Şeydayı. (XVIII. yüz yıl)

Transkript

1 Şeydayı (XVIII. yüz yıl) Şeydayı, XVIII. asrın ortalarında yaşamış görkemli Türkmen şairlerinden biridir. O, yüze yakm lirik şiirin ve "Gül-Sanevber" adlı aşk konulu ve fantastik karakterli destanın yazarıdır. O, yıllan arasında yaşamış olan Mollamurt mahlâslı meşhur şairin; Mollamurt 'a olur Şeydayı dayı, Sözleri şirindir, dedikleri seçkin. dediği gibi Mollamurt'un dayı tarafındandır. Şeydayı'nın doğum ve ölüm tarihleri kesin ola- rak bilinmemektedir. Ama yıllarında Buhara'da hükümdarlık eden Şahmurat Velnamı'nm devrinde yaşadığı bilinmektedir. Bunu Şeydayı'nın; : Masum Sofu 'dur ismin, ey hey oğlu Şahmurat, Sen adalet kılalı gamlı gönüller oldu şad... şeklindeki mısralarından da anlamak mümkündür. Bazı bilgilere göre, o Mangışlak tarafından göçüp gelmiş ve ömrünün çoğunu Saragt ve Man bölgelerinde geçirmiştir. GELİN Yalan dünyenifi behişti, Gizil gülden teze gelin. Ak yüzlerin menzer aya, Yaykanışın gaza gelin. Bara bilmenem yanına, Senin menzil-mekanına, Sogap et şirin canına, Rehm eylegil bize gelin. Görmeğe gözlerim zardır, Goynufiız pasl-ı bahardır, Söyüp ayrılmağım ardır, Sen mefizersen yaza gelin. GELİN Yalan dünyanın cenneti, Kızıl gülden taze gelin. Ak yanakların aya benzer, Sallanışın kaza gelin. Varamam senin yanına, Senin menzil mekânına, Sevap işle şirin canına, Merhamet et bize gelin. Görmeye gözlerim muhtaçtır, Koynunuz bahar mevsimidir, Sevip ayrılmam namustur ardır, Sen benzersin yaza gelin.

2 Tomaşalı toy bolanda, Gız-cuvanlar yığılanda, Cızlara nazar salanda, Sen düşersen göze gelin. Şeydayı diyr, söz bolmasa, Bakcada gülüm solmasa, Ziyada zerur bolmasa, Bermen yüz-mün gıza gelin. YÖR BİLE Arzuv çekip dost cemalin görmeğe, Yörhe gövnüm, yoldaş bolsan yör bile, Işk bilen baş goşan mehnet daşına, Cepa çekip, dost cemalin gör bile. Temena dağından öte bilmenem, Edep seriştesin tuta bilmenem, Yolum uzak yara yete bilmenem, Ganatım yok, uçup bilmen per bile. Gapıl adam garaları ak biler, Akıl adam bar özüni yok biler, Çın aşık men, hızmatımm hak biler, Hayr islerem, işim yokdur şer bile. Bende Şeydayı diyr smam dağlıdır, Ahıret azmana bilim bağlıdır, Aslı hekden önen adam ogludır, Gelen geçer, yegsan bolar yer bile. SÖVDÜGİM Ovalda aklımı hayran eyledn" Halvat yerde sözlemeli sövdügim, Agladıp göz yaşı giryan eyledin, Uzak dövran ızlaşalı sövdügim. Bağda bilbil sayrar, çekdigi zardır, Aşığa köymeklik ovalda bardır, Gerdenin dutardır, zülplerin tardır, Saba turup, sazlaşalı sövdügim. Yetim guzı deyin gezmeğin melep, Gözeller içinde men seni halap, Ömrümni ötürdim, nâzli yar, aglap, Gelse bahar yazlaşalı sövdügim. Şeydayı diyr, gitmez sınamm dağı, Gövsünde gurulmış eremin bağı, Ol ala gözlerin yağıdır yağı, Ogrın-ogrın gözleşeli sövdügim. Temaşalı toy şenlik olunca, Kızlar gençler toplanınca, Kızlara nazar salınca, Sen düşersin göze gelin. Şeydayı der, söz olmazsa, Bahçede gülüm solmazsa, Çok zorunlu olmazsa, Vermem yüz bin kıza gelin. YÜRÜ BİRLİKTE Arzu çekip dostun cemalini görmeye, Yürü gönlüm, yoldaş isen yürü birlikte, Aşk ile baş koyan mihnet taşına, Cefa çekip dost cemalini görebilir. Temenni dağından geçemem, Edep araç gerecini kuşanamam, Yolum uzak, yâre yetişemem, Kanadım yok, uçamam kanat ile. Gafil adam karaları ak bilir, Akıllı adam var özünü yok bilir, Gerçek âşıkım, hizmetimi Hak bilir, Hayır isterim, işim yoktur şer ile. Bende Şeydayı der sinem dağlıdır, Ahir zamana belim bağlıdır, Aslı topraktan gelen insan oğludur, Gelen göçer, yeksan olur yer ile. SEVDİĞİM İlk önce aklımı hayran eyledin, Tenha yerde söyleşelim, sevdiğim, Ağlatıp göz yaşımı giryan eyledin, Uzun devran bakışalım, sevdiğim. Bağda bülbül öter, çektiği hasrettir, Âşığa yanmak ezelden beri vardır, Gerdanın dutardır, zülüflerin tardır, Sabah kalkıp saz çalalım sevdiğim. Yetim kuzu gibi gezme meleyerek, Güzeller içinde ben seni beğenerek, Ömrümü geçirdim, nazlı yâr, ağlayarak, Gelse bahar yazlaşalım sevdiğim. Şeydayı der, gitmez sinemin dağı, Göğsünde kurulmuştur İrem bağı, O ela gözlerin düşmandır düşman, Uğrun uğrun gözleşelim sevdiğim.

