KÖYCEĞİZ-DALYAN HAVZASI EKOSİSTEMİNİ OLUŞTURAN ÇEVRESEL ÖZELLİKLER- 1

Transkript

1 KÖYCEĞİZ-DALYAN HAVZASI EKOSİSTEMİNİ OLUŞTURAN ÇEVRESEL ÖZELLİKLER- 1 M.Gürel 1, A.Ertürk 1, D. Şeker 1, A. Ekdal 1, K. Yüceil 1, A. Tanık 1 ve I.E. Gönenç 2 1 İTÜ Çevre Mühendisliği Bölümü, Maslak, İstanbul, Türkiye 2 IGEMPortal, İstanbul, Türkiye Özet Bu makalede, Köyceğiz Dalyan Lagün nda çeşitli kurumlarca yapılmış çalışmalardan elde edilen tüm çevresel veriler analiz sonuçları ile çeşitli matematik modeller kullanılarak elde edilen verilerle ilgili yapılan değerlendirmeler sunulmaktadır. Anahtar kelimeler: Kıyı Lagünleri, havza yönetimi, Köyceğiz-Dalyan Lagünü Abstract In this paper, analysis and modeling results of various research and field studies carried out by different organisations in Koycegiz-Dalyan Lagoon Watershed have been presented and assessed. Key words: coastal lagoons, watershed management, Koycegiz-Dalyan Lagoon 1. Havza Konum ve Sınırları Köyceğiz-Dalyan ; Türkiye nin güneybatısında, 36º45' ile 37º15' kuzey enlemleri ve 28º 22' 3" ile 28º 52' 3" doğu boylamları arasında bulunurmaktadır (Şekil 1). Türkiye nin coğrafik bölgelerine göre bir kısmı Ege, bir kısmı da Akdeniz Bölgesi içinde kalmaktadır. Göl Karadeniz Lagün Akdeniz Çalışma Alanı Akdeniz Şekil 1 Köyceğiz-Dalyan nın konumu 1

2 Havza içerisinde çok sayıda akarsu, göller ve bunları bir ağ şeklinde birbirine bağlayan kanallar ile İztuzu kumsalı yer almaktadır. Havza içerisinde, başlıca iki ana drenaj alanı: Namnam Çayı, Kargıcak Deresi ve Yuvarlak Çay başta olmak üzere, çok sayıda akarsu ile beslenen Köyceğiz Gölü Alt Ana, Köyceğiz Gölü çıkışından Akdeniz e kadar uzanan, üzerinde Alagöl ile Sülüngür Gölü nün ve tüm gölleri birbirine bağlayan karmaşık kanal ağlarının yer aldığı çok sayıda küçük derelerle beslenen Dalyan Alt Ana. olup, bu ana havzalar, içerdikleri akarsuların drenaj alanlarına göre çok sayıda alt havzaya ayrılır (Şekil 2). Muğla Merkez Ula Köyceğiz Gölü Namnam Kargıcak Sarıöz (Kocaöz) Yangı Hamitköy Zeytin Alanı Sazlıdere Değirmendere Çakmak Üçtepeler Açıkgelen Kersele Kemiklisu Karanlık Kaunos Alagöl İztuzu Ortac Akçakavak Sülüngür Gölü Gökbel Araplar Gerendüzü Dalyan Eğrekli Yuvarlakçay Şekil 2 Köyceğiz-Dalyan sınırları ve alt havzalar Köyceğiz-Dalyan nın yaklaşık 385 km 2 büyüklüğündeki bir bölümü Türkiyenin ilk Özel Çevre Koruma Bölgelerinden biridir. Koruma bölgesi Köyceğiz Gölü ve çevresi, gölü denize bağlayan kanal ve bu kanal etrafındaki bataklık kısımlarla, deniz kenarındaki 4,2 km uzunluğundaki kumsalı içine almaktadır. Bunun 35 km 2 si deniz, 58 km 2 si bataklık, 118 km 2 si tarım alanı ve 15 km 2 si biyotop alanıdır. Koruma bölgesindeki İztuzu kumsalı Akdeniz de nesli azalmış olan Caretta caretta nın yuva yaptığı uluslararası öneme sahiptir. 2

