V.1. Arazinin Hazırlanması, İnşaat ve Tesis Aşamasındaki Projeler, Fiziksel ve Biyolojik Çevre Üzerine Etkileri ve Alınacak Önlemler

Transkript

1 BÖLÜM V PROJENİN BÖLÜM IV'TE TANIMLANAN ALAN ÜZERİNDEKİ ETKİLERİ VE ALINACAK ÖNLEMLER (BU BÖLÜMDE PROJENİN FİZİKSEL VE BİYOLOJİK ÇEVRE ÜZERİNE ETKİLERİ, BU ETKİLERİ ÖNLEMEK, EN AZA İNDİRMEK VE İYİLEŞTİRMEK İÇİN ALINACAK YASAL, İDARİ VE TEKNİK ÖNLEMLER V.I VE V.2. BAŞLIKLARI İÇİN AYRI AYRI VE AYRINTILI ŞEKİLDE AÇIKLANIR.) V.1. Arazinin Hazırlanması, İnşaat ve Tesis Aşamasındaki Projeler, Fiziksel ve Biyolojik Çevre Üzerine Etkileri ve Alınacak Önlemler V.1.1. Arazinin hazırlanması için yapılacak işler kapsamında nerelerde ve ne kadar alanda hafriyat oluşacağı, hafriyat miktarı, hafriyat artığı toprak, taş, kum vb maddelerin nerelere taşınacakları ve/veya hangi amaçlar için kullanılacakları Hafriyata neden olacak çalışmalar Proje kapsamında termik santral ünitelerinin konumlandırılması, kömür stok alanının ve kül/alçıtaşı depolama sahasının olacağı lokasyonlarda yapılacak arazi düzenlemeleri nedeniyle hafriyat oluşacaktır. Hafriyat miktarı Proje sahası yaklaşık m 2 lik bir alan içerisinde yer almaktadır. Proje için kullanılacak alan +20 m kotuna indirilecek olup, bu işlem için alanda m 3' lük kazı yapılacağı öngörülmektedir. Ayrıca kül/alçıtaşı depolama sahasında seddenin oturacağı alanda, depolama sahasında ve yüzey drenaj kanallarının geçtiği bölgelerde kazı çalışmaları gerçekleştirilecektir. Kül/alçıtaşı depolama sahasında m 3 'lük (drenaj kanalı dahil) kazı fazlası malzemenin meydana geleceği öngörülmektedir. Proje kapsamında meydana gelecek toplam m 3 lük hafriyat malzemesinin m 3 lük kısmı santral sahasında dolgu malzemesi olarak kullanılırken, kalan kısmının yine büyük bir kısmı da kül/alçıtaşı depolama sahasının sedde dolgusunda kullanılacaktır. Hafriyat malzemesinin kalan kısmı ise, kazı fazlası malzeme depolama sahasında depolanacaktır. İnşaat aşamasında oluşacak kazı fazlası malzeme, bölgenin topografik koşulları nedeniyle Ek 2 de sunulan Topografik Harita da işaretli kazı fazlası malzeme depolama sahası dışında başka bir sahaya dökülememektedir. Kazı fazlası malzemenin depolanması sırasında tarih ve sayılı Hafriyat Toprağı, İnşaat ve Yıkıntı Atıkların Kontrolü Yönetmeliği hükümlerine, tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe giren Toprak Kirliliğinin Kontrolü ve Noktasal Kaynaklı Kirlenmiş Sahalara Dair Yönetmeliği hükümlerine ve ayrıca tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe giren Toprak Koruma Ve Arazi Kullanımı Kanununda Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun hükümlerine uyulacaktır. Kazı fazlası malzemenin bertarafı İnşaat işlerinden kaynaklanan kazı fazlası malzemenin depolanabilmesi için bir adet, m 3 depolama hacmine sahip kazı fazlası malzeme depolama sahası belirlenmiştir. Söz konusu alanın belirlenmesinde toprakça fakir, taşlık-kayalık alanların seçilmesine özen gösterilmiş olup, sahada mümkün mertebe ağaç kesiminden kaçınılacaktır. Kazı fazlası malzeme, pasa veya atıklar, izne konu alanlar dışındaki yerlere kesinlikle dökülmeyecek ve döktürülmeyecektir. Proje kapsamında oluşacak kazı fazlası malzeme ve bitkisel toprak ayrı ayrı depolanacak olup, bitkisel toprak erozyona karşı korunacaktır. 187

2 Söz konusu alanların yüzey alanı ve depolama kapasiteleri Tablo 80 de verilmiştir. Tablo 80. Kazı Fazlası Malzeme Depolama Alanlarının Özellikleri Kazı Fazlası Malzeme Yüzey Alanı (m 2 ) Depolama Kapasitesi (m 3 Proje Sahasına ) Depolama Sahası Mesafesi (kuş uçuşu) Kazı Fazlası Malzeme m Depolama Sahası Kazı fazlası malzemenin taşınması Kazı fazlası malzeme, proje sahasından depolama sahasına üzeri kapalı kamyonlar ile taşınacaktır. Kazı fazlası malzemenin, kazı fazlası malzeme depolama sahasına götürülmesi sırasında mevcut yollar kullanılacaktır. Kazı sırasında kullanılacak makine ve ekipmanlar İnşaat işleri kapsamında kullanılacak olan makine ve ekipman listesi aşağıda sunulmuştur: Kamyon Ekskavatör Vinç Dozer Kazıcı Greyder Loader Kompresör Transmikser Kazı sırasında meydana gelecek çevresel etkiler Kazı işlemleri devam ederken toz ve gürültü emisyonları ile trafik yükünde artış meydana gelecektir. Bu etkiler inşaat faaliyetleri devam ettiği müddetçe geçerli olacaktır. İnşaat faaliyetleri sırasında meydana gelecek toz emisyonlarını önlemek için, belirli aralıklarla saha içerisinde ve yollarda sulama yapılacaktır. İş makinelerinden kaynaklanacak olan gürültüyü minimum seviyeye indirgemek için araçların periyodik bakımları yapılacaktır. İş makineleri nedeniyle trafik yükünde meydana gelecek artış ile ilgili detaylı bilgiler raporun V.1.21 no.lu bölümünde değerlendirilmiştir. Proje kapsamında meydana gelecek toz emisyonu ile ilgili hesaplamalar ve etki azaltıcı önlemler ise Bölüm V.1.5 te detaylı olarak açıklanmıştır. Kazı fazlası malzeme, pasa veya atıklar izne konu alanlar dışındaki yerlere kesinlikle dökülmeyecek ve döktürülmeyecektir. Proje kapsamında oluşacak kazı fazlası malzeme ve bitkisel toprak ayrı ayrı depolanacak olup, bitkisel toprak erozyona karşı korunacaktır. V.1.2. Zemin emniyetinin sağlanması için yapılacak işlemler (deprem, heyelan, çığ, sel, kaya düşmesi benzersiz oluşumlar halinde tesisin taşıma gücü, alınacak önlemleri, emniyet gerilmesi, oturma hesapları) Proje sahasının zemin özellikleri Proje kapsamında hazırlanan Bartın İli, Amasra İlçesi, Çapak Koyu Mevkii E28C02B3C, E28C02B3D, E28C02C2A, E28C02C2B, E28C03D1A Paftaları Jeolojik ve Jeoteknik Etüt Raporu Ek 6 da sunulmaktadır. 188

3 Söz konusu rapor kapsamında, proje sahasının ve kömür stok alanının zemin sınıfları belirlenmiş, taşıma gücü ve oturma hesapları yapılmış, şişme ve sıvılaşma potansiyelleri tespit edilmiştir. Ek 6 da sunulan rapora göre; söz konusu alanlar +5 ile +107,0 m arasında yer almaktadır. Proje sahasının eğimi %0-10 ile % a kadar ulaşmaktadır. Yapılan sondajlarda zemin yüzeyinden itibaren 3-10,7 m arasında değişen derinlikte yeraltı suyu seviyesi ile karşılaşılmıştır. Yeraltı suyu seviyesi mevsimsel olarak değişkenlik gösterebilmektedir. Sahada yer alan birimler genel olarak düşük özdirenç değerlerine ve orta-yüksek-az koroziflik derecesine sahiptirler. Zemin etüt çalışmaları kapsamında gerçekleştirilen sondajlardan alınan örselenmiş zemin numuneleri üzerinde Doğal Su Muhtevası, Atterberg Limitleri ve Elek Analizi deneyleri gerçekleştirilmiştir. Sondajlardan alınan karot numuneleri üzerinde ise nokta yükleme ve tek eksenli basınç deneyi gerçekleştirilmiştir. Gerçekleştirilen jeolojik etütler sonucunda sahada, kalınlıkları 1,6 m ila 12,0 m arasında değişen yamaç molozuna rastlanmıştır. Yamaç molozu içerisinde blok birimler dışında kum-kil-silt-çakıl birimleri bulunmaktadır. Yamaç molozu birimleri içerisinde blok geçilmeyen seviyelerde SPT deneyi gerçekleştirilmiştir. Etütler esnasında yamaç molozu içerisinde kil-silt-kum-çakıl birimlerin SPT/N değerlerinin 8 ile 50+ (refü) arasında değiştiği belirlenmiştir. Buna göre; ince daneli (killi, siltli) zeminlerin kıvamı genel itibariyle orta katısert arasında, drenajsız kayma mukavemeti ise ~50 kpa ila ~350 kpa arasında değişmektedir. Karşılaşılan kaba daneli (kumlu, çakıllı) zemin özelliği gösteren kesimlerin sıkılığı gevşek-çok sıkı arasında, içsel sürtünme açısı N=8 için Φ=30 o, N=50+ için Φ=42 o olarak belirlenmiştir. Faaliyet alanında gerçekleştirilen sondajlara göre zemin grubu B, yerel zemin sınıfı "Z2" olarak belirlenmiştir. Proje sahasının şişme potansiyeli, oturma hesapları ve sıvılaşma riski Ek 6 da sunulan Bartın İli, Amasra İlçesi, Çapak Koyu Mevkii E28C02B3C, E28C02B3D, E28C02C2A, E28C02C2B, E28C03D1A Paftaları Jeolojik ve Jeoteknik Etüt Raporu da detaylı olarak irdelenmiştir. Kül/alçıtaşı depolama sahasının zemin özellikleri Proje kapsamında kullanılması planlanan kül/alçıtaşı depolama sahasında yapılan ayrıntılı etütler neticesinde zemin emniyet gerilmesi 421,5 ton/m 2 olarak belirlenmiştir. Söz konusu sahada maksimum yük 335 ton/m 2 olarak hesaplanmış olup, zeminin yük taşıma kapasitesi maksimum yük miktarından daha fazladır. Dolayısıyla kül/alçıtaşı depolama sahasında zemin emniyeti açısından risk teşkil edecek herhangi bir unsur bulunmamaktadır 17. V.1.3. Taşkın önleme ve drenaj ile ilgili işlemlerin nerelerde ve nasıl yapılacağı Proje sahasındaki taşkın önleme ve drenaj işlemleri Projenin arazi hazırlık ve inşaat çalışmaları sırasında yağmur sularının ve yüzey akışlarının sahadan uzaklaştırılması için bir çevre drenaj sistemi yapılacaktır. 17 YÜMÜN, Z.Ü, Hema Elektrik Üretim A.Ş. Kül Depolama Sahası İnşaat Projesi Raporu,

4 Bu sistem kalıcı olarak tesis edilecek ve işletme aşamasında da yağmur sularının uzaklaştırılmasında kullanılacaktır. Drenaj sisteminin tasarımında bölgedeki en şiddetli yağış analizleri ve taşkın riskleri göz önüne alınacaktır. Proje sahasında, ekipman ve saha yıkama gibi işlemlerden kaynaklanacak yıkama suları, drenaj sistemi ile toplanacaktır. Bu suların yağlı kısmı yağ ayırma ünitesinden geçirildikten sonra endüstriyel nitelikli atıksu arıtma tesisinde arıtılacaktır. Kömür stok alanındaki taşkın önleme ve drenaj işlemleri Proje kapsamında yer alacak olan kömür stok alanı, yağmur suyu almayacak şekilde betonlanacaktır. Bu önlemlere rağmen kömür stok alanında olabilecek sızıntı sularını toplamak amacıyla, sular drenaj kanalında toplanacaktır. Drenaj kanalında toplanan sular, çökeltme havuzunda biriktirilecek, katı madde içeriği çökeltildikten sonra üst fazdaki durultulmuş su, uygun olması halinde külün ıslatılmasında kullanılacaktır. Suyun uygun nitelikte olmaması durumunda ise deşarj standartları kontrol edildikten sonra diğer sularla birlikte deşarj edilecektir. Kül/alçıtaşı depolama sahasındaki taşkın önleme ve drenaj işlemleri Kül/alçıtaşı depolama sahasında, sızıntı suyunun zemine ve yeraltı suyuna karışmasını önlemek için taban izolasyonu yapılacaktır. Kül/alçıtaşı depolama sahasında, külün üzerine su spreyleme sistemi ile su püskürtülerek kül sürekli nemli tutulacak ve tozuması engellenecektir. Bu bağlamda, kül/alçıtaşı depolama sahasında sızıntı suyu toplama, drenaj suyu toplama sistemleri ile toplanan sızıntı ve yağmur suları külün üzerine püskürtülecektir. Böylelikle sızıntı suları saha içerisinde tekrar kullanılmış olacaktır. Kül/alçıtaşı depolama sahasının tabanında, sızıntı sularının yeraltı suyuna karışmasını önlemek için geçirimsizlik tabakası kullanılmak suretiyle sızdırmazlık sistemi oluşturulacaktır. Depolama sahası olarak kullanılması planlanan saha, ikinci sınıf katı atık depolama sahası olduğundan geçirimsizlik katsayısı K<10-9 m/s dir. Sahanın tabanına; sıkıştırılmış kalınlığı en az 50 cm ve geçirgenliği K<10-9 m/s olacak geçirimsiz tabaka (kil) serilecektir. Geçirimsizlik tabakasının fiziksel, kimyasal, mekanik ve hidrolik özellikleri; depolama sahasının toprak ve yeraltı suları için oluşturacağı potansiyel riskleri önleyecek nitelikte ve teknik özellikleri bakımından Türk Standartları Enstitüsü (TSE) standartlarına uygun olacaktır. Kül\alçıtaşı depolama sahasında uygulanacak olan drenaj sistemi ve zemin geçirimsizliği ile ilgili detaylı bilgiler Bölüm V.2.10'da sunulmuştur. Kül/alçıtaşı depolama sahası için projelendirilen taşkın önleme, drenaj kanalları, yeraltı ve yerüstü yapıları 100 yılda bir görülen 24 saatlik en büyük yağışa göre projelendirilmiştir. V.1.4. Arazinin hazırlanması sırasında ve ayrıca ünitelerin inşasında kullanılacak maddelerden parlayıcı, patlayıcı, tehlikeli, toksik ve kimyasal olanların taşınımları, depolanmaları ve kullanımları, bu işler için kullanılacak aletler ve makineler İnşaat faaliyetleri devam ederken proje sahası, kömür stok alanı ve kül/alçıtaşı depolama sahasının zemin özelliklerinden dolayı herhangi bir patlatma faaliyeti yapılmasına gerek bulunmamaktadır. Dolayısıyla projenin inşaat faaliyetleri sırasında herhangi bir patlayıcı madde kullanımı da söz konusu olmayacaktır. 190

5 V.1.5. İnşaat sırasında kırma, öğütme, taşıma ve depolama gibi toz yayıcı işlemler, (Tesisin inşaat aşamasında oluşabilecek toz emisyonu miktarlarının emisyon faktörleri kullanılarak hesaplanması ve sonuçlarının, toz emisyonu için hesaplamalar sonucu elde edilen kütlesel debi değerleri SKHKKY Ek-2 de belirtilen sınır değerleri aşmışsa modelleme yapılması, Tesiste oluşabilecek emisyonlarla ilgili yapılacak hesaplamalarda kullanılacak olan emisyon faktörlerinin hangi kaynaktan alındığı) Proje kapsamında meydana gelmesi muhtemel toz emisyonları aşağıda hesaplanmıştır. Hesaplamalar sırasında kullanılacak olan emisyon faktörleri Tablo 81 de verilmektedir. Tablo 81. Toz Miktarlarının Hesaplarında Kullanılacak Emisyon Faktörleri Faaliyet Birim Emisyon Faktörü (kontrolsüz) Emisyon Faktörü (kontrollü) Sökme kg/ton 0,025 0,0125 Yükleme kg/ton 0,01 0,005 Nakliye kg/km-araç 0,7 0,35 Boşaltma kg/ton 0,01 0,005 Depolama kg/ha-gün 5,8 2,9 Kırma kg/ton 0,243 0,0243 Kaynak: 1. Santral sahasından kaynaklanacak toz miktarı A. Bitkisel Toprak Sıyırma Faaliyetlerinden Kaynaklı Toz Hesabı Santral sahasında yapılacak m 3' lük kazı malzemesinin %10 u bitkisel toprak olarak kabul edilmiştir. Bitkisel toprak sıyırma çalışmalarının 6 ay süreceği öngörülerek toz hesaplamaları aşağıdaki gibi hesaplanmıştır. Bitkisel toprak miktarı = m³ = m³ 1,6 ton/m³ = ton Çalışma süreleri = 6 ay, 26 gün/ay, 16 saat/gün Aylık kazı miktarı = ton / 6 ay = ton/ay Günlük kazı miktarı = ton/ay / 26 gün = 4.190,6 ton/gün Saatlik kazı miktarı = 4.190,6 ton/gün / 16 saat = 262 ton/saat i. Sökme işleminden kaynaklanacak toz miktarı: Toz emisyonu (kontrolsüz) = 262 ton/saat x 0,025 kg/ton = 6,55 kg/saat Toz emisyonu (kontrollü) = 262 ton/saat x 0,0125 kg/ton = 3,275 kg/saat ii. Yükleme işleminden kaynaklanacak toz miktarı: Toz emisyonu (kontrolsüz)= 262 ton/saat x 0,01 kg/ton = 2,62 kg/saat Toz emisyonu (kontrollü) = 262 ton/saat x 0,005 kg/ton = 1,31 kg/saat 191

6 iii. Nakliye işleminden kaynaklanacak toz miktarı: Bir kamyonun bir seferde 25 ton taşıma kapasitesine sahip olduğu varsayımı ile günde ortalama (4.190,6 ton/gün)/(25 ton/1sefer) 168 sefer yapılacaktır. Santral alanından sıyrılan bitkisel toprak, santral sahası içerisinde uygun bir alanda geçici olarak depolanacak ve daha sonra proje sahasının peyzaj onarım çalışmalarında tekrar kullanılacaktır. Bitkisel toprağın santral sahasında ortalama 100 m taşındığı varsayılmıştır. Buna göre taşımadan kaynaklanacak toz miktarı; Toz emisyonu (kontrolsüz) = 0,7 kg/km-sefer x 168 sefer/16 saat x 0,1 km=0,74 kg/saat Toz emisyonu (kontrollü) =0,35 kg/km-sefer x 168 sefer/16 saat x 0,1 km=0,37 kg/saat iv. Boşaltma işleminden kaynaklanacak toz miktarı: Toz emisyonu (kontrolsüz) = 262 ton/saat x 0,01 kg/ton = 2,62 kg/saat Toz emisyonu (kontrollü) = 262 ton/saat x 0,005 kg/ton = 1,31 kg/saat v. Depolama Bitkisel toprağın depolanması amacıyla kullanılacak santral alanında kullanılacak olan geçici depolama alanı m 2 (5 ha) dir. Toz emisyonu (kontrolsüz) = 5,8 kg/ha-gün x (1 gün/24 saat) x 5 ha = 1,21 kg/saat Toz emisyonu (kontrollü) = 2,9 kg/ha-gün x (1 gün/24 saat) x 5 ha = 0,6 kg/saat vi. Bitkisel Toprak Sıyırma Faaliyetlerinden Kaynaklı Toplam Toz Emisyonu Miktarı Toplam toz emisyonu (kontrolsüz) = 6,55 kg/saat+2,62 kg/saat+0,74 kg/saat+2,62 kg/saat + 1,21 kg/saat = 13,74 kg/saat Toz emisyonu (kontrollü)= 3,275 kg/saat + 1,31 kg/saat+0,37 kg/saat+1,31 kg/saat + 0,6 kg/saat = 6,865 kg/saat B. Kazı Faaliyetlerinden Kaynaklı Toz Hesabı Santral sahasında yapılacak m 3' lük hafriyatın m³'ü bitkisel toprak olup, bitkisel toprak dışında m 3 'lük kazı; küskülük, yumuşak kayalık, kayalık zeminde yapılacaktır. Bu nedenle hafriyat yoğunluğu 1,8 ton/m 3 alınmıştır. Santral sahasında kazı işlemleri 42 ayda tamamlanacak olup, buna göre; Kazı miktarı = m³ = m³ 1,8 ton/m³ = ton Çalışma süreleri = 42 ay, 26 gün/ay, 16 saat/gün Aylık kazı miktarı = ton / 42 ay = ton/ay Günlük kazı miktarı = ton/ay / 26 gün/ay = ton/gün Saatlik kazı miktarı = ton/gün / 16 saat = 378,8 ton/saat i. Sökme işleminden kaynaklanacak toz miktarı: Toz emisyonu (kontrolsüz) = 378,8 ton/saat x 0,025 kg/ton = 9,47 kg/saat Toz emisyonu (kontrollü) = 378,8 ton/saat x 0,0125 kg/ton = 4,735 kg/saat 192

7 ii. Yükleme işleminden kaynaklanacak toz miktarı: Toz emisyonu (kontrolsüz) = 378,8 ton/saat x 0,01 kg/ton = 3,79 kg/saat Toz emisyonu (kontrollü) = 378,8 ton/saat x 0,005 kg/ton = 1,89 kg/saat iii. Nakliye işleminden kaynaklanacak toz miktarı: Santral sahasında çıkacak kazı fazlaı malzemenin m 3 lük kısmı santral sahasında tekrar dolguda kullanılacaktır. Dolguda kullanılamayacak olan m 3 = ton (5.818 ton/gün=363,6 ton/saat) malzeme ise kazı fazlası malzeme depolama sahasına taşınacaktır. Bir kamyonun bir seferde 25 ton taşıma kapasitesine sahip olduğu varsayımı ile günde ortalama (5.818 ton/gün)/(25 ton/1sefer) 233 sefer/gün yapılacaktır. Santral sahası içerisinde kazı malzemesinin 100 m taşındıktan sonra aracın asfalt yola çıktığı kabul edilerek hesaplamalar aşağıdaki gibi yapılmıştır. Toz Emisyonu (kontrolsüz) =0,7 kg/km-seferx233 sefer/16 saat x 0,1 km=1,02 kg/saat Toz emisyonu (kontrollü) =0,35 kg/km-sefer x 233 sefer/16 saat x 0,1 km=0,5 kg/saat iv. Toplam toz emisyonu miktarı: Santral sahasında oluşacak toplam toz emisyonu miktarı; Toz emisyonu (kontrolsüz)= 9,47 kg/saat + 3,79 kg/saat+1,02 kg/saat = 14,28 kg/saat Toz emisyonu (kontrollü)= 4,735 kg/saat + 1,89 kg/saat+0,5 kg/saat = 7,13 kg/saat 2. Kazı Fazlası Malzeme Depolama Sahasından Kaynaklı Toz Hesabı Kazı fazlası malzeme depolama sahasında depolanacak malzeme miktarı toplam m 3 = ton (5.818 ton/gün=363,6 ton/saat)'dür. i. Nakliye işleminden kaynaklanacak toz miktarı: Santral sahasında çıkacak kazı fazlası malzemenin m 3 lük kısmı santral sahasında tekrar dolguda kullanılacaktır. Dolguda kullanılamayacak olan m 3 = ton (5.818 ton/gün=363,6 ton/saat) malzeme ise kazı fazlası malzeme depolama sahasına taşınacaktır. Bir kamyonun bir seferde 25 ton taşıma kapasitesine sahip olduğu varsayımı ile günde ortalama (5.818 ton/gün)/(25 ton/1sefer) 233 sefer/gün yapılacaktır. Kazı fazlası malzeme depolama sahası içerisinde kazı malzemesinin 100 m taşındığı kabul edilerek hesaplamalar aşağıdaki gibi yapılmıştır. Toz emisyonu (kontrolsüz)= 0,7 kg/km-sefer x 233 sefer/16 saat x 0,1 km=1,02 kg/saat Toz emisyonu (kontrollü)= 0,35 kg/km-sefer x 233 sefer/16 saat x 0,1 km=0,5 kg/saat ii. Boşaltma Toz Emisyonu (kontrolsüz) = 363,6 ton/saat x 0,01 kg/ton = 3,63 kg/saat Toz Emisyonu (kontrollü) = 363,6 ton/saat x 0,005 kg/ton = 1,81kg/saat 193

8 iii. Depolama Toz Emisyonu (kontrolsüz) = 5,8 kg/ha-gün x 1gün/24 saat x18 ha = 4,35 kg/saat Toz Emisyonu (kontrollü) = 2,9 kg/ha-gün x 1gün/24 saat x18 ha = 2,175 kg/saat iv. Toplam toz emisyonu miktarı Kazı fazlası malzeme depolama sahasında oluşacak toplam toz emisyonu miktarı; Toz emisyonu (kontrolsüz)= 1,02 kg/saat + 3,63 kg/saat + 4,35 kg/saat = 9,0 kg/saat Toz Emisyonu (kontrollü) = 0,5 kg/saat + 1,81 kg/saat + 2,175 kg/saat = 4,5 kg/saat 3. Kül/alçıtaşı depolama sahasından kaynaklanacak toz miktarı Kül/alçıtaşı depolama sahasında yapılacak kazı malzemesinin tamamı bitkisel toprak özelliğindedir. Bu nedenle ayrıca bitkisel toprak sıyırma işlemleri yapılmayacaktır. Kül/alçıtaşı sahasında kazı çalışmalarının 1 yılda tamamlanması öngörülmektedir. Hafriyat miktarı = m³ = m³ 1,6 ton/m³ = ton Çalışma süreleri = 12 ay, 26 gün/ay, 16 saat/gün Aylık kazı miktarı = ton / 12 ay = ton/ay Günlük kazı miktarı = ton/ay / 26 gün = 1.205,4 ton/gün Saatlik kazı miktarı = 1.205,4 ton/gün / 16 saat = 75,3 ton/saat i. Sökme işleminden kaynaklanacak toz miktarı: Toz emisyonu (kontrolsüz) = 75,3 ton/saat x 0,025 kg/ton = 1,88 kg/saat Toz Emisyonu (kontrollü) = 75,3 ton/saat x 0,0125 kg/ton = 0,94 kg/saat ii. Yükleme işleminden kaynaklanacak toz miktarı: Toz emisyonu (kontrolsüz) = 75,3 ton/saat x 0,01 kg/ton = 0,75 kg/saat Toz Emisyonu (kontrollü) = 75,3 ton/saat x 0,005 kg/ton = 0,375 kg/saat iii. Nakliye işleminden kaynaklanacak toz miktarı: Kül/alçıtaşı depolama sahasında kazıdan çıkacak malzemenin tamamı sedde dolgusunda tekrar kullanılacaktır. Bu nedenle kazı fazlası malzeme, kül/alçıtaşı depolama sahasında geçici olarak depolanacak ve daha sonra sedde dolgusunda kullanılacaktır. Bu nedenle kazı malzemesinin kül/alçıtaşı depolama sahası içerisinde yaklaşık 100 m taşındığı varsayılarak hesaplamalar aşağıdaki gibi yapılmıştır. Bir kamyonun bir seferde 25 ton taşıma kapasitesine sahip olduğu varsayımı ile günde ortalama (1.205 ton/gün)/(525 ton/1sefer) 48 sefer yapılacaktır. Buna göre taşımadan kaynaklanacak toz miktarı; Toz Emisyonu (kontrolsüz) = 0,7 kg/km-seferx48 sefer/16 saat x 0,1 km=0,21 kg/saat Toz Emisyonu (kontrollü) = 0,35 kg/km-seferx48 sefer/16 saat x 0,1 km=0,105 kg/saat 194

9 iv. Boşaltma işleminden kaynaklanacak toz miktarı: Toz emisyonu (kontrolsüz) = 75,3 ton/saat x 0,01 kg/ton = 0,75 kg/saat Toz Emisyonu (kontrollü) = 75,3 ton/saat x 0,005 kg/ton = 0,375 kg/saat v. Depolama Bitkisel toprağın depolanması amacıyla kullanılacak kül/alçıtaşı depolama alanında kullanılacak olan geçici depolama alanı m 2 (5 ha) dir. Toz emisyonu (kontrolsüz) = 5,8 kg/ha-gün x (1 gün/24 saat) x 5 ha = 1,2 kg/saat Toz Emisyonu (kontrollü) = 2,9 kg/ha-gün x (1 gün/24 saat) x 5 ha = 0,6 kg/saat vi. Toplam toz emisyonu miktarı: Kül/alçıtaşı depolama alanında oluşacak toplam toz emisyonu miktarı; Toz emisyonu (kontrolsüz) = 1,88 kg/saat + 0,75 kg/saat + 0,21 kg/saat + 0,75 kg/saat + 1,2 kg/saat = 4,79 kg/saat Toz emisyonu (kontrollü) = 0,94kg/saat + 0,375 kg/saat + 0,105 kg/saat + 0,375 kg/saat + 0,6 kg/saat = 2,439 kg/saat Tüm emisyon kaynaklarından meydana gelecek toz emisyonları Tablo 81 de açıklanmış olup, hesaplanan saatlik kütlesel debi (kg/saat) değerleri Sanayi Kaynaklı Hava Kirliliğinin Kontrolü Yönetmeliği Ek-2 Tablo 2.1 de verilen Normal işletme şartlarında ve haftalık iş günlerindeki işletme saatleri için verilen kütlesel debi (Baca dışından) değerleri ile karşılaştırıldığında inşaat faaliyetlerinden kaynaklanan saatlik kütlesel debiler yönetmelikte verilen sınır değerleri (1 kg/saat) aştığı görülmüştür tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe giren Sanayi Kaynaklı Hava Kirliliğinin Kontrolü Yönetmeliği Ek-2 Tesislerin Hava Kalitesine Katkı Değerlerinin Hesaplanması ve Hava Kalitesi Ölçümü başlığı altında; Mevcut ve yeni kurulacak tesislerin bacalarından veya baca dışından atmosfere verilen emisyonların saatlik kütlesel debileri, mevcut tesisler için bacalarda ölçülerek, baca dışından atmosfere verilen emisyonlar ile yeni kurulacak tesisler için emisyon faktörleri kullanılarak tespit edilir. Saatlik kütlesel debi (kg/saat) değerleri verilen değerleri aşması halinde, tesis etki alanında emisyonların Hava Kirlenmesi Katkı Değeri (HKKD) mümkünse saatlik, aksi takdirde, günlük, aylık ve yıllık olarak hesaplanır. ibaresi yer almaktadır. Bu nedenle inşaat aşamasındaki toz emisyonlarının HKKD değerinin hesaplanmaması için Hava Kalitesi Modelleme Çalışması Raporu çalışmaları gerçekleştirilmiştir (Bkz. Ek 16). Yapılması planlanan santralin arazi hazırlık aşamasında sürdürülecek faaliyetlerden kaynaklanabilecek toz emisyonunun, emisyon kontrol önlemlerinin alındığı (kontrollü) durum ve alınmadığı (kontrolsüz) durumda yer seviyesinde meydana gelebilecek PM 10 ve çöken toz değerleri hava kalitesi modelleme çalışması ile hesaplanmış olup, Tablo 82 de sunulmuştur. Projenin etki alanı içerisinde bulunan yerleşim yerlerinde inşaat faaliyetleri sonucunda oluşabilecek PM 10 ve çöken toz YSK değerleri ise Tablo 83 te verilmektedir. 195

