MEVLIDve SULEYMAN ÇELEBI

Transkript

1

2 Bir l(utlu Doğum Şaheseri MEVLIDve SULEYMAN ÇELEBI -=Edi törler Bilal l(emildi Osman Çetin

3 Mevlid ve Süleyman Çelebi Bi/al Kemikli-Osman Çetin Yayın No: 476 Sempozyum ve Paneller Serisi : 45 ISBN , 1 o.ci6.y.ooo5.476 Yayıncı Sertifika No: Bütün Hakları Türkiye Diyanet Vakfı'na aittir. 1. Baskı, Eylül 201 O, Ankara Adet ilksay Kurulu'nun tarihve 2/5 sayılı kararıyla uygun görülmüş ve Türkiye Diyanet Vakfı Mütevelli Heyeti'nin O tarih ve 1333 /16 sayılı kararıyla basılmıştır. Türkiye Diyanet Vakfı Yayın Matbaacılık ve Ticaret işletmesi'nin dizgi, fotomekanik, ofset ve cilt tesislerinde hazırlanıp basılmıştır. TÜRKiYE DiYANET VAKFI Yayın Matbaacılık ve Ticaret işletmesi Alınteri Bulvan 1256 Sokak No: 11 Yenimahalle 1 ANKARA Tel: (pbx) Faks:O web: www. diyanetvakfiyayin.com.tr. e-posta: tdvyayin@diyanetvakfi.org.tr

4 446 1 Mevlid ve Süleyman Çelebi MAKEDONYA VE KOSOVA'DA MEVLİD MERASİMLERİ NE İFADEEDER? Süleyman BAKi Araştırmacı-Yazar, Üsküp/Makedonya 1- Balkanlarda Hz.Peygamber Sevgisi ve Mevlid Geleneği Balkanlar veya Rumeli diye ifade ettiğimiz coğrafyada yaşayan Müslümanlar'da Hz. Peygamber sevgisi ayrı bir anlam ifade etmektedir. Rumeli insanında Hz.Peygamber sevgisi bazan şiirde, bazan nesirde bazan da duygu ve hislerde yankı bulmaktadır. Beş asırdan fazla Osmanlı Devleti idaresi altında kalan Rumeli topraklarında yaşayan Müslümanlarda Hz.Peygamber' e duyulan aşk ve sevgi, başka hiçbir insana karşı hissedilmemiştir. Yine Rumeli insanı, Hz.Peygamber' e karşı gönlündeki peygamber aşkını mahza Mevlid Kandili olarak bilinen Rebiu'l-Evvel ayının 12. gecesinde coşkulu bir şekilde hisseder ve yaşar. Osmanlı'nın bir parçası olan Balkanlar' da Mevlid, ferd ve toplum hayatında kıyınet ifade eden bir gelenektir. Bu sebepten dolayıdır ki, Mevlid ve Mevlid merasirqleri Rumeli'de oldukça neşv ü nema bulmuş, son zamanlarda bazı bölgelerde kısmen değerini yitirmeye başlamış olsa da hala yaygınlığını sürdümektedir. Osmanlı kültüründe, HZ. Peygamber'in doğum günü olarak kabul edilen Reb!ü'l-Evvel'in 12. gününde tertiplenen merasimlerin başlangıcı hakkında kesin bir bilgi olmamasına rağmen, Osmanlılar tarafından Balkanlar' ın fethiyle birlikte bu coğrafyada Mevlid merasimlerinin yapılmaya başlandığı da bilinmektedir. Saraybosna'daki Gazi Büsrev Bey Camii'nin 938 (1531) tarihli vakfiyesinde Mevlid için yılda 300 dirhernin tahsis edildiği görülmektedir. Dolayısıyla, bu tarih Mevlid töreninin Fatih Sultan Mehmed'in Bosna'yı fethinden (1463) 68 yıl soma yapıldığını göstermektedir. Bu coğrafyadaki diğer camilere ait vakfiyelerde veya şahsi vasiyetnamelerde de benzeri kayıtlara rastlanmaktadır. Ancak, Kanftnl Sultan Süleyman döneminden itibaren saray tefrişatında/ protokolünde yer almaya başlamış olması, söz konusu geleneğin belki de ilk olarak Balkanlar' daki resınl protokol olarak meydana gelriıesinin bir kanıtıdır. Selanikl'nin kaydettiğine göre,

