T.C. MİMAR SİNAN GÜZEL SANATLAR ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ ARKEOLOJİ ANABİLİM DALI

Transkript

1 T.C. MİMAR SİNAN GÜZEL SANATLAR ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ ARKEOLOJİ ANABİLİM DALI TRAJANUS SÜTUNU Serdal AKYURT Yüksek Lisans Sunumu Prof Dr Christine ÖZGAN

2 İÇİNDEKİLER 1.TRAJANUS UN HAYATI 2.DAÇYA SAVAŞLARI 2.1. I. Daçya Savaşı 2.2. II. Daçya Savaşı 3.TRAJANUS FORUMU 3.1. Forum Planı 4. TRAJANUS SÜTÜNU 4.1. Trajanus Sütunu nun Tarihi, Mimari Özellikleri ve Yapım Amacı Sütun un Tarihi Sütun un Mimari Özellikleri Sütun un Yapım Amacı 4.2. Tranus Sütun Kaidesindeki Betimlemeler 4.3. Trajanus Sütunu nda Sahneler Başlangıç Sahnesi Tuna Nehri Sahnesi İmar Sahneleri Yağma Sahneleri Şavaşın İçindeki Kadın ve Çocuk Sahneleri Savaş Sahneleri Savaşçılar ve Zırhlar Kafa Kesme Sahneleri İntihar Sahneleri Zafer Tanrıçası Sahnesi Trajanus Sahneleri Ritüel Sahneleri 5. KARŞILAŞTIRMALAR 5.1. Trajanus un Başına Ait Detaylar 5.2. İntihar Sahneleri 5.3. Zafer Tanrıçası Sahneleri 5.4. Gökyüzü Personifikasyonları 5.5. At Üzerindeki Trajanus Sahneleri 6. DEĞERLENDİRME VE SONUÇ 7. KAYNAKÇA 8. LEVHALAR

3 1.TRAJANUS UN HAYATI Trajanus, senatör ve general olan Marcus Ulpius Traianus un oğlu olarak M.S. 53 yılında İspanya da İtalica adlı şehirde doğdu (Levha 1, 1). Roma ordusunda hızla yükseldi ve imparatorluğun karışık sınırlarında görev yaptı. M.S. 91 yılında konsül olarak seçildi. İmparator Domitian ve onun ardından gelen Nerva nın yanında savaşlara katıldı. Trajanus, Roma İmparatorluğu nun M.S 98 ile 117 yılları arasında hüküm süren İmparatorudur. Trajanus, tarihte Beş İyi İmparator olarak bilinen Nerva, Hadrian, Antoninus Pius ve Marcus Aurelius gibi Evlatlık İmparatorlar dan ikincisidir (Levha 1, 2 ). Trajanus, Nerva nın Evlatlık oğlu ve Hadrian ın üvey babasıdır. Trajanus, Nerva- Antonine Hanedanı üyesidir 1. Trajanus, evlatlık edinilmeden önce Nerva nın komutanlarından biriydi. Tam ismi Marcus Ulpius Nerva Traianus dur. 17 yaşında iken Plotina ile evlendi. Eşi Plotina ya M.S. 105 yılında Augusta ünvanı verildi. Nervanın ölümünden sonra hemen Roma ya gelmedi, önce vali olarak görev yaptıgı Yukarı Germania da işleri düzene koydu. M.S. 99 yılında yaz aylarında Romaya geldi. Senatus ile ilişkilerini iyi tuttu. Daçyalılar ile mücadele etti. Daha sonra M.S. 114 yılında Parthların Armenia nın içişlerine karışması üzerine buraya sefer düzenledi ve Susayı ele geçirdi. Kendisine PARTHİCUS ünvanı verildi. Sonra Lİbya ve Mısırda yayılan Yahudi isyanını bastırdı. Doğu Seferinde Antiokheia yı üs olarak kullanıyordu. Romaya dönme Kararı aldıgında Antakya dan Selinus a gelmişti. Burada felç geçirince yerine Syria Valisi ve yakın arkadaşı Hadrianus u evlat edindiğini Setanus a bildirere kendisinin taht varisi yaptı. Traianus 9 Ağustos 117 de öldü ve külleri Romaya getirildi. 2.DAÇYA SAVAŞLARI 2.1. I. Daçya Savaşı Trajanus, M.S. 101 yılında Tuna Nehri nin kuzeyindeki Tapea yakınlarında, Daçya Krallığı'na yönelik bir sefer başlattı ve Daçya ordusunu yendi. 102 yılında Daçya Kralı karşı saldırı da bulundu ancak sonuç alamadı (Levha 2, 1/ 2 ). Bunun üzerine Trajan ın ordusu, Daçya topraklarının içlerine doğru ilerleyerek başkentleri SARMİZEGETHUSA yı ele geçirdi ve burada bir Roma Garnizonu kuruldu. Daçya Krallığı böylece Roma ya bağlı vasal bir Krallık Statüsüne getirdiler. Böylece Trajanus Roma ya zaferle döndü ve senato kendisine DACİCUS yani "Daçya Fatihi" unvanını verdi II. Daçya Savaşı M.S. 105 yılında kralı Decebalus yeniden Roma topraklarına saldırdı (Levha 2, 1/ 2 ). Roma Garnizonu da SARMİZEGETHUSA da çıkarılmıştı. M.S. 106 yılında Trajanus bu sefer tüm Daçya topraklarını fethetti. Bu zaferden sonra Daçya tamamen bir Roma eyaleti haline geldi ve Trajanus buraya Romalıları yerleştirdi. Romalıların sürekli hedefinde olan Daçya daki altın madenlerinin 1 Sommer 2010, 118