10 Kontrollü Durum Kontrolsüz Durum HEMA ELEKTRİK ÜRETİM A.Ş. Tablo 82. İnşaat Aşaması İçin Modelleme Sonuçları Parametre Periyot YSK Değerleri (µg/m 3 ) Kontrolsüz Durum Kontrollü Durum PM 10 KVS (445500, ) (445500, ) UVS (445500, ) (445500, ) Çöken Toz* Aylık (maks.) (445750, ) (445750, ) Yıllık (445500, ) (445500, ) * Çöken toz değerleri mg/m 2.gün cinsinden ifade edilir. Tablo 83. İnşaat Aşaması İçin Yerleşim Yerlerinde Elde Edilen YSK Değerleri Sınır Değerler (µg/m 3 ) Parametre Periyot YSK Değerleri (µg/m 3 ) Gömü Amasra Makaracı Kazpınarı Kaman Topderesi Uğurlar Uzunöz Saraylı Bartın Sınır Değerler* (µg/m 3 ) Günlük 2,81 0,94 0,33 7,26 0,34 0,66 0,54 0,38 0,35 0, PM 10 Çöken Toz** Yıllık 1,13 0,40 0,11 2,19 0,18 0,22 0,14 0,16 0,03 0,12 60 Aylık (maks.) 12,14 4,06 1,43 31,36 1,47 2,85 2,33 1,64 1,51 1, Yıllık 4,88 1,73 0,48 9,46 0,78 0,95 0,60 0,69 0,13 0, PM10 Günlük 1,46 0,48 0,18 3,63 0,21 0,34 0,31 0,27 0,27 0, Yıllık 0,58 0,20 0,06 1,10 0,10 0,12 0,10 0,12 0,01 0,9 60 Çöken Toz** Aylık (maks.) 6,31 2,07 0,78 15,68 0,91 1,47 1,34 1,17 1,17 0, Yıllık 2,51 0,86 0,26 4,75 0,43 0,52 0,43 0,52 0,04 3, * Çöken toz değerleri mg/m 2.gün cinsinden ifade edilir. Tablo 83 e göre, inşaat aşamasında, toz emisyonu kontrol tedbirlerinin alınmadığı kontrolsüz durum senaryosunda meydana gelebilecek maksimum PM 10 ve çöken toz YSK değerleri SKHKKY de belirtilen sınır değerlerin üzerindedir. Fakat Ek 16 da sunulan Hava Kalitesi Modelleme Çalışması Raporu nda sunulan dağılım haritalarından görüleceği üzere, inşaat aşamasında meydana gelebilecek YSK lar inşaat çalışmalarının yapıldığı alanlar ile sınırlı kalıp, yaygın bir dağılım göstermemektedir. Bu nedenle, inşaat aşaması faaliyetlerinden kaynaklanacak PM 10 ve çöken toz YSK değerlerinin hassas alıcılarda ve yörede olumsuz bir etki yaratmayacağı öngörülmektedir. Toz emisyon kontrol tedbirlerinin (savurma yapmadan doldurma, boşaltma, arazöz toz önleyici sulama, vb.) alındığı kontrollü durum senaryosu için yapılan modelleme çalışması sonuçlarına göre, yer seviyesinde hesaplanan en yüksek PM 10 ve çöken toz değerleri, ilgili sınır değerleri sağlamaktadır (Bkz. Tablo 82). Kontrollü durum senaryosu için elde edilen PM 10 ve çöken toz dağılım haritaları Ek 16 da sunulan Hava Kalitesi Modelleme Çalışması Raporu nda sunulmaktadır. Tablo 83 te sunulduğu gibi, yerleşim yerlerinde modelleme çalışması ile hesaplanan YSK değerleri ilgili sınır değerlerin oldukça altında olduğundan, inşaat çalışmalarından kaynaklanabilecek toz emisyonlarının yörede olumsuz bir etki yaratmaması beklenmektedir. 196

11 Faaliyet sahibi, tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe giren Sanayi Kaynaklı Hava Kirliliğinin Kontrolü Yönetmeliği, tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe giren Hava Kalitesi Değerlendirme ve Yönetimi Yönetmeliği ve tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe giren Hava Kalitesi Değerlendirme ve Yönetimi Yönetmeliği nde Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik te hükümlerini yerine getireceğini ve adı geçen Yönetmeliklerde yer alan sınır değerlere uyacağını beyan ve taahhüt etmektedir. V.1.6. Kalker ocaklarının açılması ve kırma-eleme tesisinin kurulması durumunda, tesisin kapasitesi, teknolojisi, çalışma süreleri (gün-ay-yıl) Proje kapsamında BGD ünitesi için gerekli olacak kalker, piyasadan hazır olarak satın alınacak olup, karayolu ile santral sahasına getirilecektir. Bu kapsamda herhangi bir kalker ocağı işletmeciliği yapılmayacağından kırma-eleme tesisi de planlanan proje kapsamında yer almamaktadır. V.1.7. Proje kapsamındaki ulaşım altyapı planı, bu altyapının inşası ile ilgili işlemler; kullanılacak malzemeler, kimyasal maddeler, araçlar, makineler, altyapının inşası sırasında kırma, öğütme, taşıma, depolama gibi toz yayıcı mekanik işlemler Proje sahasına ulaşım için D010 karayolu kullanılacaktır. Proje ünitelerine ulaşım ise yapılacak servis yollarından sağlanacaktır. Yapılacak servis yolları inşasında takribi olarak 1 adet ekskavatör, 2 adet kamyon, 1 adet yükleyici, 1 adet arazöz, 1 adet dozer ve 1 adet silindir kullanılacaktır. Proje kapsamında yapılacak olan yeni servis yolları ile mevcut stabilize yolların iyileştirmesinde güzergah üzerine sadece stabilize malzemenin serilmesi ve silindirle düzeltilmesi işlemleri yapılacaktır. Bu işlemler sırasında toz çıkışının önlenmesi için nemlendirme çalışmaları yapılacaktır. Kül/alçıtaşı depolama sahasından ve kazı fazlası malzeme depolama sahasından, proje sahasına ulaşım için mevcut köy yolları kullanılacaktır. Proje kapsamında yapılacak yolların kazı işlerinde ekskavatörler kullanılacak olup, işlemler, yamaçlardan aşağıya toprak kaydırmayacak şekilde gerçekleştirilecektir. Orman yollarının kullanılması durumunda bakım ve onarım işlemleri de yapılacaktır. V.1.8. Proje kapsamındaki elektrifikasyon planı, bu planın uygulanması için yapılacak işlemler ve kullanılacak malzemeler Proje nin elektrifikasyon planı ve bu planın uygulaması için yapılacak işlemler, detay mühendislik çalışmaları sonucunda belirlenecektir. V.1.9. Arazinin hazırlanmasından başlayarak ünitelerin faaliyete açılmasına dek yapılacak işlerde kullanılacak yakıtların türleri, tüketim miktarları, bunlardan oluşacak emisyonlar Proje kapsamında tesis edilecek olan şantiye sahasında elektrik enerjisinden faydalanılacak olup, ısınma amaçlı herhangi bir yakıt kullanımı söz konusu olmayacaktır. Arazinin hazırlanmasından başlayarak ünitelerin açılmasına kadar inşaat aşamasında iş makinelerinde akaryakıt kullanımından kaynaklı gaz emisyonları oluşumu söz konusu olacaktır. İş makinelerinde yakıt olarak dizel yakıt kullanımından kaynaklı NO x, CO ve SO x emisyonları meydana gelecektir. Oluşacak bu emisyonların yönetmelik sınır değerlerini aşmaması için gerekli tüm önlemler alınacak, araçların bakımları periyodik olarak yapılacaktır. 197

12 İnşaat aşamasında iş makinelerinden kaynaklanan emisyonun kontrol edilmesi için yeni ve bakımlı araçlar kullanılacak, ayrıca tarih ve sayılı Resmi Gazete'de yayımlanan Egzoz Gazı Emisyonu Kontrolü İle Benzin ve Motorin Kalitesi Yönetmeliği hükümlerine uyulacaktır. Projenin inşaat aşamasında kullanılacak ekipman listesi Tablo 84 te verilmiştir. Tablo 84. İnşaat Aşamasında Kullanılması Öngörülen Ekipman Listesi Makine Cinsi Adet Motor Gücü (Kw) Ekskavatör 5 88 Dozer 2 95 Silindir Greyder Kamyon Arazöz Vinç Yükleyici Kompressör 2 29 Transmikser 4 60 Jeneratör Kaynak: Proje kapsamında araçlarda kullanılacak motorinin fiziksel ve kimyasal özellikleri Tablo 85 te verilmiştir. Tablo 85. Kullanılacak Motorinin Fiziksel ve Kimyasal Özellikleri Birim Değer Test Methodu Fiziksel durum - Sıvı - Renk - Sarı - Yoğunluk 15 0 C Kg/M TS 1013 EN ISO 3675 TS EN ISO Alevlenme noktası 0 C 55 min TS EN ISO 2719 Kinematik Visk (40 0 C de) cst 2,0-4,5 TS 1451 EN ISO 3104 Kükürt % ağ 0,001 max TS EN ISO Polisiklik Aromatik Hid. % ağ 8 max TS EN Kaynak: Ağır iş makineleri için EPA (Environmental Protection Agency) tarafından verilen emisyon faktörleri Tablo 86 da verilmiştir. Tablo 86. Hesaplamalarda Kullanılan Emisyon Faktörleri (560 kw'a Kadar Motorlar Için Tier 4 Emisyon Standartları-EPA) Motor Gücü Yıl CO (g/kwh) HC (g/kwh) NO x (g/kwh) PM (g/kwh) 56 kw < 130 (75 hp < 175) 130 kw 560 (175 hp 750) 2012 ve Üstü 5,0 0,19 0,40 0, ve Üstü 3,5 0,19 0,40 0,02 Tablo 86'da verilen emisyon faktörleri kullanılarak Tablo 84'te verilen makineekipman ve toplam güç düzeylerine göre inşaat aşamasında meydana gelecek gaz emisyonları hesaplanmıştır (Bkz. Tablo 87 ve Tablo 88). 198

13 Tablo 87. İş Makinelerinden Kaynaklanması Beklenilen Kirletici Değerler Kirletici Araçlar ve İş Makineleri Beklenilen Kirletici Değer (kg/saat) Ekskavatör (5 adet) Greyder (2 adet) Kamyon (20 adet) Arazöz (2 adet) Dozer (2 adet) Silindir (2 adet) Transmikser (4 adet) Vinç (3 adet) Yükleyici (3 adet) Kompressör (2 adet) Jeneratör (1 adet) PM 0,02 g/kwh x 88 Kw x 5 adet x kg/1000 g 0,0088 NO x 0,04 g/kwh x 88 Kw x 5 adet x kg/1000 g 0,0176 CO 5 g/kwh x 88 Kw x 5 adet x kg/1000 g 2,2 HC 0,19 g/kwh x 88 Kw x 5 adet kg/1000 g 0,0836 PM 0,02 g/kwh x 147 Kw x 2 adet x kg/1000 g 0,00588 NO x 0,04 g/kwh x 147 Kw x 2 adet x kg/1000 g 0,01176 CO 3,5 g/kwh x 147 Kw x 2 adet x kg/1000 g 1,029 HC 0,19 g/kwh x 147 Kw x 2 adet kg/1000 g 0,05586 PM 0,02 g/kwh x 210 Kw x 20 adet x kg/1000 g 0,084 NO x 0,04 g/kwh x 210 Kw x 20 adet x kg/1000 g 0,168 CO 3,5 g/kwh x 210 Kw x 20 adet x kg/1000 g 14,7 HC 0,19 g/kwh x 210 Kw x 20 adet kg/1000 g 0,798 PM 0,02 g/kwh x 161 Kw x 2 adet x kg/1000 g 0,00644 NO x 0,04 g/kwh x 161 Kw x 2 adet x kg/1000 g 0,01288 CO 3,5 g/kwh x 161 Kw x 2 adet x kg/1000 g 1,127 HC 0,19 g/kwh x 161 Kw x 2 adet kg/1000 g 0,06118 PM 0,02 g/kwh x 95 Kw x 2 adet x kg/1000 g 0,0038 NO x 0,04 g/kwh x 95 Kw x 2 adet x kg/1000 g 0,0076 CO 5 g/kwh x 95 Kw x 2 adet x kg/1000 g 0,95 HC 0,19 g/kwh x 95 Kw x 2 adet kg/1000 g 0,0361 PM 0,02 g/kwh x 110 Kw x 2 adet x kg/1000 g 0,0044 NO x 0,04 g/kwh x 110 Kw x 2 adet x kg/1000 g 0,0088 CO 5 g/kwh x 110 Kw x 2 adet x kg/1000 g 1,1 HC 0,19 g/kwh x 110 Kw x 2 adet kg/1000 g 0,0418 PM 0,02 g/kwh x 60 Kw x 4 adet x kg/1000 g 0,0048 NO x 0,04 g/kwh x 60 Kw x 4 adet x kg/1000 g 0,0096 CO 3,5 g/kwh x 60 Kw x 4 adet x kg/1000 g 0,84 HC 0,19 g/kwh x 60 Kw x 4 adet kg/1000 g 0,0456 PM 0,02 g/kwh x 147 Kw x 3 adet x kg/1000 g 0,00882 NO x 0,04 g/kwh x 147 Kw x 3 adet x kg/1000 g 0,01764 CO 3,5 g/kwh x 147 Kw x 3 adet x kg/1000 g 1,5435 HC 0,19 g/kwh x 147 Kw x 3 adet kg/1000 g 0,08379 PM 0,02 g/kwh x 110 Kw x 3 adet x kg/1000 g 0,0066 NO x 0,04 g/kwh x 110 Kw x 3 adet x kg/1000 g 0,0132 CO 3,5 g/kwh x 110 Kw x 3 adet x kg/1000 g 1,155 HC 0,19 g/kwh x 110 Kw x 3 adet kg/1000 g 0,0627 PM 0,02 g/kwh x 29 Kw x 2 adet x kg/1000 g 0,00116 NO x 0,04 g/kwh x 29 Kw x 2 adet x kg/1000 g 0,00232 CO 3,5 g/kwh x 29 Kw x 2 adet x kg/1000 g 0,203 HC 0,19 g/kwh x 29 Kw x 2 adet kg/1000 g 0,01102 PM 0,02 g/kwh x 175 Kw x 1 adet x kg/1000 g 0,0035 NO x 0,04 g/kwh x 175 Kw x 1 adet x kg/1000 g 0,007 CO 3,5 g/kwh x 175 Kw x 1 adet x kg/1000 g 0,6125 HC 0,19 g/kwh x 175 Kw x 1adet kg/1000 g 0,

14 Tablo 88. İnşaat Aşamasında Oluşacak Toplam Kütlesel Debi Toplam Kütlesel Debi Kirletici Yönetmelik Sınır Değeri* (kg/saat) Değerlendirme PM 0, Sınır Değerlerin Altında NO x 0, Sınır Değerlerin Altında CO 25,46 50 Sınır Değerlerin Altında HC 1, Sınır Değerlerin Altında Hesaplanan saatlik kütlesel debi (kg/saat) değeri SKHKKY Ek-2 Tablo 2.1 de verilen normal işletme şartlarında ve haftalık iş günlerindeki işletme saatleri için verilen kütlesel debi (kg/saat) (Baca dışındaki yerler) değerleri ile karşılaştırıldığında emisyon kütlesel debilerinin yönetmelikte verilen sınır değerlerin altında kaldığı görülmüştür (Bkz. Tablo 89). Bu nedenle hava kalitesine katkı değerleri hesaplanmamıştır. Tablo 89. Hava Kirlenmesine Katkı Değerinin Hesaplanması İçin Sınır Değerler Emisyonlar Bacadan (Egzozdan) Toz 10 Karbon Monoksit (CO) 500 Kükürt Dioksit (SO 2) 60 Azot Dioksit [NO x (NO 2 Cinsinden)] 40 Toplam Uçucu Organik Bileşikler 30 Arazinin hazırlanması, inşaat ve işletme dönemlerinde; tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe giren SKHKKY ve tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe giren "Hava Kalitesi Değerlendirme ve Yönetimi Yönetmeliği" hükümlerine uyulacaktır. Proje kapsamında kullanılacak olan iş makinelerinden kaynaklı emisyonların yönetmelik sınır değerleri aşmaması için gerekli tüm önlemler alınacaktır. İnşaat aşamasında iş makinelerinden kaynaklanan emisyonun kontrol edilmesi için yeni ve bakımlı araçlar kullanılacak, ayrıca tarih ve sayılı Resmi Gazete yayınlanan Egzoz Gazı Emisyonu Kontrolü Yönetmeliği ile Benzin ve Motorin Kalitesi Yönetmeliği hükümlerine uyulacaktır. V Proje kapsamındaki su temin sistemi planı, bu sistemin inşası ile ilgili işlemler, bu işlemlerde kullanılacak malzemeler; suyun temin edileceği kaynak ve kullanılacak su miktarları, içme ve kullanma suyu ve diğer kullanım amaçlarına göre miktarları, Arazinin hazırlanmasından başlayarak ünitelerin açılmasına dek yerine getirilecek işlemler sonucu oluşacak atık suların cins ve miktarları, deşarj edileceği ortamlar Projenin inşaat aşamasında personelin içme ve kullanımı ile toz bastırma gibi amaçlarla suya ihtiyaç duyulacaktır. İçme suyu kişi için günlük içme suyu ihtiyacı ise yaklaşık 5 m 3 tür. İnşaat aşamasında çalışacak personelin içme suyu ihtiyacı damacanalarla ve/veya tankerlerle karşılanacaktır. 200

15 İnşaat aşamasındaki içme ve kullanma suyu, T.C. Sağlık Bakanlığı nın tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe giren İnsani Tüketim Amaçlı Sular Hakkında Yönetmelik ve tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe giren İnsani Tüketim Amaçlı Sular Hakkında Yönetmelikte Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik hükümlerine uyularak temin edilecektir. Söz konusu yönetmelikte belirtilen periyotlarda denetim ve izlemeler yapılacak, sular, Bartın İl Halk Sağlığı Müdürlüğü nce verilen Tankerlerle Su Taşıma İzin Belgesi bulunan firmalar vasıtasıyla taşınacaktır. Kullanma suyu İnşaat aşamasında kişi çalışacak olup, kişi başına su tüketiminin 150 L/gün 18 olacağı varsayılır ise personelin su ihtiyacı 375 m 3 /gün olacaktır. Personelin kullanma suyu ihtiyacı tankerlerle karşılanacaktır. Toz bastırma Proje kapsamında toz bastırma işlemi için de su kullanımı olacaktır. Bu miktar yaklaşık olarak 30 m 3 /gün olarak hesaplanmıştır (15 tonluk 2 adet arazöz sulama yapacaktır). Netice itibariyle; projenin inşaat aşamasında kullanılması planlanan toplam su miktarı 410 m 3 /gün olacaktır. Atıksuların arıtılması Projenin inşaat aşamasında çalışacak personelden kaynaklı evsel nitelikli atıksular, tesis edilecek olan paket atıksu arıtma tesisinde arıtılacaktır. Atıksu arıtma tesisi için tarih ve 2014/07 sayılı Atıksu Arıtma/Derin Deniz Deşarjı Proje Onayı genelgesi kapsamında gerekli iş ve işlemler yapılacaktır. Paket atıksu arıtma tesisinde arıtılan sular, denize deşarj edilecektir. Atıksu arıtma tesisinden yapılacak deşarj SKKY Tablo 21.1 ve Tablo 23 te belirtilen kriterlere uygun olacak ve atıksu arıtma tesisi çıkış sularının deşarjı için tarihli ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanan Çevre Kanununca Alınması Gereken İzin ve Lisanslar Hakkında Yönetmelik uyarınca alıcı ortama yapılacak deşarj konulu Çevre İzni Bartın Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü nden alınacaktır. V Soğutma suyu isale hattı için zemin emniyetinin sağlanması için yapılacak işlemler (taşıma gücü, emniyet gerilmesi, oturma hesapları) Soğutma suyu sistemi Proje kapsamında santralde kullanılacak soğutma suyunun denizden alınarak tekrar denize verilmesi planlanmaktadır. Deniz dibinde gömülü olarak bulunacak olan soğutma suyu sistemi ve inşaat tekniğine dair detaylı bilgiler Ek 12 de sunulan ve Ö. Evren VAROL ile Prof. Dr. Sedat KABDAŞLI tarafından hazırlanan Soğutma Suyu Deniz Deşarj Sistemi Seyrelme Hesapları Raporu nda verilmiştir. Soğutma suyu sisteminin genel yerleşimi Şekil 80 de sunulmuştur. 18 Prof. Dr. Dinçer TOPAÇIK ve Prof Dr. Veysel EROĞLU; Su Temini ve Atıksu Uzaklaştırması Uygulamaları İTÜ,

16 Kaynak: Soğutma Suyu Deniz Deşarj Sistemi Seyrelme Hesapları Raporu, Şekil 80. Soğutma Suyu Sistemi İçin Öngörülen Genel Yerleşim Planı Yapımı planlanan Hema Dolgu Alanı ve Rıhtım Projesi 19 içerisinde, birinci ve ikinci etap rıhtımları arasında kalan bölgede, yaklaşık 18 m su derinliği bulunan bir noktaya yerleştirilecek sualma ağzından deniz suyu alınması, alınan bu suyun filtrasyon ünitelerini takiben pompalar ile kondenserlere basılması planlanmaktadır. Pompa binasından sonra kondenserlere su taşıyan 2 adet hat mm çaplı borudan oluşacaktır. Kondenser çıkışında ısınmış olan suyun deniz deşarjına taşınması için, yükleme odasına kadar 2 adet mm çaplı boru olacaktır. Yükleme odası sonrasında ise 4 adet mm dış çaplı HDPE borular ile deniz deşarjının yapılması planlanmaktadır. İçerisine herhangi bir kirletici madde karışmayan, soğutma amacıyla denizden alınıp, sadece sıcaklığı artmış olarak denize geri verilen soğutma suyu deşarjları için SKKY Tablo 23 ün sıcaklık kriteri temel tasarım parametrelerini ortaya koymaktadır. Buna göre, tasarlanan sistemin Haziran ile Eylül ayları arasındaki yaz döneminde, deşarj edildikten sonra uğrayacağı ilk seyrelme sonucunda (yakın alan karışımı) ortam sıcaklığını 1 C dan daha fazla değiştirmemesi gerekmektedir. Diğer aylarda ise bu değerin 2 C olmasına müsaade edilmektedir. Özel bir durum olarak, soğutma amacıyla kullanılan deniz suyunun doğal sıcaklığının 28 C dan daha sıcak olduğu durumlarda deşarj edilen sularda 35 C maksimum sıcaklık limiti aranmamakta ve deşarj sonrasında ortam sıcaklığında 3 C ye kadar değişimlere yol açmasına müsaade edilmektedir. Proje bölgesi Karadeniz de yer aldığından genellikle yaz aylarında bile deniz suyu sıcaklıkları 28 C'nin üzerine çıkmamaktadır. Bu nedenle SKKY Tablo 23 te belirtilen özel durumun uygulanması gerekeceği koşulların görülmesi nadiren oluşabilecektir. Hema termik santral projesi kapsamında kullanılacak olan sualma noktasının, planlanan Hema Dolgu Alanı ve Rıhtım Projesi içerisinde olması planlanmaktadır. 19 Hema Dolgu Alanı ve Rıhtım Projesi, Yatırımcı firmanın bağlı olduğu holding bünyesindeki bir başka iştiraki tarafından aynı bölgede planlanmaktadır. 202

17 Tesisin yer aldığı Karadeniz gibi yüksek enerjili bir dalga iklimine sahip denizde, sualma sisteminin dalga etkisine açık bir konumda olması yapısal stabilite açısından sıkıntılar doğurduğundan yakın bögede yer alan dalgakıranın koruduğu, daha sakin bir bölgeden su almak, sualma yapısının korunması açısından büyük avantaj sağlamaktadır. Ancak bu gibi liman basenleri içerisindeki su kütlesi sakin ve durgun olduğu için bu bölgelerde, özellikle yaz aylarında deniz suyu sıcaklıklarının da yükselme eğiliminde olduğu bilinmektedir. Ayrıca sualma ağzının yerleştirileceği liman, aynı zamanda bir koy içerisinde konumlandığından, bölgedeki akıntıların bu tür koylarda izlediği hareketler nedeniyle deşarj edilen sıcak su bulutunun sualma bölgesine doğru taşınması ve koy içerisinde birikim yaparak sisteme alınan suyun sıcaklığının artması riski bulunmaktadır. Bunun engellenmesi amacıyla, deşarj sistemi tasarımı, yönetmeliklerin gerektirdiği en yüksek 1 C sıcaklık artışının daha altında kalacak ve deşarj edilen sıcak su bulutunun akıntılarla koy içine ve sualma bölgesine ulaşmamasını sağlayacak bir mesafede olacak şekilde tasarlanmıştır. Deşarj bölgesinin belirlenmesi için yapılan detaylı analizlerin ve hesaplamaların sonucunda, difüzörlerin kıyıdan yaklaşık m uzaklıkta, 21 m su derinliğinden başlayarak 23 m su derinliğine kadar toplamda yaklaşık 500 m uzunluğunda bir hatta yerleştirilerek deşarjın bu bölgeden yapılması sonucuna varılmıştır. Yapılan hidrolik hesaplamalar sonucunda, deşarj edilecek olan soğutma suyunun 4 ayrı boru hattı ile taşınmasının uygun olduğu belirlendiğinden, her bir boru hattının ucunda birer difüzör olacak şekilde, toplam 4 adet difüzör olması gerekecektir. Bu bağlamda, her bir difüzörün uzunluğu 125 m olacaktır. Difüzör deliklerinin etkin bir seyrelme sağlayabilmeleri, bununla birlikte hidrolik açıdan sistemde aşırı yük kaybına yol açmamaları için deliklerden çıkan jet hızlarının 3 m/s civarında olması hedeflenmiştir. Bu kriterler göz önüne alınarak yapılan hidrolik hesaplamalarda, difüzörlerde kullanılabilecek olan farklı delik çapı alternatifleri belirlenmiştir. Difüzörlerdeki delik çapları küçüldükçe sağlayacakları seyrelmeler artmakta ancak sisteme getirecekleri hidrolik yük de artmaktadır. Bu nedenle difüzör delik çaplarının seçiminde hidrolik yük ve seyrelme performası açısından bir optimizasyon yapılması gerekmektedir. Delik çaplarının seçiminde delikler arasında girişim olmamasının sağlanmasına da dikkat edilmiştir. Yüzeye kadar yükselen atıksu deşarjlarında, deliklerden çıkan sıcak su jetleri arasında girişim olmaması için, delikler arasındaki mesafenin en az su derinliğinin üçte biri kadar olması gerekmektedir. Deşarj derinliğinin 21 ile 23 m arasında olduğu düşünüldüğünde, delikler arasındaki mesafenin de 7 ile 7,6 m arasında olması gerektiği görülmektedir. Bu durumda, yapılan alternatifli çalışmalar neticesinde difüzörlerde 60 cm çaplı deliklerin kullanılması uygundur. Soğutma suyu sisteminin inşaat tekniği Planlanan proje kapsamında sualma ve deşarj yapıları deniz dibine gömülü olarak bulunacaktır. Bu durumda deniz ortamında detaylı bir dip tarama işlemi yapılmayacak olup, inşaat faaliyetleri için deniz tabanında belirli (sınırlı) bir güzergah ve dar alanda işlemler yapılacaktır. Denizden büyük miktarda bir sediman taraması ve/veya uzaklaştırılması söz konusu olmayacaktır. Planlanan santralde kullanılacak olan soğutma suyu sistemi inşaatında ihtiyaç duyulacak ancak kapsamlı olmayacak dip taraması (kanal kazımı) işlemi sırasında oluşacak malzeme, sualma ve deşarj hattı boru sisteminin üzerinin kapatılması için tekrar kullanılacaktır. 203

18 Sualma yapısı, kıyı kenar çizgisinin karada kalan kısmında inşa edilecek olup, denizde sadece bu yapıya yeterli su gelmesini sağlayacak sınırlı bir mesafede kanal kazısı söz konusu olacaktır. Soğutma suyu alma yapısının inşaası sırasında oluşabilecek etkiler arasında; kazı çalışması sırasında oluşabilecek gürültü, deniz suyunda geçici süre de olsa bulanıklık, denizdeki araç trafiğinin artışı ve deniz canlıları üzerine etkileri sayılabilir. Bu faaliyetlerden kaynaklanacak olumsuzlukları minimum seviyeye indirgemek için denizdeki inşaat faaliyetlerinde patlayıcı madde kullanılmayacaktır. Deniz tabanındaki boru hatları, zemin özelliklerine bağlı olarak, deniz tabanında bir hendek kazılarak ve hendeğe gömülmek suretiyle dalga ve akıntı etkilerine karşı korunmaya alınacaktır. Bahsi geçen hendeğin derinliği yaklaşık 4 m, genişliği ise hendek tabanında yaklaşık 20 m, hendek üstünde ise yaklaşık 35 m olacak şekilde tasarlanmıştır. Deniz tabanında zeminin kazıya müsaade etmeyeceği bölgelerde ise, boru hatları doğal zemin üzerine yerleştirilerek, üzerlerine uygun şekilde tasarlanmış anroşman dolgu ve gabyon veya beton bloklardan oluşan bir koruma tabakası ile dalga ve akıntı etkilerine karşı korumaya alınacaktır. Deniz deşarjı cazibe ile yapılacak olup, herhangi bir pompaj gerekmeyecektir (Bkz. Ek 12). V Arazinin hazırlanmasından ünitelerin faaliyete açılmasına dek sürdürülecek işler sonucu meydana gelecek katı atıkların cins ve miktarları, bu atıkların nerelere taşınacakları veya hangi amaçlar için kullanılacakları, hafriyat depo sahalarının kapasitesi, atıkların geçici depolanacağı alanların vaziyet planında gösterilmesi ve geçici depolama alanlarının özelliklerinin verilmesi (atıkların niteliği, ömürleri konusunda detaylı bilgi verilmesi, ÇED Yönetmeliği kapsamında alınan izinlerin rapor ekinde yer alması) Projenin inşaat aşamasında oluşması beklenen katı atıklar; İnşaat ve kazı atıkları, Evsel nitelikli katı atıklar, Atık yağlar, Bitkisel atık yağlar, Tehlikeli atıklar, Atık pil ve akümülatör, Ömrünü tamamlamış lastikler, Tıbbi atıklar. İnşaat ve kazı atıkları Proje sahasında ünitelerin yerleşeceği alanlarda kazı çalışması yapılacaktır. Kazı çalışmalarında öncelikle bitkisel toprak yüzeyden sıyrılarak, tekniğine uygun olarak depolanacak ve inşaat çalışmalarının bitiminde peyzaj çalışmalarında tekrar kullanılmak üzere değerlendirilecektir. Bitkisel toprak dışında sahada oluşacak kazı fazlası malzemenin bir kısmı tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe giren Hafriyat Toprağı İnşaat ve Yıkıntı Atıklarının Kontrolü Yönetmeliği ne göre bertaraf edilirken, kalan kısmı da proje sahasında dolgu işlerinde kullanılacaktır. Kazı fazlası malzeme depolama sahası, kazı ve dolgu miktarları ile ilgili detaylı bilgiler Bölüm V.1.1 de sunulmuştur. 204