3 TANIMAZ Aslı beg bolmayan çıksa şikere, Gargaya guş salar, bazm tanımaz, Eyem dövlet berse bir nabikere, Tekepbirlik eyler, özün tanımaz. Goç yiğit önünde dursa yasavlar, At salıp her yana bir yanın avlar, Göye algır laçın guv gazın avlar, Ördeğin, sonasın, gazın tanımaz. Mıhmanı görende öyünden gaçar, Kimse bilmez, yerin teyinden gaçar, Yarı diyip vehim edip, hüyünden gaçar, Ol yağının köpün, azın taramaz, Şeydayı diyr yaman bile baş goşma, Ayan eylep, yene sırın geneşme, Söveş güni yaman bile yoldaşma, Muhannesdir, gaçar, izm tanımaz. GÜLER BAR MI? Ey yaranlar musurmanlar, Yıglamaym gülen bar mı? Yalancı panı dünyede, Giden gaydıp gelen bar mı? Kimse vepa tohmun eker, Kimse acal zahmın çeker, Kim gamdan azat eder, Sargarmayın, solan bar mı? Bildim bu dünye çaglıgıft, Gam gaflatda oyaglıgın, Hassa bolmayan saglıgm, Ganımatın bilen bar mı? Bu dünye iki pırakdır, Biri gara, biri akdır. Menzil iki yol ırakdır, Anın pikrin kılan bar mı? Şeydayı diyr gelen geçer, Bu güzere gonan göçer, Yiğitlik çırağı öçer, Bu sözümde yalan bar mı? BEGLER Malay hanın zerin açdım, İçdim gana-gana begler, Yalanca geldim tutaşdım, Geçdim yana-yana begler. TANIMAZ Aslı bey olmayan çıkarsa ava, Kargaya kuş salar, şahini tanımaz, Tanrı devlet verse bir hayırsıza, Kibirlilik eyler, özünü tanımaz. Koç yiğit önünde dursa askerler, At salıp her yana bir yanını avlar, Güya alıcı şahindir kuğu, kaz avlar, Ördeğini, sunasını, kazım tanımaz. Misafiri görünce evinden kaçar, Kimse bilmez, yerin dibine kaçar, Düşman diye evhamlanıp gölgesinden kaçar, O düşmanın çoğunu azını tanımaz. Şeydayı der yaman ile birlikte olma, Aşikar eyleyip sırrını söyleme, Savaş günü yaman ile yoldaş olma, Muhannestir, kaçar, izini tanımaz. GÜLEN VAR MI? Ey yaranlar, müslümanlar, Ağlamadan gülen var mı? Yalancı fani dünyadan, Gidip de dönüp gelen var mı? Kimisi vefa tohumunu eker, Kimisi ecel zahmetini çeker, Kimisi gamdan azat olur, Sararmayıp solan var mı? Bildim bu dünya mutluluğunu, Gamda gaflette uykusuzluğunu, Hasta olmadan sağlığın, Kıymetini bilen var mı? Bu dünya iki firaktır, Biri karadır, biri aktır, Menzil iki yol ıraktır, Onun fikrini kılan var mı? Şeydayı der gelen geçer, Bu dünyaya konan göçer, Yiğitlik çırası söner, Bu sözümde yalan var mı? BEYLER Malay Han'ın üzerini açtım, İçtim kana kana beyler, Fani dünyaya geldim tutuştum, Geçtim yana yana beyler.

4 Bir çemen boğdum getirdim, Ne şahına gol yetirdim, Gülün mövsümin ötürdim, Gaçdım zemistana begler. Sövdager men mayda bilmen, Yara sırım ayda bilmen, Yaz gelip men, gayda bilmen, Galdım zemistana begler. Gurı ağaç yanar, söner, Ol agaçdan hasıl öner, Deli devran kime döner, Övrüler zamana begler. Cennet bolar cayın senin, Gol uzadıp, supra yayın, Şeydayı diyr ğulak goyun, Bizin bu dessana begler. Bir buket bağladım getirdim, Ne dalma kol yetiştirdim, Gülün mevsimini geçirdim, Kaçtım kış mevsimine, beyler. Tüccarım ben, küsurat bilmem. Yâre sırrımı söyleyemem, Yazın gelmişim, ben dönemem, Kaldım kış mevsiminde, beyler. Kuru ağaç yanar, söner, O ağaçtan mahsul biter, Deli devran kime döner, Döner zamane beyler. Cennet olur mekânın senin, El uzatıp, sofra yayın, Şeydayı der kulak verin, Bizim bu destana beyler. TURKMENİN AHVALİ Yandakdan pes, dağdan belent, Boldı Türkmen'in ahvali, Ayak astında oba kent, Öldi Türkmen'in düyp yolı. Ey yumrulmış köne dünyâ! Kimler sana boldı eye? Geçen günüm diye-diye, Ağlamak Türkmen'in halı. Bir sallançak dokuz oğlan, Mündi, düşdi, geçdi dövran, Köne dünye sofu veyran, Çına menzer mekri alı. Kırk seherden hıraç aldı, Oğuz ili eleme doldı, Çoh dövran geldi sovuldı, Kara onun debi yolı. Korhan ogıl uçurcı alp, Girdi kurt ilin at salıp, Göroğlı afla at galip, Paç alıp geçdi sag-soh. Doglup ikinci ugurcık, Yada satılandır bir çak, Dövran dolanyandır her çak, Düzeler Türkmen'in halı. TURKMENİN AHVÂLİ Ottan alçak, dağdan yüksek, Oldu Türkmen'in ahvâli, Ayak altında obalar köyler, Öldü Türkmen'in asıl yolu. Ey yamulmuş köhne dünya! Kimler oldu sana sahip? Geçmiş günüm diye diye, Ağlamak Türkmen'in hâli Bir salıncak, dokuz oğlan, Bindi indi, geçti devran, Köhne dünyanın sonu viran, Gerçeğe benzer hilesi alı. Kırk şehirden haraç aldı, Oğuz ili aleme doldu, Çok devran geldi savuldu, Hani onun usulü yolu. Korhan oğlu Uçurcı Alp, Kırdı Kürt ilini at salıp, Köroğlu ona nam kalıp, Baç alıp geçti sağı solu. Doğup ikinci Uğurcuk, Yabancıya satılmıştır bir süre, Devran döner, her çağ, Düzelir Türkmen'in hâli.