4 Romalıların eline geçmesiyle imparatorluğun ekonomisi güç kazanmış oldu 2. Ganimetler Romaya getirildi. Başkent SARMİZEGETHUSA artık Roma kolonisi haline getirildi ve adı Ulpia Traiana oldu. 3.TRAJANUS FORUMU 3.1. Forum Planı Basilica Ulpia 130 x 60 metre ölçülerindedir. Mimarı Şamlı Apollodorus dur (Levha 3,1). Forum kuzey-güney yönünde inşa edilmiştir. Yapı nın güneyinde geniş bir avlu ile avlunun her iki tarafında porticolar ve portikoların dış kanatlarında ise exedralar uzanmaktadır. Avlunun ortasında Trajana ait bir Heykel bulunmaktadır. Avlunun kuzeyinde, doğu-batı axına oturtulmuş, yaklaşık olarak dikdörtgen formunda uzanan Basilica Ulpia bulunmaktadır. Basilica Ulpia nın kuzeyinde ise Trajanus sütununun içinde bulunduğu bir yapı komplexi bulunmaktadır. Bu komplexinin doğusunda Latin Kütüphanesi, batısında ise Yunan Kütüphanesi bulunmaktadır. Ortasında ise Trajanus Sütunu yer almaktadır. Forumun en kuzeyinde ise Trajanus Tapınağı ile forum sonlanmaktadır TRAJANUS SÜTÜNU 4.1. Trajanus Sütunu nun Tarihi, Mimari Özellikleri ve Yapım Amacı Sütun un Tarihi Trajanus Sütunu, II. Daçya Savaşından önce yapılmış olamaz çünkü M.S. 106 yılında biten Daçya Savaşlarında kazanılan zafere atfen yapılmıştır. Ayrıca Senato, Bithinya harekatından önce de yani M.S. 109 yılından önce de Sütunu yapmış olamaz Dolayısıyla Sütunun yapımına M.S. 109 yılında başlanmış veya M.S 10 Aralık 112 ya da M.S. 9 Aralık 113 tarihinde bitmiş olmalıdır Sütun un Mimari Özellikleri Trajanus Sütunu Şamlı Apollodorus tarafından yapılmıştır. Ancak Frank Lepper ve Sheppard Frere ye göre 1 ustadan fazlası çalışmış olmalıdır metre yüksekliğinde, dor düzenininde uzanan Luna mermerinden bir sütundur. Sütunun kaide kısmında Trajanus ve Eşi Plotina ya ait Mezarlar bulunmaktadır. Kaidenin üzerinde sütun, sütunun üzerinde ise bir heykel bulunmaktadır. Sütun Kaidesi ve sütün toplam 28 tamburdan oluşmaktadır. Kaide ile Sütun arasındaki ayırım Defne Çelengi motifi ile sağlanmıştır (Levha 4,1). Traianus Sütunun üzerindeki sahnelerin kalıpları 2 Adams 2007, Ramage 2009, 209 Lepper 1998, 15 Lepper, 1998, 29

