 nolu klonda özellikle başlangıçta (116.8 o ), 6 (112.6 o ) ve 19 (112.2 o ) nolu klonlara göre daha yüksek olmuştur (Çizelge 3.33). Çizelge 3.33 de meyve eti sertlik değerleri incelendiğinde 6. klonda başlangıçta 56.1 N olan sertlik değerinin muhafazanın 2. ayında başlangıca göre yaklaşık %30 luk bir azalma ile 39.7 N a, 5. ayında %35 lik bir azalma ile 36.6 N a ve 7. ayında %42 lik bir azalma ile 32.5 N a düştüğü hesaplanmıştır. Bu klona göre başlangıçta daha yüksek sertlik değerlerine sahip olan 19. (63.4 N) ve 34. (61.4 N) klonlarda da muhafaza periyodu boyunca meyve eti sertlik değerleri sürekli azalmıştır. Bu değer 19. ve 34. klonlarda 7. ayın sonunda (sırasıyla 32.9 ve 36.1 N) başlangıca göre sırasıyla %48 ve %41 oranlarında azalmıştır (Çizelge 3.33). Bu çalışmada 1. yılda 6., 19. ve 34. klonlarda sırasıyla %12.6, 13.1 ve 12.9 olarak kaydedilen suda eriyebilir toplam kuru maddenin genel olarak muhafazanın 3. ayına kadar arttığı (sırasıyla %14.8, 15.3 ve 15.9), daha sonra azaldığı belirlenmiştir. Bu değer 7. ayın sonunda klonlara göre sırasıyla %13.6, 14.5 ve 14.5 olarak kaydedilmiştir (Çizelge 3.33). Malik asit cinsinden titre edilebilir asitlik değerlerinin ise her üç klonda da muhafaza periyodu boyunca azaldığı Çizelge 3.33 de görülmektedir. Bu değer 1. yılda başlangıçta klonlara göre g/100 ml olarak kaydedilmiş, 1. ayın sonunda hemen hemen aynı kalmış, 2. aydan itibaren düzenli olarak azalarak 7. ayda g/100 ml arasında belirlenmiştir (Çizelge 3.33). Muhafazanın 3. ayında her üç klonda da en yüksek noktasına ulaşan solunum şiddeti bu ayın sonunda 6. klonda 19. ve 34. klonlara göre daha düşük değere sahip olmuştur. İlk deneme yılında başlangıçta 6., 19. ve 34. klonlarda sırasıyla 1.3, 1.4 ve 1.4 ml CO 2 /kg.h olarak belirlenen bu değer 3. ayın sonunda sırasıyla 5.4, 9.2 ve 9.7 ml CO 2 /kg.h olarak kaydedilmiştir. Daha sonra tüm klonlarda düşüş gösteren solunum şiddeti 7. ayın sonunda klonlara göre sırasıyla 4.1, 4.0 ve 4.6 mlco 2 /kg.h olmuştur (Çizelge 3.33). Genel olarak tüm klonlarda muhafazanın 3. ayından sonra yükselen etilen üretimi 1. yılda 5. aydan sonra özellikle 19. klonda çok hızlı bir değişim göstermiştir. Bu klonda başlangıçta 5.7 µl/1 olan etilen üretimi 5. ve 7. ayların sonunda 13.4 ve 15.2 µl/1 olarak belirlenmiştir. 6. ve 34. klonlarda bu değer 7. ayın sonunda 7.2 ve 6.3 µl/1 olarak kaydedilmiştir (Çizelge 3.33). 59

60 Çizelge Ümitvar Ankara armudu klonlarının soğuk muhafazası sırasında meyvelerin bazı kalite özelliklerindeki değişimler (1. deneme yılı) Suda Analiz Meyve Kabuğu Titre Meyve Eriyebilir Dönemleri Klon Rengi Açı Değeri Edilebilir Solunum Etilen Eti Toplam (Depolama No (º) Asitlik Şiddeti Üretimi Sertliği Kuru periyodu (g malik (mlco (N) Madde 2 /kg.h) (µl/l) boyunca) Üst Renk Alt Renk asit/100 ml) (%) Başlangıç (Derim: ) ayın sonu ayın sonu ayın sonu ayın sonu ayın sonu yıl bulguları: Bu araştırma yılında incelenen iki klonda (6 ve 19 nolu klonlar) muhafaza periyodu boyunca meyve kabuğu üst ve alt