KENT ORMANCILIĞI PROF. DR. İBRAHİM TURNA KTÜ ORMAN FAKÜLTESİ 2015 TRABZON

Transkript

1 KENT ORMANCILIĞI PROF. DR. İBRAHİM TURNA KTÜ ORMAN FAKÜLTESİ 2015 TRABZON

2

3 Kentsel ortamların yeterli düzeyde ağaç varlığına sahip kılınması, belirtilen ekolojik koşullar çerçevesinde her türlü dikim, bakım ve koruma çalışmalarının sürekli ve dikkatli uygulamalarla yürütülmesi gerekir. Kentlerde yeşil alanların tesisindeki teknik esasları ana hatları ile belirtmekte yarar vardır. Ancak unutulmamalıdır ki, herhangi bir alanda yapılacak bitkilendirme çalışmalarında hangi amaçla olursa olsun yapılması gerekenler benzerdir. Bunların başında, dikim yada ekim yapılacak sahanın hazırlanması, ekim yada dikim materyalinin seçimi, ekimi yada dikim yöntemi, bakım ve koruma çalışmalarının tekniğine uygun olarak yapılması gelir.

4 6.1. Kentsel Alanlarda Saha Hazırlığı Kentsel alanlarda yapılacak ekim ve dikim çalışmalarında öncelikli olarak sahasının etüdünde 5 ana konu üzerinde durulması gerekir. Bunlar; Fizyografik etüd, Klimatik etüd, Edafik etüd, Vejetasyon etüdü ve Tür seçimidir. Bu konuda ayrıntılı bilgiler ağaçlandırma tekniği dersinde verildiğinden burada tekrar incelenmeyecektir. Ancak bu konunun kentsel alanlarda çok daha önemli olduğu unutulmamalıdır.

5

6 Fizyografik Etüd; Plantasyon sahasının enlem, boylam, rakım özellikleri yanı sıra denizden olan uzaklığı da belirlenmelidir. Don çukuru, rüzgar alma yönünden değerlendirme bitkilendirme çalışmalarında önemlidir. Kent içi düzenlemelerde ise çok yüksek ve geniş yapıtların neden olduğu ışık ve dolayısıyla sıcaklık değişmeleri mutlaka göz önünde bulundurulmalıdır. Yüksek sıcaklıkların olduğu yörelerde daha çok küçük kalın ve tüylü yapraklı türler tercih edilir. Yüksek yaz sıcaklığı kuraklığa neden olabilir. Yoğun kuraklığın yaşandığı bir dönemin ardından birden bire yağışlar ve serinlik başlarsa, yapraklarını döken meşelerde, çınarda, atkestanesinde, okaliptüste, çamlarda, kestanede, kayında dişbudakta söğütte dal düşmesi olayları artar. Kent içinde olabilecek bu durumun dikkatle izlenmesi gerekir. Yağış ve bağıl nemin yıl içindeki dağılışı alana getirilen yeşil dokunun gelişimini etkiler. Bir diğer klimatik etken rüzgârdır. Şiddetli rüzgar hızı ve yönü, hakim rüzgar yönü proje sahasında etkili olmaktadır. İklim doğal vejetasyonun oluşumu ve şekillenmesi üzerine etki etmektedir.

7 Edafik Etüt: Proje alanının toprağının fiziksel ve kimyasal etüdünde torağın, türü, tekstür ve strüktürü, mutlak ve fizyolojik derinliği, toprakta bitki yetişmesini engelleyen sert veya geçirimsiz bir tabakanın olup olmadığı, alanda drenaj ve toprak ıslahına gerek duyulup duyulmadığı ortaya konmalıdır. Vejetasyon Etüdü; Proje sahasında ve yakın çevresinde doğal olarak yetişen türlerin tespiti ve bunlar içerisinde gösterge bitkiler adını verdiğimiz türler, proje sahasının yetişme ortamı karakteri hakkında bir fikir verebilmektedir. Yukarıda özet olarak verilen fizyografik, klimatik, edafik, vejetasyon etüdü ve Tür seçimi konularında daha ayrıntılı bilgiler gerek kentsel alanların yetişme ortama koşulları konularında gerekse Ağaçlandırma tekniği derslerinde ayrıntılı olarak verildiğinden bu bilgilerle yetinilecektir. Ancak tür seçimi kentsel alanların bitkilendirilmesinde daha önceki derslerde yeterince verilmemiş olabileceğinden biraz daha ayrıntılı olarak verilecektir.