5 çıkartılarak çoğaltılmıştır. Üç adet kopyası St Germain- En- Laye, Paris Müzesinde, Lateran,Roma da ve Victoria and Albert Muzesi, Londo da bulunmaktadır. Sütunda, Trajanus un I. Daçya ve II. Daçya Seferleri konu edilmiştir. I. Daçya Savaşı 1-77 arasındaki friz bandında, II. Daçya Savaşı ise arasındaki friz bandında işlenmiştir. Bu iki savaşı 78. friz bandında yer alan Zafer tanrıçası Figürü ayırmaktadır. Sütunun etrafı 23 kere çevrelenerek bu friz bandı oluşturulmuştur. Sütunun üzerinde spiral olarak dönen 155 sahne bulunmaktadır. Tamamında 2662 figür bulunmaktadır (Levha 3,2). Figürlerin 58 inde Trajanus görülmektedir. Sütunun içerisinde 185 basamak bulunmaktadır. Ayrıca Sütun yüzeyinde 19 x 5 cm boyutlarında 43 pencere bulunmaktadır Sütun un Yapım Amacı Sütun hem Trajanus ve eşi Plotina için mezar odası olması için, hem yüksekliği ile belirleyici bir yer olması için ve hem de Roma ordusunun Daçya Zaferlerini kutlamak ve propagandasını yapmak için Senato tarafından yaptırılmıştır 6. Eser Betimlemeleri ile Helenistik döneme göndermelerde de bulunmaktadır Trajanus Sütun Kaidesindeki Betimlemeler Trajanus Sütun Kaidesi nde kapı üzerinde sütunun Senato tarafından Trajanus onuruna yapıldığına dair bir metin yeralmaktadır. Bu metin dışında kalan kaidenin 4 tarafında da Daçyalılar'a ait ait savaş giysileri yer almaktadır (Levha 4-1; 2). Burada çeşitli zırhlar, giysi ve savaş aletleri betimlenmiştir. Bunun amacı Daçyalılar ın ne kadar önemli düşmanlar oldukları ve Savaş Teçhizatları bakımından ne kadar üstün olduklarını göstermektedir. Dolayısıyla da Roma Ordusu nun bu kadar güçlü savaşçıları yenerek ne kadar önemli bir başarı kazandıklarını göstermek amaçlanmıştır. Savaşçıların zırhlarının hem kendileri hem de bindikleri atlara giydirildiği izlenmektedir (Levha 5,1). Daçyalılar ın uzun kollu, uzun pantolonlu veya kısa kollu uzun pantolonlu ve üzerlerinde bir şapka veya mifer bulunduğu izlenmektedir. Savaş aleti olarak C şeklinde uzanan bir kesici alet ve işlemeli kalkanlar tuttukları görülmektedir. Savaşçıların genellikle dalgalı uzun saç ve sakallı oldukları görülmektedir. Roma Ordusunda ise Baş kısımlarında mifer bulunan askerlerin boyundan bağlı bir fülar veya pelerin olduğu, giysi üzerine deriden yapılmış ve etek kısımlarının dalgalar yaptığı bir zırh ve bu zırhın altında ise pantolun olarak kısa bir tunik giyen askerlerin kol ve bacaklarının bir kısmının çıplak olduğu izlenmektedir. Ayaklarında ise bacaklarından bağlı ve ayak parmaklarının görüldüğü sandaletler giydikleri görülmektedir Trajanus Sütunu nda Sahneler Başlangıç Sahnesi 6 Lepper 1998, 19