renklerindeki değişimin seyri 1. yıla benzer olmuştur. Muhafaza boyunca renk açı değerlerinde 6 nolu klonda sürekli bir azalış meydana gelirken, 19 nolu klonda bu bakımdan bir süreklilik kaydedilmemiştir. Üst renk açı değeri başlangıçta 6 nolu klonda (111.8 o ), 19 nolu klona (109.2 o ) göre daha yüksek bulunmuştur. Bununla birlikte 7. ayın sonunda üst renk açı değeri bu defa 19 nolu klonda (103.3 o ), 6 nolu klona (101.0 o ) göre daha yüksek olmuştur. Meyve kabuğu alt renk açı değerleri her iki klonda başlangıçta (113.9 o ve o ) ve muhafazanın 7. ayında (106.3 o ve o ) birbirine yakın olmuştur (Çizelge 3.34). Meyve eti sertliği ve suda eriyebilir toplam kuru madde bakımlarından 6. ve 19. klonlarda başlangıç ve muhafaza periyodunca belirlenen değerler ilk yıl verilerine oldukça yakındır (Çizelge 3.33 ve 3.34). Denemenin 2. yılında başlangıçta klonlara göre 56.9 ve 61.1 N olan meyve eti sertlik değerleri 7. ayın sonunda yaklaşık %40 oranında azalarak sırasıyla 34.2 ve 36.4 N olarak belirlenmiştir. Suda eriyebilir kuru madde ise başlangıçta 6. ve 19. klonlarda %12.4 ve 13.6; 7. ayın sonunda sırasıyla %

61 ve 14.7 olarak kaydedilmiştir. Bu yılda da muhafazanın 3. ayına kadar sürekli artan kuru madde miktarı daha sonra düşüş göstermiştir (Çizelge 3.34). Titre edilebilir asitlik 2. yıl her ne kadar 19. klonda özellikle başlangıçta 1. yıla göre oldukça yüksek (0.46 g malik asit/100 ml) bulunmuş ise de 7. ayın sonunda bir önceki yıl değerine (0.15 g/100 ml) yakın bir düzeye (0.17 g/100 ml) inmiştir (Çizelge 3.34). Solunum şiddeti bu yılda da muhafazanın 3. ayının sonunda başlangıca göre hızlı bir yükseliş göstermiş, 6. klonda 5. ayda, 19. klonda ise 7. ayda daha düşük ölçülmüştür. Böylece başlangıçta klonlara göre 1.4 ve 1.3 ml CO 2 /kg.h olan solunum şiddeti 6. klonda 3. ayın sonunda 6.0 ml CO 2 /kg.h, 19. klonda 5. ayın sonunda 6.4 ml CO 2 /kg.h ile en üst düzeyine ulaşmıştır. Bu değerler 7. ayın sonunda sırasıyla 3.9 ve 5.2 ml CO 2 /kg.h olarak kaydedilmiştir (Çizelge 3.34). Etilen üretimi 6. klonda, 2. yıl, başlangıçta 6.4 µl/l ile ilk yılın aynı dönemine (4.4 µl/l) göre bir hayli yüksek ölçülmüştür. 19. klonda ise 2. yıl değeri (4.4 µl/l) 1. yıl değerinin gerisinde kalmıştır. Bu özellik 2. yılda da 6. klonda 2. ayın, 19. klonda 1. ayın sonunda en düşük noktasına ulaşmış ve daha sonra yükselmiştir. Bu yılda da 19 nolu klonda etilen üretimi muhafazanın 5. (17.7 µl/l) ve 7. (15.3 µl/l) aylarının sonunda çok yüksek ölçülmüştür. Bu değerler aynı periyotlarda 6. klonun değerlerinin (6.4 ve 8.1 µl/l) yaklaşık iki katı kadardır (Çizelge 3.34). Çizelge Ümitvar Ankara armudu klonlarının soğuk muhafazası sırasında meyvelerin bazı kalite özelliklerindeki değişimler (2. deneme yılı) Suda Analiz Meyve Kabuğu Titre Meyve Eriyebilir Dönemleri Klon Rengi Açı Değeri Edilebilir Solunum Etilen Eti Toplam (Depolama No (º) Asitlik Şiddeti Üretimi Sertliği Kuru periyodu (g malik (mlco (N) Madde 2 /kg.h) (µl/l) boyunca) Üst Renk Alt Renk asit/100 ml) (%) Başlangıç (Derim: ) ayın sonu ayın sonu ayın sonu ayın sonu ayın sonu