5 Gel, Şeydayı köftlün alda, Yalan söz çıkıp her dilde, Her bela bolsa görelde, Bulandırdı bizin ili. GÖZEL YİGRİM BEŞ Şeyle gulaga yakımlı, Sözledim gözel yigrim beşi, Nice ovazı çekimli, Izladım gözel yigrim beş. Bu gün ornun boldı belli, Bul amanat telli pelli, Ösdürip şol güle çenli, Gizledim gözel yigrim beş. Arzuv edip yete bilmen, Görnüp dur tuta bilmen, Malı dünyâ satabilmen, Izladım, gözel yigrim beş. Yedisinden ovaz çıkıp, Onsekizin tartar çekip, Üç müfi yaşda ömrün yakıp, Geçirdik gözel yigrim beş. Matam, mersiye, şakandı, Yazıp geçmiş nice bendi, Okıp yat ederler sindi, Seni ızlap gözel yigrim beş. Şeydayı diyr bar beterler, Senin üçin yas tutarlar, Bu vag kem-kes tutarlar, Yiter sen gözel yigrim beş. Gel, Şeydayı gönlünü kandır, Yalan söz çıkmış her dilde, Her bela olsa örnek, Karıştırdı bizim ili. GÜZEL YİRMİ BEŞ Şöyle kulağa hoş gelen, Söyledim güzel yirmi beş, Nasıl da sesi çekimli, İzledim güzel yirmi beş. Bu gün yerin oldu belli, Bu emaneti yarım yamalak, Biriktirip bu güne kadar, Gizledim güzel yirmi beş. Arzu edip de kavuşamam, Görünüp duruyor, tutamam, Dünya malına satamam, İzledim, güzel yirmi beş. Yedisinden ses çıkıp, On sekizini tartar çekip, Üç bin yılda ömür yakıp, Geçirdik güzel yirmi beş. Matem, mersiye, ağıdı, Yazıp geçmiş nice bendi, Okuyup yad ederler şimdi, Seni izleyip güzel yirmi beş. Şeydayı der, bütün beterler, Senin için yas tutarlar, Şu anda değersiz tutarlar, Yitersin güzel yirmi beş. SAYRAN DİLLERİM Arap, Acam her bir zada goşuldı, Canlı düzgün bilen sayran tillerim, Kem-kem özün çekip, yoga daşıldı, İndi din öyünde hayran tillerim. Bir bar diyr, nemedigin bilenok, Vagt uklap, könül çagm bolanok, ı'albaryarıs, bize görnüp gelenok, Biri bar salgımna yortan tillerim. Hiç milletin gulagma yakanok, Dogn zamanama yakanok, Kimni yazsam dolı manı çıkanok, Gün bolupdır, sindi sayran tillerim. ŞAKIYAN DİLLERİM Arap, Acem her bir şeye karıştı, Sayılı kurallarla şakıyan dillerim, Yavaş yavaş çekilip, yok olup gitti, Şimdi din evinde şaşkın dillerim. "Biribar" der, ne olduğunu bilmez, Bazen uyuklarsm, gönülde neşen olmaz, Yalvarırız bize görünüp gelmez, "" "Biribar" serabına koşan dillerim. Milletin kulağına hiç hoş gelmez, Doğruyu desem zamaneme yaramaz, Eksik yazsam tam anlam çıkmaz, Sakat olmuştur, şimdi şakıyan dillerim.

6 Çistan bilen bir dileri içerde, Goyup yazsam, anda açılmaz perde, Dilim yaralıdır, galmışam derde,. Yene de gelermin her yan tillerim. Neler sanın aldım yüzler doldunp, Okuv açıp, her millete bildirip, Bu gün indi pelek seni öldürip, Kur'anıfi astında çüyren tillerim. Şeydayı diyr, kelam, mantık eyesi, İndi onı hiç kim gelmez diyesi, Arap tili boldı sözler güyesi, Dartişıp dartyana süyren tillerim. SOPULAR Uşbu eyyam içre yokdan bar bolgan sopular, Sopulıknı terk edip, neker bolgan sopular, Dinni sust eylep, yamanga yar bolgan sopular, Bimaza, bigayrat u biar bolgan sopular, Lukmayı başübhe iyp, betker bolgan sopular. Nefe üçin dmman yügürip, güce-gündiz, mah u sal, Çün talap eylep cahanda yıgşırarlar munça mal, Saylamazlar lukmanm haysı haram, haysı halal, Sorsa bilmezler nedir kim ılm-ı kal u ılm-ı hal, Iygen içgen kutı zehr-i mar bolgan sopular. Giceler tagat çekip, dökmez gözünden yaşını, Halk resmi şeyle diyp, kıbla goyarlar başını, Hoş görer garnın geberdip, iyse nan u aşını, Bu sıpatlıg sopularga siz berifiler daşını, Tanla dovzah oduna derkar bolgan sopular. Sopulık serti şerigat tagat, ıbadat eylemek, Bir musulman patışaga hem etagat eylemek, Herne bergen rızk-ı ruzına kanagat eylemek, Bendelikni dembe-dem sagatba-sagat eylemek, Rast mıdır, aydın, eya kaffar bolgan sopular. Bu niçik zalımlandır, halk era sopı siyak, Kalbi gazan dek garadır, başlarında selle ak, İşleri nedide şovdadır, sofu dagva-yı hak, Bir derem üçin ant içerge barçası ba iştiyak, Mekir ilmin mask edip, mekgar bolgan sopular. Lezzet-i rah-ı şerigat, şert-i iman kaysıdır? Mü'müne bir demde iki rahat-ı can kaysıdır? Nefg neydir anı bilmezler ki nogsan kaysıdır? Nefe üçin ney hup bilerler, aş ile nan kaysıdır? Kayda aş-ı murda diyp, tayyar bolan sopular. Bilmece gibidir, bir dileği içeride, Bırakıp