8 6.2. Kentsel Alanlarda Tür Seçimi Tabii yetişme ortamlarından alınıp kentsel ekosistemlere taşınan çok çeşitli bitki türlerinin yeni ortamlarında başarılı olabilmeleri için birtakım özelliklere sahip olmaları gerekmektedir. Bu özelliklerden bazılarını sıralayacak olursak; * Öncelikle seçilecek yerli yada yabancı bitki türlerinin yetişme ortamı istekleri, kentin içinde bulunduğu bölgenin genel ekolojik koşullarına uygun olmalıdır. * Bölgesel ekolojik koşullara uygunluk yanında, hava kirliliği, yüksek sıcaklık, düşük bağıl nem, az elverişli fiziksel ve kimyasal toprak özellikleri, mekanik baskılar gibi kentsel ortamlara özgü koşullara da mümkün olduğunca dayanıklı türlerin seçilmesine dikkat edilmelidir. Bunlara örnek olarak; Huş, kavak, çamlar, kokarağaç, Kızılağaç, Yalancı akasya, Acer negundo, Acer campestris, Gladiçya, Üvez, Çitlenbik örnek olarak verilebilir. Bu türler kent içinde kolaylıkla kullanılabilecek öncü türlerdir.

9

10 * Kent ağaçları için aranan diğer bir tür niteliği de, uzun ömürlü ve hızlı büyüme özelliğinde olmalıdır. Uzun ömürlü türlerin kullanılması ile güç ve pahalı olan yenileme dikimleri uzun peryodlarda tekrarlanır, hem de bu türler gelişmiş halleriyle estetik ve fonksiyonel etkilerini uzun yıllar sürdürürler. * Seçilecek türler kent peyzajına katkıda bulunabilecek estetik değere, yada üstleneceği görevleri bakımından yeterli işlevsel etkilere sahip özellikler taşımalıdır. * Seçilen türler düzgün bir gövde ve simetrik bir tepe tacı geliştirmeli, gövde ve özellikle dalları kolay kırılıp çürümemeli, genel olarak biyotik (böcek, mantar vb.) ve abiyotik (fırtına, kar vb.) zararlılara karşı dayanıklı olmalıdır. * Dikilecek türler kanalizasyon sistemlerini ve pis su borularını tıkayabilen istilacı kökler geliştiren türler ile kuvvetli kök sürgünleri oluşturan türlerden olmamalıdır. Örneğin, Söğüt, kavak, dut, kızılağaç ve Akçaağaç türleri istilacı kökleri nedeniyle filtrasyon ve arıtma tesisleri ile PTT, havagazı, su ve TEDAŞ tesisleri civarında kullanılmamalıdır.

11 * Kaldırım ve meydan gibi bazı yerlerdeki dikimlerde, kaplama, taş ve plakalara zarar vermesi söz konusu olan kuvvetli, sığ kökler geliştiren türler seçilmemelidir. Özellikle kent içi yol ağaçlandırmalarında kaldırımları kaldırıp bozması nedeniyle Dişbudak pek kullanılmaz. * Kök ve kütük sürgünü vermemelidir. * Derine giden kök sistemine sahip olmalıdır. Özellikle rüzgâra açık alanlarda kazık kök yapan türlere öncelik verilerek rüzgâr perdeleri oluşturulabilir. * Farklı mevsimlerde yaprak, çiçek veya meyveleri ile göze hoş görünmelidir. * Genel olarak çiçek ve meyveleri kötü kokan türler ile çocuk oyun alanları gibi bazı yerlerde zehirli meyve, çiçek ve yaprak özelliklerine sahip türler seçilmemelidir. Örneğin Taxus baccata, Rh. ponticum, Viburnum opulus gibi türler zehirli meyve ve yaprakları, Ginkgo, Ailantus gibi türler kötü kokulu meyveleri nedeniyle dikkatli kullanılmaları istenir.