3 2. Topografya, Morfoloji ve Havza Sınırları Havzanın topoğrafik ve morfolojik yapısı Şekil 3 de verilmiştir. Havzanın sınırlarını kuzeyde denize paralel uzanan yüksek dağlar, güneyde Akdeniz kıyıları, doğu ve batıda ise denize dik uzanan tepe ve sırtlar oluşturmaktadır. Bu sınır kuzeybatıdan Köyceğiz Gölü ne boşalan Namnam Çayı nın 2 m yüksekliği aşan Gölgeli Dağlarına kadar uzanan drenaj alanı nedeniyle batı doğrultusunda Köyceğiz Gölü nden 22 km uzaklığa, kuzey yönünde de 27 km uzaklığa kadar genişlemektedir. Gölgeli dağlarının güney yamaçlarından doğarak Köyceğiz Gölü ne doğudan boşalan Yuvarlak Çay ın drenaj alanı üst doğu kesimi sınırlarını oluşturmaktadır. Ancak Havza nın doğudaki tepeler arasındaki açılımla Dalaman Çayı havzasıyla etkileşimde olduğu dikkat çekmektedir. Şekil 3. Havzanın CBS de 3 Boyutlu sayısal arazi modeli ve eşyükselti haritası 3

4 Havzanın topografyasını; kuzeyde, Köyceğiz Gölü kıyılarından sadece 25 km uzaklıkta 2 m yüksekliğe ulaşan (Sandıra zirvesi 2295 m) ve denize paralel uzanan dağlar ve doğu ile batı sınırlarında 1 m ye ulaşan yüksekliklerle (Ülemez Tepe 937 m), Köyceğiz Gölü ve denize dik yamaçlarla inen birbiri ardına sıralanmış 5 m yüksekliğe ulaşabilen tepeler ve bu tepelerden inen akarsuların oluşturduğu geniş düzlükler (delta ovaları) belirlemektedir. Doğu ve batıdaki yüksek tepeler güneyde yaklaşık 5 km uzunluğunda bir kumsalla adeta birbirine bağlanmış gibidir. Doğu sınırında göze çarpan iki düzlükten ilki Yuvarlak Çay, ikincisi ise Dalaman Çayı nın eski yatağına aittir. Kuzeybatıdaki yelpaze şeklindeki geniş düzlük ise Namnam Çayı nın oluşturduğu delta ovasıdır. Kuzeydeki düzlük alanlarda yine Kargıcak, Sarıöz derelerinin oluşturduğu delta ovaları vardır. Ovalarla sınır oluşturan yamaçlar genellikle gayet diktir. Bu ovaların bitiminde denize paralel uzanan ve doğudan batıya alçalarak inen dağ sıraları Köyceğiz Gölü drenaj alanı sınırını oluşturmaktadır. Bunların arkasında ise Namnam Çayı drenaj alanı yer almaktadır. Köyceğiz Gölü sonrasında kuzey-güney doğrultusunda yaklaşık 1 km boyunca uzanan kanalın Akdeniz e bağlandığı kesimine kadar geniş bir delta (Dalyan Deltası) oluşmuştur. Deltanın doğusunda Sülüngür Gölü ve batısında oldukça sığ Alagöl ve bunlar arasında bir ağ şeklinde deltayı ören kanallar yer almaktadır. Dalyan Kanalı, güneyde bir kumsal gölü oluşturup Akdeniz den gelen dalga hareketlerine ve su seviyesine bağlı olarak değişen dar bir ağız ile (Dalyan Ağzı) denize açılmaktadır. Bu ağzın doğusunda İztuzu, batısında Dalyan kumsalı yer almaktadır. Bu yapı tipik bir lagün oluşumudur. İztuzu Kumsalı; yaklaşık 1-15 m genişliğinde ve 4-4,5 km uzunluğundadır. Güçlü akımdan dolayı her gün değişen küçük kum tepeciklerine sahiptir. Dalyan Ağzı Kumsalı; Dalyan Ağzı nın batısında bulunmaktadır ve ortalama 55 m uzunluğundadır. 3. Batimetri ve Göl Morfolojisi Köyceğiz Gölü nün yüzey alanı, yaklaşık 55 km 2, drenaj alanı yaklaşık 172,7 km 2 dir. Göl uzunluğu yaklaşık km, genişliği ise boğum kesimi hariç 5 6 km dir. Köyceğiz Gölü nde ortalama derinlik 25 m, maksimum derinlik, bağ adası açıklarında 55 m dir. Köyceğiz Gölü nün batimetrisi Şekil 4 de verilmiştir. Şekil 4. Köyceğiz Gölü nün batimetrisi 4