19 Kazı fazlası malzeme dışında faaliyet sahasında parça demir, sac vb. inşaat atıkları da oluşacaktır. Bu atıklardan, demir, çelik, metal plaka vb. geri kazanımı mümkün olan malzemeler, diğer atıklardan ayrı olarak biriktirilecek ve çevre lisanslı geri kazanım tesislerine verilerek geri kazanımı sağlanacaktır. Evsel nitelikli katı atıklar İnşaat faaliyetlerinde kişinin çalışması planlanmaktadır. Buna göre oluşacak evsel nitelikli katı atık miktarı kg/gün (2.500 kişi x 1,14 20 kg/kişi/gün) olacaktır. Evsel nitelikli katı atıklar, civar belediyeler ile anlaşma yapılmak suretiyle bertaraf edilecektir. Civar belediyeler ile anlaşma sağlanamaz ise, söz konusu atıklar, proje sahası içerisinde uygun alanlara yerleştirilecek olan çöp konteynerlerinde biriktirilecek ve en yakın il/ilçede yer alan çöp toplama alanına götürülecektir. Evsel nitelikli katı atıkların toplanması ve biriktirilmesi, tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe giren Katı Atıkların Kontrolü Yönetmeliği hükümleri uyarınca gerçekleştirilecektir. İnşaat aşamasında kullanılacak olan paket atıksu arıtma tesisinden kaynaklı arıtma çamuru oluşacaktır. İnşaat aşamasında kişinin çalıştığı ve arıtma tesisinde kişi başına günde yaklaşık 0,15-0,20 kg çamur (Sanin F. D., 2007) üretildiği dikkate alındığında oluşacak arıtma çamuru miktarı kg/gün olarak hesaplanmaktadır. Atıksu arıtma tesisinden kaynaklanacak arıtma çamurlarının analizleri yapıldıktan sonra bertaraf edilmesi sağlanacaktır. Bu kapsamında tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe giren Atıkların Düzenli Depolanmasına Dair Yönetmelik kapsamında analizleri yapılan arıtma çamurlarının tehlikesiz atık çıkması durumunda düzenli depolama sahasına, tehlikeli atık çıkması durumunda ise tehlikeli atık bertaraf tesislerine gönderilecektir. Atık yağlar Projenin inşaat aşamasında iş makinelerinin bakım ve onarımlarından kaynaklı atık yağ meydana gelecektir. Bu atık yağlar, tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe giren Atık Yağların Kontrolü Yönetmeliği Ek-1 de verilen parametrelere göre analizleri yaptırılarak kategorilerine göre ayrı ayrı sızdırmasız tanklarda toplanacaktır. Atık yağ depolama tankları kırmızı renkli olacak ve üzerinde ATIK YAĞ ibaresi bulunacaktır. İnşaat aşamasında araç bakımlarının proje sahasında yapılması gerekirse saha içerisinde altı sızdırmasız ve sundurma yapı ile çevrilmiş alanlarda yapılması sağlanacak ve oluşacak atık yağlar, atık yağ taşıma lisansı olan taşıyıcı firmalar tarafından tesisten özel araçlarla alınarak çevre lisanslı bertaraf tesislerine verilecektir. İnşaat aşamasında; tarih ve sayılı (değişiklik, tarih ve sayılı Resmi Gazete) Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe giren Atık Yağların Kontrolü Yönetmeliği hükümlerine uyulacaktır. Bitkisel atık yağlar Projenin inşaat aşamasında çalışacak olan personelin yemekleri, yemek firmalarından hazır olarak ya da proje sahasında pişirilerek temin edilecektir. Yemeklerin proje sahasında pişirilmesi durumunda bitkisel atık yağ oluşumu söz konusu olacaktır. 20 TUİK, 2012 Bülten 205

20 İnşaat aşamasında oluşması muhtemel bitkisel atık yağlar, sızdırmaz, iç ve dış yüzeyleri korozyona dayanıklı bidonlarda toplanacaktır. Söz konusu atık yağların, çevre izin ve lisanslı bitkisel atık yağ geri kazanım tesislerine verilerek geri kazanımı sağlanacaktır. Bitkisel atık yağların toplanması ve geri kazanımı konusunda; tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak (değişiklik tarih ve sayılı Resmi Gazete) yürürlüğe giren Bitkisel Atık Yağların Kontrolü Yönetmeliği hükümlerine uyulacaktır. Tehlikeli atıklar İnşaat aşamasında atölyede yapılacak bakım faaliyetlerinden kaynaklı atık yağ ile kirlenmiş bez ve üstübü atıkları, flüoresan lambalar, su yumuşatma ünitesinde kullanılacak kimyasallarının atık bidonları gibi tehlikeli atıkların meydana gelmesi söz konusudur. Meydana gelecek tehlikeli atıklar, inşaat aşamasında tehlikeli atıkların geçici depolanması için ayrılmış alanda toplanacak ve taşıma lisansı olan taşıyıcı firmalar tarafından tesisten özel araçlarla alınarak çevre lisanslı bertaraf tesislerine verilecektir. Tehlikeli atıkların bertarafı konusunda tarih ve sayılı (değişiklik, tarih ve sayılı Resmi Gazete) Resmi Gazete'de yayımlanarak yürürlüğe giren "Tehlikeli Atıkların Kontrolü Yönetmeliği hükümlerine uyulacaktır. Atık pil ve akümülatörler Proje nin hazırlık ve inşaat aşamalarında çalışacak araçların bakım, onarım ve temizlik işlemleri proje sahasında yapılmayacaktır. Ancak araçların bakımlarının proje sahasında yapılmasının zorunlu olduğu durumlarda, iş makinelerinin akü değişim işlemleri sonucunda ortaya çıkan atık aküler, akü değişimi yapan yetkili firmalara verilerek dolusu ile değiştirilecektir. İnşaat aşamasında meydana gelecek atık piller, proje sahasında uygun alanlara koyulan atık pil kumbaralarında "Atık Pil ve Akümülatörlerin Kontrolü Yönetmeliği"nin 13. maddesinde belirtilen hususlar dikkate alınarak toplanacak ve belirli aralıklarla çevre lisansı almış Atık Pil Geri Kazanım tesislerine gönderilecektir. Atık pillerin ve akülerin toplanmasında ve bertarafında tarih ve sayılı Resmi Gazete de (değişiklik, tarih ve sayılı Resmi Gazete) yayımlanarak yürürlüğe giren Atık Pil ve Akümülatörlerin Kontrolü Yönetmeliği hükümlerine uyulacaktır. Ömrünü tamamlamış lastikler İnşaat aşamasında meydana gelmesi muhtemel ömrünü tamamlamış lastik atıkları, tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak (değişiklik, tarih ve sayılı Resmi Gazete) yürürlüğe giren Ömrünü Tamamlamış Lastiklerin Kontrolü Yönetmeliği gereğince, taşıma lisansı almış araçlar vasıtasıyla çevre izin ve lisanslı geri kazanım tesislerine gönderilmesi sağlanacaktır. Tıbbi atıklar İnşaat aşamasında çalışacak personelin acil durumlarda ilk yardım ve acil tedavi gibi sağlık hizmetlerinin verilmesi amacıyla revir ünitesi kurulacak ve revirde bir hekim çalıştırılacaktır. Proje kapsamında revir ünitesinden kaynaklı; yara bandı, enjeksiyon, sargı bezi, pansuman ekipmanları, vb. tıbbi atıklar meydana gelecektir. 206

21 İnşaat aşamasında kurulacak revir ünitesinden kaynaklı oluşacak tıbbi atıklar, "Tıbbi Atıkların Kontrolü Yönetmeliği"nin 13. maddesi gereğince diğer atıklardan ayrı, özel sızdırmaz özellikteki tıbbi atık poşetlerinde biriktirilecektir. Tıbbi atıklar, lisanslı tıbbi atık bertaraf tesislerine verilecektir. Tıbbi atıkların toplanması ve bertaraftı, tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe giren Tıbbi Atıkların Kontrolü Yönetmeliği nin (değişiklik, tarih ve sayılı Resmi Gazete) ilgili hükümleri doğrultusunda yapılacaktır. V Arazinin hazırlanmasından başlayarak ünitelerin açılmasına dek yapılacak işler nedeni ile meydana gelecek vibrasyon, gürültünün kaynakları ve seviyesi, kümülatif değerler, Çevresel Gürültü nün Değerlendirilmesi ve Yönetimi Yönetmeliği ne göre akustik raporun hazırlanması, ( adresinde bulunan Akustik Formatının esas alınması) Projenin inşaat aşamasında gerçekleştirilecek faaliyetlerde kullanılacak araçlardan ve inşaat faaliyetlerinden kaynaklı gürültü meydana gelecektir tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayınlanarak yürürlüğe giren Çevresel Gürültünün Değerlendirilmesi ve Yönetimi Yönetmeliği (ÇGDYY) Madde 8.c.2 de Kurulması planlanan ve Çevre Kanununca Alınması Gereken İzin ve Lisanslar Hakkında Yönetmeliğin Ek-1 ve Ek-2 sinde yer alan işletme ve tesisler ile ve 21. maddelerinde yer alan ulaşım kaynakları için hazırlanacak çevresel etki değerlendirme raporu veya proje tanıtım dosyasının gürültü ile ilgili bölümünün bu Yönetmelikte yer alan esaslar çerçevesinde hazırlanmasını sağlamakla ilgili hususlarda gerekli tedbirleri alır. hükmü yer almaktadır. Termik santraller, tarihli ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanan, Çevre Kanununca Alınması Gereken İzin ve Lisanslar Hakkında Yönetmelik in Ek-1 Çevreye Kirletici Etkisi Yüksek Olan Faaliyetler listesinde yer aldığı için 2013 yılında proje sahasında da dahil olmak üzere 8 ayrı noktada gürültü ölçümleri gerçekleştirilmiş, akabinde ölçüm sonuçları esas alınarak söz konusu proje için Akustik Rapor hazırlanmıştır (Bkz. Ek 17). ÇGDY Yönetmeliği nin 23. maddesinde belirtildiği üzere inşaat aşamasında inşaat sahasındaki çalışmalar sırasında meydana gelecek L gündüz (L P ) gürültü düzeyi, çalışma alanına en yakın duyarlı yapı çevresinde 70 dba seviyesini aşmamalıdır. Yapılan hesaplamar sonucunda 70 dba sınır değeri 190 m den itibaren sağlanmaktadır. İnşaat sahasına en yakın duyarlı yapı yaklaşık 400 m batısında yer alan Tarlaağzı Balıkçı Barınağı dır. Yapılan hesaplamalarda 400 m de gürültü seviyesi 63,1 dba olup, ÇGDY Yönetmelik sınır değerlerinin altında yer aldığı görülmüştür. Bu durumda en yakın yerleşim yerlerinin gürültüden olumsuz etkilenmesi beklenmemektedir. Ayrıca Akustik Rapor'daki hesaplamalar, tüm iş makinelerinin aynı yerde aynı zamanda çalışacağı varsayımına göre yapılmıştır. Gerçekte ise böyle bir uygulama fiiliyatta pek mümkün olmamakta birlikte, söz konusu raporda hesaplanan gürültü seviyelerinin 8-10 dba daha düşük olacağı öngörülmektedir. Proje kapsamında inşaat aşamasında proje sahasında çalıştırılacak iş makinesi ve ekipmanlar ile adetleri Bölüm V.1.9 (Tablo 84) da sunulmuştur. Yapılan hesaplamalar tüm iş makinelerinin aynı anda ve sürekli çalışmaları varsayımına göre hesaplanmış olup, gerçekte ise böyle bir uygulama pek mümkün olmamaktadır. Bu nedenle gerçekte meydana gelecek gürültü seviyeleri yapılan hesaplamalarla bulunan gürültü seviyesinden çok daha düşük olacaktır. 207

22 İnşaat aşamasında çalıştırılacak ekipmanların konumları hakkında bu aşamada kesin bir bilgi vermek mümkün olmayıp, hesaplamalar en kötü durum (tüm makine/ekipmanın aynı yerde ve aynı anda kesintisiz çalışma durumu) göz önüne alınarak yapılmıştır. İnşaat sırasında kullanılacak olan makine ve ekipmanlar ses güç seviyeleri için Tablo 90'da belirtilen formüller kullanılmıştır. Tablo 90. Teçhizat Tipi ve Bunların Net Güç Seviyelerine Uygun Olarak Tanımlanan Ses Gücü Seviyeleri Net kurulu güç Müsaade edilen ses gücü seviyesi P (kw) db/1 pw Elektrik gücü (1) P el (kw) Teçhizatın tipi Uygulama kütlesi, m (kg) Kesme genişliği L (cm) 3 Ocak 2004 den itibaren 3 Ocak 2006 dan itibaren Sıkıştırma makineleri (titreşimli silindirler, titreştirici levhalar, titreşimli çekiçler) Paletli dozerler, paletli yükleyiciler, paletli kazıcı yükleyiciler Tekerlekli dozerler, tekerlekli yükleyiciler, tekerlekli kazıcı-yükleyiciler, damperli kamyonlar, greyderler, yükleyici tipli toprak doldurmalı sıkıştırıcılar, içten yanmalı motor tahrikli karşı ağırlıklı hidrolik kaldırmalı kamyonlar,hareketli vinçler, sıkıştırma makineleri (titreşimsiz silindirler), kaldırım perdah makineleri, hidrolik güç oluşturma makineleri Kazıcılar, eşya taşımak için yük asansörleri, yapı (konstrüksiyon) vinçleri, motorlu çapalama makineleri Elle tutulan beton kırıcıları ve deliciler P < < P < P > log P log P P < P > log P log P P < P > log P log P P < P > log P log P m < < m < log m log m m > log m log m Kule vinçleri 98 + log P 96 + log P Kaynak ve güç jeneratörleri Kompresörler P el < log P el 95 + log P el 2< P el < log P el 96 + log P el P el > log P el 95 + log P el P < P > log P log P 208

23 Makinelerin Ses Gücü Seviyesinin Hesaplanması Tablo 90 da verilen formüller doğrultusunda her makinenin ses gücü seviyesi aşağıda hesaplanmıştır. Ekskavatör (Paletli): Proje sahasında kullanılacak ekskavatörün motor gücü 120 Hp = 88 kw tır. Tablo 90 da ekskavatör için verilen değerlendirme sonucu, P = 88 kw > 55 kw olduğundan; L w = log P formülü ses gücü hesabında kullanılmıştır; L w = log 88 = 105,3 = 105 db Dozer: Proje sahasında kullanılacak dozerin motor gücü 130 Hp = 95 kw tır. Tablo 90 da dozer için verilen değerlendirme sonucu, P = 95 kw > 55 kw olduğundan; L w = log P formülü ses gücü hesabında kullanılmıştır; L w = log 95 = 105,7 = 106 db Silindir: Proje sahasında kullanılacak silindirin motor gücü 150 HP = 110 kw tır. Tablo 90 da silindir için verilen değerlendirme sonucu, P = 110 kw > 55 kw olduğundan L w = log P formülü ses gücü hesabında kullanılmıştır; L w = log 110 = 108,4 = 108 db Greyder: Proje sahasında kullanılacak greyderin motor gücü 200 HP = 147 kw tır. Tablo 90 da greyder için verilen değerlendirme sonucu, P =147 kw > 55 kw olduğundan L w = log P formülü ses gücü hesabında kullanılmıştır; L w = log 147 = 105,8 = 106 db Kamyon (Damperli): Proje sahasında kullanılacak kamyonun motor gücü 286 HP = 210 kw tır. Tablo 90 da kamyon için verilen değerlendirme sonucu, P =210 kw > 55 kw olduğundan L w = log P formülü ses gücü hesabında kullanılmıştır; L w = log 210 = 107,5 = 108 db Arazöz: Proje sahasında kullanılacak arazözün motor gücü 220 HP = 161 kw tır. Tablo 90 da kamyon için verilen değerlendirme sonucu, P =161 kw > 55 kw olduğundan L w = log P formülü ses gücü hesabında kullanılmıştır; L w = log 161 = 106,2 = 106 db Vinç: Proje sahasında kullanılacak vinçin motor gücü 200 HP = 147 kw tır. Tablo 90 da vinç için verilen değerlendirme sonucu, P = 147 kw > 55 kw olduğundan L w = log P formülü ses gücü hesabında kullanılmıştır; L w = log 147 = 105,8 = 106 db Yükleyici: Proje sahası kullanılacak yükleyicinin motor gücü 150 HP = 110 kw tır. Tablo 90 da yükleyici için verilen değerlendirme sonucu, P = 110 kw > 55 kw olduğundan L w = log P formülü ses gücü hesabında kullanılmıştır; L w = log 110= 104,4 = 104 db 209

24 Kompresör: Proje sahasında kullanılacak kompresörün motor gücü 40 HP = 29 kw tır. Tablo 90 da kompresör için verilen değerlendirme sonucu, P = 29 kw > 15 olduğundan L w = log P formülü ses gücü hesabında kullanılmıştır; L w = log 29= 97,9 = 98 db Transmikser: Proje sahasında kullanılacak transmikserin motor gücü 82 Hp = 60 Kw tır. Tablo 90 da kamyon için verilen değerlendirme sonucu, P = 60 kw > 55 kw olduğundan L w = log P formülü ses gücü hesabında kullanılmıştır; L w = log 60 = 101,5= 102 db Jeneratör: Proje sahasında kullanılacak jeneratörün gücü 175 Kw tır. Tablo 90 da jeneratör için verilen değerlendirme sonucu, P = 175 kw > 10 olduğundan L w = 95 + log P formülü ses gücü hesabında kullanılmıştır; L w = 95 + log 175= 97,2 = 97 db Termik santral inşaatında kullanılması planlanan ekipmanlar, adetleri ve ses gücü düzeyleri Tablo 91 de verilmiştir. Tablo 91. İnşaat Aşamasında Kullanılması Planlanan Makine ve Ekipmanlar ve Motor Güçleri Gürültü Kaynağı Adedi Ses Gücü Düzeyleri (db) Ekskavatör Dozer Silindir Greyder Kamyon Arazöz Vinç Yükleyici Kompressör 2 98 Transmikser Jeneratör 1 97 Kaynak: Proje sahasında kullanılan iş makinelerinden kaynaklanacak toplam ses gücü düzeyi; her bir kaynağın ses gücü düzeyinden aşağıda verilen 1 formül yardımı ile hesaplanmıştır. L Wt n log 10 (1) i 1 Lwi Bu formülde; n : Gürültü kaynaklarının sayısı L Wi : Gürültü kaynaklarının ses gücü düzeyleri (db) değerleri L Wt : Toplam ses gücü düzeyi Prof. Dr. Nevzat ÖZGÜVEN, Endüstriyel Gürültü Kontrol, Makine Mühendisi Odası Yayını 210

25 L WT 8x10 10 log 3x10 = 123,14 dba x x x x x10 4x x10 1x x10 Makine/ekipmandan kaynaklanan ve belirli bir mesafeye ulaşan ses basınç seviyesi (L PT ), aşağıda verilen 2 numaralı formül yardımıyla hesaplanmaktadır L PT Q 10 log 4.. r LWT 2 (2) L PT Q r : Ses basınç (gürültü) seviyesi (dba) : Ses Düzeyi Sabiti (2 alınmıştır) : Mesafe (m) Açık ortamda çalışılmasından dolayı, havanın atmosferik yutuştan kaynaklanan ses basınç düzeyindeki azalma da göz önünde bulundurulabilir. Ancak, en kötümser yaklaşım ile hesaplamalarda, atmosferik yutuş nedeniyle ses basınç düzeyinde herhangi bir azalma meydana gelmeyeceği varsayılmıştır. Değişik mesafelerdeki gürültü seviyeleri bu formüller vasıtasıyla hesaplanmış olup, Şekil 81 de özetlenmektedir. Mesafeye bağlı olarak ses seviyesindeki değişim Tablo 92 de sunulmaktadır. Şekil 81. Makine/Ekipmandan Kaynaklanan Gürültünün Mesafeye Göre Dağılımı 22 db ile dba arasındaki fark ihmal edilebilir düzeyde olduğundan dolayı db=dba olarak alınmıştır. 211

26 Tablo 92. Proje Sahasındaki Makine/Ekipmandan Kaynaklanan Gürültü Seviyesinin Mesafeye Göre Değerleri Mesafe (m) A-Ağırlıklı Ses Basıncı Düzeyleri (dba) 0 123, , , , , , , , , , , , , , , , , ,2 Değerlendirme ÇGDY Yönetmeliği nin Ek-7 Tablo 5 de Şantiye Alanı İçin Çevresel Gürültü Sınır Değerleri yer almaktadır. Söz konusu sınır değerler Tablo 93 te verilmiştir. Tablo 93. Şantiye Alanı İçin Çevresel Gürültü Sınır Değerleri Faaliyet türü (yapım, yıkım ve onarım) L gündüz (dba) Bina 70 Yol 75 Diğer kaynaklar 70 ÇGDY Yönetmeliği nin 23. maddesinde belirtildiği üzere inşaat aşamasında inşaat sahasındaki çalışmalar sırasında meydana gelecek L gündüz (L P ) gürültü düzeyi, çalışma alanına en yakın duyarlı yapı çevresinde 70 dba seviyesini aşmaması gerekmektedir. Tablo 92 de görüleceği üzere 70 dba sınır değeri 190 m den itibaren sağlanmaktadır. İnşaat sahasına en yakın duyarlı yapı yaklaşık 400 m batısında yer alan Tarlaağzı Balıkçı Barınağı dır. Yapılan hesaplamalarda 400 m de gürültü seviyesi 63,1 dba olup, ÇGDY Yönetmelik sınır değerlerinin altındadır. Bu durumda en yakın yerleşim yerlerinin gürültüden olumsuz etkilenmesi beklenmemektedir. Hesaplamalar, tüm iş makinelerinin aynı yerde aynı zamanda çalışacağı varsayımına göre yapılmıştır. Gerçekte ise böyle bir uygulama pek mümkün olmamaktadır. Bu nedenle Tablo 92'de hesap edilen gürültü seviyeleri hesaplanan değerden çok daha düşük olacaktır. Proje kapsamında aşamasında tarih ve sayılı Çevresel Gürültünün Değerlendirilmesi ve Yönetimi Yönetmeliği ne titizlikle uyulacaktır. V Karasal flora/fauna üzerine olası etkiler ve alınacak tedbirler ve alınacak önlemler Yapılması planlanan santral ve yakın çevresindeki flora ve fauna özellikleri Bölüm IV.2.15 te detaylı olarak verilmiştir. 212

27 Projenin özellikle inşaat aşamasında karasal flora ve fauna üzerinde önemli etkileri olacaktır. En büyük etki, inşaat alanındaki habitat yapısı ve topografyasının bozulması ve inşaat faaliyetlerinin gerçekleştirileceği alanlarındaki doğal habitatların ortadan kalkması olacaktır. Bunun dışında, gürültü, toz ve araç trafiği gibi dolaylı etkiler de söz konusu olacaktır. Bu etkilerin azaltılması için alınması gerekli önlemler aşağıda belirtilmiştir: İnşaat faaliyetlerine çiçeklenme ve hayvanların üreme döneminde başlanmayacaktır. İnşaat faaliyetlerine başlanmadan önce arazideki mevcut bitkisel toprak sıyrılarak depolanması sağlanacak ve inşaat sonrası peyzaj alanlarına bu bitkisel toprağın yayılarak doğal bitki türlerine ait tohumların çimlenmesi sağlanacaktır. İnşaat faaliyetleri süresince, kullanım dışı alanlara, makine/ekipmanların, teçhizatlarının ve işçilerin sokulması engellenecektir. Etki altında kalacak alanların sınırları belirlenecek, koruma ve hassas alan olduğunu belirtilen tabelalar yerleştirilecektir. İnşaat faaliyetleri hayvanların alanı terk etmelerine imkan verecek şekilde tedrici olarak yapılacaktır. Gürültünün minimum düzeyde tutulması sağlanacak ve gece gürültü çıkartacak faaliyetlerden kaçınılacaktır. İnşaat faaliyetleri sırasında alanda sürekli sulama yapılmak suretiyle tozuma önlenecektir. İnşaat aşamasında çalışacak ekipmanın düzenli bakımları yapılacaktır. İnşaat faaliyetleri sırasında meydana gelecek atıklar mevzuat çerçevesinde bertaraf edilecektir. İnşaat personelinin bu konuda bilinçli davranması için faaliyet öncesi eğitimler verilecektir. Bern Sözleşmesi Ek 2 ve Ek 3 listelerine göre kesin koruma altında olan ve koruma altında olan fauna türleri için bu sözleşmenin koruma tedbirlerine ve 6. ve 7. madde hükümlerine uyulacaktır. CITES Sözleşmesi (Nesli Tehlikede Olan Yabani Bitki ve Hayvan Türlerinin Uluslararası Ticaretine İlişkin Sözleşme) hükümlerine riayet edilecektir. İnşaat faaliyetleri sırasında özellikle üreme ve göç dönemlerinde önlemlerin etkinliğinin fauna unsurları açısından izlenmesi ve gerekli tedbirlerin alınması için bir zoolog tarafından izleme yapılacaktır. V Arazinin hazırlanması ve inşaat alanı için gerekli arazinin temini amacıyla elden çıkarılacak tarım alanlarının büyüklüğü, bunların arazi kulanım kabiliyeti ve tarım ürünleri Elden çıkarılacak tarım alanlarının büyüklüğü Proje sahası içinde; orman alanları, özel şahıslara ait araziler, hazineye ait araziler ile yatırımcıya ait tapulu araziler bulunmaktadır. Santral sahası, kazı fazlası malzeme depolama sahası ve kül/alçıtaşı depolama sahasındaki tarım arazileri miktarı takribi olarak m 2 dir. Proje kapsamındaki tarım arazileri için 5403 sayılı Toprak Koruma ve Arazi Kullanımı Kanunu ve ayrıca tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe giren Toprak Koruma Ve Arazi Kullanımı Kanununda Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun hükümleri kapsamında Bartın Gıda, Tarım ve Hayvancılık İl Müdürlüğü ne müracaat edilecektir. 213

28 Arazi kullanım kabiliyeti ve tarım ürünleri Proje sahası ve çevresindeki arazilerin kullanım kabiliyetleri ve tarımsal ürünleri hakkında detaylı bilgiler Bölüm IV.2.12 ve Bölüm IV.3.2 de verilmiştir. V Arazinin hazırlanması ve inşaat alanı için gerekli arazinin temini amacıyla kesilecek ağaçların tür ve sayıları, ortadan kaldırılacak tabii bitki türleri ve ne kadar alanda bu işlerin yapılacağı (tesis alanı ve kül depolama sahaları dahil) Proje sahasındaki orman vasıflı araziler için kamulaştırma söz konusu olmayıp, bu alanlar için 6831 sayılı Orman Kanunu nun 17. Maddesi ve Orman Kanununun 17 ve 18 i Maddelerinin Uygulama Yönetmeliği gereğince gerekli izinler alınacak ve Orman Genel Müdürlüğü nün talimatları doğrultusunda hareket edilecektir. Proje sahasındaki hazine arazileri ise kiralanacaktır. Santral sahasının toplam alanı yaklaşık m 2 olup, bu alanın yaklaşık m 2 lik kısmı orman arazilerinden, geri kalan kısmı ise şahıs arazisi ve Hema Elektrik Üretim A.Ş. ye ait arazilerden oluşmaktadır. Kazı fazlası malzeme depolama sahasının toplam alanı yaklaşık m 2 olup, bu sahanın yaklaşık m 2 lik kısmı şahıs arazilerinden, geri kalan kısmı ise Hema Elektrik Üretim A.Ş. ye ait arazilerden ve orman arazilerinden oluşmaktadır. Kül depolama sahasının toplam alanı m 2 olup, bu alanın yaklaşık m 2 lik kısmı şahıs arazislerinden, geri kalan orman vasfındaki arazilerden oluşmaktadır. Santral sahasındaki orman arazileri için T.C. Orman ve Su İşleri Bakanlığı ndan Kamu Yararı ve Zaruret Oluru ile Ön İzin Oluru alınmıştır (Bkz. Ek 1). Kül depolama sahası, depolama ihtiyacına göre lotlara ayrılacak olup, bu ihtiyaca göre kademeli olarak sahadaki ormanlık alanlar için Orman Genel Müdürlüğü nden ön izin alınacaktır. Proje kapsamında hazırlanan Mescere Haritası ve Orman Kadastro Haritası Ek 2'de sunulmuştur. Mevcut amenajman planlarına göre, proje sahasındaki mescere kapalılığı daha ziyade 2 ve 3 ten oluşmaktadır. Bu nedenle kesilecek ağaç sayısı hesaplanırken emniyetli tarafta kalmak amacıyla, bölgenin kapalılığı 3 olarak kabul edilmiştir. Proje ünitelerinin mescere türü Tablo 94 te verilmiştir. Tablo 94. Planlanan Proje Kapsamındaki Orman Alanlarındaki Mescere Türleri Ünite Mescere Türü (Simgesi) Mescere Türü (Açıklama) Santral Sahası Kazı Fazlası Malzeme Depolama Sahası GnDybc3 MGnbc3-1 BGn GnKnb3 MGnb2 GnDybc3 BGn-2 GnKnbc3 Gürgen, diğer yapraklılar, sırıkılıkdireklik çağı ağaçlar, 3 kapalı Meşe, gürgen, sırıkılık-direklik çağı ağaçlar, 3 ve 1 kapalılıkta Bozuk mescere gürgen Gürgen, kayın, sırıkılık-direklik çağı ağaçlar, 3 kapalılıkta Meşe, gürgen, sırıkılık-direklik çağı ağaçlar, 2 kapalılıkta Gürgen, diğer yapraklılar, sırıkılıkdireklik çağı ağaçlar, 3 kapalılıkta Bozuk mescere gürgen, 2 kapalılıkta Gürgen, kayın, sırıkılık-direklik çağı ağaçlar, 3 kapalılıkta 214