yazsam, onda açılmaz perde, Dilim yaralıdır, kalmışım dertte, Yine de geiir misin her yana dillerim. Çok fazlasını aldım, yüzleri doldurup, Okul açıp, her millete bildirip, Bu gün artık felek seni öldürüp, Kur'anın altında çürüyen dillerim. Şeydayı der, kelam, mantık sahibi, Şimdi onu hiç kimsenin gelmez diyesi, Arap dili oldu sözlerin güvesi, Çekip çekeleyene sürünen dillerim. SOFULAR. Şu devran içinde yoktan var olan sofular, Sofuluğu terk edip, işsiz olan sofular, Dini değersiz edip, yamana yâr olan sofular, Zevksiz, gayretsiz ve arsız olan sofular, Şüpheli lokmayı yiyerek, kötü olan sofular. Menfaat için durmadan yürüyüp, gece gündüz, ay ve yıl, Üstelik talep ederek cihanda biriktirirler bunca mal, Seçmezler lokmanın hangisi haram, hangisi helal, Sorulsa bilmezler nedir ilm-i kal ve ilm-i hâl, Yedikleri içtikleri gıdalar yılan zehri olan sofular. Geceleri ibadet edip, dökmez gözünden yaşını, Halkın adeti böyle deyip, kıbleye koyarlar başını, Hoş görür karnını şişirmeyi yese ekmek ve aşını, Böyle sıfatlı sofulara sizler verin taşını, Yarın cehennem ateşine lazım olan sofular. Sofuluğun şeriat şartı ibadet, taat eylemek, Müslüman bir padişaha da itaat eylemek, Her ne verdiyse rızkına kanaat eylemek, Kulluğu her nefeste, her an ve saatte eylemek, Doğru mudur, söyleyin, ey kâfir olan sofular. Bunlar nasıl zalimdir, halk arasında sofu güya, Kalpleri kazan gibi karadır, başlarındaki sarık ak, İşleri görülmemiş kârlı ticarettir, sonu Hak davası, Bir kuruş için bile ant içerler hepsi iştiyakla, Hile ilmini meşk edip, hilekâr olan sofular. Şeriat yolunun lezzeti, imanın şartı nedir? Mü'mine bir nefeste iki can rahatı nedir? Fayda nedir onu bilmezler ki noksan nedir? Menfaat için ne varsa iyi bilirler, aş ile elemek nedir? Nerede ölü aşı deyip orada hazır olan sofular.

7 Gayrat et camii üçin, kim gayrıga minnet nedir, Bil, amal kıl parz nedir, vacip nedir, sünnet nedir, Dahıl-ı dovzah nedir, kim vasıl-ı cennet nedir, Akıl ersen pehm kıl, üşbu sücük ıllat nedir, Mata ıhlas edip, bimar bolgan sopular. Sopı men diyip gayrat etmez öz işige aylanıp, Sergini mekem tutup, düşmez bu yolga saylanıp, Dinini berbat eder, ol dün'ye işin oylanıp, Yagşılarga hemneşin olmaz yamandan saylanıp, Taftra bilmezler bilen dildar bolan sopular. Birniçe zalim söver bu panı dünye eşretin, Her tarapdan geltirip, iyiler kamug adam etin, Lukmayı başübheçe görmez diyanat lezzetin, Halk era egsik tutarlar ehl-i selle ızzatm, Bu zamana ahırında har bolgan sopular. Bendelik bercay kıl, hak yadı birle ruz u şep, Zikrim tehkir edip, diymek ne hacat munça gep, Mugtabardır parzı-vacıp, sünneti hem mustahap, Muttaki ehl-i mubahdan içtinap etmek edep, Lezzet-i dünye bulup, bidar bolgan sopular. Ey bıradarlar, meni siz sopı diyp kılman güman, Bakesapat gul menem, barca yamanlardan yaman, lygenimdir zehr-i katıl, içgenim göye ki gan, Halk era bar mu menin dek hiç rısva-yı cahan, Hup imes usyan edip, ikrar bolgan sopula 1 Yazgalı sopı sıpatın, ernr boldu ol pirden, Magdan-ı ılm u çırag-ı rehnema destgirden, Mur-ı bagayrat ki bihdir gayratı yok şirden, Gayrat u hümmet bilen "hüv" diyp gopufdar irden, İntizara aşık-ı didar bolgan sopular. Keski Şeydayı diyr, men görgili yanlsa yer, Uçgalı gökde meğer, cismimde peyda bolsa per, Magsıyet deryasına boldum garık-ı pay ser. Uğradı nefs-ibelanı hars-ı dünyege elhezer,- Ibrat alsın nef siden bizar bolgan sopular. BAĞI BOSTANDIR BU GÜN Gelin Novruz, cümle-yi elem gülüstandır bu gün, Gül açıldı, andalıbın işi afgandır bu gün, Kılgalı zovkı-tomaşalar dağı kendir bu gün, Ol hususan aşıkı-magşuga dövrandır bu gün, Leleler açıldı, sehra bagı-bostandır bu gün. Gayret et canın için, çünki başkasına minnet nedir, Bil ve amel kıl, farz nedir, vacip nedir, sünnet nedir, Cehenneme girecek kimdir, cennete kavuşacak kinidir, Akıllı isen idrak et, şu tatlı hastalık nedir, Hastalığa heves edip, hasta olan sofular. Sofuyum deyip gayret etmez kendi işine bakıp, Şeriatı muhkem tutup, düşmez bu yola donanıp, Dinini berbat eder o, dünya işiyle oyalanıp, İyilerle birlikte olmaz, kötülerden uzaklaşıp, Tanrı tanımazlar ile dost, ahbap olan sofular. Bir