5 Köyceğiz Gölü nün batimetrisinden elde edilen bulgulara göre, göl iki çanaktan oluşmaktadır. Bu çanaklardan kuzeyde olanı Köyceğiz Çanağı, güneydeki ise Sultaniye Çanağı olarak bilinmektedir. Bu iki çanak, göl morfolojisi göz önüne alındığında, oldukça dar ve sığ (ortalama 4m) bir bölge ile birbirlerine bağlanmaktadır. Köyceğiz Çanağı, Sultaniye Çanağına göre daha büyük ancak daha sığ bir çanaktır. Çanağın en derin kısmının derinliği ise 26 m civarındadır. Köyceğiz Çanağı ile Sultaniye Çanağı nın birbirlerine bağlandıkları bölgede karşı karşıya iki burun vardır. Çanağın batı kıyılarının taban eğimi, doğu kıyılarına göre daha diktir. Bu nedenlerle bağlanma bölgesinin genişliği, gölün diğer kısımlarına göre oldukça azdır ve enkesiti simetrik değildir. Sultaniye Çanağı, Köyceğiz Çanağı na göre daha küçük ancak daha derindir. Çanak çukurunun tabanı, 28 3 m derinlikte, çanağın en derin kısmının derinliği ise 32 m civarındadır. Köyceğiz Çanağı nda olduğu gibi, batı kıyıları, doğu kıyılarının taban eğimi, batı kıyılarının taban eğiminden daha yüksektir. Alagöl, sistemin batısında Akdeniz den 3 km, Köyceğiz Gölü nden 8 km uzakta yer almaktadır. Alanı,55 km 2 ve şekli yuvarlaktır. Göle giriş ve çıkış oldukça küçük ve dar olan tek bir kanal üzerinden olmaktadır. Gölün en derin yeri 4 m, ortalama derinliği ise 3 m civarındadır. Gölün kıyıları nispeten sığ ve ortası biraz daha derin olan bir çukur şeklindedir. Gölün en sığ kısımlarının kuzeydoğu kıyıları boyunca olduğu anlaşılmaktadır. Gölün güney kıyılarının ise nispeten daha derin olduğu bilinmektedir. Sülüngür Gölü Köyceğiz-Dalyan Lagün Sistemi nin doğusunda yer almaktadır. Sülüngür Gölü nde max derinlik 13 m olup, hem boyuna hem de enine doğrultuda ani derinlik değişimler olmaktadır. Gölün güney kısmı, kuzey kısmından daha derindir. Gölün giriş ve çıkışının da bulunduğu kuzeydoğu kısmının ise, diğer kısımlarına göre oldukça sığ olduğu anlaşılmaktadır. Göl kıyısının çok girintili çıkıntılı bir yapıda olmadığı görünmektedir. Havzanın Akdeniz kıyılarını oluşturan 54 m uzunluğunda ve 15-2 m genişliğindeki kumsal ile kumsalın batı ucundaki lagüne giriş ağzı ve kumsalın hemen arkasında yer alan kıyı gölü, İztuzu kesimi olarak adlandırılmıştır. İnce uzun, denize paralel bir dikdörtgen şeklinde olan İztuzu Bölgesi oldukça sığdır. 4. İklim ve Meteoroloji Köyceğiz-Dalyan genel olarak ana iklim gruplarından Akdeniz ikliminin etkisi altındadır. Hem havzayı etkileyen basınç sistemlerinin özellikleri, hem de kışın havzanın güney sınırını oluşturan Akdeniz suyunun ortalama sıcaklığının hava sıcaklığından 2-3ºC daha yüksek olması, Havzada iklimi etkileyen başlıca faktörlerdir. Genel olarak kışın havzayı üç farklı basınç sistemi etkilemektedir. Bunlardan biri Sibirya Yüksek Basıncıdır. Arktik karakter taşıyan Sibirya Yüksek Basıncı zaman, zaman Akdeniz e kadar inerek Ege ve Akdeniz Bölgesinde sıcaklık düşüşlerine ve yağışa, hatta kar yağışına neden olabilmektedir. Diğer bir sistem ise, Azor yüksek basıncının Akdeniz üzerinden doğuya doğru hareketi ile Ege ve Akdeniz bölgesini etkisi altına almasıdır. Bu sistemin zayıfladığı zamanlar ise havza çoğunlukla Cenova Körfezi, Kuzey Adriyatik ve Ege Denizi nde oluşan oldukça ılık alçak basınç merkezlerinin etkisinde kalır ve bu sistemler havzaya yağış getirmektedirler. Yazın ise havza genel olarak Doğu Akdeniz Yüksek Basınç Sistemi nin etkisi altında bulunur. Bu durum kara ve deniz meltemi gibi lokal sirkülasyonların kuvvetlenmesine neden olur. Yüksek basınç sistemi zayıflarken alçak basınç sisteminin kuvvetlenmesiyle Ege Denizi üzerindeki basınç gradyanı artar ve bu periyotta kuzey rüzgarları kuvvetlenir. Ege Bölgesinde daha hakim bir şekilde ortaya çıkan ve havzada da etkili bu patern Eteziyen rüzgarlar olarak bilinmektedir. Havzada yağış ve sıcaklık parametreleri kıyı ve iç kesimlerde yükseklik, bakı ve hava sistemlerinin izledikleri yörüngeler nedeniyle farklılıklar gösterebilir. Çevresi dağlarla çevrili havza, civarına nazaran daha karasal bir karakter gösterir; kışlar daha soğuk, yazlar ise daha sıcak geçer. Şekil 5 de Havzada ortalama ve ekstrem sıcaklıkların aylık değişimleri sunulmaktadır. 5