29 Ünite Mescere Türü (Simgesi) Mescere Türü (Açıklama) Kül/Alçıtaşı Depolama Sahası Kaynak: Mescere Haritası Z-2 Ziraat alanı GrKnb3 Çmbc3 Gnb3 Çmçd2/Knab3 Çmcd2/Gnab3 KnKsb3 KnGnb3 Çmç2/KnGnab3 KsKnc3 Gürgen, kayın, sırıkılık-direklik çağı ağaçlar, 3 kapalılıkta Sahil çamı, sırıkılık-direklik çağı ağaçlar, 3 kapalılıkta Gürgen, sırıkılık-direklik çağı ağaçlar, 3 kapalılıkta Sahil çamı, ince ağaçlık, 2 kapalılıkta / kayın, genç ağaçlar, 3 kaplılıkta Sahil çamı, ince ağaçlık, 2 kapalılıkta / gürgen, genç ağaçlar, 3 kaplılıkta Kayın, kestane, sırıkılık-direklik çağı ağaçlar, 3 kapalılıkta Kayın, gürgen, sırıkılık-direklik çağı ağaçlar, 3 kapalılıkta Sahil çamı, ince ağaçlık, 2 kapalılıkta / kayın, gürgen, genç ağaçlar, 3 kaplılıkta Kestane, kayın, ince ağaçlar, 3 kapalılıkta Yapılması planlanan santral ve yardımcı üniteleri için kesilecek ağaç sayısı kaba bir hesapla yaklaşık adettir. Ancak hesaplanan bu rakamlar kesin olmayıp, kesin miktarlar orman izinlerinin alınması sırasında hazırlanacak olan ağaç röleve planında netleşecektir. V Proje ve yakın çevresinde yeraltı ve yerüstünde bulunan kültür ve tabiat varlıklarına (geleneksel kentsel dokuya, başta Amasra olmak üzere potansiyel turizm alanlarına olabilecek etkiler, arkeolojik kalıntılara, korunması gerekli doğal değerlere) materyal üzerindeki etkilerinin şiddeti ve yayılım etkisinin belirlenmesi ve alınması gereken önlemler Proje sahası, 4957/2634 sayılı Turizmi Teşvik Kanunu kapsamında Bakanlar Kurulu Kararı ile ilan edilen herhangi bir Turizm Merkezi veya Kültür ve Turizm Koruma ve Gelişim Bölgesi sınırları içerisinde kalmamaktadır (Bkz. Ek 1). Buna ilaveten Dünya Doğayı Koruma Vakfı (WWF) nın doğa koruma açısından küresel düzeyde öncelikli 200 ekolojik bölgeden biri olarak ilan ettiği Küre Dağları Milli Parkı, proje sahası dışında yer almaktadır (Bkz. Ek 1). Proje kapsamında 2863 sayılı "Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu"na göre korunması gerekli herhangi bir tabiat varlığı bulunmamaktadır (Bkz. Ek 1). Yürütülecek çalışmalarda, herhangi bir kültür varlığına rastlanması halinde, durum en yakın müze müdürlüğüne bildirilecektir. Yine çalışmalar sırasında tabiat varlığı ve doğal sit statüsünde alanların bulunması halinde ilgili kurumlarla irtibata geçilecektir. Projenin inşaat faaliyetlerinden kaynaklanabilecek en önemli etki, kazı çalışmalarından oluşacak toz ve gürültü emisyonu olup, bununla ilgili de arazide sulama yapılması, malzemelerin üzerinin kapatılması gibi önlemlerin alınmasıyla bu etkinin minimum düzeye indirgenmesi hedeflenmektedir. Dolayısıyla projenin yakın çevresindeki yeraltı ve yerüstünde bulunan kültür ve tabiat varlıklarına herhangi bir olumsuz etkinin olması beklenmemektedir. 215

30 V Arazinin hazırlanmasından başlayarak ünitelerin faaliyete açılmasına dek sürdürülecek işlerden, insan sağlığı ve çevre için riskli ve tehlikeli olanlar. (Çevre ve toplum sağlığını olumsuz etkileyecek yangın ve patlamalara karşı alınacak tedbirler hakkında bilgi verilmesi) Proje kapsamında yürütülecek tüm faaliyetlerde tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe giren İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu hükümlerine harfiyen uyulacağından inşaat aşamasındaki faaliyetlerin insan sağlığı ve çevre açısından herhangi olumsuz bir etki oluşturması beklenmemektedir. Projenin inşaat aşamasında insan sağlığı ve çevre için risk taşıyabilecek faaliyetler, iş kazaları, toz ve gürültü oluşumudur. Bunları en az seviyeye indirgemek için aşağıdaki hususlara uyulacaktır: İş kazalarının meydana gelmesini önlemek için inşaat aşamasında çalışacak personele konu ile ilgili olarak gerekli eğitimler verilecektir. Buna ilaveten, çalışma alanına uyarıcı levhalar konulacaktır. Elektrik ile ilgili çalışmalarda, elektrik çarpması gibi iş kazalarını en aza indirmek için, özellikle bu işlerde kalifiye eleman çalıştırılması yoluna gidilecek ve personel iş emniyeti konusunda bilgilendirilecektir. Şantiye ortamındaki bulaşıcı hastalıkların önüne geçebilmek için çalışanların periyodik olarak muayeneleri yapılacaktır. Mevzuat gereği, şantiyede işyeri hekimi bulundurulacaktır. Sahada bir adet revir bulundurulacaktır. İncinmeler ve hafif yaralanmalar burada tedavi edilecek, daha ciddi yaralanmalarda ise Bartın ve/veya Amasra da bulunan sağlık kurumlarına başvurulacaktır. Proje kapsamında gerçekleştirilecek faaliyetler esnasında tarih ve sayılı Resmi Gazete'de yayımlanarak yürürlüğe giren Çevresel Gürültünün Değerlendirilmesi ve Yönetimi Yönetmeliği ilgili hükümlerine uyulacaktır. Gürültüye maruz kalınan ortamlarda çalışanların sağlığını koruyabilmek ve faaliyetin sürekliliğini sağlayabilmek için başlık, kulaklık veya kulak tıkaçları gibi koruyucu ekipman verilecektir. Çalışma yapılan sahalar ve kazı malzemelerinin üst yüzeyi düzenli olarak sulanmak suretiyle meydana gelebilecek tozuma engellenecek, oluşacak toz emisyonu asgari seviyede tutulacaktır. V Arazinin hazırlanmasından başlayarak ünitelerin açılmasına dek yerine getirilecek işlerde çalışacak personelin ve bu personele bağlı nüfusun konut ve diğer teknik/sosyal altyapı ihtiyaçlarının nerelerde ve nasıl temin edileceği Projenin inşaat aşamasının 4 yıl sürmesi öngörülmektedir. Bu süre içerisinde aynı anda çalışacak personel sayısı en fazla olacaktır. Söz konusu personelin inşaat faaliyetleri süresince kullanmaları için proje sahası içerisine şantiye kurulacaktır. Proje kapsamında çalışacak olan personelin her türlü teknik ve sosyal altyapı ihtiyaçları (yatakhane, yemekhane, mutfak, soyunma yeri, duş, tuvalet, lavabo, ardiye, idari ve teknik bürolar) şantiye alanında mevcut olacaktır. Proje kapsamında çalışacak personel, öncelikli olarak proje sahası ve yakın çevresindeki yerleşimlerden tercih edilecektir. Bu durumda yakın yerleşim yerlerinden gelen personel kendi imkanları ile konaklayabilecektir. 216

31 V Proje alanında, peyzaj öğeleri yaratmak veya diğer amaçlarla yapılacak saha düzenlemelerinin (ağaçlandırmalar ve/veya yeşil alan düzenlemeleri vb.) ne kadar alanda, nasıl yapılacağı, bunun için seçilecek bitki ve ağaç türleri, vb. Tesis inşaatının tamamlanması sonrasında faaliyet üniteleri etrafında gerekli arazi düzenleme ve ıslah çalışmaları yapılacaktır. Kazı çalışmaları sırasında yüzeyden sıyrılan bitkisel toprak, peyzaj çalışmalarında kullanılmak amacıyla, gerekli görülen yerlere tekrar serilecektir. Proje sahasında yapılacak arazi düzenlemesinde kullanılacak bitki türleri, bölge özelliklerine uygun olarak seçilecektir. Proje sahasının büyük bir kısmı ormanlık arazilerden oluştuğundan, söz konusu çalışmalarda Orman Bölge Müdürlüğü Ağaçlandırma Dairesi Başkanlığı nın ilgili birimleri ile koordineli olarak çalışılacaktır. Uygulanacak olan proje sonucunda alana bazı kalıcı yapısal unsurlar da getirilecektir. Bunlar depo alanları ve termik santral binası gibi yapılardır. Bu yapılar alanda görsel olarak farklılık yaratacağından perdeleme amaçlı bitkilendirme ile bu yapıların çevreden görünürlük oranlarının azaltılacak ve alanda doğal yapının ağırlığının yeniden hissettirilmesi sağlanacaktır. Buna yönelik olarak perdelemeleye uygun, yaz kış aynı etkinin hissettirilebileceği, tercihen herdem yeşil ağırlıklı, süratle büyüyen, boylanan ve genişleme gücü olan, dallanma ve yapraklanma yoğunluğu yüksek, alanın sunduğu ekolojik koşullara uyum sağlayabilecek türler seçilecektir (Bkz. Bölüm IV.2.7). V Projenin inşaat faaliyetlerinden kaynaklanan trafik yükünün belirlenmesi ve etkilerinin değerlendirilmesi İnşaat faaliyetlerinden kaynaklanacak ilave trafik yükü Proje sahasına D010 karayolu ile ulaşım mümkündür (Bkz. Şekil 82). Proje kapsamında ünitelere ulaşmak için proje sahası içerisinde servis yolları yapılacaktır. Kaynak: Şekil 82. Ulaşım Yollarını Gösteren Harita 217

32 Karayolları Genel Müdürlüğü (KGM) tarafından hazırlanan Bartın 2012 Yılı Trafik Hacim Haritası Şekil 83 te verilmiştir. Kırmızı renk ile işaretlenmiş olan ölçüm noktasındaki trafik yükü; adet otomobil, 203 adet orta yüklü ticari araç, 1 adet otobüs, 271 adet kamyon ve 198 adet Kamyon+Römork, Çekici+Yan Römork olarak belirlenmiştir. Bu durumda bölgedeki mevcut trafik yükü günlük taşıttır. Kaynak: Şekil 83. Proje Sahasına Ulaşım İçin Kullanılacak Olan Yollardaki Trafik Yükünü Gösteren Harita Projenin inşaat aşamasındaki kazı çalışmaları sırasında yaklaşık olarak 45 araç çalışacaktır. Bölgedeki toplam taşıt hacmi taşıt/gün olup, söz konusu projenin inşaat aşamasında 45 taşıt/gün lük ilave yük ile toplam taşıt hacminin taşıt/gün olması beklenmektedir. Sonuç olarak; yapılması planlanan tesisin, inşaat aşamasındaki işlerden dolayı bölgedeki mevcut taşıt hacmini ihmal edilebilir seviyede arttıracaktır. Bu artış, inşaat faaliyetleri devam ettiği müddetçe geçerli olacaktır. Etkilerin değerlendirilmesi Taşıma faaliyetleri sırasında ve şantiyeye giriş/çıkışlarda 2918 sayılı Trafik Kanunu nun ilgili maddelerine ve tarih ve sayılı Karayolu Taşıma Yönetmeliği ve aynı yönetmelikte tarih sayılı değişikliğe, tarih ve sayılı Karayolları Trafik Yönetmelik hükümlerine riayet edilecektir. Nakliye çalışmalarında mevcut yollara zarar verilmeyecek olup, taşıma faaliyetleri sırasında trafik güvenliğini tehlikeye düşürecek şekilde duman, yanmamış gaz, toz vb. maddeler yola doğru verilmeyecek, araçlara istiap haddinden fazla yükleme yapılmayacak, köy yolu üzerinde bulunan köprü, trafik levhaları, menfez, asfalt ve stabilize kaplamalarına zarar verilmeyecektir. Bu yapılara zarar verilmesi durumunda bu zarar faaliyet sahibi tarafından karşılanacaktır. 218

33 Tehlikeli madde sınıfına giren malzemelerin taşınması esnasında, Tehlikeli Maddelerin Karayolu ile Taşınması Hakkında Yönetmelik hükümlerine uyulacaktır. İşletme aşamasında karayolu ağı dâhil yolların kullanılması ile ilgili olarak; 2918 sayılı "Trafik Kanunu"nun 65. Maddesinde belirtilen, araçların yüklenmesi ile ilgili ve aynı Kanunun 33. Maddesinde konu olan, özel yüklerin taşınması ile ilgili KGM den gerekli izinler alınacaktır. Ayrıca, nakliye sırasında karayoluna kirletici malzeme (taş, kum, çamur vb.) taşınmaması için gerekli tüm tedbirler alınacaktır. V Diğer özellikler Bu başlık altında açıklanması gereken başka bir husus bulunmamaktadır. V.2. Projenin İşletme Aşamasındaki Faaliyetler, Fiziksel ve Biyolojik Çevre Üzerine Etkileri ve Alınacak Önlemler V.2.1. Proje Kapsamındaki Tüm Ünitelerin Özellikleri, Hangi Faaliyetlerin Hangi Ünitelerde Gerçekleştirileceği (Soğutma sisteminin ayrıntılı açıklanması), Kapasiteleri, Her Bir Ünitenin Ayrıntılı Proses Akım Şeması, Temel Proses Parametreleri, Prosesin Açıklaması, Faaliyet Üniteleri Dışındaki Diğer Ünitelerde Sunulacak Hizmetler, Kullanılacak Makinelerin, Araçların, Aletlerin ve Teçhizatın Özellikleri (soğutma sistemi ve diğer prosesler arasındaki farkların ayrıntılı açıklanması) Termik santral üniteleri ve yanma prosesi ; her biri 660 MW e (Toplam 2x660=1.320 MW e ) gücünde iki üniteli bir enerji santralı olarak planlanmaktadır. Önerilen santralın brüt çevrim verimi %45 dir. Önerilen termik santralı aşağıdaki ünitelerden oluşmaktadır: Elektroklorlama ünitesi, Desalinizasyon ünitesi, Soğutma suyu sistemi, Demineralizasyon ünitesi, Pulverize kömür kazanı (2 adet) ve yardımcı tesisleri, Buhar türbin-jenaratör seti (2 adet) ve yardımcı tesisleri, Transformatörler, Baca gazi desülfürizasyon (BGD) ünitesi (2 adet), Kireçtaşı hazırlama ünitesi, Elektrostatik filtre (2 adet), DeNOx (SCR) (2 adet) Baca (1 adet) Arıtma tesisleri, Kömür ve kül nakil sistemleri, Şalt sahası, Hidrojen üretim tesisleri, Yardımcı yakıt depolama ve dağıtım tesisleri, Kömür öğütme sistemi ve yakıcılar, Yardımcı ekipmanlar ve üniteler (laboratuvar, kazan dairesi, bunker binası, makine dairesi, kırıcı binası, tamir atölyesi, besleme suyu depolama tankları oluşturmaktadır. 219

34 Kömüre dayalı bir termik santraldeki ana işlem, kömürde var olan kimyasal enerjinin elektrik enerjisine dönüştürülmesidir. Bu dönüşüm, esas itibari ile büyük miktardaki kömürün kazan adı verilen yanma odasında yakılması ile elde edilen ısı ile bir dizi arıtma işlemi ile saflaştırılan suyun yüksek basınç ve sıcaklıkta buharlaştırılması ve bu buharın türbinde mekanik enerjiye, jeneratörde de elektrik enerjisine dönüştürülmesi ile gerçekleştirilmektedir. Santralde kullanılacak olan kömür, kömür stok alanında depolanacaktır. Santralde yakılmak üzere bantlarla kömür kırıcılarına, oradan da kömür değirmenlerine alınan kömür, burada öğütülerek kömür tozu haline getirilerek kazanın yanma odasına pulverize kömür tozu olarak püskürtülecektir. Santralde kullanılacak olan kazan; süperkritik basınçlı, tek kademe kızdırıcılı, tek geçişli olup, özel pulverize kömürü karşılıklı ya da teğetsel yanma sistemiyle yakmak üzere tasarlanmıştır. Bu sistem, yüksek verim sağlayan, dünyada kabul görmüş ve kullanılan bir sistem olup, bakım ve işletme giderlerinin düşük olması sebebiyle de kullanımı oldukça yaygın bir teknolojidir. Kazanda yanma sonucu oluşan sıcak gazların ısı enerjisi, kazanda sirküle edilen su buhar çevrimine aktarılacaktır. Buhar kazanından elde edilen yüksek basınç ve sıcaklıktaki buhar, konvansiyonel bir buhar türbininden geçirilerek türbine akuple jeneratörün elektrik üretmesini sağlayacaktır. Üretilen elektrik enerjisi, elektrik şebekesini beslenmek üzere transformatöre ve şalt sahasına iletilecektir. Türbinde iş gören buhar, kondenserde yoğunlaştırılarak yeniden yüksek basınç ve sıcaklıkta buhar üretimini gerçekleştirmek üzere kazana gönderilecektir (Bkz. Bölüm I, Şekil 1). Kazan ünitesinden gelen baca gazı, atmosfere salınmadan önce birkaç aşamadan geçirilecektir. Öncelikle baca gazının sıcak enerjisi, yanma havasını yeniden ısıtmak için kullanılacaktır. Azot oksitlerin oluşumu düşük-no x yanma sistemi kullanılarak başta azaltılacak olup, bu değerleri minimuma indirmek için bir DeNO x (SCR) ünitesi kurulacaktır. Baca gazındaki tozun (uçucu kül) azaltılması için baca gazı, elektrostatik filtreden geçirilecektir. Baca gazı atmosfere salınmadan önceki son aşamada, BGD ünitesinde kükürtdioksitin azaltılması sağlanacaktır. Burada kükürtdioksit içeren baca gazı üzerine kireçtaşı çözeltisi püskürtülerek, reaksiyon sonunda alçıtaşı ve karbondioksit oluşması sağlanacaktır. Termik santral üniteleri 1) KÖMÜR TEDARIK SISTEMI Kömür, yaklaşık 40 m mesafedeki Kuyu 1 lokasyonundan temin edilecektir. Kömür madeninin tahmini yıllık üretimine ilişkin rakamlar Bölüm V.2.3'te verilmiştir. Kömür Nakil Sistemi Kömür madenine olan yakınlık nedeniyle kömür, kapalı bant konveyörlerle kömür stok alanına taşınacaktır. Kömür, santrale taşınmadan önce, kömür zenginleştirme tesislerinde (lavvar) yıkanarak kömür nitelikleri açısından beklenen kaliteye ulaştırılacaktır. Lavvar tesisi ile ilgili detaylı bilgiler Bölüm V.2.3 te sunulmuştur. Kömür Stok Alanının Yerleşim Planı ve Kapasitesi Kömür stok alanının dizaynı, tahmini stok süresine, kömür kalitesine, ilgili makinelere ve mevcut alana bağlıdır. Kömür stok alanı, kömürün hızlıca naklini mümkün kılmak için her yerden kolay erişilebilir bir lokasyonda konuşlandırılmıştır. 220

35 Söz konusu alanın çevresinde ısı kaynağı ya da yanıcı madde bulunmayacak, yeterli miktarda yangın söndürme suyu tahsis edilmiş olacaktır. Farklı tür kömürler, stok alanında birbirleri ile karıştırılmayacaktır. Sahanın topografyası izin verdiği ölçüde, hakim rüzgâr yönü, stok alanının dar kısmında olacak, böylece kömür kaybı ve kömürün oksidasyonu mümkün olduğunca azaltılmış olacaktır. Buna ek olarak yangınla mücadele için bir su püskürtme sistemi de kurulacaktır. Stoklanan kömürün kendi kendine yanıcılığının minimum hale getirilmesi için taze kömür, stoğa alınacaktır. Stokta bulunan eski kömür ise kazana alınarak yanma işlemi gerçekleşecektir. Stokta bulunan eski kömür, kazanda yakılacak, taze kömür ise stoğa alınacaktır. Kömür nakli ve kömür park makinesinin (stacker/reclaimer) hareketi için açılan tüm koridorlar güvenli çalışma için yeterli boyutta planlanacaktır. Kömür stok alanı, yaklaşık m 2 alan kaplamakta olup, alanda ton kömür depolanabilmektedir. Bu miktar, iki üniteyi yaklaşık 15 gün maksimum yükte çalıştırmak için yeterlidir. Proje kapsamında minimum ton kömürün stok alanında her zaman hazır bulundurulması planlanmaktadır. Bu miktar, 3 günlük çalışmaya denk gelmektedir. Kömür Stok Alanında Kömürün Hazırlanması Kömür, konveyörler ve kömür stok makineleriyle stok alanına taşınacaktır. Stok alanında, üç dikey stok bulunacaktır. Ortadaki stok, ortadan dikey olarak ikiye ayrılabilecektir. Kömür park makinesi dıştaki ve ortadaki stoklar arasındaki raylara yerleştirilir. Bu makine, stoğa kömür boşaltmada ve stoktan kömür çekmede kullanılacaktır. Boşaltma işlemi sırasında makinenin stacker kısmı stoğa kömürü istiflerken, makinenin reclaimer kısmı kazanı beslemek üzere gerekli miktar ve özellikteki kömürü stoktan yükleyecektir. Kömürü iki taraflı olarak (hem sağdan hem soldan) boşaltmak, kömür park makinesinin iki kısmının da her kalite kömüre ulaşmasını sağlayacaktır. Kömür stoğa boşaltıldığı anda stoktan makineye geri yüklenebilir. Bu durumda, kömür yığından aşağı doğru kaymış olsa bile, stoklanan tüm kömür türleri, sahadan kazana taşınabilecektir. Park makinesinin bozulması halinde, arızalı makina by-pass konumuna alınarak kömür direk olarak bunkerlere alınarak işleme devam edilebilecektir. Ayrıca ikinci makine sadece kömür stoklamak ya da sadece stoktan kömür çekmek için kullanılacaktır. Bu arıza süresince tekerlekli bir yükleyici, acil durum silolarını kullanarak kazan bunkerlerini besleyebilecektir. Kömür stok alanında yağmur suyu drenaj sistemi ve su püskürtme sistemi (tozumaya karşı) bulunacaktır. Kazanın Kömür Bunkerlerine Kömür Tedariki Kömür stok alanındaki taşıma sistemi, kazan binasındaki kömür bunkerlerine giden konveyör hatlarından, manyetik ayırıcılardan, metal dedektörlerinden, kantardan ve numune alma ekipmanından oluşmaktadır. Proje kapsamında tek bir konveyör hattı öngörülmektedir, fakat konveyör hattında yedek bant üniteleri bulunmaktadır. Kömür hazırlık sisteminin bir parçası olarak kırıcı tesisi de yapılacaktır. Kırıcı tesisi, iki elek ve iki kırıcıdan oluşmaktadır. Her elek ve kırıcının kapasitesi 30 mm ile 50 mm arasında olacaktır. 221

36 Belirlenen kömür tane boyutu 50 mm yi aşmadığından, önkırıcı gerekli değildir. Fakat bazı ünitelerde zarara sebebiyet vermemek için kömür, bunker binasına girmeden elenecektir. Yapılması planlanan santraldeki kömür nakil sistemi, dünya çapında birçok santralde kullanılabilirliği kanıtlanmış standartlara göre yapılacaktır. Kömür Harmanlama İşlemi Katı yakıt için yakıt ön-işleme prosesi, sabit yanma koşulu sağlamak ve pik emisyonları azaltmak için yakıtın karıştırılması ve harmanlanması anlamına gelmektedir. Her santral ünitesinde kömür bunkerleri bulunmaktadır. Her bir bunker, sadece bir yakıcı sırasını besleyen öğütücüye/değirmene hizmet vermektedir. Kömür stok alanı, santrale beslenen kömürün, Kuyu 1'den gelen kömür tedarikindeki olası bir aksamadan etkilenmemesi için kullanılır. Eşit yakıt kalitesi elde etmek için kömür, stok alanından stok yığınlarının dört sıra halinde stoklanması planlanmaktadır. Böylece harmanlama işleminin gerçekleşmesi için stacker/reclaimer iki sıra halinde birbirinden bağımsız olarak çalışabilecektir. Harmanlama şu şekilde gerçekleşecektir; her kömür yığınında farklı özellikteki kömür seviyeleri bulunacak, böylece reclaimer kömürü alırken, kömür kendiliğinden harmanlanmış olacaktır. Farklı türde kömürleri stoklamak için, stok alanında belirli bir düzen sağlanacak olup, yukarıda da bahsedildiği üzere farklı özellikteki kömürler, stok sahasında birbirinden ayrı yığınlar halinde stoklanacaktır. Kömür Bunkerleri Kömür bunkerleri kısa dönemli kömür stoğu sağlar ve değirmenleri sürekli olarak kömürle beslerler. Kömür hazırlama (kırıcılar) tesislerinden alınan kömür, buradan kazan bunkerlerine verilecektir. Santralde bunker dizaynı, optimum çalışma için bunker içinde hiçbir tıkanıklık olmayacak ve devamlı kömür akışını sağlanacak şekilde yapılacaktır. 2) KAZAN Kazan Santralde Benson 23 tipindeki kazan kullanılacaktır. Basınç bölümleri (duvarlar ve ısıtma yüzeyi) tamamen kaynaklanmış ve destekleyici çelik yapı ile askıya alınacaktır. Yakma sistemi, Pulverize bitümlü kömür yakma olacaktır. Kömürün yakılmasıyla ortaya çıkan ısı, uygun süperkritik buhar basınç ve sıcaklıklarındaki tek geçişli kazanın içinde yüksek basınçlı buhar üretir. Kazan, minimum %40 kapasitede destekleyici yanma (yardımcı yakıt) olmadan güvenli çalışmanın sağlanabileceği şekilde olacaktır. Santral dizaynı ile paralel olarak kazan % yük aralığında değişken basınçla çalıştırılabilecektir. Hava ve baca gazı sistemleri, bir çift taze hava fanı, bir çift rejeneratif hava ön ısıtıcısı, bir çift cebri çekme fanı ve bir çift de birincil hava fanından oluşmaktadır. Kazan, yıllık saat buhar üretecek şekilde dizayn edilecektir. 23 Harcanan buhar miktarına eşit su dolanımı sağlanan kazan. 222

37 Kazan Teknolojisinin Seçimi Büyük, pulverize kömür yakıtlı termik santrallerde kazan teknolojileri kritikaltı (subcritical), süperkritik (supercritical) ve ultra süperkritik (ultrasupercritical) olarak üç farklı türde olabilir. Kritikaltı santrallerde, buhar basıncı 190 Bar dan daha azdır. Bu santrallerde genellikle domlu kazanlar kullanılır. Buhar, kazanda sıvı ve gaz fazlarında karışık haldedir ve genellikle dom tipli kazanlar kullanılır (Bkz. Şekil 84). Şekil 84. Kritikaltı ve Süperkritik Buhar Kazanı Süperkritik santraller 221 Bar ın üzerinde buhar basıncıyla çalışırlar ve tek geçişlidir (Bkz. Şekil 84). 221 Bar basınç ve 374,15 C sıcaklıkta su kritik noktadadır. Kritik noktada, su ve buharın özkütlesi aynıdır. Bu noktadan sonra gizli ısı sıfırdır, yani buhar-su fazı karışık değildir. Kritik parametrelerin altında buharı sudan ayıran bir kazan domu yoktur. Süperkritik kazan teknolojisi, termik santrallerde kritikaltı kazan teknolojisinden daha verimli olduğundan, gelişmiş ülkelerdeki elektrik endüstrisinde kullanımı standart haline gelmiştir. Planlanan tesisin fizibilite aşamasında yukarıda değinilen hususlar göz önüne alınmış ve söz konusu projede nominal ana buhar basıncı 254 Bar (türbin girişi 248 Bar), nominal ana buhar sıcaklığı 560ºC, nominal tekrar kızdırılmış buhar basıncı 43,8 Bar, nominal tekrar kızdırılmış buhar sıcaklığı 580ºC olan süperkritik kazan seçilmiştir. 3) BUHAR JENERATÖRÜ Klasik dikey tek geçişli, süperkritik buhar jeneratörü ünitesi, Şekil 85'te gösterilmiştir. Buhar jeneratörü iki kısımlıdır, birinci kısım dikey su duvarlarından oluşmaktadır. İkinci kısımda gaz aşağı akarken baca gazından tekrar ısı kazanımı sağlanır. 223

38 Şekil 85. Klasik Tek Geçişli Dikey Süperkritik Buhar Jeneratörü Değirmenler Santralde bir değirmen hizmet dışıyken (n-1 konsepti), tam yükte çalışabilmek için gerekli boyut ve kalitede kömürü hazırlama kapasitesine sahip olan değirmenlerin kullanılması planlanmaktadır. Değirmenler, kömürü, kömür bunkerinin çıkışından alarak kömür boruları, pulverize kömürü yakıcılara taşır. Kömür Yakıcılar Minimum NO x salınımıyla verimli yakıt yanmasını sağlamak için, düşük NO x li pulverize kömür yakıcılar gerekir. Yakıcılar yanma odası içinde farklı seviyelere yerleştirilir. Belirli sayıda yakıcı, bir değirmene bağlıdır. Eğer bir değirmen çalışır ya da durursa, ona bağlı yakıcı grubu da çalışır ya da kapatılır. Üst Yakma Havası Sistemi NO x emisyonunu daha da azaltmak için, her bir yakıcının üstünde üst yakma havası sistemi olacaktır. Taban Külü Toplama Yanan kömür, yanma odasının altındaki, su dolu hazneye (cüruf teknesi) düşer. Bu cüruf teknesi, taban külünü hazneden alarak ıslak kül bunkerine taşır. 224

39 Ekonomizer Besi suyu, baca gazından tekrar ısı kazanımı sisteminin altında yer alan ekonomizer aracılığıyla üniteye verilir. Buharlaştırıcı Yanma odasının alt kısmında dikey ve spiral tüp su duvarı bulunmaktadır. Yanma odasının etrafında dairesel ısı soğurulmasında değişiklikler olabilmesi için, yanma odasının etrafındaki tüpün boyutu ve konumu doğal sirkülasyon akışı özelliği sağlayacak şekilde dizayn edilecektir. Son buharlaştırıcı kısım, yanma odasının burun kısmında planlanmaktadır. Süper Kızdırıcı (Superheater) Buhar/su ayrıştırıcılardan gelen buhar, yanma odasının tavanını, ısı tekrar kazanım bölümünü ve yan duvarların bir kısmını da kapsayan kızdırıcı devreden geçer. Sprey su sıcaklığı ayarlayıcılar, son ana buhar sıcaklık kontrolü için, kızdırıcıların üst kısmına yerleştirilir. Süper kızdırıcılar, kazanın arka kısmındaki düşük sıcaklık süper kızdırıcısı, üst bölümdeki orta sıcaklık süper kızdırıcısı ve kazanın burun kısmındaki yüksek sıcaklık süper kızdırıcısı olacak şekilde üç farklı kademede yerleştirilmiştir. Temel olarak süper kızdırılmış buhar sıcaklığı kömür/su oranıyla ayarlanır. Buna ilaveten ana buhar sıcaklığının kontrolü amacıyla iki farklı kademede spreyleme sistemi yerleştirilmiştir. Birinci kademe spreyleme düşük ve orta sıcaklık ultra süper kızdırıcılarının arasına, ikinci kademe spreyleme ise orta sıcaklık ultra süper kızdırıcıları ve yüksek sıcaklık ultra süper kızdırıcıları arasına yerleştirilir. Tekrar Kızdırıcı (Reheater) Tekrar kızdırıcı tüpler, baca ısısı yeniden kazanımında olup, buradan son ana tekrar kızdırma buharı sıcaklık kontrolü için girişe doğru uzatılacaktır. Tekrar kızdırıcı, kazanın arka geçişinin ön kısmındaki düşük sıcaklık tekrar kızdırıcısı ve yatay geçiş kısmındaki nihai tekrar kızdırıcısı olmak üzere iki kademede yerleştirilmiştir. Tekrar kızdırılmış buharın sıcaklığının kontrolü amacıyla kazana baca gazı damperleri yerleştirilmiştir. Buna ek olarak yük değişimleri esnasında tekrar kızdırılmış buharın sıcaklığının kontrolü için düşük sıcaklık tekrar kızdırıcısı ve final tekrar kızdırıcısı arasında acil durum sıcaklık kontrol spreylemesi mevcuttur. Kurum Üfleyiciler Buhar jeneratörü çalışırken, buharla çalışan otomatik bir kurum üfleme ekipmanı, kazanın yanma odasını ve baca gazı geçişlerini temizleyecektir. Bu, buhar jeneratörünün ısı tekrar kazanım bölümündeki su ya da buhara, neredeyse daimi ısı transferini garantiler. Yalıtım Termal yalıtım (tuğla ve gerekli malzemelerle yapılacak katmanlar), yanma odası duvarlarında ve sıcak baca gazı borularında aşırı ısı kaybını önleyecektir. 225