6 Başlangıç Sahnelerinde çitler ile çevrilmiş iki katlı yüksek evler (Levha 5, 2), Garnizonlar ve önlerinde nöbet tutan Roma askerlerinin olduğu görülmektedir. Bu askerlerin Gözetleme kulelerinde bulunan meşaleler ile, Tuna Nehrinin karşında bulunan Askerlere yön belirlemek üzere meşaleleri yaktıkları ve işaret verdikleri görülmektedir. Son sahnede de kayıklar ile erzak getiriildiği görülmektedir. Topografyanın sütunun genelinde oldukça iyi işlendiği görülmektedir. Zaman zaman ağaçların ve yüzey farklılıkların sahneleri ayırıcı bir özellik olarak oluşturulduğu izlenmektedir Tuna Nehri Sahnesi Tuna Nehri nin personifikasyonu için sütunun alt kısmında da önemli bir alan ayrılmıştır (Levha 6,1). Sırtından gösterilen Tuna Nehri nin Personifikasyonu yaşlı, uzun sakalları olan ve uzun saçına iki tarafa açılan dalları olan bir band takmaktadır. Sırt ve kollarının kaslı olduğu izlenmektedir. Sağ kolunu sağa doğru açmaktadır. Bu elin bulunduğu yerde Roma askerlerinin gemileri yan yana koyarak bir köprü oluşturarak köprüden geçmeye çalışmaktadır. Önde sancak taşıyan askerler, arkada ise kalkanlı askerler bulunmaktadır. Askerlerin üst kısmında Karavana yer almaktadır İmar Sahneleri Romalılar ın Daçya topraklarında imar faaliyetlerinde bulundukları ve buraya yerleştikleri görülmektedir (Levha 6, 2). Sahnelerde kale yapımına tuğla taşındığı, yol yapımı için toprak ve harfiyat atıldığı ve ağaç kesildiği izlenmektedir. Yaşam faaliyetleri için buğday biçildiği de izlenebilmektedir Yağma Sahneleri Yağma sahnelerinde Daçyalılar'a ait ahşaptan evlerin ateşe verildiği izlenmektedir (Levha 7,1). Uzun saç ve sakalları olan Daçyalılar'ın yüzlerindeki korku ve endişe ile kaçıştıkları mesajı Roma Ordusu nun gücünü ortaya koymak için vurgulanmış olmalıdır. Arkeologlar Romanya nın batısında Transilvanya Bölgesinde bu yangına ait olabileceğini düşündükleri kalıntılar bulmuşlardır Şavaşın İçindeki Kadın ve Çocuk Sahneleri Sütunda sahneler gerçek dünyadan örnekler ile sunulmaktadır (Levha 7,2). Bir çok detay atlanmamış ve olduğu gibi vurgulanmıştır. Savaşta sadece Askerlerin çarpışma sahneleri değil de olayın baştan sona tüm hikayesi ile tasvir edilmiş olması sütunun verdiği mesajları önemli kılmıştır. Burada da savaştan etkilenen kadın ve çocukların canlarının bağışlandığı ve kaçmaları için kendilerine zaman tanındığı vurgulanmış olmalıdır Savaş Sahneleri 7 Lepper 1998, 71/72

7 Bu sahnede (Levha 8,1) I. Daçya Savaşının aktif bir şekilde yapıldığı ve Daçyalılar'a ait kaleye yapılan saldırıda Düşmanın kendisini korumak için kalenin üstünden muhtemelen taş ve mızraklar attıkları ve Romalıların da bundan korunmak için bir savaş taktiği olarak kalkanlarını birleştirip üzerlerine set çektikleri görülmektedir Savaşçılar ve Zırhlar Bu sahnede (Levha 8,2) 3 farklı destek birlikler görülmektedir. soldan sağa doğru ilk birlik sapanla taş atan birlik, ortadaki Değnek ile savaşanlar ve sagda ise muhtemelen Suriye / Palmyra dan gelen Okçu Nişancılar olduğu görülmektedir 8. Burada (Levha 9,1) Daçyalı savaşçıların yanında savaşa giren savaşçıların da tıpkı Roma ordusunda olduğu gibi bu savaş için bir çok farklı unsurun bir araya gelmesi ile oluştuğu görülmektedir. At üzerinde ve muhtemelen ellerinde mızrak taşıyan bu süvarilerin de bacaklarının çıplak oldukları ve Daçyalı savaşçıların giysilerine uygun giyinmedikleri görülmektedir. Ayrıca saç motif ve örgülerinin de sakalsız oluşlarının da Daçyalılar'a benzemediği görülmektedir. Bununla birlikte sütun kaidesinde görülen zırhlı giysilerin burada süvari birlikleri üzerinde görüldüğü izlenmektedir (Levha 9,2) Kafa Kesme Sahneleri Kafa kesme sahnelerin bulunduğu sahnelerde (Levha 10,1), I. Daçya Savaşının ilk teması izlenmektedir. Savaş İskoçya da Graupius Dağları nda geçmiş olmalıdır. Trajanus ve Piyadeleri sol tarafta savaşa hazır bir şekilde beklerken diğer tarafta da savaş aktif bir şekilde sürdürülmektedir. Trajanus komutanı Tacitus ile göz göze durmaktadır. Sahnenin merkezinde iki asker, düşmana ait iki adet kesilmiş başı Trajanus a sunmaktadır 9. Levhanın sağında ise artık I. Daçya Savaşının sonlarına doğru gelinmiştir. Trajanus ve komutanı Tacitus aralarında bakışıp düşmana ait kesilmiş iki adet baş detayını işaret ederken betimlenmiştir İntihar Sahneleri Bu sahnede (Levha 10,2) artık başken Sarmizegethusa Roma Ordusunun eline geçmiştir. II. Daçya Savaşını kaybeden Daçyalılar'ın geri çekildikleri ve kaçtıkları sırada Roma Ordusu nun eline geçmek istemedikleri için birbirlerini öldürdükleri ve intihar ettikleri izlenmektedir. Sağ tarafta ise süvarinin hamlesi ile sol dizi üzerine düşen ve hareketli bir şekilde tasvir edilen Daçya Kralı Decebalus çaresizlikten sağ elindeki kesici savaş aleti ile boğazını kesip intihar etmek için hamle içerisinde izlenmektedir. Bu sahnede Daçyalılar ın acımasız Roma Ordusu nun eline geçmektense kendi kendilerini öldürmenin daha iyi olduğu mesajı verilmek istenmiştir Lepper 1998, 160 Lepper 1998, 70/71 Lepper 1998, 109/110