6 Minimum Ortalama Maksimum Sıcaklık Farkı Sıcaklık ( o C) Ocak Şubat Mart Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül Ekim Kasım Aralık Aylar Şekil 5. Ortalama ve ekstrem sıcaklıkların aylık ortalama dağılımları Havzada yıllık toplam yağışlar Şekil 6 da, aylık yağışların günlük ortalama değerleri ise Şekil 7 de gösterilmiştir. Yıllık ve aylara göre yağış olayının ortalama tekerrür süresi ve günlük görülme olasılıkları Tablo 1 de verilmiştir. Buna göre Aralık-Şubat dönemi düzenli olarak her 2 günde bir ortalama 16 mm mertebesinde yağışın oluştuğu kış mevsimidir. Mart-Mayıs dönemi yağışın hızla azaldığı ancak devam ettiği ilkbahar mevsimidir. Yaz mevsimi yağışın çok nadir görüldüğü Haziran-Ağustos döneminde görülmekte, bu dönemde yağış ayda 1 veya 2 kez düşmekte, yüksekliği 7 mm düzeyinde seyretmekte ve günlük yağış olasılığı %1 un altına inmektedir. Eylül-Kasım dönemi ise yağışın hızla artış gösterdiği sonbahar dönemini göstermektedir. Tablo 1. Yağış Görülme Sıklık ve Olasılıkları Aylar Ortalama Yağış Görülme Sıklığı (gün) Günlük Ortalama Yağış Görülme Olasılığı (%) Ocak 2,3 44% Şubat 2,4 41% Mart 3,1 32% Nisan 3,8 26% Mayıs 5,4 18% Haziran 1,7 9% Temmuz 17,6 6% Ağustos 2,1 5% Eylül 11,4 9% Ekim 5,2 19% Kasım 3,4 29% Aralık 2,3 44% Yıllık 4,3 24% 6

7 Copyright 16 IGEMPortal Yağış (mm/yıl) Yıllar Şekil 6. Havzada yıllık toplam yağışlar 9 8 (*) Yapılan gözlemlerde her bir aylık toplam yağışın o aya ait gün sayısına bölümünden elde edilen günlük ortalamaların (1954-2) ortalamasıdır. 7 6 Yağış (mm/gün) Ağustos Eylül Ekim Kasım Aralık Ocak Şubat Mart Nisan Mayıs Haziran Temmuz Aylar Şekil 7. Havzada aylık yağışların günlük ortalamaları Toplam buharlaşma kayıplarının yıllara ve aylara göre değişimi, sırasıyla Şekil 8 ve Şekil 9 da verilmiştir. Buharlaşmanın yağışın minimum sıcaklığın maksimum olduğu Temmuz ayında en yüksek seviyesine ulaştığı (263 mm), buna karşın yağışın maksimum sıcaklığın minimum olduğu Aralık ayında en düşük değerde olduğu görülmektedir. 7