40 Taze Hava Fanı (FD Fan) Hava ortamdan alınır ve kazan duvarlarını çevreleyen hava kutuları (kanalı) vasıtasıyla sıkıştırılır. Birincil hava yakıcılar için; ikincil hava ise yakıcılar ve NO x azaltımı amacıyla yanma odasındaki sıcaklık kontrolü için gereklidir. Hava Ön Isıtıcısı Hava, taze hava fanından sonra, baca gazından alınan ısıyla yatay pervanede ısıtılır. Sistem, baca gazı kısmına hava sızıntısını azaltmak için dizayn edilecektir. Cebri Çekişli Fan (ID Fan) Baca gazı, buhar jeneratörü, döner hava ön ısıtıcısı, BGD ve baca filtresi vasıtasıyla yanma odasından çekilir. Cebri çekme fanı, elektrostatik filtreden sonraki kısma yerleştirilir. Tüm çalışma koşullarında yanma odasının basınç altında olması cebri çekme fanı ile sağlanır. Bu konuda farklı avantaj ve dezavantajları olan iki seçenek mevcuttur. Birincisi tek cebri çekme fanıdır. Tek cebri çekme fanı seçeneğinde maliyet optimize edilmiştir ve işletme aşaması daha kolaydır. İkincisi ise çift cebri çekme fanıdır. Çift cebri çekme fanı daha esnek bir çalışma seçeneği sunar ve bir fanın arızalanması durumunda ünite yarı yükte çalışmaya devam edebilir. Aynı kapasitedeki kömür yakıtlı termik santrallerde bu iki sistem de yaygın olarak kullanılır; fakat son zamanlarda çift fan seçeneği daha çok tercih edilmektedir. Her iki durumda da ekipmanların uzun süreli devre dışı kalmasını engellemek için, stokta yedek parça bulundurulmalıdır. Cebri çekme fanı ve taze hava fanı normal şekilde dizayn edilmiş olup, basınç düşmesi ve akış hacmi için yeterli rezervi (%110 akış hacmi, %121 basınç kaybı) sağlayacaktır. Çalışmayı başlatmak (start-up) ve durdurmak için bir fuel oil ya da doğal gaz sistemi kurulacaktır. Yardımcı yakıt tedarik sistemi, yeterli bir depolama (60 saatlik fuel oil yakma) kapasitesi sağlayacaktır. Kömür yakıtlı kazanın devreye alınması sırasında gereken buhar (fuel oil atomizasyonu, besi suyu ön ısıtması vb. için buhar beslemesi), fuel oil yakıtlı bir yardımcı kazan ile sağlanacaktır. 4) TÜRBİN VE YARDIMCI SİSTEMLERİ Buhar Türbini Bir buhar türbini, genel olarak yatay ekseni etrafında dönen bir rotor, bu rotor üzerine monte edilmiş ve rotorla beraber dönen hareketli kanatlar, türbin gövdesi, bu gövde içinde bulunan iç gövde, sabit kanat taşıyıcıları ve sabit kanatlardan meydana gelmektedir. Rotor, her iki tarafından radyal yataklarla yataklanacaktır. Kazanda üretilen yüksek basınçlı buhar, buhar türbinine gönderilerek basıncı düşürülür. Bu basınç değişiminde ortaya çıkan enerji mekanik olarak jeneratöre aktarılır ve elektrik üretimi gerçekleştirilir. Buhar, faydalı enerjisini kanatlar yardımıyla rotora verdikten sonra çürük buhar kondenseye dökülür. 226

41 Yapılması planlanan santral kapsamında iki adet buhar türbini jeneratör setinin her biri 660 MW e brüt güç üretmek üzere tasarlanmıştır. Buhar türbini 1 yüksek basınç (HP), 1 orta basınç (IP) ve 2 alçak basınç (LP) türbininden meydana gelmektedir. LP çift akışlı olup, iki LP türbinin çıkışında, sıralı olarak soğutulan iki adet paralel kondenser vardır. Her bir türbin gövdesi tek bloktan meydana gelmekte olup, türbinlerin milleri ise flanşlarla sıkıca birbirlerine bağlanacaktır. Her türbin arasında rotor milini sağlam şekilde destekleyen beş yatak bulunmaktadır. Yatak, türbinin dış kaplaması üzerinde olup, dış kaplamanın giriş ucu, yatak desteği ile sabit bir pozisyonda desteklenmektedir. Kaplamanın diğer ucu, kaplamanın termal genleşmesine olanak sağlayan esnek ayaklar ile desteklenmektedir. Türbin kaplaması, baskı yatağını tutar. Yatak muhafazası yatay olarak ayrılmış olup, türbinin dış kaplamasından ayrı yapılmıştır. Ana buharı kesme vanaları, türbinin dış kaplamasının entegre bir parçası olan buhar giriş kasası içinde olacaktır. Kesme vanaları, hidrolik olarak açılıp, arıza durumunda yay gücüyle ani kapatma kabiliyetine sahiptir. Kontrol vanaları, ana buharın türbine akışını düzenler. Üç vana grubu vardır. Bir vana grubu, vana milleriyle birbirine bağlanmış iki kontrol vanasından ve hidrolik çalıştırıcılı bir kaldıraç sisteminden oluşur. Kontrol vanaları, buhar giriş borularında yer alır, vana konileri doğrudan vana millerine bağlıdır. Kontrol vanalarını, çalıştırıcı harekete geçirir. Hidrolik testlerin yalıtım vanaları kızdırıcı giriş ve çıkışında olacaktır. HP türbin şaftının torkunu IP ve LP türbin şaftlarına iletmek için, dişli tip kaplin 24 kullanılır. Kaplin, aksiyel mil hareketlerini ve bir miktar da dairesel mil uyuşmazlıklarını alır. Normal çalışma sırasında güç transferi, birbirine kenetli cıvatalarla harekete geçirilen flanş yüzleri arasındaki sürtünme bağlantılarıyla gerçekleşir. Her kaplinin, herhangi bir personelin ekipmanın çalışması sırasında tehlikeli bölgeye ulaşmasını önlemek için kaplin ile mili yeterli ölçüde birbirine yaklaştıran koruması bulunmaktadır. Santralde kullanılacak buhar türbinine ait ana buhar verileri Tablo 95 te verilmiştir. Tablo 95. Buhar Türbininin Karakteristik Özellikleri Ana Parametreler Birim Özellikleri Net Güç Çıkışı (her birim için) MW 660 Ana Buhar Basıncı (Türbin girişi) Bar 248 Kazan ve Reheat Buhar Sıcaklıkları 0 C Reheat Buhar Basıncı bar 43,8 Türbin yağlama sistemi Yağlama ünitesi, türbinin alt kısmında yer almaktadır. Ortak yağlama sistemi (2x%100 elektrikli motorla çalışan ana yağlama pompası, 1x%100 acil durum yağlama pompası), buhar türbini ve jeneratör parçaları için yağlama ve soğutma sağlar. Ayrıca yağlama sistemi, düşük hızlarda rotor milini desteklemek için kaldırma yağı ihtiyacını (1x%100 kaldırma yağı pompası) karşılar ve hidrolik döndürme tertibatını çalıştıran araç olarak hizmet görür. Yağ tankının üzerinde, yağ seviyesini görebilmek için cam bir kısım, bunun dışında yağ pompaları için kapaklar ve bağlantılar, yağ buhar ayrıştırıcı, yağ arıtma istasyonu, enstürmantasyon ve ısıtıcı bulunur. 24 Kaplin bir hareketi diğer bir ekipmana iletmek için kullanılan makina parçasıdır. 227

42 Yağ soğutucuları (2x%100), yağı yağlama yağı noktalarından girmeden önce soğutur. Soğutucular, silindir soğutma hazneleri olan yatay tüp ısı değiştirme sistemleri şeklinde dizayn edilmiştir. Yağlama yağı sisteminde yağ basıncını sağlamak için hidrolik akü bulunmaktadır. Bu akü, çalışan pompanın arızalanması halinde, ikinci ana yağ pompası gerekli basınca ulaştırmak için gereklidir. Yağlama yağı, yağ tankı üzerine monte edilmiş bir transfer vanası barındıran ikili bir yağ filtresi vasıtasıyla filtrelenir. Yağlama yağı ayrıştırıcısı, yağlama yağı çevrimine paralel olarak çalışan sistem içinde kullanılır ve suyun ayrılması için santrifüj vazifesi görür. Kontrol yağı sisteminde, açılıp kapanabilen iki bölümlü yağ filtresi bulunmaktadır. HP basınç kontrol yağı tedarik sistemi, yüksek basınç kontrol yağı olan türbin jeneratör seti sağlar. Yüksek basınçlı yağ, kontrol vanalarını konumlandırmak, trip yağı çevrimi sağlamak ve kapalı ana vanaları açmak için kullanılır. Kondenser Kombine yoğuşturucu (kondenser) ve vakum sisteminin amacı, türbinden çıkan buharı yoğuşturmak, buhardaki yoğuşmayan gazları ayırmak, çıkış basıncını düşürerek buharın entalpi düşüşünü arttırmak ve kondensatı kazanın besleme sistemine geri döndürmektir. Proje kapsamında ünite başına iki adet su soğutmalı kondenser tasarlanmıştır. Dizayn sıcaklığında sıcaklık yükselişi, soğutma suyu girişindeki miktardan 8 C-10 C artar. Buharın yoğuşması işleminde ortaya çıkan ısı, soğutma suyu tüpleri vasıtasıyla soğutma suyuna transfer edilecektir. Kondenserler genel olarak boyun, ısı transfer yüzeyi, su haznesi, türbin çıkışı genleşme bağlantısı gibi elemanlardan oluşmaktadır. Her kondenser ısı transfer yüzeyinin alt orta kısmında bir adet sabit zemin desteği bulunmaktadır. Bu kondenserler, iki uçta su haznesi olan tek akışlı kutu tüp yüzey kondenserleridir. Kondenser tüpleri titanyumdan, su hazneleri ise deniz suyunun korozif etkisinden korunması için kauçukla astarlanmış karbon çelikten yapılır. Yarım daire şeklinde ve huni tipinde tasarlanan su haznelerinde, iki giriş, iki çıkış, iki de arka su haznesi bulunmaktadır. Kondenserde su çemberli pompalar (3x%50) bulunmaktadır. Bu pompalar, yoğuşmayan gazı (oksijen ve azot) kondenserden almak ve gerekli vakumu oluşturmak için kullanılır. Türbin trip olduğunda Kondenser vakumunu kesmek için, Kondenser üzerinde türbinin rölanti zamanını azaltabilen bir set vakum kırıcı vana olacaktır. Buhar, kondensat ve besi suyu tesisatları Düşük basınç türbini çıkışından gelen buhar, kondenserin hot well kısmında toplanır ve 2x%100 kondensat pompalarıyla gland steam kondenser kısmına, daha sonra 4 adet LP besi suyu ısıtıcısına, oradan da karbon çelikten yapılmış degazöre 25 gönderilir. Besi suyu depolama tankında, çözünmüş oksijen ve yoğunlaştırılamayan gazları kondensattan ayırmak için degazör bulunmaktadır. Besi suyu tankı, hava ile temasının kesilmesi için degazöre verilen buhar ile artı basınçta tutulur. 25 Su içerisindeki karbondioksit ve hidrojen sülfür gibi eriyik gazların giderilmesi amacıyla kullanılmaktadır. 228

43 Besi suyu pompaları tüm besi suyunu, üç adet yüksek basınç besi suyu ısıtıcısı vasıtasıyla kazana iletir. Besi suyunu ısıtmak için, 4 adet LP besi suyu ısıtıcısı ve üç adet HP besi suyu ısıtıcısı türbinlerden çıkan buharla çalışır. Tüm ısıtıcılarda güvenlik vanası, manometre, termometre ve seviye ölçümü bulunacaktır. Kazan çıkışı buhar parametreleri, türbin gereksinimlerini sağlamadığında, kazandan gelen buhar, soğuk tekrar kızdırma (cold reheat) hattı vasıtasıyla HP türbinden bypass edilecek ve tekrar kızdırıcılardan gelen buhar, LP bypass sistemi ile de kondensere gönderilecektir. 5) JENERATÖRLER Proje kapsamında çift kutuplu, hidrojen soğutmalı turbo jeneratörler kullanılacaktır. Jeneratör sistemleri IEC 34-1 ve IEC 34-3 e uygun olarak dizayn edilecektir. Jeneratörün genel teknik verileri Tablo 96 da verilmiştir. Tablo 96. Jeneratörün Karaktesitik Özellikleri Açıklama Nominal Güç Özellikleri 776,5 MVA Güç Faktörü 0,85 Nominal Voltaj 20 kv±%5 Nominal Hız 3000 rpm Frekans 50 Hz Frekans Aralığı 47,5-51,5 Hz Yalıtım Sınıfı F, sıcaklık B ye göre yükselir Verim ~%98,5 Uyartım Statik/iki devre Kısa Devre Oranı 0,5 Sargı Bağlantısı Yıldız bağlantılı Türbin ve jeneratörün nominal değerleri birbirine uyacaktır. Jeneratörün 776,5 MVA olan nominal gücü, 0,85 güç faktöründe türbinin 660 MW lık brüt güç çıktısına karşılık gelmektedir. Jeneratörler, Türk Şebeke Yönetmeliği ve Elektrik İletim Koordinasyonu Birliği (UCTE) gerekliliklerine göre çalıştırılacaktır. Güç sistemi stabilizatörünün fonksiyonu uyarım regülatörüne dâhil olacaktır. Her ünitenin jeneratörü, izoleli bara vasıtasıyla jeneratör transformatörüne ve ünitenin yardımcı transformatörüne bağlanacaktır. 6) SANTRALİN ELEKTRIK SISTEMI ve ŞALT SAHASI Yapılması planlanan santralin işletilmesiyle birlikte yıllık üretilecek brüt enerji miktarı kwh/yıl (9.768 GWh/yıl) mertebesinde olacaktır. Üretilecek elektrik enerjisi, transformatörler yardımıyla gerilimin ayarlanması için şalt sahasına iletilecektir. Şalt sahasında gerilimi ayarlanan elektrik enerjisi iletim hattına bağlanacaktır. 229

44 Proje kapsamında üretilecek enerji, TEİAŞ ile yapılacak bağlantı anlaşmasına göre Hema Entegre Termik Santrali 380 kv şalt merkezinden, Eren Termik Santrali (Zetes) 380 kv Şalt Tesisine çift devre 380 kv luk enerji iletim hatlarıyla bağlanacaktır. iletim hattı projesi işbu rapor kapsamında incelenmemiş olup, ÇED Yönetmeliği hükümlerince ayrı bir ÇED süreci kapsamında değerlendirilecektir. Şalt Sahası Özellikleri ve Ekipmanları Santralde, 380 kv Gaz İzoleli Şalt Sahası (GIS), santral sahasında kurulup, transfer noktasında çift bara düzenlemesi olacak ve aşağıdaki şalt besleyicileri besleyecektir: 2 Yüksek akım hattı besleyicisi (Eren Termik Santrali 380 kv trafo merkezinden beslenecektir) 2 Transformatör besleyici (arttırıcı transformatörler için) 1 Bas bağlantısı besleyici GIS binasındaki her HV besleyici için birer adet lokal kontrol hücresi olacaktır. İletim hattı GIS e kablolarla bağlanacaktır. İlgili hat GIS binasının çıkışına gerekli izolasyon yapılarak bağlanacaktır. İzolasyondan sonra uygun bir yüksek gerilim bağlantısı için sisteme dalgalanma önleyiciler ilave edilecektir. Şalt sahasında koruma amaçlı şu koruma röleleri uygulanacaktır: tiptedir) korumalı Numerik bara koruma rölesi, Her hat için birbirinden ayrı iki koruma rölesi (çeşitlik yaratmak amacıyla farklı Tansformatör besleyici koruma röleleri, aşırı akım ve transformatör diferansiyeli Yükseltici Transformatörler Jeneratörün çıkış voltajını, şebeke bağlantı voltaj seviyesi olan 380 kv ye yükseltmek için iki adet yükseltici transformatör kullanılacaktır. Yükseltici Transformatörün genel teknik verileri Tablo 97 de verilmiştir. Tablo 97. Yükseltici Transformatörün Karaktesitik Özellikleri Açıklama Konum Kademe Nominal Oran Frekans Yüksüz Oran Kademe Değiştirici Soğutma Tipi Özellikleri Bina Dışında 3 Kademe 780 MW 50 Hz 380/20 kv 380±12x1,25%/20 kv Yüklü Kademe Değiştirici ODAF Vektör Grubu Ynd 11 Yıldırım Ani Voltajı Islak Güç Frekansı Dayanım Voltajı Nötr 1425 kv/170 kv 630 kv/95 kv Doğrudan Nötr Topraklama Için Uygun 230

45 Jeneratör transformatörlerinin yüksek voltaj buşingi, yüksek gerilim iletkeni vasıtasıyla 380 kv HV şalt sahasına bağlanacaktır. Ünite Yardımcı Transformatörü Start-up gücü, jeneratör transformatörü vasıtasıyla beslenmektedir. Ünitenin yardımcı transformatörü ise 380 kv şebekesinden beslenecektir. Ünitenin yardımcı transformatörü, yüksek akım değerlerine göre standart şalt sahası ekipmanlarını kullanabilmek adına, akımı 6,3 kv seviyesinde bölmek için üç sargı tipindedir. Yardımcı transformatör, bir ünite için öngörülen ünite yardımcı gücünü, bütün istasyon hizmetini ve gerekirse duraklama ya da bakım sırasında ikinci ünitenin yardımcı üretimini sağlayacaktır. Yardımcı transformatörün karakteristik özellikleri Tablo 98'de verilmiştir. Tablo 98. Yardımcı Transformatör Karaktesitik Özellikleri Açıklama Özellikleri Konum Bina Dışında Kademe 3 Kademe Nominal Kapasite 75/38/38 MVA Birincil Voltaj 20 kv İkincil Voltaj 6,3/6,3 kv Kademe Değiştirici 200±2x%1,25 Yüksüz Kademe Değiştirici Soğutma Tipi ONAN/ONAF Vektör Grubu Dyn1yn1 Eğer ünitenin yardımcı transformatörlerinden biri arızalarınsa, o ünitenin güvenli şekilde devre dışı kalması için gerekli gücü diğer ünite sağlayacaktır. Jeneratör Devre Kesici Jeneratör devre kesicisi, devre kesici olarak SF6 kullanan faz izoleli tip şeklinde tedarik edilecek olup, IEEE C e uygun olacaktır. Devre kesici, buhar türbini jeneratörü ana çıkış lokasyonuna yerleştirilecektir. Devre kesici, jeneratörün maksimum yükünü taşıma kapasitesine sahip ve bir saniyede maksimum sistem hata akımını sağlayacaktır. Jeneratör devre kesiciye ait genel teknik verileri Tablo 99'da verilmiştir. Tablo 99. Devre Kesicinin Karaktesitik Özellikleri Açıklama Konum Özellikleri Bina içinde Nominal Voltaj 2 Nominal Akış Nominal Kısa Devre Akım 24 ka 170 ka İzoleli Bara Jeneratör ve jeneratör ana devre kesici ile jeneratörün yükseltici transformatörü, ünite yardımcı transformatörü ve uyartım transformatörü arasındaki bağlantılar için izoleli bara kullanılacaktır. Ana jeneratör baraları, kendinden soğutmalı, tamamen kapalı, minimum dış manyetik alanlı olacaktır. 231

46 Koruma Ekipmanları Tesisin koruması 660 MW jeneratörleri, jeneratör yükseltici transformatörleri ve ünite yardımcı transformatörlerini kapsayacaktır. Koruma ekipmanı havalandırmalı elektronik odalarında bulunacaktır. Ünitenin korunması, mikro işlemci tipi olacaktır. Tesis koruma şeması uyartım transformatörleri ve jeneratörü kapsayacaktır. Her jeneratör-transformatör grubu için, elektriksiz koruma (örneğin bucholz, aşırı iç basınç, sargı, yağ seviyesi, soğutma arızaları vb.) dışındaki tesis koruma şemaları tedarik edilecektir. Yardımcı Tedarik Sistemi Yardımcı elektrik tedarik sistemi olarak, biri 6,3 kv, diğeri 400/230 V olmak üzere iki voltaj seviyesi olacaktır. 6,3 kv, 250 kw üzerindeki büyük motorları ve düşük voltajlı (LV) yük transformatörlerini besleyecektir. 6,3 kv şalterde dört ayrı elektrik paneli bulunmaktadır. Farklı ünite yardımcı transformatörlerden beslenen iki tedarik sisteminde de, tek hat diagramında (Bkz. Ek 18) görülebileceği gibi kaplin devre kesiciler bulunmaktadır. Diğer sistemler LV şalterlerinden beslenecektir. Orta Gerilim Şalteri Şalter, IEC standartlarına uygun, metal kaplı, bağımsız ve ark hatası içeren tipte ve voltaj seviyesi 6,3 kv olacaktır. Her şalter metal kaplama ve çekmeceli tip olup, vakum devre kesici ya da HV sigorta kontağı içerecektir. Orta gerilim şalteri verileri Tablo 100'de verilmiştir. Tablo 100. Orta Gerilim Şalterinin Karakteristik Özellikleri Açıklama Konum Voltaj Özellikleri Bina içinde 6,3 kv Kademe 3 Frekans Akım Oranı Kontrol Voltajı 50 HZ 400 A 220 VDC Düşük Gerilim Şalteri (LV) Şalter, IEC standartlarına uygun olacaktır. Düşük voltaj 400 V güç merkezi, motor kontrol merkezini ve büyük alt dağıtıcıları besler. Yüklere yakın yerde bulunan motor kontrol merkezi (MCC), daha az güç gereksinimi olan tüketicileri besler. Düşük voltaj şalteri ile ilgili veriler Tablo 101'de verilmiştir. 232

47 Tablo 101. Düşük Gerilim Şalterinin Karakteristik Özellikleri Açıklama Konum Voltaj Özellikleri Bina İçinde/Dışında 400 V Kademe 3 Frekans Akım Oranı Kontral Voltajı 50 HZ Yüke bağlı olarak belirlenecektir. 220 VDC yada 230 VAC Yardımcı elektrik sistemlerinin dizaynı (n-1) prensibine göre yapılacak, yani LV şalterinde ve ilgili transformatörlerde ana güç tedarik sistemleri için 2 x %100 yedekleme sağlanacaktır. LV transformatörler kuru tip olacaktır. Düşük yükler 230 VAC la karşılanacaktır. Elektrik Motorları Tüm AC motorlar, ilgili voltajda doğrudan kendiliğinden çalışan sincap kafesli indiksiyon tipli olacaktır. Motorlarda, F sınıfı yalıtım olacak, fakat sıcaklık yükselişi B sınıfını geçmeyecektir. Tüm motorlara, beklenen hata akımı için uygun şekillerde topraklama yapılacaktır. AC acil durum güç sistemi Acil durum AC güç kaynağı olarak, bir set dizel jeneratör ünitesi ve tesis için 400/230 V acil durum barası kurulacak, böylece tesis 380 kv şebekesinden trip olduğunda, tesis çalışmayı güvenli bir şekilde durduracaktır. Dizel jeneratör üniteleri ve ilgili ekipmanlar ile çıkış devre kesici, kontrol paneli ve senkronizasyon aletini de içeren acil durum gücü (400 V) kurulacaktır. Eğer dizel acil durum barası arızalanırsa, dizel ünite otomatik olarak devreye alınacaktır. DC sistemi Biri 220 VDC, diğeri 24 VDC olmak üzere iki DC sistemi olacaktır. 220 VDC sistemi, DC pompalarını, şalterlerin kontrol voltajlarını ve acil durum aydınlanma sistemlerini besleyecektir. 24 VDC sistemi santrali, ünite kontrol sistemlerini ve ilgili ekipmanları besleyecektir. 220 VDC sistemi iki batarya ve iki batarya şarjından beslenecektir. 24 VDC sistemi, VDC sistemden DC/DC değiştiriciyle beslenecektir. AC gücünün tamamen kesilmesi halinde her bataryanın, bir saatlik deşarj zamanı için yeterli acil durum yükünü tedarik edecek kadar kapasitesi olacaktır. Tüm önemli DC yükleri, dekuplaj diyotları vasıtasıyla çift beslemeye tabi tutulacaktır. Tüm bataryalar vana ayarlı kurşun-asit tipli olacaktır. Batarya şarjları, boyuta uygun olan ve belirlenen çalışma koşullarına göre tasarlanmış ayarlanabilir yüksek frekans tipli olacaktır. 233

48 UPS sistemi Kesintisiz AC gücüne ihtiyaç duyan tüm sistemler, UPS ten beslenecektir. UPS için ayrı batarya hücreleri kurulacak ve inverterler vasıtasıyla AC ye dönüştürülecektir. Normal tesis AC akımından bir bypass bağlantısı olacaktır. Normalde sistem inverterlerden beslenecek olup, bir problem oluşması halinde sistem normal tesis AC akımından beslenecektir. Kablolama Santralde 4 tip kablo olacaktır. Bunlar: MV Kablolar (6,3 kv, XLPE tipi) LV Güç Kabloları (400/230 VAC, 220 VDC, PVC tipi) Kontrol Kabloları (enstürmantasyon, kontrol sistemi ve PVC yalıtımlı örgülü bakır kondüktörler) İletişim Kabloları (telefon, veri ağı) Kullanılacak kablolarda IEC standartları uygulanacaktır. 7. ENSTÜRMANTASYON VE KONTROL SİSTEMİ Enstürmantasyon ve kontrol sistemi, kazan, türbin jeneratör ünitelerinin yardımcı sistemleriyle beraber güvenli ve verimli bir şekilde çalışmasına imkân sağlayacaktır. Bu sistem, maksimum emre amadelik, güvenilirlik, işletme ve bakım kolaylığı ve büyütülebilirlik kriterlerine göre tasarlanacaktır. Kazan ile kazanın, türbinin ve jeneratörün yardımcı sistemleri DCS tarafından kontrol edilecektir. DCS, çeşitli çalışma şartlarının gerekliliklerini karşılamak ve ünitenin güvenli ve verimli şekilde çalışmasını sağlamak için ana kontrol yöntemi olarak görev yapacaktır. Kül boşaltma, kondensat son arıtma ve kömür hazırlık tesisleri gibi santralin genel yardımcı sistemleri, ayrı PLC sistemleriyle kontrol edilecektir. Santral, merkez kontrol odasından kontrol edilecektir. Merkez kontrol odasında, ünitenin merkezi görüntüleme kontrolü ve entegre operasyon yönetimi (analog değer arşivleri, alarm ve operasyon logları vb.) gerçekleştirilecektir. Merkez kontrol odasında, gerekli bilgileri operatöre verimli ve anlamlı şekilde vermek için bir operatör arayüz alanı olacaktır. Söz konusu odada santral ekipmanlarını görüntülemek ve denetlemek için monitörler olacaktır. DCS ve diğer kontrol sistemlerinin dolapları elektronik odasında olacaktır. Santralin tehlikeli bölgelerine yerleştirilecek enstürmantasyon ve kontrol ekipmanları vasıtasıyla insan ve ekipman güvenliği sağlanacaktır. 8. ANA SOĞUTMA SİSTEMLERİ Yanma ile açığa çıkan enerjinin yalnızca bir kısmı elektrik üretiminde kullanılabilir. Bu nedenle enerjiye çevrilemeyen atık ısı, prosesin önemli bir kısmını oluşturmaktadır. 234

49 Kondenser içindeki basınç milibar seviyesindedir ve buhar çevrimini etkiler. Ne kadar düşük kondenser basıncı elde edilebilirse tesis verimi o kadar artmaktadır. En iyi verim, genellikle tek geçişli soğutma sistemleri ile sağlanmaktadır. Bu sistemlerde, büyük miktarda su akışı gerekir, bu yüzden birçok santral büyük nehirlerin kıyılarında ya da denize yakın yerlerde kurulur. Yapılması planlanan santralde de tek geçişli soğutma sistemi kullanılacaktır. Tek geçişli açık soğutma sistemi sualma yapısı, kondensere su basmak için gerekli pompa istasyonu ve ısı değiştirme sisteminden oluşmaktadır (Bkz. Şekil 86). Şekil 86. Tek Geçişli Açık Soğutma Sisteminin Şematik Gösterimi Su borulara ve kondensere girmeden önce, mekanik olarak temizlenir ve filtrelenir. Klorlama işlemi, ekipmanlarda biyolojik kirlilik oluşumunu önler. Ana soğutma suyu pompalarındaki herhangi bir arıza durumunda, hasar riskini en aza indirmek için yardımcı sistemlerin soğutma suyu, kondenser soğutma suyundan ayrı olarak pompalanacaktır. Sistem içerisinde kullanılan ve sıcaklığı artmış soğutma suyu kondenserden geçtikten sonra deşarj yapıları marifetiyle denize verilecektir. Tek geçişli soğutma sisteminde soğutma suyu ihtiyacı toplam m³/saat olacaktır. Yardımcı sistemlerin soğutulması için kapalı soğutma çevrimi kurulacak, bu sistemin suyu, ilave iki ısı değiştiricide deniz suyuyla tekrar soğutulacaktır. 9) BACA GAZI ARITMA ÜNİTELERİ Santralde kömürün yakılması sonucunda başlıca şu emisyonlar oluşacaktır: Karbon oksitler, Azot oksitler, Kükürt oksitler, Toz. 235