5 Mevlid ve Süleyman Çelebi miladi 1566 yılındaki Sigetvar (Macaristan) seferi sırasında Kanfuıi Sultan Süleyman' ın vefatının saklanmaya çalışıldığı bir ortamda padişahin atağında 12 Rebiü'l-Evvel gecesi Mevlid okunmuş, ertesi gece de sadrazarnın çadırında tekrarlanmıştır. Şeyhülislam Şeyh! Efendi'nin öğrencisi olarak zikredilen Sırbistan' daki Alacahisarlı (Krusevac) ve babası Sofyalı Bali Efendi'nin halifesi olan Şeyh Necmuddin Hasan, Mevlid okurken ilk olarak onun tarafından bizzat cami minaresinde kandil yakılınaya başlandığı zikredilmektedir. Bu olay Padişah ID. Murad'ın çok hoşuna gitmiş ve 10 Şubat 1588'de (12 Rebiülevvel 996) bütün minarelerde ResUl-i Ekrem'in doğum yıldönümü münasebetiyle kandil yakılmasını ve camilerde, mescidlerde Mevlid okunmasını emretmiştir. Bu gelenek Osmanlı geleneği içerisinde olan Balkanlar' da da o tarihten itibaren resmen kutlandığının kanıhdır.ı Osmanlı döneminde 19. asrın ikinci yarısına kadar günümüz Makedonya, Bosna, Sancak, Arnavuluk, Sırbistan, Karadağ ve Kosova' da Mevlidler Süleyman Çelebi'nin Vesiletü'n-Necat adlı eseri Türkçe olarak okunmuştur. Bu tarihten sonra Hafız Ali Ulçinaku tarafından 1884 tarihinde İstanbul' da basılan "Terceme-i mevlud ala lisani Amavud" ismiyle yayınlanarak Arnavutça'ya2 ve Nikşiçli Salih Gaşeviç tarafından da Boşnakça'ya tercüme edilmiştir. Arnavutça ilk Mevlid metni, elyazması olarak 18. asırda yazılmıştır. Daha sonra, 19. asırda Osmanlıca yazıyla Arnavutça Mevlidler yayınlanmaya başlamıştır 'li yıllara kadar Makedonya' da özellikle Üsküp, Kalkandelen, Gostivar gibi Türklerin yoğun olarak yaşadığı şehirlere bağlı Arnavut köylerinde bile Mevlid Türkçe okunmaktaydı. En yaygın Arnavutça Mevlidlerden bazıları şunlardır: 1. "Mevludi"- Hasan Züko Kanıberi 2. "Mevludi"- İsmail Floçi 3. "Tecume-i Mevlud ala Lisan-i Amavud" Hafiz Ali Ulçinaku 4. "Mevlud", Tahir Efendi Popova ı Aruçi, Muhammed, "Balkanlarda Mevlid Geleneği", Köprü Dergisi, Üsküp, Aralık, 2006, yı1:4, sayı:19, s ; Okiç, Tayyib, "Çeşitli Dillerde Mevlidler ve Süyeman Çelebi Mevlidinfn Tercemeleri", İİFD, sy. 1, Ankara 1975, s. 38. ı Dizdari, İslam ve Luli, Faik, Mevludet Gjuhen Shqipe, İşkodra, 2002, s.16-20; Dizdari, İslam, "Mevludet ne gjuhen shqipe u ndikuan nga mevludi Sulejman Çelebiut", Uluslararası Süleyınan Çelebi ve Mevlid Sempozyumu, Osmangazi Belediyesi Yay., Bursa, 2007, s Dizdari, agm, s. 356.