çok zalim sever bu fani dünyanın işretini, Her taraftan getirip yerler, hep insanoğlu etini, Şüpheli lokma kadar görmez diyanet lezzetini, Halk arasında eksik tutarlar sarık saranların izzetini, Bu zamane ahirinde hor hakir olan sofular. Kulluğunu yerine getir, Hakk'ı anarak gece gündüz, Zikrini tahkir edip, demeye ne hacet bu kadar söz, Muteberdir farz ile vacip, sünnet de müstehap, Ey muttaki, bütün mubahlardan sakınmaktır edep, Dünya lezzeti budur, uyanık olan sofular. Ey biraderler, benden siz sofu diye etmeyin şüphe, Günahkâr bir kulum ben, bütün kötülerden daha kötü, Yediğim öldürücü zehirdir, içtiğim sanki kan, Halk arasında var mı benim gibi hiç dünyaya rezil olan, İyi değil önce isyan edip sonra ikrara gelen sofular. Yazalım sofuların sıfatını, emir geldi o pirden, İlim madeni ve yol gösterici ışık olan yardımcıdan, Gayretli karınca üstündür gayreti olmayan aslandan, Gayret ve himmet ile "hû" deyip kalksınlar erkenden, Sevgili yüzüne âşık olup bekleyen sofular. Şeydayı der, ben çilekeş gir sem yanlsa da toprak. Uçalım gökte, eğer cismimde peyda olsa da kanat, İsyan deryasına gark oldum baştan ayağa, Yöneltme bela nefsini dünya hırsına sakın, İbret alsın nefsinden huzursuz olan sofular. BAĞ BOSTANDIR BU GÜN Geldi Nevruz, cümle âlem gülistandır bu gün, Gül açıldı, bülbülün işi ef gandır bu gün, Kılalım zevk ve eğlence daha çoktur bu gün, Özellikle âşıka maşuka devrandır bu gün, Lâleler açıldı, sahra bağ bostandır bu gün.

8 Boldı Novruz, nez-kereşme birle sap-sap gülgüzar, Renbe-ren, ag u gizil geymiş tamamı zerniger, Çün alamın husnıdan boldı bu yer gök lelezar, Kılmişam bihed güne, kim mest bolup bilgtıyar, Ayıp kılman, dostlar, ışk ehli mestandır bu gün. Keşt-i Novruz eylemişler üşbu gülruhsarılar, Lezzeti, lagl-i lebi şirin suhan güftarlar, Ger nıkap açsa yüzünden servi boldı yarlar, Günde yüz mün gan ederler gamzasi hunhorlar, Aşıkı-magşuk üçin ölsen, ne armandır bu gün. Nazeninler seyre çıkmışlar ki bihet bihasap, Gaşlarıga sürme çekmiş, al yanak üzre gülap, Bir nicesi ruyı poşlı, birniçesi binikap, Kaysı birnifi vaspıh aytay her biri bir mah-tap, Çün olarnın husnuga Şeydayı hayrandır bu gün. Geldi Nevruz, naz işve ile saf saf gül yanaklılar, Rengârenk, ak ve kızıl giymiş, tamamı yaldızlı, Çünkü onların güzelliğinden oldu bu yer gök lâlezar, İşlemişim hadsiz günah ki mest olup gayrıiradi, Ayıplamayın dostlar, aşk ehli mestandır bu gün. Nevruz gezmesi eylemişler bu gül yanaklılar, Lezzeti, lâl dudağının şirin dili, sözler, Eğer nikabını açsa yüzünden servi boylu yârler, Günde yüz bin kan ederler gamzesi hunharlar, Âşık maşuk için ölürsen, yazık değildir bu gün. Nazeninler seyre çıkmışlar ki hadsiz hesapsız, Kaşlarına sürme çekmişler, al yanak üzre gül suyu, Bir kısmının yüzü peçeli, bir kısmı nikapsız, Hangi birini vasf edeyim her biri bir ay parçası, Çünkü onların güzelliğine Şeydayı hayrandır bu gün. GÜL SENUBER / GÜL SANEVBER Emma ravıyan-ı ahbar ve nakılan-ı asar ve muhaddısan-ı dastan-ı bustan-ı gülüstan-ı kühen ve huşa çınını harmanı suhan herki suhan ra ba suhan zemm küned, parey ey huni ciğer kem küned. Emma ravılar andag rovayat kılarlar kim Çm şehrinde bir patışa bar erdi, Hurşıt Şa atlıg. Anın bir oglı bar erdi. Şazada Senuber atlıg, bigayet sahıpcemal erdi. Çırağı husnı aftapga zıya berur erdi. Emma patışa oglmı bir sagat görmese, bi takat bolur erdi. Elkıssa, Şazada yedi yaşıga girdi. Andan son anı mekdebe herdiler. Tâ on iki yaşıgaçe şazada tamam ılamga alım boldı... Andan son te on dört yaşıgaçe cemigi sıpahılıga dana boldı... Bir gice şazada tagt üstünde yatıp erdi. Düyş gördi kim bir perizat güllernin arasında seyr kılıp yörüpdir. Şazada onı görgen zaman akıl-huşun aldırıp bihuş bolup yıkıldı. Zamandan sofi huşuga geldi: "Ey nezenin, kaydan bolar sen, kaysı bostanın güli sen, kaysı gülzarm bilbili ve kaysı aşyan-ı belentden pervaz kılıp ve kaysı mekana gonur sen?" diydi. Gül ona: "Şehr-i Şebistandan bolur men, Ferruh Şa'nın gizidir men" diygeç Senuber'nin könlüge aşıklık peyda bolup, bu gazalnı okıdı. Gül perizat hem cogap berdi: Senuber: Bir laçın bakışlım, Cebrayıl perlim, Teze novcuvanım, kaydan