62 4. SONUÇ VE ÖNERİLER Ankara armudu ülkemizde yoğun olarak Ankara ili başta olmak üzere İç Anadolu Bölgesi nde ve bu bölgenin Marmara, Ege, Akdeniz ve Karadeniz Bölgeleri ne geçit yörelerinde yetiştirilmektedir. Bu proje, Ankara ilinde Ankara armudunun bulunduğu alanlar dolaşılarak meyve özellikleri ve genel verimlilik durumlarına göre gözlenen binlerce Ankara armudu ağacı arasından incelemeye değer bulunan 39 ağaç ile özellikle Ege ve Akdeniz Bölgeleri ne geçit yerlerdeki Ankara armudu plantasyonlarının çoğunun fidan üretiminde aşı gözü kaynağı olarak yararlanılan Eğirdir (Isparta) Bahçe Kültürleri Araştırma Enstitüsü nde bulunan 1 ağaç esas alınarak toplam 40 ağaç (klon) üzerinde yılları arasında yürütülmüştür. Denemenin 2. yılında Eğirdir deki ağaç Kurum tarafından sökülmüştür. Ankara ve civarında incelemeye değer bulunmuş ağaçlar kapama armut ya da karışık meyve bahçeleri içerisinde, sınır ağacı olarak ya da arazide tek başına yer almıştır. Projenin ilk aşamasında Ankara armudu klonlarında meyve özellikleri yılları arasında 3 yıl boyunca incelenmiştir. Belirtilen periyotta ilk yıl 40, ikinci yıl meyve alınamadığı için 17 ve üçüncü yıl 26 klonda meyve özellikleri araştırılabilmiştir. Üç yıl boyunca her yıl düzenli olarak ürün vermiş olan (periyodisite göstermeyen) 16 klonda meyvelerin morfolojik, kimyasal ve duyusal özellikleri bakımından yılların ortalaması alınarak son değerlendirme yapılmıştır. Bu değerlendirmeye göre Ankara armudunun en iyi klonları olarak 5 ve 6 nolu iki klon seçilmiştir (Çizelge ). Bu iki klon Yenikent (Sincan/Ankara) beldesinde Ziir Deresi mevkiinde yer alan bir bahçede bulunmaktadır (Çizelge 2.1). Çizelge 3.22 ve 3.23 de görüldüğü üzere 5 ve 6 nolu klonlar ortalama olarak en ağır, en uzun ve en iri meyvelere sahiptir. Bu klonlar her yıl sürekli olarak iyi sonuç vermiştir. Ortalama meyve ağırlığı 5 nolu klonda ± 32.8 g, 6 nolu klonda ± 2.0 g dır. Bu değerler Ankara armudu için bildirilen ortalama meyve ağırlığının (150 g) üzerindedir (Köksal ve ark. 2002). Ortalama meyve uzunluğu 5 nolu klonda 69.6 ±1.3 mm ve ortalama meyve çapı 73.7 ± 3.4 mm dir. Bu değerler 6 nolu klon için sırasıyla 65.9 ± 0.1 mm ve 72.0 ± 0.2 mm dir. Oraman (1947), Ankara armudu için ortalama meyve uzunluğunu ve çapını sırasıyla ± 0.45 mm ve ± 0.19 mm olarak belirtmiştir. Bu klonlarda üç yıl boyunca kumluluk düşük, tekstür ve görünüm iyi olmuştur (Çizelge 3.27) Ankara armudunun seçilmiş 5 ve 6 nolu klonlarının (Şekil 4.1) yanında meyve özellikleri bakımından dikkat çeken ve ümitvar klonlar olarak nitelenen 19. (Şekil 4.2) ve 34. (Şekil 4.3) klonlar da projenin ileriki aşamalarında ele alınmıştır. Bunlardan 19. klon Çubuk, 34. klon Kalecik ilçelerinde selekte edilmiştir (Çizelge 2.1). 62

63 Şekil 4.1. Ankara armudunun 5 ve 6 nolu klonlarında meyvelerin görünümü Şekil 4.2. Ankara armudunun 19 nolu klonunda meyvelerin görünümü Şekil 4.3. Ankara armudunun 34 nolu klonunda meyvelerin görünümü 63