8 Zafer Tanrıçası Sahnesi Bu sahne (Levha 11,1) I. ve II Daçya Savaşlarını birbirinden ayıran bir konumda yer almaktadır. Kanatlı Zafer Tanrıçası, elindeki kalkana muhtemelen I. Daçya Savaşının bittiğini ve Zaferle sonuşlandığı işlemektedir. Çünkü sahne I. Daçya Savaşının hemen bitiminden sonra yer almaktadır (Lepper 121). Sol tarafta Daçyalılar, sağ tarafta ise Sarmatlar a ait savaş ganimetlerinin izlendiği tropheler görülmektedir 11. Zafer tanrıçasının örgülü saçı ve sağ omuzundan düşen giysisi ile Helenistik döneme gönderme yaparak geniş kalçalar ve uzun bacaklar ile tasvir edildiği görülmektedir Trajanus Sahneleri Bu levhada (Levha 11,2), Trajanus un Askerlerine ve Kurmaylarına hitap ettiği savaşta direktifler verdiği at üstünde veya yaya olarak tasvirleri bulunmaktadır. Traianus, Büyük İskenderin at üzerindeki tarzına uygun olarak işlenmiştir 12. Dolayısıyla Helenistik döneme gönderme yapılmıştır Ritüel Sahneleri Sütunun % 7 si gibi önemli bir alan Trajanus un Ritüel ve Adak sahneleri için ayrılmıştır (Levha 12,1). Ritüeller savaşın kazanılması için manevi bir etki yarattığından sütunda önemli bir propaganda unsuru olarak kullanılmıştır. 5. KARŞILAŞTIRMALAR 5.1. Trajanus un Başına Ait Detaylar Trajanus un burada (Levha 12,2), büstündeki detaylara uygun olarak işlendiği görülmektedir. Öne doğru taranan, uzun ve kalın saç tutamları görülmektedir. Uzun boylu ve atletik bir vücuda sahip olduğu anlaşılmaktadır.gözler derine yerleştirilmiş ve orbital dolgunluk görülmektedir. Burun uzun ve düz, burun deliklerinin bulunduğu kırışıklık derindir. Üst dudak ile burun arasındaki alan geniş olarak görülmekte, alt dudak ise ince ve üst dudağın altında görülmektedir. Alt dudak ve çene biraz geride kalmaktadır. Frizlerdeki bu detaylar, bir figürlerin derinlik içnde ustalıkla işlendiğini de göstermektedir İntihar Sahneleri İntihar sahnelerinde (Levha 13, 1), Üstte Decebalus un intihar sahnesi ile alt tarafta Daçyalılar ın Roma Ordusuna teslim olmak yerine kendilerini öldürmeye çalıştıkları izlenmektedir. Daçyalılar'ın bu zor durumları bu şekilde işlenmiştir. Sağ tarafta ise Pergamon Kralı I. Attalos un Galyalılara Lepper 1998, 122 Lepper 1998, 10