12 * Alerjen etki yapan tohumlara sahip türler ile meyveleri döküldüklerinde yerleri kirleten ya da büyük ve sert olup da insan ve otomobillere zarar vermesi söz konusu olan türler tercih edilmemelidir. Örneğin kavak, çınar, vb. alerjen etki yaparken, çocuk oyun alanlarına atkestanesi gibi türler tehlikeli olabilmektedir. Benzer şekilde, Ginkgo, Morus vb. türler altını kirletmeleri, Juglans, Aesculus ve bazı Meşe türleri de iri meyve ve tohumları bakımından dikkate alınmalıdır. Altını kirleten ve kötü kokulu meyveleri olan türlerin altına çalı grupları yerleştirilerek düşen meyvelerin gizlenmesi sağlanabilir. Bu kapsamda belirtilmesinde yarar görülen diğer bir konuda, kentsel yeşil alanlardaki bitkisel (ağaç, ağaççık, çalı, vb.) tür çeşitliliğidir. Kent ağaçlandırmalarında estetik açıdan monotonluğun kırılması, epidemi riski gibi nedenlerle monokültürlerden kaçınılmalı ve imkânlar ölçüsünde sayıda çok ve değişik bitik taksonlarına yer verilmelidir. Bitiksel tür çeşitliliği beraberinde fauna çeşitliliğine de neden olacaktır.

13 Estetik amaçlı tür seçimi Peyzaja uygun, göze hoş görünen estetik amaçlı yeşil alanların tesislerinde tür seçimi daha az bağlayıcıdır. Estetik güzellik nispidir. Bu hususta oluşturulacak etkilenme, türleri doğaya en uygun şekilde gruplandırmalarla sağlanır. Örneğin form ve yaprak şekillenmeleri bakımından cazip olan ve su kenarlarında görülen türler, yüksek mevkiler için, sırtlar için uygun düşmeyecektir. Birçok hallerde eşit yaşlı olmayan karışık bir orman, eşit yaşlı saf bir ormana nazaran göze daha hoş görünür. Özetle, bu konuda seçim yapılırken ağaç formuna, yaprak rengine, gruplamalara özellikle dikkat edilmelidir.

14

15 Koruma amaçlı tür seçimi Kentsel yeşil alanlarda yeni tesisler (yeşillikler-ormanlar) kurulurken koruma amacının ön planda olduğu hallerde türleri seçerken türlerin, aşağıda verilen özelliklerden birini veya birçoğunu gerçekleştirmesi aranır. Bunlar; Rüzgâr hızını kesmesi Dik yamaçlarda arazi kaymalarını önleme Rüzgâr ve su erozyonuna engel olma Akarsuları (nehir ve çayları) kontrol etme Toprağı ıslah etme Çamlar, Ladinler, Tsuga ve diğer birçok koniferler, daha önce de işaret edildiği gibi özellikle rüzgâr perdeleri tesislerinde kullanıldıklarında, kışın ibrelerini dökmedikleri için yıl boyunca etkinliklerini sürdürürler. Buna karşı yaz aylarında etkin olan yapraklılarda yaprak kitlesi fazla olan türler (Kayın, Meşe ve Akçaağaç türleri gibi) tercih edilir. Akasya gibi ince ve seyrek yapraklı türler, ne gölgelenme ne de rüzgâra karşı etkinlik açısından tercih edilmezler.

16

17

18 Dik yamaçlarda heyelanları önlemede Meşe, Çam, Akasya gibi derin köklü türler önem kazanır. Böyle yerlerde Ladin, Huş gibi sığ köklü ağaç türlerinin yeri yoktur. Çevre mühendisliğine ilişkin problemlerin çözümünde kullanılacak bitki türlerinde aşağıda sıralanan karakteristiklerin önemli rolü vardır. Tür seçiminde bu özelliklerin dikkate alınması gerekir. Bunlar; Kaba yapraklı olma sesi keser, Hareket eden dallar sesi keza keser, maskeler, Tüylü yapraklar tozları yakalar ve tutar, Yaprak stomaları gaz mübadelesini sağlar, Çiçek ve yapraklar hoş kokular sağlar, kötü kokuları maskeler, Yapraklar ve dallar rüzgâr hızını keser, Yapraklar ve dallar yağışın hızını keser, Toprakta yaygın kökler, erozyona karşı toprağı tutar, Yoğun yaprak kitlesi ışığı tutar, Seyrek yaprak kitlesi ışığı süzer, Dikenli dallar insanı ve hayvan zararlarını önler veya azaltır.