6 448 1 Mevlid ve Süleyman Çelebi 5. "Mevludi", HafızAli Korça 6. "Mevludi, paq nuri Ahmedija", Hafız Abdullah Zernlaku 7. "Mevlud", Fahrudin Osmani 8. "Mevludi", Şefki Hocay 9. "Mevludi Nebi", Şeh Ahmed Şkodra 10. "E lemja e te madhit Pejgamber dhe jeta e tij a.s." Hafız İbrahim Daliu4 Makedonya ve Kosova' da Türkçe, Arnavutça ve kısmen de BoŞnakça ve Ramence dilinde MevZid okunmaktadır. Az da olsa Makedonca da okunmaktadır. Türkçe Mevlid sadece Süleyman Çelebi'nin VesiZetü'n-Necat adlı MevZidi okunmaktadır. Dizdari'ye göre Hz.Peygamber'in hayatma adarumş Arnavutça yazılan Mevlidlerin çoğunun Süleyman Çelebi'nin MevZidinden esinlenerek kaleme alındığı, hatta bazı bölümlerin bu MevZidin tercemesi dir. Hz.Peygamberin hayatının anlatımında hemen hemen hepsi Süleyman Çelebi'nin anlatımıyla yetinmişlerdir. Bir kısmı bazı bölümlere eklemede bulunmuş veya bazı bölümleri çekmişlerdir. Buna örnek olarak Arnavutça dilinde ilk MevZid olan Hasan Züko Kamberi'nin Mevlididir: Giriş, Hz.Muhamınedin ha ya b ( doğumundan gençliğine kadar) ve Mirac bölümü. HafızAli Ulçinaku'nun MevZidi ise 4 bölüme ayrılmıştır: Birinci bölüm: Dua ve Peygaberin doğumu İkinci bölümde Hz.l?eygamberin Miracı Üçüncü bölümde Hz.Peygamberin irtihali Dördüncü bölümde Mevlid duası. Bu Mevlid, yazarın bir mukaddime yazısıyla tamamlanmaktadır. s Mevlid okuma merasimleri incelendiğinde Arnavutlar' da çok etkin olan Türk geleneğini görmek mümkündür. 6 Makedonya ve Kosova' da Mevlid merasirnleri, özellikle Hz. Peygamberin doğumu, kandil geceleri veya özel durumlarda yani yöre halkının mutlu veya yakınlarının ölümü gibi hüzünlü günlerinde okunmaktadır. Mevlide, Kur' an-ı Kerim' den bir aşr-ı şerif ile başlanmakta, aralarda ilahilerle birlikte Mevlidir! tüm balıirieri okunmakta, arada salavahar getirilmektedir. Peygamberin doğum anını abiatan bölüme gelindiğinde saygı ifadesi 4 Bkz. Dizdari, age, s. 19. s Dizdari, agm, s Di:z:ı:fari, agm, s

7 Mevlid ve Süleyman Çelebi 1449 olarak herkes ayağa kalkmaktadır. Sonunda Mevlid duası okunur. Duadan sonra günün önemine binaen en yaşlı ve ilim kişi tarafından bir konuşma (sohbet, nasihat) yapılınaktadır. 2- Osmanlı Döneminde Balkanlarda Mevlid Merasimleri Osmanlı incelemek müriıkündür: yapılanlar. döneminde Balkanlar' da Mevlid törenlerini iki başlıkta 1- Konaklarda ve evlerde icra edilenler 2- Resmi devlet ricalinin katıldığı merkezi camilerden birinde Mesela Bosna' da başlıca Mevlid töreni Gazi Hüsrev Bey Camii'nde gerçekleşmektedir. En yüksek devlet ricalinden halkın avam tabakasına kadar bütün halk, kalabalık bir kitle halinde camii doldurur, törenden sonra da özellikle XIX. yüzyılda vali konağına gidilir ve zamanın valisine MevZid-i nebevi resmi olarak tebrik edilirdi. Bosna vilayeti resmi gazetesi olan Bosna'nın 14 Haziran 1870 tarihli nüshasında böyle bir haber yer almaktadır. 7 Dolayısiyla, Osmanlı dönemi süresince Balkanlar' da da, Osmanlı Devleti'nin diğer bölgelerinde olduğu gibi, Süleyman Çelebi'nin (ö. 825/1422) "failatün failatün failün" kalıbıyla hicri 812'de (1409) yazdığı Vesfletü'n-Necfit adlı eser, bu coğrafyanın hemen her yerinde özellikle Resul-i Ekrem'in doğum yıl dönümü münasebetlerinde okunmuş, bestelenmiş, çeşitli dillere çevrilmiş ve nazireleri yazılınaya çalışılmıştır. Ayrıca tüm Balkanlar coğrafyasında bir ibadet anlayışı içerisinde mübarek gün ve geceler yanında (kandil geceleri) doğum, ölüm, sünnet, evlenme, askere gönderme, satın alınan veya inşa edilen yeni eve girme gibi pek çok vesile ile günümüze kadar okutulmaktadır. Sehl-i mümtem kabul edilen ve sade bir Türkçe ile yazılan Vesfletii'n-Necfit adlı eser ayrı bir değer taşımaktadır. Balkanlar' daki Türk, Boşnal<, Arnavut, Pomak ve benzeri halklar arasında çok beğenilmiş, Süleyman Çelebi'nin aynen yazdığı Türkçe ile sevilerek okunmuştur. Söz konusu eser, asıl isminden ziyade bu bölgede "Mevlid", "Mevlid-i Nebi", "Mevlid-i şerif", "mevlüt", "mevlfıd" veya "mevlfıd-i şerif" olarak tanınmaktadır. Boşnaklar ve Pomaklar arasında yeni doğan çocuklatın bir kısmına "Mevludin", Arnavutlar' da ise "Mevlüt / Mevlyt" veya "Mevlüdin" isimleri verildiği de görülınektedir. s 7 Aruçi, agııı. s s Aru "'O çı, agııı. S.J.