bolar sen? Şemsi kamar yüzlüm, zülpi anbarlım, Gözleri mestanım, kaydan bolar sen? Amma râviyân-ı ahbâr ve nâkilân-ı âsâr ve muhaddisân-ı destan-ı bostan-ı gülistan-ı kuhen ve huşa çunin-ı harman-ı suhan her ki suhan-ra ba-suhan zemm küned, parey ey hun-ı ciğer kem küned. Amma raviler öyle rivayet ederler ki Çin şehrinde bir padişah vardı, Hurşit Şah adlı. Onun bir oğlu vardı. Şehzade Sanevber adlı, gayet güzel yüzlü idi. Güzelliğinin ışığı güneşe ziya verirdi. Amma padişah oğlunu bir saat görmese, takatsiz düşerdi. Velhasıl şehzade yedi yaşına girdi. Ondan sonra onu mektebe verdiler. Tâ on iki yaşına kadar şehzade bütün ilimlerde alim oldu... Ondan sonra tâ on dört yaşma kadar bütün askerlik hü nerlerine vakıf oldu... Bir gece şehzade taht üs tünde yatıyordu. Düşünde gördü ki bir peri kızı güllerin arasında seyir kılıp yürüyor. Şehzade onu gördüğü zaman aklını başından aldırıp bayılıp yı kıldı. Bir zaman sonra kendine geldi: "Ey nazenin, nerelisin sen, hangi bostanın gülüsün, hangi gül zarm bülbülüsün ve hangi yüksek yuvadan kanat çırptın ve hangi mekâna konarsın sen?" diydi. Gül ona: "Şebistan şehrindenim ben, Ferruh Şah'ın kı zıyım ben" deyince Sanevber'in gönlünde âşıklık peyda olup şu gazeli okudu. Peri kızı Gül de cevap verdi: Sanevber: Bir şahin bakışlım, Cebrail kanatlım, Taze civanım, nerelisin sen? Güneş ay yüzlüm, zülfü amberlim, Gözleri mestanım, nerelisin sen?

9 Gül: Meni sorsan perilerin şasi men, Aslım Şehr-i Şebistan'dan bolar men, Pehm eylesen Çın ehlinin mahı men, Hazanı yok gülüstandan bolur men... Senuber: Hıtayı barmagin boyan sen gana, Zeref şan, zülpüne urup sen şana, Yusup deyin meni saldın zindana, Züleyha nişanlım, kaydan bolur sen? Gül: Yakup kibi geldim seni soraglap, Hasratmda bes ki sen meni daglap, Gelmişem bu ışkın matagm barlap, Bir totuyam, şeker-könden bolur men... Senuber: Şa Hurşıt ogluyam, adım Senuber, Hasratmdan hasta könlüm mükedder, Melayık suratlı, gül yüzli dilber, Rastın diygil, kaysı yerden bolur sen? Gül: Şa Ferruh gızıyam, adımız Gül'dür, Gamımdan periler şeyda bilbildir, Te ölünce kılan ikrarım soldur, Pehm eylesen, ol mekandan bolur men. Elkıssa şazada zamandan son huşıga geldi. Gördi kim, düyşi eken... Şazada mest-bhgtıyar bolup, hücresige barıp, sınasın yerge tutup yatdı... Coraları patışanın hızmatıga barıp, beyan-ı vakıganı patışaga aytdılar. Erse patışa gamgın bolup cemıgı müneccim ve gurrandazları cemg kıldı... Şazada atasının gaşıga barıp, herne görgenin birbir beyan kıldı: Bir sözüm bar menin ağalar, begler, Düyşümde göründi bir semen zerli, Elip dek kamatlı, gül yüzli dilber, Anın ışkı bilen boldum eserli... Dilber bize eyler imdi ışarat, Bozulgon köfilümi kıldı ımarat, Gözleri can alur, gamzası apat, Zülpi zerefşanlı, müşki anbarlı. Gül: Beni sorarsan perilerin şahıyım, Aslen Şebistan şehrindenim ben, Anlarsan Çin ülkesinin ayıyım ben, Hazanı olmayan gülistandanım ben... Sanevber: Hıtayî parmağını boyamışsın kana, Altın saçan zülfüne vurmuşsun tarak, Yusuf gibi beni attın zindana, Züleyha nişanlım, nerelisin sen? Gül: Yakup gibi geldim seni sorarak, Hasretinde yeter beni dağladığın, Gelmişim bu aşk sermayesini araştırıp, Bir papağanım, şeker ocağındanım ben... Sanevber: Şah Hurşit oğluyum, adım Sanevber, Hasretinden hasta gönlüm mükedder, Melek suratlı, gül yüzlü dilber, Doğru söyle, nerelisin sen? Gül: Şah Ferruh kızıyım, adımız Gül'dür, Gamımdan periler şeyda bülbüldür, Ölünceye kadar ettiğim ikrarım şudur, Anlayabilirsen, o mekândanım ben. Velhasıl Şehzade bir zaman sonra kendine geldi. Gördi ki, düş imiş... Şehzade iradesini kaybedip hücresine vardı, sinesini yere koyup yattı... Arkadaşları padişahın huzuruna varıp olan biteni padişaha söylediler. Bunun üzerine padişah kederlenip bütün müneccim ve falcıları topladı... Şehzade babasının huzuruna varıp, her ne gördüyse bir bir beyan kıldı: Bir sözüm var benim ağalar, beyler, Düşümde göründü bir altın değerli, Elif gibi boylu, gül yüzlü dilber, Onun aşkı ile oldum divane deli. Dilber bize eyler şimdi işaret, Bozulan gönlümü kıldı imaret, Gözleri can alır, gamzesi afet, Zülfü altın saçar, misk ve amberli.