50 Yanma sonucu oluşan gazların içerdiği uçucu küllerin, atmosfere atılarak çevre kirliliğine neden olmasını önlemek için yüksek verimli ''Elektrostatik Filtreler (EF)" kullanılacaktır. Tesisin devreye alınması esnasında (start-up) yardımcı yakıt olarak fuel oil veya doğalgaz kullanılacaktır. Kazanda kömür yakılmaya başladığı andan itibaren toz tutma sistemi devreye girecektir. Önerilen santralde, kömür yakıldığında oluşacak SO 2 konsantrasyonunu "Büyük Yakma Tesisleri Yönetmeliği"inde belirlenen sınır değerlerin altına çekebilmek için iki adet BGD tesisi kurulacaktır. Ayrıca baca gazındaki NO x emisyonlarının da yönetmelik sınır değerlerin altında kalması için düşük-no x brülörler kullanılacak ve kazan ön hava ısıtıcısı ve ekonomizer arasına Baca Gazı Azot Oksitleri Giderme sistemi-deno x (SCR- Selective Catalytic Reactor) yerleştirilecektir. Elektrostatik Filtreler (EF) Elektrostatik filtre (EF), en basit tanımı ile kömür yakan endüstri kazanlarında yanma sonrası oluşan sıcak gaz içerisindeki tozun tutulmasını sağlayan ekipmandır (Bkz. Şekil 87). Şekil 87. Tipik Elektostatik Filtre Sistemi EF ler, baca gazındaki külü ayırmak için elektrostatik kuvvetleri kullanır. Bir dizi yüksek voltajlı doğru akım tahliye elektrotları topraklama bağlantılı toplama elektrotlarının arasına yerleştirilmiştir. Kül içeren baca gazı bu tahliye ve toplama elektrotlarının arasından geçer. EF ler iyonik hava temizleyicileri ile aynı prensipte çalışırlar. Uçuşan partiküller, elektrotlar arasındaki iyonik alandan geçerken negatif yük alırlar. Bu yüklü parçacıklar topraklanmış ya da pozitif yüklü elektrotlar tarafından çekilir ve yapışırlar. Elektrotlar üzerinde toplanan kül, elektrotların belirli aralıklarla silkelenmesi sonucu elektro filtre altındaki kül bunkerlerine dökülmektedir. Kül bunkerlerinde biriken kül, genel olarak, basınçlı hava (pnömatik olarak) ile kül silosuna taşınacaktır. 236

51 EF ile kül tutma işlemi baca gazı akışında herhangi bir kesintiye yol açmaz. Yapılması planlanan santralde her üniteye ikişer adet elektrostatik filtre kurulacaktır. Planlan EF üniteleri ihtiyacı karşılayacak şekilde dizayn edilecektir. Projede kömürünün yakılması durumunda EF sistemi için; baca gazındaki toz içeriğinin 10 mg/nm³'ü aşmaması garanti edilmektedir. EF ler hava ısıtıcıları ile cebri çekme fanları arasına yerleştirilecektir. Böylece baca gazının içerdiği uçucu küllerin, gaz kanalları ve fan kanatlarında oluşturabileceği aşınmalar da önlenebilecektir. EF ler düşük basınç kayıplarında küçük tanecik boyutları için yüksek verime sahiptirler. EF lerde tutulabilen kül oranı baca gazı oranı ile orantılıdır. Bu hız 1-3 m/s dolaylarında olmalıdır. EF lerde tutulan kül oranı %99 un üzerine çıkabilmektedir (EPA, 1998). Baca Gazı Desülfürizasyon (BGD) Ünitesi Yaklaşık olarak SO 2 emisyonlarının %80 i fosil yakıt yanması sonucu oluşmaktadır (Wark, K., vd. 1998). Yanma SO 2 emisyonlarını azaltmak için kullanılan yöntemler genel olarak üç aşamada gerçekleştirilmektedir: 1. Yakıt bazında iyileştirme, Mevcut yakıtı düşük kükürtlü yakıtla değiştirmek Desülfürize edilmiş (kükürdü giderilmiş) kömür ve petrol kullanmak 2. Yanma sırasında desülfürizasyon, 3. Yanma sonucunda oluşan atık gazlardan kükürt giderimi. Yapılması planlanan santralde kömürün yakılmasından kaynaklı SO 2 emisyonu meydana gelecektir. Tesiste düşük kükürt içeren yakıt kaynağı kullanılması ile beraber baca gazındaki SO 2 'yi uzaklaştırmak için desülfürizasyon (BGD) tekniği uygulanacaktır. Desülfürizasyon işleminin temeli baca gazında bulunan SO 2 nin baca gazı üzerine püskürtülen bir absorban maddeye bağlanarak katı halde ortamdan uzaklaştırılmasıdır. Baca gazının SO 2 'ten arındırılması amacıyla 200'ün üzerinde proses geliştirilmiştir. Bu 200'ü aşkın prosesten bir kısmı ekonomik ve teknik nedenlerle bırakılmış, bir kısmı ise, uygulamaya geçmemiş, araştırma ve geliştirme safhasında olan proseslerdir. Tablo 102'de, dünyada yaygın olarak uygulanmakta olan bacagazı desülfürizasyon prosesleri gösterilmektedir (Wark, K., vd. 1998). Bu prosesler, ıslak-kuru ve aktif maddenin atıldığı-geri kazanıldığı sistemler olmak üzere iki şekilde gruplandırılabilirler. Tablo 102. Yaygın Olarak Uygulanmakta Olan BGD Prosesleri Proses Aktif Madde Ürün Kireçtaşı CaCO 3 (atılıyor) CaSO 3 / CaSO 4 /CaSO 3 ISLAK SİSTEMLER Kireç Ca(OH) 2 (atılıyor) CaSO 4 (atılıyor) Çift Alkali Na 2 SO 3 (Geri Kazanılıyor) CaSO 3 / CaSO 4 237

52 Proses Aktif Madde Ürün Sodyum Karbonat Na 2 CO 3 /Na 2 SO 3 (Na 2 CO 3 /Na 2 SO 3 Geri kazanılıyor) CaSO 3 / CaSO 4 Mag-Ox MgO (Geri Kazanılıyor) SO 2 Wellman-Lord Na 2 SO 3 (Geri Kazanılıyor) H 2 SO 4 Kireçtaşı CaCO 3 (atılıyor) CaSO 4 Kireç Ca(OH) 2 (atılıyor) CaSO 4 KURU SİSTEMLER Trona (Na 2 CO 3 - NaHCO 3 ) (atılıyor) Na 2 SO 4 Püskürtmeli Kurutma Kireç, Kireçtaşı, soda (trona) Kuru CaSO 3 veya NaSO 3 Islak kireçtaşı prosesine dayalı sistemde kükürt tutma verimi %80-%95+'dir (EPA,1998). Planlanan santralde, EF lerde tozundan arındırılmış olan baca gazı içeriğindeki SO 2 nin tutulup uzaklaştırılması için baca gazı, desülfürizasyon ünitelerinden geçirilecektir. Proje kapsamında ıslak kireçtaşı prosesine dayalı BGD ünitesinin kurulması planlanmıştır. BGD ünitesinde, baca gazı kireçtaşı çözeltisi ile yıkanarak başta SO 2 olmak üzere diğer kirleticilerden arındırılacaktır. Her bir kazanın EF lerden sonra da cebri çekme fanından gelen baca gazı, cebri oksidasyonlu ıslak kireçtaşı işlemi kullanan püskürtme kulesinde desülfürize edilecektir. Islak gaz yıkama kulesinde SO 2, sulandırılmış kireç sütü çözeltisinde neredeyse stoikiyometrik olarak ayrılıp, yıkama kulesinde CaSO 3 oluşturur. Yıkama kulesi, yoğuşma noktası sıcaklığına yakın değerlerde (yük durumuna bağlı olarak C arasında) en iyi şekilde çalışmaktadır. Islak yıkama kulesi olarak dizayn edilecek olan BGD, genel olarak şu üniteleri içerir: Kireçtaşı öğütme, Kireçtaşı çözeltisi hazırlama sistemi, Yıkayıcı kule (absorber), Emici madde sirkülasyonu, Vakumlu bant filtreler ve konveyörle alçı taşının kurutulması, Atık tankı. Piyasadan hazır olarak temin edilecek olan kalker, santral sahasında depolanacağı yerden kireçtaşı çözeltisi hazırlama ünitesine gönderilecektir. Burada, ıslak değirmenler ve hidrosiklonlar yoluyla istenen özelliklerde hazırlanacak olan kireçtaşı çözeltisi, uygun karışım miktarına ulaşılmasını takiben, SO 2 giderimi için yıkayıcı kuleye aktarılacaktır. 238

53 Yıkayıcı kulede, bir toplama haznesi ile çeşitli kademelerde yer alan püskürtme sistemlerinden oluşan reaksiyon zonu bulunmaktadır. Toplama haznesinde çözelti geri dönüşüm pompaları yer almaktadır. Yıkayıcı kulenin reaksiyon zonunda, baca gazındaki SO 2, çeşitli seviyelerdeki sprey nozullar yoluyla püskürtülecek olan kireçtaşı çözeltisi ile reaksiyona girerek baca gazından uzaklaştırılacaktır. Gerçekleşecek olan bu oksidasyon reaksiyonu sonucunda, alçıtaşı oluşacak ve bu ürün, alçıtaşı susuzlaştırma sistemine gönderilecektir. Islak tip BGD işlemini anlatan genel bir akış diyagramı Şekil 88 de verilmiştir. Şekil 88. Tipik Islak Arıtma Baca Gazı Desülfürizasyon Sistemi Baca gazı desülfürizasyonu ve alçıtaşı oluşum reaksiyonları aşağıda verilmiştir. Kireçtaşının ayrışması CaCO 3 + CO 2 + H 2 O Ca(HCO 3 ) 2 SO 2 ile reaksiyon Ca(HCO 3 ) 2 + 2SO 2 Ca(HSO 3 ) 2 + 2CO 2 Oksidasyon Ca(HSO 3 ) 2 + CaCO 3 + O 2 2CaSO 4 + CO 2 + H 2 O Alçıtaşı oluşumu CaSO 4 + 2H 2 O CaSO 4.2H 2 O Net reaksiyon CaCO 3 + SO 2 + ½ O 2 + 2H 2 O CaSO 4.2H 2 O + CO 2 DeNO x Ünitesi Yakıcıdaki nitrojen oksitlerin (NO x ) oluşumu aşağıdaki faktörlerle bağlıdır: Yüksek sıcaklıkta yanma, Fazla oksijen beslemesi, Yanma işlemine giren partiküllerin ortamda uzun süre kalmasıdır. 239

54 Hava içerisindeki oksijen O 2 (hacim olarak %21) ile azot N 2, yüksek sıcaklık altında reaksiyona girerek azot oksitleri (NO x ) meydana getirir. Endüstriyel emisyonlara (kirliliğin entegre biçimde önlenmesi ve denetlenmesine) ilişkin tarih ve 2010/75/EU sayılı Avrupa Parlamentosu ve Konseyi Yönergesi Madde 30 (3) kapsamında yakma tesisleri için öngörülen NO x emisyonu limit 150 mg/nm 3 değeri, birincil ve ikincil önlemler sayesinde sağlanabilir. Birincil önlem olarak, uygun yakma teknikleri kullanılarak NO x oluşumu azaltılabilir. İkincil önlemler ise baca gazı içerisindeki azot oksitleri (NO x ), azot ile reaksiyona girecek bir çözelti spreylemesi (amonyak spreylemesi) sayesinde çökeltme metodudur. Yapılması planlanan santralden kaynaklı NO x emisyonlarının düşük düzeyde olmasını sağlamak için kazan yakma tekniği, yanma sıcaklığı ve basıncı uygun şekilde tasarlanmıştır. Bu amaçla düşük-no x yakıcılar olarak isimlendirilen özel tasarlanmış brülörler kullanılacaktır. Ayrıca, baca gazındaki azot oksitlerin giderilmesi için santralde DeNO X ünitesi kurulacaktır. DeNO x sistemi için SCR yöntemi uygulanacaktır. DeNO x sistemi için kazan çıkışına SCR monte edilerek baca gazı içindeki NO x emisyonunun giderimi sağlanacaktır. SCR sisteminde (Bkz. Şekil 89), reaktif olarak kullanılacak sulu amonyak ya da üreden elde edilmiş sulu amonyak çözeltisi, baca gazına özel teknikle püskürtülecektir. Baca gazıyla karışan amonyak katalizör yatağında baca gazındaki azot oksitleri kimyasal reaksiyonla azota ve su buharına dönüştürecek ve çevresel etkilerin minimum seviye getirilmesini sağlayacaktır. Şekil 89. Tipik SCR Sistemi 240

55 SCR sisteminde, NO x gazı aşağıdaki reaksiyon zinciri sonucunda azot gazı (N 2 ) ve suya dönüşecektir: Amonyak Kullanılması Durumunda 2NH 3 + 2NO + ½ O 2 2N 2 + 3H 2 O Üre Kullanılması Durumunda CO (NH 2 ) 2 + 2NO + ½ O 2 2N 2 + CO 2 + 2H 2 O Katalizörler hidrokarbonları da ortadan kaldırdığı için SCR, normalde VOC ve PCDD/F (poliklorinatlı dibenzodioksinler) leri de azaltır (EPA, 1998). Düşük NO x brülörler ile birlikte DeNO x sisteminde NO x giderim verimi %85-95'dir. 10) KÜL BOŞALTMA SİSTEMİ Yanan kömür, yanma odasının altındaki, içi su dolu hazneye (cüruf teknesi) düşer. Bu cüruf teknesi (kül soğutma teknesi), taban külünü hazneden alarak ıslak kül bunkerine taşımaktadır. Daha küçük tane boyutuna sahip küller (uçucu kül) ise EF lerde tutulduktan sonra yine pnömatik olarak taşınarak kül silolarında toplanacaktır. Planlanan projede, 13,74 ton/saat kazan altı külü, 77,86 ton/saat uçucu kül olmak üzere toplam 91,6 ton/saat kül oluşması beklenmektedir. Toplanan kül, kül sahasına taşınırken ve yayılırken tozumaya neden olmaması amacıyla, kül bandına alınmadan önce ağırlıkça %10-%15 oranında suyla nemlendirilecektir. Nemlendirmede kullanılacak suyun temini ile ilgili detaylı bilgiler Bölüm V.2.4 te sunulmuştur. Santralde kül bunkerlerinden toplanan ve yukarıda tanımlandığı şekilde nemlendirilen küller, tamamen kapalı bant konveyörlerle kül/alçıtaşı depolama sahasına taşınacaktır. Santralde oluşacak küllerin, kül/alçıtaşı depolama sahasına taşınması sırasında kullanılacak olan kapalı bant güzergahı ile ilgili bilgiler Bölüm V.2.26 da sunulmaktadır. Bahsi geçen önlemler nedeniyle külün, kül/alçıtaşı depolama sahasına taşınması sırasında tozuma ve kaçak olmayacaktır. Taşıma işlemi günde iki vardiya (16 saat) boyunca yapılacaktır. Yatak külü, kazandaki basınca göre yanma odasının tabanındaki oyuktan otomatik olarak deşarj edilecektir. Yatak külü sistemi her kazanda kül soğutucu ve her bir kül soğutucuda yatay valf ile donatılmış olacaktır. Kapalı bant konveyör sistemi, iki tambur arasında bulunan sonsuz (uçsuz) banttan oluşan bir taşıma sistemidir. Taşınacak yük bir taraftan yüklenirken diğer taraftan boşalmaktadır. Bantlı konveyör sistemi; tahrik tamburu (tahrik ünitesine bağlı), dönüş tamburu (germe düzenine bağlı), üst ve alt makara, kılavuz rulo, gergi sistemi, motor ve çelik konstrüksiyondan oluşmaktadır. Sistemde hareketin sağlanması için bant sistemine bir ön gerilme kuvveti uygulanmaktadır. Proje kapsamında kullanılması planlanan kapalı bant konveyör, yaklaşık 7 km uzunluğunda olup, güzergahı Bölüm V.2.26 da sunulmuştur. 11) SU TEDARIKI SISTEMI Santral için gerekli proses suyunun tamamı Karadeniz den temin edilecektir. 241

56 Su tedariki: Soğutma suyu sistemi İşlenmemiş su sistemi, Hizmet suyu sistemi, Yangın söndürme sistemi, BGD için proses suyu, Su-buhar çevrimi ve kondensat arıtımı için demineralize su. Deniz suyu tedarik sistemiyle sağlanacak su, Hema Liman sahası içerisinde denize yerleştirilen borularla çekilecektir. Santralde ihtiyaç duyulacak kondenser ve yardımcı soğutma suyu miktarı m 3 /saat olup, denizden alınan su, klorlama ünitesinden geçirilerek doğrudan soğutmada kullanılacaktır. Santralde diğer proses suları denizden, deniz suyu pompası vasıtasıyla çekilecek elektroklorlama ünitesinden geçirilerek ham su depolama tankında depolanacaktır. Elektroklorlama, deniz suyu proses sistemlerinde çamur, midye ve yosun oluşumunu engellemektedir. Ham su depolama tankından alınan sular, önce elek ve filtreler barındıran ön arıtma ünitesinden (kum filtre) geçirilerek sudaki büyük parçaların su arıtma ünitelerine geçişi önlenecektir. Ön arıtmadan geçirilen sular, daha sonra desalinasyon (tuzsuzlaştırma) ünitesinden geçirilerek Toplam Çözünmemiş Madde değeri 10 ppm den daha düşük arıtılmamış su üretilecektir. Desalinasyon ünitesinde arıtılan (tuzsuzlaştırılan) deniz suyu daha sonra deminezalize su ünitesinde tekrar arıtılarak saf su (demi su) elde edilecektir. Deniz Suyu Ön Arıtma Tesisi ve Elektroklorlama Ünitesi Soğutma suyu sistemlerinin sualma yapılarında balçık oluşumu ve midye gibi sucul organizmaların büyümesi gibi problemler meydana gelebilmektedir. Sistem içerisinde oluşan organizmalar, sualma yapılarındaki kapasiteyi düşürmektedir. Bu problemlerin önüne geçebilmek için deniz suyu arıtma ön arıtma işleminin ardından kullanma suyu klorlanacaktır. Deniz suyu, 3x%50 deniz suyu pompası vasıtasıyla çekilecektir. Su, elektroklorlama sistemine girmeden önce, otomatik olarak kendi kendini temizleyen bir üniteden geçirilecektir. Daha sonra elektroklorlama ünitesinde klorlamaya tabi tutulan sular, soğutma suyu ve proses suyu olarak kullanımak üzere tesise beslenecektir. Elektroklarlama işlemine tabi tutulan m 3 /saat su doğrudan santralde soğutma suyu olarak kullanılacaktır. Elektroklarlama işlemine tabi tutulan yaklaşık 732 m 3 /saat su ise proses suyu olarak kullanılmak üzere m 3 'lük ham su havuzuna alınacaktır. Ham su havuzuna alınan sular ön arıtma sisteminde geçirilecektir. Ham su, ön arıtma işleminden sonra desanilasyon ve demineralizasyon işleminden geçirilerek proseslerde kullanılacaktır. Bu amaçla ham su, ön arıtma ünitesine gönderilerek kum filtreleri ve/veya çoklu ortam filtresi yardımıyla askıda katı madde içeriği iyice azaltılacaktır. Ön arıtmadaki fitreler ile suda bulunan veya bulunması muhtemel tortu, askıda katı madde (AKM) ve bulanıklığın alınmasını, dolayısıyla suyun berrak bir görünüm kazanmasını sağlar. Böylece işlevlerinde suyu kullanan makine ve teçhizatın da korunması temin edilir. 242

57 Ön arıtmada kullanılması öngörülen kum filtresi farklı dane boyutundan oluşan kum katmanlarından suyun geçirilmesi ile yapılan fiziksel arıtma işlemidir. Kum filtre sistemlerinde en ideal durum, en kaba malzeme en üstte iken en ince malzemenin en altta yer almasıdır. Filtreye giren ham suda bulunan partikül ve AKM, filtreleyici kumlar tarafından tutulmaktadır. Filtre edilen su filtre altından işletmeye (kondenser soğutma suyu) verilir. Kum filtreleri filtre edilmiş basınçlı su ile dakika kadar ters yıkama yapılarak temizlenir. Ön arıtmada çoklu ortam filtresi de kullanılabilir. Ön arıtma sisteminde geçecek olan 732 m 3 /saat suyun 14 m 3 /saat'i filtre yıkamada geri kullanılacaktır. Desalinasyon Ünitesi (Tuzsuzlaştırma) Desanilasyon, deniz suyunu tuzsuzlaştırma ünitesidir. Desalinasyon, ters ozmosla (RO) yapılacaktır. Ön arıtmadan geçirilen sular, desalinasyon (tuzsuzlaştırma) ünitesinden geçirilerek toplam çözünmemiş madde değeri 10 ppm den daha düşük su üretilecektir. Desalinasyon tek aşamada (2x%100) gerçekleşecektir. Desanilasyon ünitesinde üretilen su aşağıdaki amaçlar için kullanılacaktır. BGD ünitesi, Hizmet suyu, Kömür hazırlama ve boşlatma, Demineralizasyon ünitesi Ters Ozmos (RO) Prosesi Ozmos, binlerce yıldır bilinen doğal bir prosestir ve ters ozmosun temelini oluşturur. Yaşayan hücre duvarları doğal yarı geçirgen membranlardır. Hücre zarı dışında bulunan örneğin; yüksek miktarda su; hücre zarından süzülerek geçer ve zarın iki tarafındaki yoğunluğu ve basıncı eşitlemeye çalışır. Ters ozmos (RO) ise ozmos işleminin tersi olup, yarı geçirgen bir membranla ayrılmış konsantrasyonları farklı iki çözelti arasındaki doğal ozmatik basınçtan oluşan akış yönü, konsantrasyonu yoğun olan çözelti tarafına ozmatik basınçtan daha büyük bir basınç uygulamasıyla ters çevrilmesidir (Bkz. Şekil 90). Kısaca ters ozmos, yüksek basınçta yarı geçirgen membran arasından tuzlu su veya atıksu içinde çözünür halde bulunan maddeleri belli basınç altında geçirilerek sudaki istenmeyen maddeleri filtre etme işlemidir. 243

58 Şekil 90. Ters Ozmos Akım Şeması Çözünmüş tuzların ve küçük partiküllerin ayrılması için, membran sistemleri konvansiyonel partikül filtrasyonlarından ayrı bir metot olarak kullanılmaktadır. Membran filtrasyonuna dayanan RO sistemleri, membran yüzeyine paralel olacak şekilde basınçlandırılmış akış ile beslenir. Bu akışın bir bölümü membrandan geçme eğilimi gösterir. Membrandan geçemeyen partikül ve çözünmüş mineraller geride derişik bir solüsyon bırakır. Derişik solüsyon, membranın yüzeyine paralel olarak akar. Böylece çözünmüş minerallerin ve partiküllerin membran üzerinde yığılması engellenmiş olur (Bkz. Şekil 90). RO membranları, tüm çözünmüş tuzlar, inorganik moleküller ve molekül ağırlığı yaklaşık 100'den daha büyük olan organik moleküllere karşı bariyer görevini görür. Su molekülleri, başka deyişle membrandan serbestçe geçebilen moleküller, arıtılmış üretim akışını oluşturur. RO sistemlerinin çözünmüş tuzlardan su moleküllerini ayırma verimi %95- %99 aralığındadır. Membrandan geçen suyun debisi, membrandan suyun transferi için gerekli net çalışma basıncı (membrandaki hidrolik basınç farkı-membrandaki ozmotik basınç farkı) ile orantılıdır. Membrandan geçemeyen ve konsantre çözeltinin debisi, membrandaki tuz konsantrasyonu farkı ile doğru orantılıdır. Çözünmüş mineral ve suyun farklı kütle transferleri olduğu için membran çözünmüş minerallerin geçmesine izin vermemektedir. Operasyon basıncı arttırıldığında, konsantre akış debisinde değişme olmaksızın, membran; çözünmüş minerallerin bir kısmını geçirmek için zorlanmış olur ve süzülme verimi azalır. Dolayısıyla istenilen kalitede üretim suyu elde etmek için RO sisteminin verimini etkileyen faktörlerin bilinmesi ve bu kriterlere göre dizayn edilmesi gerekmektedir. RO ile arıtılacak sularda en önemli parametre şüphesiz toplam çözünmüş katı (TDS) değeridir. Proje kapsamında arıtılması planlanan deniz suyunun TDS değeri mg/l ile mg/l arasında değişmektedir. Proje kapsamında 2x359 m 3 /saat (718 m 3 /saat) kapasiteli işletilecek ters ozmos ünitesi sonucunda 2x170 m 3 /saat (340 m 3 /saat) desaline su elde edilecektir. Membrandan geçemeyen konsantre atıksu miktarı da 2x189 m 3 /saat (378 m 3 /saat) olacaktır. 244

59 Mebranlardan geçemeyen toplam 2x189 m 3 /saat (378 m 3 /saat) konsansantre deniz suyu, ön arıtma ünitesinden gelen 2x7 m 3 /saat (14 m 3 /saat) lik filtre yıkama suları ile birlikte geri yıkama suyu toplama havuzuna gönderilecektir. Geri yıkama suyu havuzunda toplanan suların 2x28 m 3 /saat (56 m 3 /saat)'i BGD ünitesinde kireç sütü hazırlama prosesinde kullanılacaktır. Geri kalan 2x168 m 3 /saat (336 m 3 /saat)'i ise konsantre deniz suyu içeriğinde olduğu için herhangi bir işleme tabii tutmadan tekrar denize deşarj edilecektir. RO Temel Bileşenleri Besleme suyu sağlama ünitesi, Kendi kendini temizleyen filtre, Ultrafiltrasyon aleti (UF), Güvenlik filtresi, Yüksek basınçlı pompa ünitesi, Membran ünitesi, Kontrol ünitesi, Süzme ve depolama ünitesi. Ayrıca proje kapsamında kullanılması planlanan RO tesisinde; otomatik giriş valfi, emniyet valfleri, drenaj ayar vanaları, auto-flush kontrol sistemi, debi ölçer, iletkenlik ölçer, ph ölçer, basınç göstergeleri yer alacaktır. Proje Kriterleri RO sistemine giriş yapacak ham deniz suyu özellikleri Tablo 103 te verilmiştir. Tablo 103. Ham Deniz Suyu Özellikleri Parametre Birim Ham Su Kaynağı Toplam Çözünmüş Madde mg/l Bulanıklık NTU 1 Renk Pt-Co 1 Askıda Katı Madde (AKM) mg/l 1 Organik Madde mg/l KMnO 4 < 1 Serbest Klor mg/l Yok Kalsiyum mg/l 386 Magnezyum mg/l Potasyum mg/l 200 Baryum mg/l 0,05 Stronsiyum mg/l 10 Sodyum mg/l Sülfat mg/l Amonyak mg/l 0.0 Nitrit mg/l 0.0 Klorür mg/l Bikarbonat mg/l 150 Silika mg/l 10 ph

60 Ters ozmos (RO) sistemi dizayn kriterleri Tablo 104 te verilmiştir. Tablo 104. RO Sistem Çıkış Suyu Özellikleri Dizayn Su Sıcaklığı RO Ürün Suyu TDS Değeri 20 o C < 375 mg/l RO Ürün Suyu Ph Değeri 6,3 ± 1,0 Maksimum Besleme Suyu SDI < 4 Maksimum Besleme Suyu Bulanıklık Mangan, Aluminyum. Serbest Klor, Oksidan Madde Hidrokarbonlar, Yağ ve Gres Hidrojen Sülfür KOI ve Organik Madde Mikrobiyolojik Kontaminasyon < 1 NTU < 0,05 mg/l Yok Yok Yok Eser Yok Demineralizasyon Ünitesi Demineralizasyonun anlamı su içerisindeki minerallerin yani katyon ve anyon iyonlarının giderilmesi yani H 2 O (saf su) haline getirilmesi işlemidir. Desalinasyonun ardından su, demineralizasyon tesisinde tekrar arıtılarak demi suyu (saf su) üretilecektir. Santralde m³ lük iki depolama tankı ve iki üniteye demineralize su ile beslemek için 3x%50 su pompası kullanılması öngörülmektedir. Demineralizasyon ünitesi; besleme pompaları, demineralizasyon sistemi, çoklu ortam filtreleri, katyon, anyon ve/veya karışık yatak iyon değiştiricileri, H 2 SO 4 tank ve pompaları, NaOH tank ve pompaları içerecektir. Demineralizasyon ünitesinde, içerisinde reçine dolgusu bulunan iyon değiştiriciler vasıtası ile yapılmaktadır. Katyon iyonlarının giderildiği üniteye katyon değiştirici, anyon iyonlarının giderildiği üniteye de anyon değiştirici denir. Her iki cins reçineyi bir arada bulunduran hem katyonik, hem de anyonik iyonların giderildiği üniteye de karma iyon değiştirici (Mixed Bed) denir. Bu sistemde suyun katyon tutucu ve anyon tutucu kolonlardan sıra ile geçirilmesiyle anında saf su üretimi gerçekleşir. Demineralize ünitesi iki kolondan oluşmaktadır. Birinci kolonda katyonik reçine bulunmakta ve normal yumuşatma prosesinde olduğu gibi pozitif yüklü metal iyonlarını uzaklaştırır. Ancak yumuşatma prosesinden farklı olarak sistem rejenerasyonunu tuz yerine asitle (HCI) yapmakta ve reçineyi sodyum yerine hidrojen iyonları (+H) ile yenilemektedir. Yüklü iyonlar, değişim materyaline yapıştıklarında yükleri kadar hidrojen iyonu bırakılır. Hidrojen iyonlarının artması yüzünden çözeltideki asit miktarı artar. Bu noktada deiyonizasyon prosesinin yarısı tamamlanmıştır. Pozitif yüklü metal iyonları arıtılmakla birlikte çözeltide, hidrojen iyonları ve anyonlar bulunmaktadır. İkinci kolonda ise anyonik reçine bulunmaktadır ve çözeltideki negatif iyonları absorbe etmektedir. Reçine doyduğunda ise (çıkış suyundaki iletkenlik değerinden hemen anlaşılabilir) rejenerasyon işlemi baz (NaOH-%48) ile yapılmaktadır. Burada da rejenerasyon sonucunda hidroksit (OH - ) reçineye bırakılır. Bu durumda çözeltide birinci aşamadan kalan H + ve ikinci aşamada ortaya çıkan OH - iyonları bulunmaktadır. Bunlar birleşerek su molekülü oluştururlar. Sonuç olarak, bu proses sonunda mineralsiz bir su elde edilir. Demineralize su ünitesi iş akım şeması Şekil 91'de verilmiştir. 246

61 Şekil 91. Demineralize Su Ünitesi İş Akış Şeması İletkenliğin ve silisin daha düşük değerlere düşürülmesi gerektiğinde karma yatak (Mixed Bed) tankları kullanılacaktır. Sistem kapasitesi İki ünitedeki toplam kayıp dikkate alındığında, su arıtma sistemi için yaklaşık 166 ton/saat kapasite yeterli olacaktır. Su arıtma sistemi iki set halinde olacak, bir set çalışırken diğeri yedek olarak bekleyecektir. Demi Suyu Kalitesi Demineralizasyon ünitesi ile elde edilecek besleme suyu kalitesi Tablo 105'te verilmiştir. Tablo 105. Tek Geçişli Kazan İçin Besleme Suyu Kalitesi Parametre Birim Tek Geçişli Kazan İçin İşletme Yöntemi AVT OT ph µg/l 9,2-9,5 8,4-9,0 O 2 µg/l SiO 2 µg/l <5 <5 Fe µg/l <5 <5 Na µg/l <2 <2 247