8 450 1 Mevlid ve Süleyman Çelebi Değeri 3- Makedonya ve Kosova'da Mevlid Merasimlerinin Toplumsal Bütün Rumeli coğrafyasında olduğu gibi Makedonya ve Kosova' da Osmanlı' nın bu bölgeye gelişinden itibaren Mevlid ve Mevlid merasimleri d:in1 ve kültürel değer olarak kabul görmüştür ve bugün de hala bu değeri görmektedir. Mevlid törenleri adet ve gelenek haline gelmiş, mübarek gün ve gecelerde, ölüm, doğum, hafızlık cemiyetleri, çocukların sünnet merasimi gibi değişik vesilerle düzenlenmiş ve de düzenlenmeye devam etmektedir. --.Özellikle Osmanlı'nın çekilişinden sonra bilhassa Komünist Sosyalist reıımın gelmesinden sonra Makedonya ve Kosova müslümanlan d:in1 hayatta baskı ve zorlamalara maruz kalmışhr. Dini eğitim ve uygulamaların yasaklandığı, din, iman, İslam, Allah, peygamber vs. gibi kavramların dile getirilmesinin yasaklandığı, dini merasimlerin sıkıca yasaklandığı, medrese ve mekteplerin kapatıldığı, camiierin yıkıldığı ve kapatıldığı, müslümanların bir araya gelip dinlerini öğrenmelerinin yasak olduğu bu dönemlerde müslümanların toplanmasına, İslam dininin bazı temel esaslarının öğrenilmesine, Kur' an okunup dinlenmesine, Hz.Peygamber'in hayatının bazı bölümlerinin öğrenilmesine, müslüman çocukların Müslüman olduklannın hamiatılmasına sebep olan nadir vesilelerden biri de Mevlid merasimleridir. Kamunizmin en ağır uygulandığı o dönemlerde Mevlid merasimlerinin polis iznine tabi tutulması ve merasime katılacakların sayısının kısıtlı olmasına müsade edilmesi ve katılanların tek tek isimlerinin tespit edilerek merasimlere kısmi müsade verilmesi yaşlılar ve dönemin uleması tarafından belirtilmektedir. O dönemlerde Mevlid merasimleri, toplum düzeyinde d:in1 hayatın canlılığını koroyabilmesi için Makedonya ve Kosova Müslümanları açısından çok önemli bir yer teşkil etmektedir. Mevlid merasimleri, dini şuurun canlı tutulması, millimanevi değerlerin yaşatılması, Kur' an ve Allah sevgisinin zinde kalması, Hz.Peygamber' e olan aşkın dile getirilmesi anlamına gelmekteydi. Ayrıca Mevlid merasimleri toplumsal ve siyasi konular gibi temel hususların tartışıldığı günümüz "panel", "konferans" veya "yuvarlak masa toplantıları" mesabesindeydi. Bunun yanısıra akrabalık, dostluk ve komşuluk ilişkilerin gelişmesinde, toplumsal dayanışmanın oluşmasında MevZidin önemli katkısı vardı. Kısacası, milli ve manevi değerlerin yasaklandığı o dönemlerde milli ve manevi benliğin muhafazasında Mevlid ve Mevlid merasimleri önemli bir görev ifa etmiştir.