8 Buharlaşma (mm) Y ılla r Şekil 8 Havzada toplam buharlaşma ( * ) Ocak, Ş ubat ve M a rt ayı ölçüm leri 1 y ıllık, Kasım ayı 17 y ıllık, Aralık ayı ölçüm ü ölçüm ü is e 11 y ıllık olup, diğ er aylarda 18 y ıllık ve ri m e vc u ttu r. Buharlaşma (mm/ay) Ocak Ş ubat M a rt Nisan M a y ıs Haziran T e m m u z A ğ ustos Eylül Ekim Kasım Aralık Aylar Şekil 9 Havzada aylık toplam buharlaşma Şekil 1 da sunulan günlük ortalama değerlerin aylık ortalamaları incelendiğinde, nemin günlük sıcaklığın azalması ile arttığı görülmektedir. Nem parametresinin %4 değerinin altına düşmediği ve %9 seviyesine ulaşmadığını söylemek mümkündür Ortalama Nem(%) Ocak Ş ubat Mart Nisan Mayıs Haziran Tem m uz Ağ ustos Eylül Ekim Kasım Aralık Aylar Şekil 1 Havzada günlük ortalama nemin aylık ortalama dağılımları 8

9 Havzanın rüzgar gülü Şekil 11 de sunulmaktadır. Rüzgar gülünden görüldüğü üzere bölgede rüzgar batı kuzeybatı (WNW) ve güneydoğu (SE) yönleri arasında hakimdir. En sık görülen rüzgar güney güneydoğu (SSE) istikametindedir. Buna karşın en şiddetli rüzgarlar kuzey kuzeybatı (NNW; 2.4 m.s -1 ) ve kuzey kuzeydoğu (NNE; 2.3 m.s -1 ) yönlerinde esmektedir. Doğubatı aksındaki rüzgarlar ise hafif şiddettedir. Hakim rüzgarlar içinde en şiddetli olanı WNW ve SSE olup 2. m.s -1 ortalama hızındadır. Sayı(bin) Hız(m/sn) NNW 2.5 N NNE NW NE WNW 1. ENE.5 W. E WSW ESE SW SE SSW SSE S Şekil 11. Havzada rüzgar hızı ve sıklık dağılımı Bulutluluğun aylara göre ortalama dağılımları Şekil 12 de verilmektedir. Yağışların yoğun olduğu kış aylarında havanın kapalı ve yazın açık olduğu istatistiksel olarak da belirgindir Ortalama 6 5 Bulutluluk Şiddeti (-1) Ocak Ş ubat Mart Nisan Mayıs Haziran Tem m uz Ağ ustos Eylül Ekim Kasım Aralık Aylar Şekil 12. Havzada günlük ortalama bulutluluğun aylık ortalama dağılımları 9