19 6.3. Dikim Çalışmaları Dikime dayalı bir bitkilendirmenin başarıya ulaşması için bazı kuralların yerine getirilmesi gereklidir. Bunlar arasında; * dikim materyalinin bitkilendirme alanının yetişme ortamı koşullarına uygun türlerden seçilmesi, * bitkilendirme alanının tekniğine uygun olarak tam olarak hazırlanması, * sağlıklı ve standart fidan (kaliteli fidan) materyalinin kullanılması, * uygun taşıma ve dikim alanında uygun koşullarda bekletilmesi (gömü), * dikimin uygun bir zaman diliminde gerçekleştirilmesi (dikim zamanı), * türlere ve yetişme ortamı özelliklerine uygun dikim yöntemlerinin seçilmesi, * dikimlerin deneyimli elemanlarca gerçekleştirilmesi ve * türlerin karşılıklı büyüme özelliklerinin dikkate alınması sayılabilir.

20

21 6.3.1.Fidan Materyali Seçimi ve Bazı Özellikleri Kentsel ortamlardaki ağaçlandırma çalışmalarında başarılı dikimlerin ilk şartı uygun orijinli ve kaliteli fidan kullanımıdır. Kent ve çevresindeki ağaçlandırmalarda kullanılacak fidanların beklenen etkilerini bir an önce gerçekleştirmeleri istendiğinden, büyük ve gelişmiş haldeki fidan kullanımı esastır. Bu nedenle fidanlar, kentsel ortamlardaki dikimlere uygun boyutlarda üretim yapan yetiştirme fidanlıkları ile büyük materyal fidanlıklarından alınmalıdır. Yetiştirme fidanlıkları yapraklı türlerde cm ile cm çevreye sahip olan, iğne yapraklı türlerde ise 2-3 m boya sahip olan fidanlar üretirler. Bunlar genel olarak 5 10 yaşlarında ve 1-2 kez repikaj (şaşırtma) uygulanmış fidanlardır. Büyük materyal fidanlıkları ise ile cm çevreye sahip olan yapraklı fidanlar ile 5 12 m boya sahip iğne yapraklı fidanlar üretirler. Bunlar da 4 8 kez repikaj uygulanmış, yaşlarındaki fidanlardır (Bourne 1989).

22 Fidan alımında fidan materyalinin uzman kişiler tarafından morfolojik olarak kalite testine tabi tutulması büyük önem taşır. Bu kapsamda fidanlıkta yapılacak testlerde, istenen tür, varyete veya kültivar olduğunun doğruluğunun belirlenmesi, tepe sürgünün sağlıklı, iyi gelişmiş ve olgunlaşmış olması, tomurcukların dolgun, yaprak, sürgün ve kabuğunun türe özgü ve canlı renkte olması, dallanmanın tür, varyete ve kültivara özgü bir gelişme göstermiş olması, gövdenin düzgün ve dolgun olması, gövde ve dallarda yaralanma olmaması, genel olarak fidan üzerinde patolojik belirtiler bulunmaması, gövde ile orantılı gelişime sahip ve dikime elverişli bir kök sistemine sahip olması hususlarının denetlenmesi gerekir.

23 Kentsel ortamlara dikilecek gelişmiş fidanlarda kök sisteminin durumu ayrı bir önem taşır. Kök sistemlerinin örtülü olup olmaması bakımından çıplak köklü, topraklı ve kaplı olmak üzere 3 tip fidan söz konusudur. Çıplak köklü fidanlar; yeterli miktarda köklere sahip ancak kökleri toprak içinde olmayan fidanlardır. Topraklı fidanlar; kökleri toprağı ile birlikte sökülerek çıkarılan ve saza, çuvala yada naylon benzeri materyale sarılarak satışa sunulan fidanlardır. Bu fidanlar, ekim ve genellikle şaşırtma parsellerinde yetiştirilen satış aşamasına ulaşmış fidanların, köklerini saran toprak kitlesi ile birlikte sökülmeleri ile üretilirler. Topraklı fidan tipinin ana materyali şaşırtılmış fidanlardır. Köktoprak bağının mümkün olduğunca güçlü olması gerekir.