9 Mevlid ve Süleyman Çelebi 1451 Evlerde yapılan MevZidlerde, duanın ardından yemekler ikram edilir ve ev sahipleri arasında büyük bir sevinç gözlemlenmektedir. Müslüman her çocuk, dinin ilk ve en güzel tezahüratıru bu tür münasebetlerde bizzat yaşanuşhr. Büyük bir coşku ve büyük bir sevgi ile Hz.Peygamberimiz'i bu tür törenler sayesinde küçücük kalplerde tasavvur etmeyi başarabilmişlerdir. Hatta bölgemizdeki yaşhlanmızdan alınan bilgilere göre, II. Dünya Savaşı ve sonrası olan dönemde bu coğrafyada piyasadaki şeker kıtlığı yıllarca yaşandığında, ev sahipleri bir yıl boyunca Mevlid gecesi için özel olarak şekerin temininde çaba gösterirler, yılın sair günlerini şekersiz geçitmeyi tercih ederlerdi. 9 Yakın bir geçmişe kadar Mevlid Kandili münasebetiyle haftalarca evlerde sırayla Mevlid okutulur ve bu şekilde Mevlid Kandili idrak edilmeye çalışılmışhr. Günümüzde, Makedonya ve Kosova' da MevZi d ve MevZi d merasimleri hala canhlığını korumaktadır. Me-vlid kandilinde Üsküp, Kalkandelen, Gostivar, Ohri, Ustruga, Prizren, Priştine, İpek, Gilan, Cakova vs. gibi büyük şehirlerde ve bunlara bağlı köylerde camilerde ve evlerde Mevlid okutulmaktadır. Özellikle büyük şehirlerde bölgedeki diyanet başkanlıkları ve müftülüklerce merkezi bir camide hem Mevlid kandilinde hem de diğer mübarek gün ve gecelerde halka açık merkezi Mevlid merasimleri düzenlenmektedir. Ayrıca isteyen her camide Mevlid merasimleri de düzenlenmektedir. Bu merasimlere diyanet başkanı veya müftülerin yanısıra bölgenin ünlü hafız ve MevZidhanları katılmaktadır. Bölgeye göre Türkçe, Arnavutça ve Boşnakça Mevlidler, ilahiler, kasideler ve aşr-ı şerifler okunmakta, vaaz ve sohbetler edilmektedir. Bunun yamsıra nişan, düğün, nikah, doğum, hafızlık cemiyeti, ad koyma, ölüm, sünnet, askere uğurlama, ev alma, dükkan satın alına, işe girme, iş yeri açma, hacdan dönme, hastalık ve kazadan kurtulma vs. insanların mutlu ve hüzünlü anlarında Mevlid okutulmakta ve Mevlid merasimleri tertiplenmektedir. Her ne kadar son yıldır Vehhabi/Selefi inanç ve anlayışının etkisinde kalan bazı gruplar ve bazı ilahiyatçılar tarafından Mevlid okumarun, dinlemenin ve Mevlid merasimi düzenlemenin ve bunlara iştirakin bidat hatta küfür olduğu konusunda yamlhcı bilgiler yayılsa da halkın büyük bir kısmında Mevlid hala güncelliğini korumayı başarmaktadır. Hem camilerde hem de evlerde Mevlid okunmakta ve 9Aru. çı, agııı,

10 452 1 Mevlid ve Süleyman Çelebi Mevlid merasimleri düzenlenmeye devam edilmektedir. Bu husus Makedonya' da Kosova'ya nazaran daha canlıdır. Burada şu hususu da zikretmek gerekir. Makedonya ve Kosova'nın _geri kalmış bölgelerinde, dini hayahn zayıf olduğu bölgelerde dinin esaiarına bağlılık çok zayıfbr. Ezanların okunmaclığı, Cuma nazınaların bile kılınmaclığı bazı yerlerde. dini gelenek ve kültür (müslümanlık) anlamında sadece Mevlid geleneği yaşatılmaktadır. Bu her ne kadar sevindirici bir husus olsa da aslında tehlikeli ve üzücü bir durumdur. Burada şunu da zikretmek gerekirki camilerde Mevlid okuma geleneği eskisi kadar sürdürülmemektedir. - Makedonya ve Kosova' da Türkçe Mevlid, Süleyman Çelebi'nin Mevlidi Osmanlıca harflerle okunınaya devam etmektedir. Arnavutça Mevlidler ise çoğunlukla Süleyman Çelebi'nin Mevlidinfn Tahir Efendi (Popova) tarafından Arnavutça tercümesi Osmanlıca ve Latin harflerle okutulmaktadır. Fakat yer yer farklı Mevlidler de okutulmaktadır. Tebliğimi, Üsküp'ün en eski medreselerinden olan ve 1941' de kapatılan Meddalı Medresesi'nin başmüderrislerinden Fettah Efendi'nin ( ) binlerce şiirinden Hz.Peygamber'in Mevlidi hakkında sadece iki şiiri ile yine bu medresenin yetiştirdiği öneınli talebelerinden Kemal Efendi Aruçi'nin ( ) de bir şiirini burada kaydederek bitirmek istiyorum. Her iki üstadı rahmetle anıyorum. Ruhları şad olsun. ıo MevZid-i N ebi Münasebetiyle Doğdu bu gece peyker-i mesrur Muhammed Gark eljledi afakı bütün nur-ı Muhammed Piir gök kubbe teşhir edilir eşhedülerle Her köşede gör nağıne-i Muhaınmed Doğdu bu gece veelı-i derulışan Muhammed Boğdu bu gece nur-ı ferefşan Muhammed Meşnkta ve magribde fulıul-i beşeriyyet Tebcil ediyor baksamza şan-ı Muhammed - Fettah Efendi - Na't-ıNebi Can -filemine can ulu canfina gönül ver Timsfil-i cemfiz Alımed-i zi-şfina gönül ver ıo Bkz. Baki, Süleyman, "Üskiiplii Şair/erin Dilinden Balkmılar'da Hazreti Peı;gamber Sevgisi", Yedi İklim Der~si, sayı 194, Mayıs-2006, s