10 Havzadaki güneşlenmenin mertebesinin görülmesi açısından Şekil 13 de süre ve şiddet ilişkisi sunulmaktadır. Güneşlenme parametresi şiddet olarak Haziran (564 cal.cm -2.dk -1 ) süre olarak ise Temmuz aylarında en yüksek değerlerine ulaşmakta, Aralık ayında ise en düşük değerlerine çekilmektedir (175 cal.cm -2.dk -1 ; 4:25). Ş iddet Süre 6 12: 5 1: Güneşlenme Şiddeti (cal/cm 2 /dk) : 6: 4: Güneşlenme Süresi (st:dk) 1 2: : Ocak Ş ubat Mart Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağ ustos Eylül Ekim Kasım Aralık Aylar Şekil 13. Günlük ortalama güneşlenme süre ve şiddetlerinin aylık ortalama dağılımları 5. Jeolojik ve Hidrojeolojik Yapı Köyceğiz Dalyan, birçok jeolojik olay sonucunda bugünkü yapısına ulaşmıştır (Şekil 14). Bölgedeki dağların, ovaların hemen bitiminde dik bir şekilde yerleşmiş olması, havzanın tektonik bir depresyon alanı olduğunu göstermektedir. Yüksek dağlar (Sandras, Günlük, Boğa, İncirlik, Koz dağları) Toros Dağları nın çökme eğilimi gösteren batı kısmını oluşturmaktadır. Bu silsilenin batıya doğru gidildikçe denizin altında kaybolduğu görülmektedir. Deniz, dağlık arazi içine vadiler vasıtası ile sokulmaktadır. Bölgede, iki önemli fay hattı bulunmaktadır. Bunlardan birisi, Köyceğiz Gölü nün güneyinde, güney batıdan kuzey doğuya uzanmaktadır. Bu fay hattı üzerinde, Sultaniye kaplıcası bulunmaktadır. Bu fay hattından ayrılan diğer bir fay hattı ise, Marmarlı Havalisi ne kadar uzanmakta olup; fay hattı üzerindeki Velibey, Rıza Çavuş ve Kokargirme olarak bilinen sıcak ve soğuk su kaynakları kanal kenarında, Marmarlı kaynağı ise daha iç kısımda yer almaktadır. İkinci fay hattı ise, Köyceğiz Gölü nün içinden geçer ve kuzeybatı güneydoğu yönünde uzanır. Havzanın kuzeyinde yine kuzeybatı güneydoğu doğrultulu bir fay hattı yer almaktadır.bu fay hatları boyunca hala tektonik hareketler devam etmektedir (1957 de Fethiye'de ve 1958 de Köyceğiz'de meydana gelen depremler). Köyceğiz Ovası ve Gölü tektonik depresyon alanlarından birisini oluşturur. Yuvarlak Ovası ile Dalaman Ovasının kuzey kısımları arasındaki bağlantı da güneybatı-kuzeydoğu fayları doğrultusunda uzayan daha dar depresyonlarla sağlanmış bulunmaktadır. Depresyonlarda bir çok serpantin ve kalker tepelerine rastlanır. Fay hatları boyunca ve yüksek zirvelerde dağlar çıplak veya çıplağa yakın bir durum gösterirler. Yerel olarak bazı kesimlerde büyük taş birikintileri göze çarpar ve bazı yamaçlar taş döküntüleri ve hatta toprakla kaplanmışlardır. Bu birikintiler yeni olmayıp Pleistosene yaşında oldukları tahmin edilmektedir. Bu sahanın Holosen toprakları ise kahve rengidir. Bir çok yerlerde kuru vadiler kırmızı renkli kil ve silt karışımı ve çok miktarda köşeli taş döküntüleri ile dolmuştur. Aynı cins malzemeye dağ eteklerinde de rastlanmaktadır. Bu eski Kollüviyum koniler, teraslar gibi diğer kırmızı renkli birikintilerden, bunların içinde bulunan yuvarlak çakılların mevcudiyeti ile ayrılır. Eski Kollüviyumlar içinde ancak köşeli çakıllar mevcuttur. 1