62 Parametre Birim Tek Geçişli Kazan İçin Cu µg/l 0 0 Asit İletkenliği µs/cm <0,1 <0,1 İletkenlik (sadece amonyak ile) µs/cm 4,3-8,5 0,7-2,8 DOC mg/l <0,2 <0,2 V.2.2. Proje Ünitelerinde Üretilecek Mal ve/veya Hizmetler, Nihai ve Yan Ürünlerin Üretim Miktarları, Nerelere, Ne Kadar ve Nasıl Pazarlanacakları, Üretilecek Hizmetlerin Nerelere, Nasıl ve Ne Kadar Nüfusa ve/veya Alana Sunulacağı Hema Elektrik Üretim A.Ş. tarafından planlanan santralin işletilmesiyle birlikte yıllık üretilecek brüt enerji miktarı kwh/yıl (9.768 GWh/yıl) mertebesinde olacaktır. Proje kapsamında üretilecek enerji, TEİAŞ ile yapılacak bağlantı anlaşmasına göre Hema Entegre Termik Santrali 380 kv şalt merkezinden, Eren Termik Santrali (Zetes) 380 kv şalt tesisine çift devre 380 kv luk enerji iletim hatlarıyla bağlanacaktır. Planlanan santralin iletim hattı projesi işbu rapor kapsamında incelenmemiş olup, ÇED Yönetmeliği hükümlerine göre ayrı bir süreç kapsamında yürütülecektir. Santralin işletilmesi sırasında yan ürün niteliğinde; Kömürün yanması sonucunda uçucu kül ve kazan altı külü, BGD ünitesinden kaynaklı alçıtaşı oluşacaktır. Termik santralde kömürün yanmasından kaynaklı ton/yıl=91,6 ton/saat (kömürün kül oranı maksimum %20 kabul edilmiştir) kazan altı külü ve uçucu kül meydana geleceği öngörülmektedir. Kömürün yanması sonucunda uçucu kül ve kazan altı külü, çimento, hazır beton, briket, ateş tuğlası ve sanayi gibi değişik sektörlerde kullanılabilmektedir. Bu bağlamda santralden kaynaklı küllerin geri dönüşümü sağlanmaya çalışılacak olup; yanma sonucunda oluşan külün; bahsedilen konularda kullanılmak üzere ilgili sektörlere satışı yapılacaktır. Ayrıca, külün ekonomik olarak yukarıdaki şekilde ifade edildiği gibi yerüstünde değerlendirilmesinin yanı sıra yeraltında yapılacak hazırlık ve üretim sonucu oluşacak olan boşluklara dolgu (mekanize uzun ayaklarda taban yoluna şerit dolgu-ramble) malzemesi olarak kullanılması da planlanmaktadır. Konu ile ilgili İTÜ Maden Mühendisliği Fakültesi tarafından hazırlanan ve Ek 19 da sunulan Termik Santral Külleri Değerlendirilmesi ve Depolanması Ek Raporu isimli çalışmada Amasra B kömür sahasında kömür üretim faaliyetleri sonucu boşalan yeraltı galerilerinde ramble malzemesi olarak kullanılabileceği ortaya koyulmuştur. Yapılan çalışmada Amasra B sahası batı ve doğu panolarında toplam m 3 dolgu yapılması öngörülmektedir. BGD tesisinin işletilmesinden kaynaklı 33,4 ton/saat ( ton/yıl) alçıtaşı meydana geleceği öngörülmektedir. BGD ünitesinin atık ürünü (alçıtaşı) susuzlaştırılarak alçıpan üretimi yapan fabrikalara değerlendirmek üzere satışı planlanmaktadır. Santralden kaynaklı küllerin ve alçıtaşının satışının yapılmasından sonra arta kalan kül ve alçıtaşı olması durumunda ve acil/ beklenmedik durumlarda kül ve alçıtaşı tarih ve sayılı Resmi Gazete'de yayımlanarak yürürülüğe giren Atıkların Düzenli Depolanmasına Dair Yönetmelik hükümlerine göre dizayn edilecek olan kül/alçıtaşı depolama sahasında depolanacaktır. 248

63 V.2.3. Proje İçin Gerekli Hammaddenin Nereden ve Nasıl Sağlanacağı (Bölgenin Kömür Rezervleri Kullanılacağına Dair Taahhüt ve İlgili Kamu Kurum Görüşlerinin Değerlendirmesi), Özellikleri, Görünür ve Muhtemel Rezerv Miktarları, 1/ Ölçekli Haritada Gösterimi, Taşınımları, Depolanmaları, Taşınma ve Depolanması Sırasındaki Etkileri (Tozuma, Yanma Riski, Sızıntı Suları Vb), Kullanılacak Ulaşım Tipi ve Araçlar, Bu Araçların Miktarları ve Kapasiteleri, Depolama ve Kırma-Eleme İşleminin Nerede-Ne Şekilde Gerçekleştirileceği, Oluşacak Toz Miktarı ve Alınacak Tedbirler, Kömürün Kısa ve Elementel Analizi, Isıl Değeri, Kömürün Kullanımı Öncesinde (Zenginleştirme- Lavvarlama Aşamasında) Ortaya Çıkacak Atık Miktarı ve Bertarafı Proje için gerekli hammaddenin nereden ve nasıl sağlanacağı Yatırımı planlanan projede yakıt olarak taşkömürü kullanılacaktır. Tesiste kullanılacak taşkömürü; yatırımcı firmanın da bağlı olduğu Hattat Holding iştiraki olan Hattat Enerji ve Maden Tic. A.Ş.'nin TTK ile yapılan rödövans anlaşması çerçevesinde taşkömürü çıkartma hakkı elde edilmiş olduğu sahadan (Amasra-B Sahası) temin edilecektir yılında TTK ile Hattat Enerji ve Maden Tic. A.Ş. arasında imzalanan anlaşma sonucu, Bartın İli, Amasra İlçesi sınırlarında söz konusu Amasra-B sahasının işletilmesi için ruhsat uhdesi TTK bünyesinde kalmak şartıyla rödevans karşılığında süreli olarak Hattat Enerji ve Maden Tic. A.Ş. ye transfer edilmiştir. İşletme izni verilen toplam 50 km 2 büyüklüğündeki maden sahasının yer teslimi Mayıs 2006 da gerçekleştirilmiştir. Projenin ilk aşaması, 8 m çapında ve m derinliğinde, sırasıyla Gömü Köyü, Kazpınarı Köyü ve Amasra İlçesi yakınlarında üç adet kuyunun açılması işlemleri ile tamamlanmıştır. Proje nin ikinci aşamasına geçilmiş ve yeraltındaki kuyuları birbirine bağlayan galeriler açılmaya başlanmıştır. Rödevans anlaşması çerçevesinde, Hattat Enerji ve Maden Tic. A.Ş.'nin taşkömürü çıkarma hakkı elde ettiği sahada açtığı üç adet kuyudan (Gömü Kuyu-1, Kazpınarı Kuyu-2 ve Amasra-3 Nolu Kuyu) biri olan Kuyu-1 sahası, planlanan santralde taşkömürünün temin edileceği saha olup, santral sahasına yaklaşık 40 m mesafede yer almaktadır. Yeraltı kömür işletmesi, yatırımcı firmanın da bağlı olduğu Hattat Holding Grubu Şirketi olan Hattat Enerji ve Maden Tic. A.Ş.'nin sorumluluğundadır. Amasra-B sahası kömür işletme ruhsatı 1993 yılı öncesi ait olduğu için Amasra B bölgesinden yeraltı kömür işletme faaliyetleri ÇED Yönetmeliği kapsamı dışında yer almaktadır. Konuya ilişkin (mülga) Bartın İl Çevre ve Orman Müdürlüğü nün tarih ve 1378 sayılı yazısı Ek 1'deki Resmi Belgeler de verilmiştir. Görünür ve muhtemel rezerv miktarları Bölgede çeşitli kurumlar tarafından arama ve rezerv tespit çalışmaları yapılmıştır yılında havzanın TTK tarafından bilinen kömür varlığı 117 milyon tondur. Bu yıldan sonra MTA ve Hattat Enerji ve Maden Tic. A.Ş. tarafından yapılan sondajlarla sahanın kömür rezervinin arttığı tespit edilmiştir (Bkz. Tablo 106). Tablo 106. Havzada Yapılan Rezerv Çalışmaları Yıl Kurum Hesaplanan Toplam Rezerv (Milyon Ton) 1985 Türkiye Taş Kömürü Kurumu Kopex Joint Stock Company İstanbul Teknik Üniversitesi

64 Yıl Kurum Hesaplanan Toplam Rezerv (Milyon Ton) 1992 Maden Tetkik Arama Datong Coal Company Hattat Enerji ve Maden Tic. A.Ş UK Coal Mining Group SLR Consulting Ltd. 573 MTA Genel Müdürlüğü yılları arasında havzada 144 etüt ve sondajlı arama faaliyetleri yapmış, bu faaliyetler 1990 Nisan ayında son bulmuştur yılı sonuna kadar yapılan 144 sondajın değerlendirilmesiyle, MTA, ton toplam rezerv ortaya çıkarmıştır (Bulut, M.,1992). Hattat Enerji ve Maden Tic. A.Ş., 2005 yılında Amasra B sahasını uluslararası ihale ile TTK dan kiraladıktan sonra 2006 yılında sondajlı arama ve rezerv geliştirme çalışmalarına başlamış ve bugüne kadar 54 derin sondaj yapmıştır. Bu sondajların hepsi kömür kesmiş ve ilave rezerv tespit edilmiştir. SLR Consulting Ltd., HEMA tarafından yapılan 54 sondajdan 2009 yılına kadar yapılmış olan 20 sondaj ve daha önce MTA tarafından yapılan sondajları değerlendirmeye almış ve sahada toplam 573 Mt rezerv (muhtemel+mümkün rezerv) hesaplamıştır. Sahada sondajlı arama çalışmaları devam etmekte ve yapılan sondajların tümünün kömür kesmiş olması yeni sondajlarla rezerv miktarının artacağını göstermektedir. Yatırımcı tarafından yapılan 54 adet derin sondajın verilerinin değerlendirilmesiyle sahadaki rezervin yaklaşık 600 Mt olarak tespit edildiği öngörülmüş olup sahalarda yeni sondaj çalışmalarına devam edilmektedir. Yukarıda verilen ve çeşitli kurumlar tarafından hesaplanan rezerv rakamları incelendiğinde, sahada rezerv açısından bir sıkıntı olmadığı ve istenen üretimin yapılabilmesi için yeterli rezerv olduğu sonucu çıkmaktadır. Yeraltı üretim sahalarının planlanması Amasra B işletme sahası, 50 km² lik bir alan kaplamakta olup, Hattat Enerji ve Maden Tic. A.Ş. işletme sahasının 12 km² alanında -400,00 kotunun altında, 35,6 km² alanında ise yerüstünden en derin kotlara kadar çalışacaktır. Üretim projesi hazırlanmış olan alan, Tuna Fayı nın güneyinde 13 km² alan içersinde üç bölgeye ayrılmıştır (doğu sahası, batı sahası ve güneydoğu sahası). Damar kalınlığı üretim bölgelerinde değişken olduğundan kömür kazı ve yükleme işi için şartlara göre kesici yükleyici veya saban, tahkimat olarak ise kazıcılara uygun yürüyen tahkimat sistemi kullanılacaktır. Kömür kalınlığı 2 m olan panoda, üretim m ayaklarda 0,70 m lik kesme derinliği olan tamburlu kesici ile 7,29-12,34 m/gün arasında ilerleme planlanmaktadır. Dört vardiyalık çalışma düzeninde üç vardiya üretim ve bir vardiya bakım yapılarak kesici yükleyici ile ton/gün, saban ile ton/gün tüvenan üretim yapılacaktır. Tam mekanize kazı ve tahkimat yapan üç panodan günlük ton arasında üretim planlanmıştır. 250

65 Doğu sahasında hazırlanmış olan üretim projesi 4,2 km² lik alanı kapsamaktadır. Projelendirilen alan doğu-batı doğrultusunda batıda Merkez Fay ile doğuda sıkma zonu arasında, kuzey-güney doğrultusunda kuzeyde Tuna Fayı ile güneyde tali fay arasında yer almaktadır. Bu alanda Westfaliyen-C yaşlı ekonomik kalınlığa sahip 4 adet kömür damarı bulunmaktadır ile -530,00 kotları arasındaki bu damarlar 3 nolu damar, 4.1 nolu damar, 4.2 nolu damar ve 5 nolu damar olarak isimlendirilmiştir. Ekonomik kömür damarı kalınlığı 0,95 m ve üstü alınmıştır kotunun altındaki Westfaliyen-A birimine ait kömür damarlarının korelasyon çalışmaları devam etmektedir. Henüz değerlendirmeye alınmamıştır. Doğu sahasında uygulanacak yeraltı işletim sisteminde üretim panoları, kuzeydoğudan güneydoğuya D-101, D-102, D-103 şeklinde oluşturulmuştur. Panolarda ayna kazısı tek dilim şeklinde, geri dönümlü arka göçertmeli, uzunayak üretim yöntemi uygulanacaktır. Pano boyları m arasında oluşturulacak, 204 m ayak uzunluğu olacaktır. Üretim panosundaki üst taban yolu göçmeye terk edilirken, alt taban yolu bir alttaki panonun üst taban yolu olacağından ayak içine doğru 4-8 m genişliğinde ve kazılan kömür yüksekliğinde şerit dolgu ile tahkim edilecektir. Arka göçertmeli U tipi uzunayak yönteminin seçilmesindeki ana sebep işletme sahasındaki Westfaliyen-C kömürlerinin yanma riskinin yüksek olmasından kaynaklanmaktadır. İşletim sistemi olarak çoklu damar işletim sitemine uygun olarak bir taban yolu iki defa kullanılacaktır. Bu alt taban yollarının yeterli süre sağlam tutulması için taban yolunun üretim yapılan pano tarafında boydan boya dolgu sistemi uygulaması yapılacaktır. Dolgu sistemi yerine kömür topuğunun bırakılması sisteminin tercih edilmemesinin nedeni çoklu damar işletilmesi uygulamalarında ezilen topukların kızışıp yanması ve büyük rezerv kayıplarına neden olmasıdır. Bu doğrultuda üst panonun alt taban yolu alt panonun üst taban yolu olarak ikinci kez kullanılacağından 4-8 m genişliğinde ve kazılan kömür yüksekliğinde şerit dolgu şeklinde tahkim edilecektir. Böylece şerit dolgu yapılmış taban yollarında, basınçlarla tahkimatta oluşacak deformasyonlar en asgari düzeye indirilecektir. Dolgu üniteleri için 1 nolu kuyu yerüstü sahasında 4 adet 100 ton kapasiteli silo kurulacaktır. Bu siloların 2 adedi çimento ve kül silosu, 2 adedi karışım silosu olacaktır. Dolgu malzemesi olarak üretim projesine paralel olarak gerçekleştirilecek termik santralden gelecek olan elektrofilitre külü, %30 oranında çimento ile karıştırılarak hazırlanacaktır. Karışım silolarındaki kuru malzeme, yeraltında -410,00 kotunda doğu üretim sahasına en yakın ara siloya basıncılı hava ile borular içersinden gönderilecektir. Ara silolardan daha küçük hacimlerdeki taban yolundaki silolara gönderilen agrega su ile karıştırılarak beton pompası aracılığı ile dolgunun yapılacağı taban yolundaki kısma basılacaktır. Priz hızlandırıcı olarak % 1,5-2 oranında sodyum silikat nötral olarak kullanılacaktır. Batı sahasında hazırlanmış olan üretim projesi 3,7 km² lik alanı kapsamaktadır. Projelendirilen alan Doğu-Batı doğrultusunda batıda 3 Nolu fay ile doğuda Merkez Fay arasında, kuzey-güney doğrultusunda kuzeyde Merkez Fay ile 3 Nolu fayın kesişme zonları ve güneyde sıkma zonları arasında yer almaktadır. 251

66 Merkez Fayı etkisiyle yükselen batı üretim sahasında Karodon serisi kömürlerin bir kısmı aşındığından bir kısmı ise yerçekimi sonucu doğuya doğru kaydığından kozlu serisi Westfaliyen-A yaşlı damarlar mevcuttur. Öncelikle sondaj verileri yeterli ve işletilebilir kalınlığa sahip 7 adet kömür damarında proje hazırlanmıştır. -250/-800 kotları arasındaki bu damarlar 1 nolu damar, 2 nolu damar, 3 nolu damar, 4 nolu damar, 5 nolu damar, 6 nolu damar ve 7 nolu damar olarak isimlendirilmiştir. Ekonomik damar kalınlığı 0,95 m ve üstü olarak alınmıştır. Kuzeybatıda -540, güneybatıda ve -800 kotunun altındaki Westfaliyen-A birimine ait diğer kömür damarlarının korelasyon çalışmalarına devam edilmektedir. Tam mekanize panolar 3 nolu faya parelel olarak düzenlenmiştir. Sahada, öncelikle üretim planlaması yapılan tam mekanize üretime uygun ton işletilebilir rezerv bulunmaktadır. Yeterli bilgi ve ekonomik kalınlığı olmayan panolardaki ton rezerv hesaplarına dâhil edilmemiştir. Yeraltı çalışmaları sırasında yeniden değerlendirilecektir. Kömür damarlarının eğimleri 15º ile 17º arasında değişmektedir. Batı sahasında uygulanacak yeraltı işletim sistemi doğu sahasında olduğu gibi üretim panoları, kuzeybatıdan güneydoğuya B-101, B-102, B-103 şeklinde oluşturulmuştur. Panolarda ayna kazısı tek dilim şeklinde, geri dönümlü arka göçertmeli, uzunayak üretim yöntemi uygulanacaktır. Pano boyları m arasında oluşturulacak ve 220 m ayak uzunluğu olacaktır. Doğu sahasındaki işletim sistemi batı sahasında da aynı şekilde uygulanacaktır. 2 nolu kömür damarında bir seferde çift tamburlu kesici yükleyici 1,68 ton/m³ kömür damarı yoğunluğunda ve 1,8 m kalınlığında en fazla ton/saat kapasite ile kesilerek, ton/saat kapasiteli ayak içi konveyörüne yüklenecektir. 1, 3, 4, 5, 6 ve 7 nolu kömür damarlarında saban 1,68 ton/m³ kömür damarı yoğunluğunda 1,1 m kalınlığında en fazla 750 ton/saat kapasiteli ayak içi konveyörüne yüklenecektir. Ayak içi, çalışma yüksekliği minimum mm, en fazla mm yüksekliğindeki yürüyen tahkimatlarla tahkim edilecektir. Üretilen kömür ton/saat kapasiteli aktarma konveyörüne dökülecek ve konveyör üzerinde kurulu kırıcı ile istenilen boyuta indirgenerek aktarma konveyörünün döküş bölgesinden yeryüzüne kadar kömür içersindeki m, ana üretim galerinde m uzunluğundaki 7 adet mm genişliğindeki bantlı konveyörle taşınacaktır. Doğu üretim sahasında taban yollarında uygulanacak dolgu sitemi batı üretim sahasında da uygulanacaktır. Bu doğrultuda üst panonun alt taban yolu alt panonun üst taban yolu olarak ikinci kez kullanılacağından 6-10 m genişliğinde ve kazılan kömür yüksekliğinde şerit dolgu şeklinde tahkim edilecektir. Dolgu üniteleri için 1 nolu kuyu yerüstü sahasında 4 adet 100 ton kapasiteli silo kurulacaktır. Bu siloların 2 adedi çimento ve kül silosu, 2 adedi karışım silosu olacaktır. Dolgu malzemesi olarak, üretim projesine paralel olarak gerçekleştirilecek termik santralden gelecek olan elektrofilitre külü, %30 oranında çimento ile karıştırılarak hazırlanacaktır. Karışım silolarındaki kuru malzeme, basınçlı hava ile borular içersinden yeraltında -510,00 kotundaki ara siloya gönderilecektir. Bu ara siloda su ile karıştırılarak beton pompası aracılığı ile dolgunun yapılacağı taban yollarına basılacaktır. Priz hızlandırıcı olarak %1,5 2 oranında sodyum silikat nötral olarak kullanılacaktır. Güneydoğu sahasında hazırlanmış olan üretim projesi 4,1 km² lik alanı kapsamaktadır. Projelendirilen alan doğu-batı doğrultusunda batıda Merkez Fay ile doğuda sıkma zonu arasında, kuzey-güney doğrultusunda kuzeyde 2 nolu fay ile güneyde sıkma zonu arasında yer almaktadır. 252

67 Merkez fayın etkisiyle düşen bloktaki güney doğu sahasında Karadon serisi Westfaliyen-C yaşlı ekonomik kalınlığa sahip 2 adet kömür damarı bulunmaktadır ile -890,00 kotları arasındaki bu damarlar 4.1 nolu damar ve 4.2 nolu damarlardır. Ekonomik kömür damarı kalınlığı 0,95 m ve üstü alınmıştır ve kotunun altındaki Westfaliyen-A birimine ait kömür damarlarının korelasyon çalışmaları devam etmektedir. Saha içersinde tam mekanize üretime uygun ton işletilebilir rezerv bulunmaktadır. Yeterli bilgi ve ekonomik kalınlığı olmayan panolardaki ton rezerv hesaplarına dâhil edilmemiştir Kömür damarlarının eğimleri 10º ile 15º arasında değişmektedir. Üretime geçmek için güneydoğu sahasında ana kat galerileri haricinde 24 m² ve 18 m² kesitlerinde m düz ve eğimli galeri sürülecektir. Ayrıca pano hazırlıklarında m sürülecek taban yolları, başyukarılar ve ayaklardan ton üretim yapılacaktır. Taban yolları 24 m 2 kesitinde açılacaktır. Güneydoğu sahasında uygulanacak yeraltı işletim sistemi doğu sahasında olduğu gibi üretim panoları, kuzeydoğudan güneydoğuya GD-101, GD-102, GD-103 şeklinde oluşturulmuştur. Panolarda ayna kazısı tek dilim şeklinde, geri dönümlü arka göçertmeli, uzunayak üretim yöntemi uygulanacaktır. Pano boyları m arasında, ayak uzunlukları 207 m-242 m arasında olacaktır. Doğu sahasındaki işletim sistemi güneydoğu sahasında aynı şekilde uygulanacaktır. 4.1 nolu kömür damarında bir seferde çift tamburlu kesici yükleyici 1,68 ton/m³ kömür damarı yoğunluğunda ve 4,0 m kalınlığında en az ton/saat kapasite ile keserek, ton/saat kapasiteli ayak içi konveyörüne yüklenecektir. 4.2 nolu kömür damarında bir seferde saban 1,68 ton/m³ kömür damarı yoğunluğunda ve 1,1 m kalınlığında en fazla ton/saat kapasite ile kesilerek, ton/saat kapasiteli ayak içi konveyörüne yüklenecektir. 4.1 nolu kömür damarında ayak içi, minimum mm, 4.2 nolu kömür damarında ayak içi minumum mm yüksekliğinde çalışan yürüyen tahkimatlarla tahkim edilecektir. Üretilen kömür ton/saat kapasiteli aktarma konveyörüne dökülecek ve konveyör üzerinde kurulu kırıcı ile istenilen boyuta indirgenerek aktarma konveyörünün döküş bölgesinden yeryüzüne kadar kömür içersindeki m, ana üretim galerinde m uzunluğundaki 6 adet mm genişliğindeki bantlı konveyörle batı Sahasının kömür sevk bandına taşınacaktır. Doğu üretim sahasında taban yollarında uygulanacak dolgu sistemi güneydoğu üretim sahasında da uygulanacaktır. Bu doğrultuda üst panonun alt taban yolu alt panonun üst taban yolu olarak ikinci kez kullanılacağından 6-10 m genişliğinde ve kazılan kömür yüksekliğinde şerit dolgu şeklinde tahkim edilecektir. Dolgu üniteleri doğu sahasının üretimi tamamlandıktan sonra 3 nolu kuyudan sökülerek 2 nolu kuyu yerüstü sahasında kurulacaktır. 4 adet 100 ton kapasiteli siloların 2 adedi çimento ve kül silosu, 2 adedi karışım silosu olacaktır. Dolgu malzemesi olarak, üretim projesine paralel olarak gerçekleştirilecek termik santralden gelecek olan elektrofilitre külü, %30 oranında çimento ile karıştırılarak hazırlanacaktır. Karışım silolarındaki kuru malzeme, basıncılı hava ile borular içersinden yeraltında -610,00 kotundaki ara siloya gönderilecektir. Bu ara siloda su ile karıştırılarak beton pompası aracılığı ile dolgunun yapılacağı taban yollarına basılacaktır. Priz hızlandırıcı olarak % 1,5-2 oranında sodyum silikat nötral olarak kullanılacaktır. 253

68 Amasra B kömür sahasında, yeraltı kömür işletim sistemi geri dönümlü arka göçertmeli, uzunayak üretim yöntemi uygulanacaktır (Bkz. Şekil 92, Şekil 93, Şekil 94 ve Şekil 95). Üretim panosundaki üst taban yolu göçmeye terk edilirken, alt taban yolu bir alttaki panonun üst taban yolu olacağından ayak içine doğru 4-8 m genişliğinde ve kazılan kömür yüksekliğinde şerit dolgu ile tahkim edilecektir. Şekil 92. Uzunayak Madenciliği nde Kömür Üretimi Şekil 93. Tam Mekanize Uzunayak Madenciliği nde Kömür Üretimi 254

69 Şekil 94. Uzunayak Madenciliği nde Kömür Üretimi İş Akış Şeması Şekil 95. Uzunayak Madenciliği nde Kesici-Yükleyici ve Yürüyen Tahkimat Sisteminden Genel Görünüm Doğu, batı ve güneydoğu sahasında uzun ayak madenciliği ile yıllar itibariyle üretilecek kömür miktarı Tablo 107 ve Şekil 96'da verilmiştir. Tablo 107. Amasra B Sahasında Yıllar İtibarıyla Üretilecek Kömür Miktarları Yılık Kömür Yıllık Ramble Yıllar Yılık Kömür Üretimi (ton) Yıllar Üretimi (ton) Miktarı (m 3 )

70 Yıllar Yılık Kömür Üretimi (ton) Yıllar Yılık Kömür Üretimi (ton) Yıllık Ramble Miktarı (m 3 ) TOPLAM NOT:Üretim hesabına tüm damarlar dahil edilmemiştir. NOT: Kömürün üretim hesapları 50 km 2 lik ruhsat alanının 12 km lik bölümüne ait işletme projesi hazırlanacak şekilde düşünülerek çıkartılmıştır.alandaki sondajlar devam etmekte ve yeni işletme projeleri tuhsatlı alanda çalışılmaktadır. Kömürün üretim miktarı ve ramble ihtiyacı miktarı bu çalışmalara göre artacaktır. Şekil 96. Amasra Taşkömürü Projesi Üretim Grafiği (üretim hesabına tüm damarlar dahil edilmemiştir) Kömür özellikleri, kömürün kısa ve elementel analizi, ısıl değeri Amasra tüvenan kömürünün özellikleri Tablo 108 de verilmiştir. Tablo 108. Amasra Tüvenan Kömürünün Karakteristik Özellikleri Amasra Tüvenan Kömürünün Karakteristik Özellikleri Boyut (mm)/içerik Nem % 2,90 3,75 4,25 Kül % 38,10 44,24 42,93 Uçucu Madde % - 24,27 24,32 Sabit Karbon % - 27,74 28,50 Üst Isı Değeri (kcal/kg) Alt Isı Değeri (kcal/kg)

71 Tüvenan kömür termik santrale beslenmeden önce lavvarda zenginleştirilecek ve sonra termik santrale beslenecektir. Lavvarda zenginleştirilecek kömürün lavvar çıkışındaki özellikleri Tablo 109'da gösterilmiştir. Santralde kullanılacak kömür tüvenan değil lavvarlanmış (yıkanmış) olarak ısıl değeri yaklaşık (+/-200) yani ortalama Kcal/kg, ortalama kül oranı %12-15, maksimum kül oranı %20 ve yanıcı kükürt oranı ise %0,5 olacaktır. Tablo 109. Amasra Lavvar Kömürünün Karakteristik Özellikleri Amasra Lavvar Kömürünün Karakteristik Özellikleri Boyut (mm)/içerik Nem% 3±1 4±1 6±1 14±2 Kül % 15±2 14±2 14±2 12±2 Uçucu madde % 35±2 35±2 34±2 32±2 Sabit Karbon % 47±2 46±2 45±2 41±2 Üst Isı Değeri (kcal/kg) Alt Isı Değeri (kcal/kg) Kömürün taşınması ve depolanması sırasındaki etkileri (tozuma, yanma riski, sızıntı suları vb), kullanılacak ulaşım tipi ve araçlar, bu araçların miktarları ve kapasiteleri, depolama ve kırma-eleme işleminin nerede-ne şekilde gerçekleştirileceği, oluşacak toz miktarı ve alınacak tedbirler Üretilen kömür ton/saat kapasiteli aktarma konveyörüne aktarılacak ve konveyör üzerinde kurulu kırıcı ile istenilen boyuta indirgenerek aktarma konveyörünün döküş bölgesinden yeryüzüne kadar konveyör bantla taşınacaktır. Yeraltı galerilerinden bant konveyörler ile skip yükleme cebine beslenen kömürler, kuyu içersindeki skip kovalarına otomatik doldurularak yerüstüne çıkarılacaktır. Kuyulardan yeryüzüne çıkarılan kömür, kömür sahasında planlanan lavvar tesisinde işlenecektir. Lavvar tesisinde işlenen kömür kapalı bant konveyörle santralde planlanan kömür stok alanına taşınacaktır. Bu nedenle kömürün taşınması sırasında toz emisyonu oluşumu söz konusu olmayacaktır. Kömür stok alanında kömürün kendiliğinden yanma riskine karşı sahasında depo yığınları çok yüksek yapılmayacak ve kömür yığınları sahada uzun süre bekletilmeyecektir. Kömür stok alanında yığın sıcaklığı ve karbonmonoksit ölçümleri sürekli yapılacaktır. Kömür yığınına tozlanmayı engellemek için su püskürtülecektir. Kömür yığınlarının sulanması kömürün kendiliğinden yanma özelliği de azaltacaktır. Ayrıca stok alanında yangınla mücadele sebebiyle bir su püskürtme sistemi kurulması planlanmaktadır. Aşırı kuruluğa ve kömür stoklarından yayılacak tozlara karşı su püskürtme sistemine ilave olarak kömür stok alanı çevresinde yağmur suyu drenaj sistemi yapılacaktır. Kömür stoğundan gelen sızıntı suları ve yağmur suyu, toplama havuzunda toplanacak ve kömür hazırlığındaki toz bastırma sisteminde tekrar kullanılacaktır. Kömür stok alanından alınan kömürler kazan bunkerlerine kömür beslenimi için kömür kırıcılarına gönderilecektir. Kömür kırıcı tesisi kapalı ortamda olacak olup, iki elek ve iki kırıcıdan oluşacaktır. Kırıcı ünitesi kapalı ortam içerisinde planlandığı için kömürün kırılmasından kaynaklı meydana gelecek tozların çevreye yayılması söz konusu olmayacaktır. Kömür kırıcı tesisinden alınan kömür, buradan kazan bunkerlerine verilecektir. 257