11 Mevlid ve Süleyman Çelebi 1453 Aşık olacaksan hele her hüsne kapılma Allah'ımızın sevdiği Sultfin'a gönül ver İmfin ki bize neyr-i dfl ruh-ı bedendir Ey fişık-ı Hak rehber-i imfina gönül ver Dünyada delildir bize ukbfida şefi' dir Burhfin-ı cihfin münci-'i insana gönül ver Her cemfile tutulup boş yere yanma Hüsn-i yaradan menba'-ı ihsfina gönül ver Sev Rabbini, peygamberini cfin ü gönülden Bir inciye kanma o ganf-i kfina gönül ver Aşka susamış bir deliyi bir katre doyunnaz Ey fişık-ı atşfin ulu umnıana gönül ver Bir kör nıuma aldanma eğer nursa nıuradın "Hfitif' o latfj şemse gönül ver. Fettah Efendi - 23 Kasım Tulıl'-i Didar-ı Muhammed! Ey şfih-ı risfilet ve mafilf Ey nur-ı nübüvvetin ınefili Ey bedr-i münir-i fisumanı Ahlfik ü mekfirimin kemfili Didiirmı nıımtazardı filenı Sönnıüş idi neyyir-i hidfiyet Ağlardı zemin ü fisunıfinlar Bitmezdi bu gam-nümiin leıjfili Lebrfz-i elemdi hasretinle Ta Arş-ı güzin-i zf-melfili

12 454 1 Mevlid ve Süleyman Çelebi Tehdidediyordu küfriin eyviih Dünyalan vahşet hayiili Ettikçe teemmül ağlıyordu Her kafile-i beşer bu hali İmdadına yok iken şitiibın Doğdun bize ey Nebi-yi fili Didiinnı arz edince artık Nuriandı ufukların 1neiili AlemZere oldu nev tulü.un Bir 'id-i sezarnet ihtifiili Her kalp meserrete koyuldu Tekbirediyordu Zülceliili Tes' ide şitiib eder çiçekler Bu devr-i nıefiihir iştinıiili Ey di.h-ı nebf-yi arş-piiye Ey riih-nümii-yı kadr;i iili Senden bize bir hediyye kaldı Bu din-i fazilet ü nıaiili Ey maşrık-ı neyyir-i saadet Ey merkad-i Mustafa hayiili Ey ravza-i cennet ü emiili Ruhum sana ihtiramla mali Kemal Efendi Arııçi ıı Ağustos n Kemal Efendi Aruçi'nin şürleri hakkında bkz: Kemal Efendi Aruçi, Şiirlerinı, Dr.Muhammed Aruçi}, Logas-A Yayınevi, Üsküp, (haz.

13 Mevlid ve Süleyman Çelebi Üsküp'te Mevlid merasimi Üsküpte Mevlid merasimi

14 456 1 Mevlid ve Süleyman Çelebi Üsküpte Mevlid merasirni Üsküp İsa Bey Camii'nde Hafızlık Cemiyeti Merasirni

15 Mevlid ve Süleyman Çelebi Üsküp Mustafa Paşa Camii'nde Mevlid Kandili münasebetiyle düzenlenen Mevlid Merasimi (9 Nisan 2006) Üsküp'te bir Sünnet merasimi münasebetiyle düzenlenenmevlid merasimi (7 Ağustos 2007)