9 Karşı kazandığı zaferden sonra M.Ö yılında yaptırdığı grup heykellerinin kopyası olarak mermerden yapılan ve 2 Şubat 1623 yılında Ludovisi Viilasının altında bulunan Galat lının intihar sahneleri arasında yakın ilişki bulunduğu izlenmektedir. Her ikisinde de Düşman kuvvetli ve yüce tasvir edilmiştir ki kazanılan zaferin önemi ve sahip olunan gücün çok yüce olduğu görülsün. Bu da Sütun yapılırken Helenistik etkinin göz önünde bulundurulduğunu göstermektedir Zafer Tanrıçası Sahneleri Zafer sahnelerinde (Levha 13,2) Sütunda işlenen Zafer tanrıçasının, Santa Giulia Civic Museum da sergilenmekte olan ve Hellenistik Döneme tarihlenen Brescia Kanatlı Zafer Tanrıçası gibi işlendiği görülmektedir. Saç örgüsü, sag omuzundan inen giysi ile uzun bacak ve kalın kalçaların yine giysi detaylarında olduğu gibi benzerlik taşımaları helenistik dönem etkisini göstermektedir Gökyüzü Personifikasyonları Bu levhada (Levha 14, 1) başın üst kısmında yelpaze şeklinde açılan gökyüzünün uzun saçlı ve sakallı; göğsünden yukarısının gösterildiği yaşlı bir erkek tarafından verildiği izlenmektedir. Bu detayın Vatikan da bulunan ve Augustos un Prima Porta Yontusunda zırh üzerindeki detayda da üst kısımda benzer Gökyüzünün personifikasyonu izlenmektedir At Üzerindeki Trajanus Sahneleri Trajan s Column adlı kitapta, Frank Lepper ve Sheppard Frere, Trajan ın at üzerinde hareketli olarak tasvir edilen Trajanus sahnelerinin (Levha 14,2), Büyük İskenderin at üzerindeki tarzına uygun olarak işlendiğini vurgulamaktadır. Levhanın alt kısımda yer alan, Büyük Trajanus Frizinde de yine Trajanus Sütundaki sahnede yer aldığı gibi Büyük İskenderin Nazionale, Naples, Italya da bulunan mozaik üzeindeki tipine uygun olarak at üzerinde hareketli olarak işlendiği izlenmektedir. Değerlendirme ve Sonuç Sonuç olarak Trajanus Sütunun I. Daçya ve II Daçya Savaşları konu edinmektedir. Bu Propaganda eserinin mimarı Şamdan gelen Apollodours tur. Dolayısıyla yetenekli ustaların çalıştığı bu Frizde karşılaştırma sahnelerinde de görüldüğü üzere Klasik ve Hellenistik etkinin dışında, aynı zamanda Suriye etkisinin de görüldüğü izlenmektedir. Kafa Kesme sahneleri ile Kale Kuşatmasındaki Taş Atma Sahneleri nin Asur sanatında da olduğu bilinmektedir. Trajanus Sütunun da gerçekçi olay ve sahneler işlenmiştir. Savaş Sahnelerinde yer alan Kafa Kesme gibi vahşet sahneleri bu gerçekçilikte sunulmuştur. Konusu savaş olan bir frizin yalnızca % 21 lik bir kısmında savaşların işlenmesi, geriye kalan kısmında hayata dair diğer gerçek detayların da sunulduğunu göstermektedir. Figürler derinlik verilerek ayrı ayrı veya üst üste işlenmiştir. Friz Bandı Hareketli olarak işlenmiştir.

10 Savaşlarda Daçyalılar'ın yanında Sarmatianlar gibi Güneyden gelen, İran kökenli halkların da olduğu görülmektedir. Öte yandan Roma ordusunda da Germenler, Güney den, Palmira dan, gelen okçular ve Afrikalı süvarilerin destek verdiği görülmektedir araya gelerek geniş bir kitlenin yardımı ile yapıldığını göstermektedir. 13. Bu savaşların bir kaç unsurun bir 13 Özgan 2013, 88

11 KAYNAKÇA Adams, Laurie schneider, 2007 Art Across Time, New York, 2007 Lancaster, Lynne,1999 Building Trajan's Column, Jstor, 1999 Lepper. Frank; Freee. Sheppard, 1998 Trajan s Column, 1988, İtaly Ramage, Nancy H; Ramage, Andrev, 2009 Roman Art, 2009, China Sommer, Michael, 2010 The Complete Roman Emperor, London, 2010 Özgan, Ramazan, 2013 Roma Portre Sanatı II, İstanbul, 2013

12 8. LEVHALAR LEVHA 1 Resim 1. Trajanus un Heykeli Resim 2. Nerva- Antonine Hanedanı Soy Ağacı Antonine_family_tree

13 LEVHA 2 Resim 1. M.S. 100 yılında Roma İmparataorluğu ve Daçya Coğrafyasını Gösteren Harita Resim 2. Roma İmparataorluğu ve Daçya Savaşlarının Gösterildiği Harita

14 LEVHA 3 Resim 1. Trajanus Forum Planı SETTİS. Salvatore at All, La colonne Trajane: invention, composition, disposition, 1985, pp Resim 2. Trajanus Sütunu Teknik Verileri Gösteren Detay