72 Kömür stok alanı ve kömür kırıcı binasının yeri Ek 2'de verilen Genel Vaziyet Planı'nda işlenmiştir. Kömürün kullanımı öncesinde (zenginleştirme-lavvarlama aşamasında) yapılacak işlemler, ortaya çıkacak atık miktarları ve bertarafı 26 Hattat Holding in bir başka iştiraki olan Hattat Enerji ve Maden Ticaret A.Ş. tarafından çıkarılacak olan taşkömürünün kuyulardan yeryüzüne çıkartılmasından sonra yıkama ve zenginleştirme işlemine tabi tutulması gerekmektedir. Bu işlem için Bartın İli, Amasra İlçesi sınırlarında, Kuyu-1 yakınlarında ve santral sahasına yaklaşık 140 m mesafede bir lavvar tesisinin kurulmasına karar verilmiştir. Lavvar tesisi, işbu ÇED Raporu kapsamında olmayıp, tesis ile ilgili ÇED süreci, Bartın Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü nezdinde devam etmektedir. Lavvar tesisinde işlem gören kömürler, santral sahasına kapalı bant konveyörler ile taşınacaktır. Lavvar tesisi, yeraltı ocaklarından üretilen tüvenan kömürlerin zenginleştirilmesi için kullanılacaktır. Kömürün zenginleştirilmesinde 2x500 ton/saat yıkama kapasiteli ve 200 ton/saat (sığ damarlara sahip batı sahası tüvenan kömürlerin zenginleştirilmesi için) kapasiteli iki adet lavvar tesisin kurulması planlanmaktadır. Ancak işbu ÇED Raporu na konu proje kapsamında tüvenan kömürlerin işlem göreceği 2x500 ton/saat yıkama kapasitesine sahip lavvar tesisi kullanılacaktır. Lavvar tesisi, tüvenan kömür besleme, iri ve ince kömür devresi, şlam, tikiner ve şist atık kısımlarından oluşmaktadır. Yeraltı ocaklarından üretilen tüvenan kömürlerin zenginleştirilmesi için 2x500 ton/saat yıkama kapasiteli kömür zenginleştirme tesisindeki iri devre yıkama ünitesi, 100 mm-10 mm arasındaki malzemeyi, ince devre yıkama ünitesi ise 10 mm-0,5 mm arasındaki malzemeyi yıkamak için kullanılacaktır. Modüler tipte tasarlanan tesis, 100 mm-10 mm arasında yıkanan tamburlu ayırıcı modül (iri devre yıkama) ve 10 mm- 0,5 mm arasında yıkanan siklon modülden (ince devre yıkama) ve 0,5 mm altı spiral devresinden oluşmaktadır. Lavvar Tesisi Prosesi 1- Tüvenan Hazırlama: Yeraltı ocaklarından çıkarılacak tüvenan taşkömürü tüvenan silolarına bantlarla taşındıktan sonra siloların altından yıkama ünitelerine bant konveyörlerle gönderilecektir. Tüvenan kömür daha sonra besleme bunkerine dökülecektir. Tüvenan kömür ilk aşamada 500 ton/saat kapasiteli, invertörlü (hız ayarlı) paletli besleyici ve tüvenan besleme bant ile tüvenan kömür eleğine beslenecektir. Burada 100 mm de elenecektir. Elek altı malzeme tesis besleme bandına, elek üstü malzeme de kırıcı besleme bandı ile merdaneli kırıcıya verilecektir. Kırılan tüvenan kömür, kırıcı altı bant ile tesis besleme bandına beslenecektir. Daha sonra muz elekte 18 mm de sulu olarak elenecektir. 2- İri Kömür Yıkama Devresi ( mm ): Tüvenan tasnif eleğinde elenen +10 mm boyutundaki tüvenan kömür, birinci ağır mayi tamburuna girmekte, burada elde edilen temiz kömür önce tambur çıkışındaki sibent eleklerde ve daha sonra vibrasyonlu eleklerde manyetiti süzülüp temiz su fıskıyeleri ile yıkanmaktadır. 26 Lavvar tesisi, işbu ÇED Raporu kapsamında olmayıp, tesis ile ilgili ÇED süreci, Bartın Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü nezdinde devam etmektedir. Aşağıdaki bölümlerde detayları verilen lavvar tesisi ile ilgili bilgiler, yatırımcı firmadan temin edilmiştir. 258

73 Temiz kömür bu elekte elenerek mm ve mm torbalama tesisine göndermektedir. Batan ürün ise ikinci ağır mayi tamburuna girdikten sonra sibent eleklerde ve daha sonra vibrasyonlu eleklerde manyetiti süzülmekte, temiz su fıskiyeleri ile yıkanmakta ve bantlar marifetiyle silolara gönderilmektedir. 3- İnce Devre (-10+0,5 mm): Sulu tüvenan tasnif eleğinden gelen -10 mm boyutundaki tüvenan kömür içerisindeki şlamın süzülmesi için x mm ebatlarında 0,5 mm Cr-Ni rima elek yüzeyli tek katlı şlam süzme eleğine beslenmektedir. Beslenen malzeme üzerindeki şlam yıkanarak elek altında bulunan tanka süzülmekte, elek üzerinde kalan tüvenan (+0,5 mm) ağır mayi siklon tankına gönderilmektedir. Buradan 10 x8 ağır mayi siklon pompası vasıtasıyla +0,5-10 mm tüvenan kömürünün zenginleştirileceği Ø 850/600 mm çapındaki 3 ürünlü ağır mayi siklonlarına basılan ve temiz hale gelen kömür, mikst ve şist, sibent ve eleklerde manyetiti süzülmek suretiyle yıkanmaktadır. 0,5-10 mm hale gelen tüvenan kömürün, santrifüj kurutucu marifetiyle nemi alınmaktadır. 4- Şlam Zenginleştirme (- 0,5 mm): Ön yıkama eleğinde yıkanan -0,5 mm altındaki malzeme, şlam tankında toplanmaktadır. Buradan şlam pompası vasıtasıyla 14 çapında olan ve 4 adet bulunan şlam siklonlarına basılmaktadır. +0,15-0,5 mm boyutundaki siklon altı malzeme spirallere verilmektedir. Elde edilen temiz kömür ve şist, x mm boyutlarında ve 5 0 ters eğimli poliüretan elek yüzeyli üzerinde çift vibratör motor bulunan susuzlandırma eleğine gelmektedir. Temiz kömür dikey santrifüj kurutucuya verilerek yüzey nemi alınmaktadır. 5- Arıtma Tesisi ve Vakumlu Disk Filtre: Şlam siklon üstü -0,1 mm malzeme 12 m çapındaki tikiner tankına gönderilmekte ve polimer vasıtasıyla çöktürülmektedir. Elde edilen temiz su, tesiste proses suyu olarak kullanılmaktadır. Tikiner altı malzeme vakumlu disk filtre ile susuzlandırılarak ve mikst ilave edilerek santral yakıtı olarak değerlendirilebilir. Lavvar Tesisinden Atıksular Lavvar tesisi kapalı devre olarak çalıştırılacak olup, tesisten kaynaklanan herhangi bir atıksu oluşumu söz konusu olmayacaktır. Tesisteki tüm sızıntı, yıkama ve filterpres suları, toplanarak sisteme geri beslenecektir. Lavvar Tesisinden Kaynaklanacak Katı Atıklar Lavvar tesisinden atık olarak taş ve kaya gibi inert malzemeler meydana gelecektir. Bunların dışında tikinerden ve filterpresten çıkan malzeme kek kıvamında ve düşük kalorili olup, piyasaya paçallanarak (kalorisini yükseltmek için kömürle karıştırılarak) satılabilmektedir. Lavvar tesisi kapsamında 3 adet pasa döküm sahası belirlenmiş olup, söz konu malzemenin piyasaya satışının yapılamadığı durumda, lavvar tesisinde meydana gelen katı atıklar kamyonlar vasıtasıyla bu alanlarda depolanması planlanmaktadır. 259

74 V.2.4. Faaliyet Ünitelerinde Kullanılacak Suyun Hangi Prosesler İçin Ne Miktarlarda Kullanılacağı, Kullanılacak Suyun Proses Sonrasında Atık Su Olarak Fiziksel, Kimyasal ve Bakteriyolojik Özellikleri, Atık Su Arıtma Tesislerinde Bertaraf Edilecek Maddeler ve Hangi İşlemlerle Ne Oranda Bertaraf Edilecekleri, Arıtma İşlemleri Sonrası Atık Suyun Ne Miktarlarda, Hangi Alıcı Ortamlara, Nasıl Deşarj Edileceği Su kullanım miktarları Proje kapsamında; Personel içme-kullanma suyu, Soğutma suyu (kondenser ve yardımcı sistem soğutma suları), Kazan katma (besleme) suyu (demineralize su), Servis suyu-yıkama suları (hava ısıtıcıları ve luvo yıkama suları), Yangın suyu, BGD tesisin için proses suyu, Kül nemlendirmede ve kömür stok alanında yapılacak sulamada su kullanımı söz konusudur. 1) Personel İçme-Kullanma Suyu Miktarı İşletme aşamasında çalışacak personelden kaynaklı su tüketim miktarı, kişi başına günlük ortalama su tüketimi 150 l kabulü ile aşağıdaki gibi hesaplanmıştır. Çalışan sayısı : 500 kişi Birim katı atık miktarı : 150 litre/kişi/gün Su tüketim miktarı : 500 x 150= 75 m 3 /gün'dür. Personel içme suyu ihtiyacı dışarıdan hazır damacanalarla ve/veya tankerlerle temin edilecektir. Personel kullanma suyu ise desanilasyon ünitesinden geçirilmiş deniz suyundan karşılanacaktır. 2) Soğutma Suyu Termik santral için tek geçişli soğutma sistemi kullanılacaktır. Santralde kondenser soğutma suyu ihtiyacı iki ünite için yaklaşık m³/saat olarak öngörülmektedir. Soğutma suyu denizden temin edilecektir. Denizden alınan su elektroklorlama ünitesinden geçirilerek soğutmada kullanılacaktır. 3) Kazan Katma (Besleme) Suyu (Demineralize Su) Kazanda buhar üretimi için kapalı sistemde kullanılmak üzere demineralize su kullanılacak olup, bir ünite için kazan besleme suyu 55 m 3 /saat olup, toplam kazan besleme suyu miktarı 110 m 3 /saat'tir. Ayrıca santralde diğer kapalı çevrim soğutma suları için katma suyu, kondenat son arıtma, kazan ön ısıtıcı kurum üfleyici kaybı ve diğer kullanımlarla birlikte 132 m 3 /saat demi suyuna ihtiyaç vardır. Demi suyu kullanacak üniteler ve tüketim miktarları Tablo 110 da verilmiştir. 260

75 Tablo 110. Demi Suyu Kullanacak Üniteler ve Tüketim Miktarları Ünite Su/Buhar çevrim kayıpları için ilave Kapalı yardımcı soğutma suyu Kazan ön ısıtıcı kurum üfleyici Kondensat son arıtma Diğer Toplam Tüketim Miktarı 2 x 55 m 3 /saat 2 x 4 m 3 /saat 2 x 3 m 3 /saat 2 x 1 m 3 /saat 2 x 3 m 3 /saat 2 x 66 m 3 /saat 132 m 3 /saat demi suyu elde edebilmek için demi suyu ünitesine 166 m 3 /saat su ilave edilecektir. 166 m 3 /saat suyun 34 m 3 /saat i demi suyu ünitesinde rejenerasyon (geri yıkama) işlemi sırasında kullanılacaktır. Kazan besleme suyu (demi suyu) denizden temin edilecektir. Denizden temin edilecek su demi suyu olarak kullanılmak üzere, önce desanilasyon ünitesinde sonra demineralize su ünitesinde arıtılacaktır. Santralde 2x83 m 3 /saat kapasiteli iki adet demineralize su ünitesi kullanımı planlanmaktadır. 4) Servis Suyu-Yıkama Suları (Hava Isıtıcıları ve Luvo yıkama suları) Santralde baca gazının ısı enerjisinden, yakma havasının ısıtılması amacıyla yararlanılmakta olup, bu işlem, baca gazı kanallarına EF lerden önce yerleştirilen hava on ısıtıcıları (Luvo) aracılığıyla gerçekleştirilmektedir. Yanma gazlarının içinde bulunan uçucu kül nedeniyle zamanla kirlenen ısıtıcıların zaman zaman su ile yıkanarak temizlenmesi gerekmektedir. Yıkama seyreltik NaOH ile gerçekleştirilecektir. Hava ısıtıcıları, yılda bir ya da iki kez yıkanacaktır. Santral servis suyu ve yıkama suları desalinasyon ünitesinden temin edilecek olup, servis suyu miktarı 100 m 3 /saat'dir. 5) Yangın Suyu Santralde yangın söndürme amacıyla yangın su deposu olacaktır. Yangın su deposu hacmi m³ olacaktır. Yangın suyu denizden temin edilecektir. 6) BGD Tesisi İçin Proses Suyu Santralde BGD ünitesinde kireç sütü çözeltisi hazırlamak için her bir ünitede 111 m 3 /saat olmak üzere toplam 222 m 3 /saat su tüketimi söz konusudur. BGD ünitesinde kullanılacak su demineralizasyon ve desalinasyon ünitesinden kaynaklı atıksular ile desanalisyon ünitesinden geçirilmiş sulardan karşılanacaktır. 7) Kül Nemlendirme ve Kömür Stok Alanı Sulama Suyu Santralde kül nemlendirmede kullanılacak sular kazan blöf suları ve BGD ünitesinden kaynaklı arıtılmış atık sular olacaktır. Kül nemlendirme için ayrıca su tüketimi söz konusu olmayacaktır Genel Değerlendirme Proje kapsamında kullanılacak olan su miktarları Tablo 111 de sunulmuştur. 261

76 Tablo 111. Kullanılacak Su Miktarları Kullanim Amacı Miktar Temin Şekli Personel İçme Suyu - Hazır Damacana ve/veya Tankerlerle Personel Kullanma Suyu 75 m 3 /gün Desalinasyon Ünitesi Soğutma Suyu (kondenser + yardımcı soğutma suları) Demi Suyu Kullanımları +rejenerajyon m 3 /saat Deniz 132 m 3 /saat + 34 m 3 /saat = 166 m 3 /saat Desalinasyon + Demineralizayon Ünitesi Servis-Yıkama Suyu 100 m 3 /saat Desalinasyon Ünitesi Yangın Suyu (yangın du deposu) m 3 Hamsu Tankı (- İhtiyaç döneminde) BDG Ünitesi Proses Suyu Kül Nemlendirme ve Kömür Stok Alanı Yağmurla Sistemi 222 m 3 /saat 120 m 3 /saat (öngörü) Desalinasyon Ünitesi ve Desanilasyon ile Demineralizasyon Ünitesi Atıksuları Kimyasal Arıtma (BGD Arıtma) Tesisi Çıkış Suları ve Blöf Suları, Tablo 111'den de görüleceği üzere santral için ihtiyaç duyulan tüm proses suları denizden temin edilecektir. Santralde ihtiyaç duyulacak kondenser ve yardımcı soğutma suyu miktarı m 3 /saat olup, denizden alınan su elektroklorlama ünitesinden geçirilerek doğrudan soğutmada kullanılacaktır. Planlanan proje için ihtiyaç duyulan diğer proses suları için (soğutma suyu hariç) denizden çekilecek su miktarı 732 m 3 /saat'tir. Kondenser soğutma suyu hariç diğer proses suları aşağıda verilen su arıtma ünitelerinden geçirilerek kullanılacaktır. Deniz suyu ön arıtma tesisi, Desalinasyon tesisi, Demineralizasyon ve kondensat arıtma tesisi, Santralde diğer proses suları denizden, deniz suyu pompası vasıtasıyla çekilecek elektroklorlama ünitesinden geçirilerek ham su depolama tankında depolanacaktır. Elektroklorlama, deniz suyu proses sistemlerinde çamur, midye ve yosun oluşumunu engeller. Ham su depolama tankından alınan sular, önce elek ve filtreler barındıran ön arıtma ünitesinden (kum filtre) geçirilerek sudaki büyük parçaların su arıtma ünitelerine geçişi önlenecektir. Ön arıtmadan geçirilen sular, daha sonra desalinasyon (tuzsuzlaştırma) ünitesinden geçirilerek toplam çözünmemiş madde değeri 10 ppm den daha düşük arıtılmamış su üretilecektir. 262

77 Desalinasyon ünitesinde arıtılan (tuzsuzlaştırılan) deniz suyu daha sonra deminezalize su ünitesinde tekrar arıtılarak saf su (demi su) elde edilecektir. Su temin sistemine ilişkin detay bilgi Bölüm V.2.1'de verilmiştir. Atıksu oluşumu Santralin işletme aşamasında; çeşitli proseslerden ve işletmede çalışacak personelden kaynaklı evsel nitelikli atıksu oluşumu söz konusu olacaktır. Santralin işletme aşamasında oluşacak atıksular; İşletme aşamasında çalışacak personelden kaynaklı evsel nitelikli atıksu, Kazan blöf suları, Filtre geri yıkama suları, Desanilasyon ünitesinden kaynaklı atıksu, Yıkama suları (luvo, hava ön Isıtıcıları yıkama suları), BGD tesisinden kaynaklı atıksu, Proseslerden kaynaklı yağlı atıksu, Su analizlerinden kaynaklı atıksu, Kömür stok alanından kaynaklı sızıntı suları, kömür stok alanı yağmur suları, Demineralize su sisteminde rejenerasyon işleminden kaynaklı atıksu, Diğer proseslerden (kondensat son arıtma, diğer kapalı çevrim soğutma suları, oluşumu söz konusudur. Kazan altında yer alan kül taşıma konveyörleri ceket tipi soğutucu konveyörler olduğundan kül ile su arasında direk bir temas söz konusu olmadığından bu sistemde atıksu oluşması söz konusu değildir. Proje kapsamında oluşacak atıksuların kaynakları ve atıksuların bertarafı ile ilgili bilgiler aşağıda verilmiştir: Evsel Nitelikli Atıksu İşletme aşamasında çalışacak personelden kaynaklı atıksu, evsel nitelikli olacaktır. Evsel atıksular askıda, koloidal ve çözünmüş halde organik ve inorganik maddeler içerir. Kişi başına günlük ortalama su tüketimi 150 l ve personel tarafından kullanılan suyun %100 ünün atıksu olarak geri döneceği kabulü ile atıksu miktarı ve atıksudan kaynaklanan kirlilik yükü aşağıda hesaplanmıştır. Hesaplamalarda kişi başına günlük ortalama su tüketimi 150 litre kabul edilmiştir. Termik santralde çalışacak personelden kaynaklı meydana gelecek atıksu miktarı; İçme suyu ihtiyacı = kişi x ort. su tüketimi = 500 x 150 = 75 m 3 /gün Atıksu miktarı = içmesuyu ihtiyacı x intikal yüzdesi = 75 x100/100 = 75 m 3 /gün olmaktadır. Toplam kirlilik yükü = 500 x 54 = g BOI/gün KOI = 1,9 x = g KOI/gün Toplam Organik Karbon = 1 x = g TOC/gün AKM = 500 x 220 = g/gün Klorür = 500 x 8 = g/gün Toplam N = 500 x12 = g/gün Serbest Amonyak = 0,6 x = g/gün Toplam P = 500 x 4,5 = g /gün 263

78 İnorganik = 0,7 x 2250 = g/gün İşletme aşamasında çalışacak personelden kaynaklı evsel nitelikli atıksu meydana gelecek olup, söz konusu bu atıksular proje kapsamında işletilmesi planlanan paket atıksu arıtma tesisine verilecektir. Paket biyolojik atıksu arıtma tesisi özellikleri Söz konusu proje kapsamında en az 80 m 3 /gün kapasiteli paket atıksu arıtma tesisi kullanılacak olup, paket arıtma tesisi; ön çöktürme havuzu, dengeleme havuzu ve biyolojik reaktör ünitelerinden oluşacaktır. Arıtma Tesisi Genel Bilgileri Atıksular içinde bulunan organik maddelerin mikroorganizmalar yardımıyla karbondioksit, su ve yeni mikroorganizma hücrelerine dönüştürülmesi işlemlerine biyolojik arıtma denilmektedir. Atıksu içinde bulunan ve çevreye verilmeleri durumunda kirletici olarak değerlendirilecek olan organik maddeler, mikroorganizmalar tarafından besin maddesi olarak kabul edilmekte ve bu maddeleri canlı faaliyetleri için kullanabilen mikroorganizmalar bu şekilde atıksuyu temizlemektedir. Biyolojik arıtma için mikroorganizmaların temel ihtiyaçları olan besin maddeleri ve oksijenin sisteme verilmesi gereklidir. Besin maddeleri atıksu içinde mevcut olduğundan dışarıdan sadece oksijen verilmesi yeterli olmaktadır. Oksijen sisteme hava verilmesi ile temin edilir. Hava verilmesi aynı zamanda atıksu ile mikroorganizma karışımının homojen olmasına ve reaksiyonlarının tank içinde üniform olarak gerçekleşmesine yardımcı olur. Yeterli süre havalandırılan mikroorganizma-atıksu karışımı durgun şartlarda kendi halinde bırakıldığında mikroorganizma topluluğu dibe çökerken arıtılmış su üstte kalır. Kirletici maddeler reaksiyon süresince mikroorganizmanın faaliyetleri sonucunda karbondioksit ve su olarak ortamı terk eder veya yeni mikroorganizma kütlesi olarak sistemde kalır. Ortamdaki mikroorganizma sayısını sabit tutabilmek için sistemden sürekli veya belli aralıklar ile mikroorganizma kütlesinin uzaklaştırılması gereklidir. Biyolojik paket arıtma, aktif çamur esasına göre çalışan bir biyolojik arıtma sistemidir. Biyolojik arıtmanın gerçekleştiği reaktör, havalandırma, çökeltme ve çamur stabilizasyonu işlemlerinin ardışık olarak düzenlendiği bölümdür. Bu bölmeye giren atıksudaki organik maddeler havalandırma safhasında aktif çamur kütlesi tarafından karbondioksit, su ve diğer metabolik ürünler ile yeni aktif çamur mikroorganizmalarına çevrilecektir. Gerekli olan basınçlı hava, blower tarafından sağlanmakta olup, dağıtımı tank tabanındaki difüzörler vasıtasıyla mümkün olmaktadır. Su ve aktif çamur karışımı çökeltim evresinde birbirinden ayrılmaktadır. Üstteki duru su klorlama bölmesinde klorlanmaktadır. Arıtılmış suyun alıcı ortamlara emniyetle deşarjı veya ihtiyaç varsa sulama suyu olarak kullanılması mümkündür. Çöktürme havuzu tabanında toplanan çamur stabilizasyon havuzuna alınarak hava ile stabilize edilirler. Daha sonra çamur kurutma yatağına alınarak kurutulur. Izgarada tutulan katı maddeler "Katı Atıkların Kontrolü Yönetmeliği"ne göre bertaraf edilir. Kurutulmuş olan çamurun ise analizi yaptırılarak Katı Atıkların Kontrolü Yönetmeliği ne ya da Tehlikeli Atıkların Kontrolü Yönetmeliği ne göre bertaraf edilir. 264

79 Arıtma tesisi üniteleri Terfi (dengeleme) havuzu Dengeleme havuzlarının amacı atıksu karakteristiklerindeki değişiklikleri minimize ederek arıtım kademelerinde optimum şartları sağlamaktır. Dengeleme havuzunun boyutu atıksuyun miktarı ve değişimi ile ilgilidir. Evsel atıksu arıtma tesislerinde atıksuyun karakteri sürekli aynı olacağından şok yüklemelere ve değişken ph değerlerine karşı sistemin korunması için yüksek bekletme sürelerine gerek olmamaktadır. Terfi havuzunun boyutlandırmasında ortalama maksimum debide 3-4 saatlik bekletme süreleri yeterli olmaktadır. Dengeleme havuzuna gelen atıksu ilk önce sepet ızgaradan geçtiği için içerisinde çökelebilecek maddeler bulunmayacaktır. Dengeleme havuzunun amacı sadece şok yüklemelere karşı havalandırma havuzunun rejimini korumaktır. Dolayısıyla dengeleme havuzu hiçbir zaman çöktürme havuzu niteliğinde tasarlanmamaktadır. Bu havuzun periyodik olarak temizlenmesine gerek olmamakla birlikte yapılacak kontroller sırasında gerek görülürse temizlenebilecektir. Biyolojik arıtma Biyolojik arıtma atıksuyun içinde bulunan askıda ve çözünmüş organik maddelerin bakterilerce parçalanması ve çökebilen biyolojik floklarla sıvının içinde kalan veya gaz olarak atmosfere kaçan sabit inorganik bileşiklere dönüşmesidir. Biyolojik arıtmanın esası organik kirleticilerin doğada yok edilmeleri için oluşan proseslerin kontrolü ile optimum şartlarda tekrarlanmasıdır. Biyolojik arıtma sistemleri aerobik ve anaerobik olarak sınıflandırılabilir. Bu sistemler kullanılan mikroorganizmaların sistemdeki durumunda göre askıda veya sabit film (biyofilm) prosesleri olarak sınıflandırılabilirler. Biyolojik arıtmanın amacı, atıksudaki çökelmeyen koloidal katıları pıhtılaştırarak gidermek ve organik maddeleri kararlı hale getirmektir. Evsel atıksu arıtımında organik madde içeriğinin yanı sıra azot ve fosfor gibi besi maddeleri de biyolojik arıtımda giderilir. Aktif Çamur Prosesi Aerobik (havalı) atıksu arıtma proseslerinde atıklar sentez ve oksidasyon yolu ile yok olmaktadır. Diğer bir deyişle, organik maddelerin bir kısmı yeni hücrelere dönüşürken (sentez) geri kalan kısmı gerekli enerjiyi üretmek için oksidasyona tabi tutulur. Organik maddeler yok olmaya başlayınca biyolojik hücrelerin bir kısmı gerekli enerjiyi sağlamak amacıyla kendi kendini oksitler (içsel solunum). Aerobik biyolojik oksidasyon reaksiyonları genel olarak aşağıdaki şekilde ifade edilebilmektedir: Organik madde + O 2 + N + P Hücre + CO 2 + H 2 O + biyolojik olarak parçalanamayan çözünebilir maddeler Hücre + O 2 CO 2 + H 2 O + N + P + parçalanmayan hücresel kalıntılar 265

80 Bu biyolojik parçalanma olayı tüm havalı biyolojik arıtma sistemlerinde yer almaktadır. Aşağıda biyolojik reaksiyon 3 adımda gösterilmektedir: 1. Adım: Biyokütlenin üretimi ve organik maddenin oksidasyonu 8(CH 2 O) + N 3 + 3O 2 C 5 H 7 NO 2 + 3O 2 + 6H 2 O + enerji 2. Adım: Biyokütlenin solunumu C 5 H 7 NO 2 + 5O 2 5CO 2 + NH 3 + H 2 O + enerji 3. Adım: Nitrifikasyon NH 3 + 2O 2 HNO 3 + H 2 O + enerji Çöktürme havuzu Çöktürme havuzu, havalandırma havuzlarında mikroorganizma faaliyetleri sonucu oluşan flokların çöktürülerek sudan ayrıldığı havuzlardır. Çamur çürütücü (stabilizasyon) havuzu Tesiste oluşan organik çamurların biyolojik stabilizasyonu için kullanılan bir prosestir. Havasız çürütmeye alternatif olarak, atık aktif çamur havalı olarak da çürütülebilir. Atık aktif çamur ayrı bir tank içine alınır ve birkaç gün süre ile havalandırılır. Böylece çamur içindeki uçucu katı maddeler biyolojik olarak stabilize olur. Stabilizasyon havuzunda havalandırma delikli boru ile sağlanacaktır. Delikler boruların alt tarafında kalacak şekilde delineceği için çamurun delikleri tıkama riski bulunmayacaktır. Boru hattı tabana çok yakın yapılacağından dolayı havuzun içindeki tüm çamuru karıştıracaktır. Stabilizasyon havuzu 2-3 ayda bir periyodik olarak su ile temizlenecektir. Böylece havuz içinde çamurun kuruması engellenmiş olacaktır. Bu işlem sırasında havuzun içerisindeki tüm çamur kurutma yatağına boşaltılacak ve havuzun temizliği yapılacaktır. Stabilizasyon havuzu temizleme suları dengeleme havuzuna verilecektir. Çamur kurutma yatağı Stabilizasyondan çıkan çamurun kurutulması için kullanılmaktadır. Çürütücüden çamur bir boru hattı ve üzerinde bulunan bir vana ile kurutma yatağına alınacaktır. Kurutma yatağının üzeri açık olacağı için hava ile temas ederek çamurun kuruması sağlanacaktır. Kurutma yatağının tabanında dereceli çakıl bulunacaktır. Bu sayede çamurun içerisindeki su süzülerek tabanda bulunan boruların üzerindeki delikler vasıtasıyla alınarak dengeleme havuzuna geri gönderilecektir. Dereceli çakıl süzüntü suyunun sistemden alınmasını sağlarken çamurun kurutma yatağında kalmasını sağlamaktadır (Bkz. Şekil 97). 266

81 Şekil 97. Arıtma Tesisi İş Akım Şeması Arıtma Tesisi Proje Onayı Projenin inşaat aşamasında çalışacak personelden kaynaklı evsel nitelikli atıksular, tesis edilecek olan paket atıksu arıtma tesisinde arıtılacaktır. Atıksu arıtma tesisi için tarih ve 2014/07 sayılı Atıksu Arıtma/Derin Deniz Deşarjı Proje Onayı genelgesi kapsamında gerekli iş ve işlemler yapılacaktır. Arıtma tesisi çıkış suları kalitesi İşletme aşamasında işletilecek olan evsel nitelikli paket atıksu arıtma tesisi tarihli ve sayılı Resmi Gazete'de (değişiklik tarih ve Resmi Gazete) yayımlanarak yürürlüğe giren Su Kirliliği Kontrolü Yönetmeliği nde verilen Tablo 21.2 de Evsel Nitelikli Atıksuların Alıcı Ortama Deşarj Standartları nı, tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe giren Su Ürünleri Yönetmeliği Ek 6 da atıksular için verilen deşarj sınır değerlerini ve Su Kirliliği Kontrolü Yönetmeliği 22'de Derin Deniz Deşarjı Için Izin Verilecek Atıksu Özelliklerini sağlayacak şekilde işletilecektir (Bkz. Tablo 112, Tablo 113 ve Tablo 114). Tablo 112. Sektör: Evsel Nitelikli Atık Sular (Tablo 21.2) Kompozit Numune Parametre Birim 2 Saatlik Kompozit Numune 24 Saatlik (Sınıf 1: Kirlilik Yükü Ham BOİ Olarak Kg/Gün Arasında, Nüfus = )* (SKKY Tablo 21.1) Biyokimyasal Oksijen İhtiyacı (BOİ 5) (mg/l) Kimyasal Oksijen İhtiyacı (KOİ) (mg/l) Askıda Katı Madde (AKM) (mg/l) ph *Köyler için tabloda verilen deşarj limitleri yada parametreler için en az %60 arıtma verimi uygulanacaktır. 267