11 Koni ve nehir terasları ise akarsular tarafından taşınan malzemelerden oluşmuştur. Köyceğiz- Dalaman Ovaları nda asırlar boyunca devam eden sulama neticesinde, sulama kanallarına yakın arazi, sulama suyunda süspansiyon halinde mevcut malzemenin çökmesi ile yavaş yavaş yükselmiştir. Bu malzeme tabii nehir sırtı seddelerini meydana getiren malzemenin aynıdır. Fakat sedimantasyon şekli değişiktir. Kaba ve ince malzemenin bir kısmı Eski Kollüviyum dan veya doğrudan doğruya daha önce mevcut topraklardan gelmiş olabilir. Prensip itibarı ile havzada koni ve nehir teraslarını oluşturan malzemeler, Kollüviyal malzemelere nazaran daha az ayrışmaya ve yıkanmaya maruz kalmışlardır. Köyceğiz-Dalaman bölgesi eski koni ve teraslarında kırmızı bir toprak profili meydana gelmiştir. Havza içinde bazı yerlerde sert konglomeralara rastlanmaktadır. Çamlıçay konisinde dar ve Yuvarlak vadisinde geniş bir konglomera oluşumu gözlenmektedir. Bunlar Genç Pleistosene birikintisi üzerinde 3-4 m yüksekliğe varan aflörmanlar oluştururlar. Yuvarlak vadisi üzerinde yüksek yerlerde ve Dalaman nehrinin kolları üzerinde bu konglomeraların oluşturduğu eski teras göze çarpmaktadır. Yuvarlak ve Dalaman boyunca bu teras Genç Pleistosene terasına hemen hemen paralel olarak uzanır. Bu Genç Pleistosene terasları son glasiyasyon (Würm) için karakteristik olan alçak deniz seviyesi ile ilişkili olduğundan, Eski Pleistosene birikintilerinin eski deniz çekilmesi (regression) devirlerinden birisi ile yaşıt olduğu söylenebilir. Bunlar eski terasın kalıntılarından ibarettir. Çamlıçay konglomeraları da (-1) ila () m arasında düşük bir deniz seviyesine karşı gelmektedir. Yuvarlak terası az miktarda ince malzeme (kil, silt ve kum) ile karışık kalker çakıllarından oluşmuştur. İnce malzeme CaCO 3 içermez. Beyobası köyünün batısında bu teras Genç Holosen nehir birikintileri altında kaybolur. Yuvarlak Nehrinin esas kolu kuzeyde kalkerlerin etkin olduğu bir bölgeden gelir. Az önemli olan bir kol büyük bir depresyon sahasının bulunduğu doğudan gelir. Bu depresyon Pleistosen kollüviyal ve akarsu malzemesi ile dolmuş olup üstte kırmızı bir toprak mevcuttur. Sonradan bu birikintiler yer yer şiddetle erozyona uğramıştır. O zamanlar oluşmuş sel çukurları (Gully'ler) bugünkü nehir sistemine karşı gelmektedir. Köyceğiz-Dalaman ovalarını büyük bir kısmının altında genç pleistosen kollüviyal ve flüviyal (sularla taşınmış) birikintileri yer almıştır. Ovaların kenarları boyunca rastlanan dik meyilli koniler genç pleistosen birikintilerinin yalnız en yüksek kısımlarını temsil eder. Köyceğiz in kuzey ve doğusunda bulunan büyük pleistosen konilerinin her ikisi de, bu yörede Milattan 2-3 yıl öncesine kadar bozulmadan kalmıştır. O zaman Köyceğiz-Dalaman nda çok az düz arazi mevcut olduğundan tarım yapmak için oldukça eğimli arazilerden yararlanılmıştır. Keza birçok yerlerde orman altı florası da tahrip edilmiştir. Sonuçta, fazla olan kış yağışları toprağı yıkamaya başlamış ve böylece tarihi toprak erozyonu ortaya çıkmıştır. Nehirlerin rejimi düzenini kaybetmiş ve yazın hemen hemen kuru hale gelen nehirlerin kış ve bahar aylarında akıttıkları su ve toprağı sürükleme kuvvetleri büyük ölçüde artmıştır. Nehir ve çaylar ekseriya Pleistosen veya Eski Holosen birikintileri içinde açılmış bulunan yukarı mecralarını kazmaya ve aşağı mecralarını yükseltmeye başlamışlardır. Bu yeni konilerin oluşumu zamanında deniz ya bugünkü seviyesinde veya hafifçe daha aşağıda bulunuyordu. Bunun için Genç koniler eski konilere nazaran daha az eğimlidirler. Dalaman Nehri son defa yatağını değiştirip bugünkü yatağından akmaya başladıktan sonra deniz seviyesi 2 m yükselmiştir. Bu yükselmenin buzul devri sonu deniz yükselmesinin son safhasından mı, yoksa mahalli tektonik hareketlerden mi ileri geldiği sorusu cevaplandırılamamıştır. 11

12 Şekil 14 Jeolojik durum (Pons ve Edelman, 196) Köyceğiz-Dalyan Bölgesi'nde çeşitli formasyonlardan çıkan ve debileri lt.s -1 arasında değişen soğuk su ve sıcak su kaynakları mevcuttur. Bu kaynakların birçoğu kumtaşı-killi şist serisinin kumtaşı seviyelerinden çıkmaktadır. Serinin üst kısmındaki kumtaşı seviyeleri kireçtaşlarındaki sularla beslendiğinden bol debiye sahiptir. Bölgede sıcak su kaynakları da bol bulunmaktadır. Sultaniye kaplıcasında üç tane, Rızaçavuş girmesinde üç tane, Delibey ve Gelgirme de birer tane kaynak bulunmaktadır. Kaynak sularının karakterleri birbirlerinin hemen hemen aynıdır ve yüksek tuz içerikleri (18-3 mg/lt) ile dikkati çekmektedir. İkinci olarak dikkati çeken unsur, her birinde yüksek miktarda (1 mg civarında) bulunan hidrojen sülfürdür. Diğer taraftan bazı kaynaklarda 3 eman'ın üstüne çıkan radyoaktivite da ölçülmüştür. Hatta Sultaniye İçmesiyle Sultaniye Büyük Hamam suyunda bu miktarlar kuvvetli bir radyoaktiviteye eden 9 ila 126 eman seviyesine çıkmaktadır. Suların termalitesi dış tatbik imkanları verecek derecededir. Bunlardan bir kısmının sıcaklıkları 3-36 C diğerlerinin ise 4 C kadar taşımaktadır (Yenal ve diğ., 1971). 12