10 Bir peri görünmiş şirin şemayıl, Görgeç zaman etdi aklımı zayii, Munda hasratından durmağım müşgil, Murassag kemerli, zülpi gövherli. Gamza bilen gehi ganrılıp bakar, Her kayan bakarda canimnı yakar, Ruhum pervaz edip, tenimden çıkar, Bir mürçe miyanlı, müşki çın terli. Bir gül berip, dilber kıldı messana, Sürahi gerdenli, dürr-i yegana, Üç yüz yıl eht edip, berdi nişana, Bir gunça dahanlı şehti-şekerli. Kelama yüzlendi, nıkabın açıp, Totı dey sözledi şekerler saçıp, "Senuber" diyp, geldi gucagın açıp, Hümayun bakışlı kekili zerli. Elkıssa andan son patışa bu sözni eşidip, "Ey perzend-i ercümend-i bicanpeyvent, kişi düyşünde görgenige vabeste bolmaz. Dünyenin çar tarapıga kişi ibereyin, her yerde sahıp-cemal giz bolsa sana alıp bereyin" diydi. Senuber zar-zar yıglap, atasından rugsat dilep bu sözin aydar boldı: Bir rugsat tilermiz, adalat şahı: Gaytadan şat olsun yüz para könlüm, Can dilden söyersiz Kadir Allah'ı, Sözünden dönmesin azarı könlüm. Gözümin aldından gitmez ol dilber, Canımın apatı, gamzalı kepir, Laçın dek silkinip, şunkara ogşar, Daşıban coş urar ol yara könlüm... Mansur deyin guran dara asılmay, ibrayım Halil dey nara atılmay, Yusup deyin yüz bazarda satılmay, Hiç karar eylemez gamhara könlüm. Aşıklar değmezler dünye malına, Kim yıglagay ganplarm halına, Ak yüzünin goşa-goşa halına, Açılar gunça dek müfi para könlüm. Garankı bolupdır yagtı cahanım, Hasratından yandı bu hassa canım, iltimas eyleyin gül yüzü hanım, Senuber diyr, gitdi ol yara könlüm. Elkıssa andan sofi atası zar-zar yıglap, oglıga herçent nesihat berse de, oglı kabul etmedi. Ahır Bir peri görünmüş şirin huylu, Gördüğüm zaman etti aklımı zail, Burada hasretinden durmam müşkil, İşlemeli kemerli, zülfü cevherli. Gamze ile gâhi dönüp dönüp bakar, Her dönüp bakışında canımı yakar, Ruhum pervaz edip, tenimden çıkar, Bir karınca belli, misk kokulu kıvırcık saçlı. Bir gül verip dilber, kıldı mestane, Sürahi gerdanlı, tek inci tanesi, Üç yüz yıl aht edip, verdi nişane, Bir gonca ağızlı, ballı şekerli. Konuşmaya başladı, peçesini açıp, Papağan gibi konuştu şekerler saçıp, "Sanevber" deyip geldi kucağını açıp, Hükümdar bakışlı, kâkülü altınlı. Velhasıl ondan sonra padişah bu sözü işitip; "Ey canımın bağı sevgili oğul, kişi düşünde gördüğüne bağlanmaz. Dünyanın dört tarafına adam göndereyim, her nerede güzel kız varsa sana alıvereyim" dedi. Sanevber zar zar ağlayıp babasından ruhsat dilemek için şu sözleri söyledi: Bir ruhsat dilerim, adalet şahı, Yeniden şad olsun yüz parça gönlüm, Can ve gönülden seversen Kadir Allah'ı, Sözünden dönmesin cefakeş gönlüm. Gözümün önünden gitmez o dilber, Canımın afeti, gamzeli kâfir, Şahin gibi silkinip, sungura benzer, Taşıp coşar o yâr için gönlüm... Mansur gibi dar ağacına asılmadan, İbrahim Halil gibi ateşe atılmadan, Yusuf gibi yüz pazarda satılmadan, Hiç karar eylemez gamlı gönlüm. Âşıklar değmezler dünya malına, Kim ağlayacak gariplerin hâline, Ak yüzünün çifte çifte benine, Açılır gonca gibi bin parça gönlüm. Karanlık olmuştur aydınlık cihanım, Hasretinden yandı bu hasta canım, Arzu ederim gül yüzlü hanımı, Sanevber der, gitti o yâre gönlüm. Velhasıl ondan sonra babası zar zar ağlayıp oğluna ne kadar nasihat verse de, oğlu kabul et-

11 nalaç bolup "Seni Huda'ga tabşırdım" diyip, rugsat berdi... Andan sofi Senuber Çm şehrinden çıkıp rovana boldı. Beş yüz mahrem hemrahı birle çıkıp cunayberdi. Beş yüz yiğit beş gemige girip, azıkın alıp, yol yörediler. Negeh girdab-ı hunharga düşdüler... Gemileri bir-birige urup para-para kıldı. Senuber'in hemraları deryaga gark boldular. Emma Senuber deryanın içinde akıp barar erdi... Negeh deryanın ortasıda bir ulug ağaç göründi. Senuber banp ol agaçga mündi... Negeh asmandan bir ulug guş peyda boldı. Senuber onı görüp agaçga yaşundı. Erse ol guş gelip agaçga gondı. Ol Sımrug guşı erdi... Bir acdarha bu guşnun yılda iki balasın iyer erdi. Senuber gördi ki ol acdarha gelip darahta çırmaşıp yöredi. Senuber bir ağacı tayak edinip urdı. Ol acdarha iki bölek boldı. Ol guş bu vakıganı görüp "Ey yiğit, sen mana bu yagşılıknı kıldın, men hem safta bir yagşılık kılayın. Herne maksadın bolsa aygıl" diydi. Senuber aytdı. "Menin maksadım Şa Ferruh gizi Gül'dür". Sımrug aytdı: "Mundan te şehr-i Şebistan'gaçe üç yüz yıllık yoldur. Ortada yedi derya akar. Bara bilmez sen. Emma men seni alıp barayın" diydi... Elgaraz Sımrug pervaz urup yolga rovana boldı... Elkıssa kırk günde şehr-i Şebistan'ın garası göründi. Sımrug guş aytdı. "Ey yiğit, mundan çarbaga barur ser. Dervezesinde dövler yatgandır. Olardan gorgup gaçma. Yene hem içgeri girsen melike tagt üstünde yatgandır. Baş uçunda kapas içinde Zerrinbal diygen bir guş bağdır. Seni görgeç peryat kılur, emma menin peyamımnı yetgursefi dem urmaz" diyp vıdaglaşdı... Elkıssa andan sofi Senuber ahısta ahısta rovana boldı, tagtnın gaşıga bardı. Erse Zerrinbal diygen guş "Adamzat" diyip bir nagra tartdı... Melikenin gözi Senuber'ge düşgeç çayından turup, könlüni avlan şazadaga garap bir söz aytdı. Hoş gelip sen, söver yarım, Gutlı bolsun mekan sana! Düyşümde görgen dildarım, Sadka bolsun bu can sana! Neler hicrinde yıgladım, Kesip bagnmnı dağladım, Yörüp nişanın ızladım, Tapılmadım nişan sana! Pehm eyle dünye pendini, Emever lebim gandı n ı, Açgıl sınamın bendini, Bolsun tagt-ı rovan sana! medi. Sonunda çaresiz kalıp "Seni Allah'a ısmarladım" deyip ruhsat verdi... Ondan sonra Sanevber, Çin şehrinden çıkıp gitti. Beş yüz mahrem yoldaşı ile çıkıp yürüdü. Beş yüz yiğit beş gemiye binip, azıklarını alıp yol yürüdüler. Birden ölümcül girdaba düştüler... Gemileri birbirine vurup parça parça oldu. Sanevber'in yoldaşları deryaya gark oldular. Amma Sanevber deryanın içinde akıp gidiyordu... Ansızın deryanın ortasında bir ulu ağaç göründü. Sanevber varıp o ağaca bindi... Birden gökten bir ulu kuş peyda oldu. Sanevber onu görüp ağaca gizlendi. Sonra o kuş gelip ağaca kondu. O Simurg kuşu idi... Bir ejderha bu kuşun yılda iki yavrusunu yerdi. Sanevber gördü ki o ejderha gelip ağaca tırmanıyordu. Sanevber bir ağacı dayak edip vurdu. O ejderha iki parça oldu. O kuş bu vakayı görüp "Ey yiğit, sen bana bu iyiliği ettin, ben de sana bir iyilik edeyim. Her ne muradın varsa söyle" dedi. Sanevber dedi: "Benim muradım Şah Ferruh'un kızı Gül'dür". Simurg dedi: "Buradan Şebistan şehrine üç yüz yıllık yoldan gidilir. Ortada yedi derya akar. Varamazsın. Ama ben seni alıp götüreyim" dedi... Velhasıl Simurg pervaz vurup yola revan oldular... Neticede kırk günde Şebistan şehrinin karaltısı göründü. Simurg kuşu dedi: "Ey yiğit, buradan bağa varabilirsin. Kapısında devler yatar. Onlardan korkup kaçma. Melike, içeri girdiğinde taht üstünde yatandır. Baş ucunda kafes içinde Zerrinbal denen bir kuş vardır. Seni görünce feryat eder, ama benim haberimi verirsen ses çıkarmaz" deyip vedalaştı... Velhasıl ondan sonra Sanevber aheste aheste revan oldu, tahtın yanına vardı. Hemen Zerrinbal denen kuş "İnsanoğlu" deyip bir çığlık attı... Melike'nin gözü Sanevber'e düşünce yerinden kalkıp gönlünü avlayan şehzadeye hitaben bir söz söy ledi: Hoş gelmişsin, sevgili yârim, Kutlu olsun mekân sana! Düşümde gördüğüm sevgilim, Kurban olsun bu can sana! Senden ayrı ne kadar ağladım, Kesip bağrımı dağladım, Yürüyüp nişanını izledim, Bulamadım nişan sana! İdrak et dünyanın hilesini, Emiver dudağım şekerini, Aç sinemin düğmelerini, Olsun tahtırevan sana!

12 Sen-sen derdimnin dermanı, Gitdi köfüümnin armanı, Yolunda bul şirin canı, Men eylerem gurban sana! Bir gülem senin destinde, Bolmasın rakip kastında, Tâ ki ölünçem vaspında, Bolsun yagtı cahan sana! Elkıssa bu ikisi maksadıga yetip, bir-birige pıyala tutup, ayşı-eşretge meşgul boldular. Sensin derdimin dermanı, Gitti gönlümün hasreti, Yolunda bu şirin canı, Ben eylerim kurban sana! Bir gülüm senin elinde, Olmasın rakip kastında, Tâ ölünceye dek vasfında, Olsun aydınlık cihan sana! Velhasıl bu ikisi muratlarına erip birbirlerine kadeh sundular, zevk ve eğlenceyle meşgul oldular...

13