24 Kaplı fidanlar; kapta repikaj görmüş veya hem ekimi hem de repikajı kaplarda yapılmış fidanlardır. Maliyetleri bakımından çıplak köklü ve topraklı fidanlara göre en pahalı fidan tipidir. Kaplı fidanlarda, çıplak köklü ve topraklı fidanlarda rastlanan ve çıplak köklülerde %90 oranına varan kök hasarları ve kayıpları söz konusu değildir. Bu tür fidanların en önemli sakıncası, fazla bekletilmekten veya zamanında kap değişimi yapılamamasından kaynaklanan dairesel kök oluşumları yada kök dönmeleridir bir başka ifadeyle kuş yuvası oluşumu dur. Kök hasarları ve kusurları fidanların dikim değerine doğrudan etki eden faktörlerdir. Özellikle kaplı fidanlarda ortaya çıkan bu oluşumların ayrıntılı denetlenmeleri gerekir.

25 Nispeten küçük boyutlu yapraklı tür fidanlarında çıplak köklü dikimler mümkün olsa da, başarıyı güvence altına alabilmek için topraklı ya da kaplı fidan kullanmak daha uygundur. Ancak özellikle fidan büyüklüğünün artmasıyla kaplı fidanların maliyetinin yükselmesi, nispeten daha toleranslı olan yapraklı türlerde topraklı fidan kullanımını önemli hale getirmektedir. Topraklı fidanlarda yukarda belirtilen nitelikler yanında, fidanın yaşına ve büyüklüğüne uygun sayıda şaşırtma (repikaj) görüp görmediği, son yetiştirildiği parselin nispeten killi bir toprak özelliğinde olması, toprak kitlesinin ve ambalajının yeterli ve uygun olması söküm ile dikim arasındaki sürecin olabildiğince kısa tutulması ve taşınma esnasında zarar görmemesinin denetlenmesi gerekir. Amerika ve çoğu gelişmiş Avrupa ülkelerinde, şehir ağaçlandırmaları için üretilen fidanlarla ilgili normlar geliştirilmiştir. Kalite/fiyat ilişkisini ortaya koyan bu normlar, her şeye rağmen fidanın canlı bir obje olması nedeniyle dikim başarısı konusunda garanti oranlarını kapsamamaktadır. Bu nedenle köklü yetiştirme geleneğine sahip çoğu tanınmış fidanlıklar, fidanlarını, kalitelerini belgeleyen marka veya etiketlerle satışa sunmaktadırlar.

26 Fidan Kalite Sınıflamasında Kullanılan Fidan Özellikleri: Fidanlarda kök durumu en önemli kalite göstergesidir. Fidanlar iyi gelişmiş yeterli miktarda kılcal kök içeren bir kök sistemine sahip olmalıdır. Fidanlar kök muayenesi yapıldıktan sonra alınmalıdır. Fidanların gövdeleri tepe tacını taşıyabilecek kalınlıkta olmalıdır. Zayıf, ip gibi uzamış ve ligninleşme oranı düşük gövdelere sahip fidanlar satın alınmamalıdır.

27 Rüzgârdan minimum etkilenmeyi sağlamak için, gövdenin en az 2/3 ü dallı olmalıdır. Boy/çap oranı özellikle çıplak köklü fidanlarda önemlidir. Katlılık dikkate alınması gereken diğer önemli fidan özelliğidir. Katlılık genellikle gövde/kök oranı olarak isimlendirilmektedir. Bu oran daha çok çıplak köklü fidanlar için önemlidir. Tepe sürgünü ve diğer sürgünleri iyi bir gelişme gösteren ve yeterli sayıda olan tepe tomurcuğu ve diğer tomurcukları dolgun, ibreleri veya yaprakları doğal renklerini koruyan ve sık olan fidanlar alınmalıdır. Dalsız gövde uzunluğu da bilhassa kent içi yollarda yapılacak peyzaj düzenlemelerinde önemli bir özelliktir. TSEK tarafından hazırlanan TS 8146 numaralı standartlara göre, yol ve meydan ağaçlandırmalarında kullanılacak fidanların düzgün ve en az m yükseklikten dikey yönde dallanan, aşırı kalın ve eğri gövdeler oluşturmayan fidanlar olması şart koşulmaktadır. Canlılık (Tazelik) fidanlarda öncelikle aranan kalite göstergesidir. Gövdede kabuk buruşuk olmalı ve yaşlı fidanlarda bir yıl önceki sürgünlerin şekli, rengi ve kalınlığı normal gelişmeyi yansıtabilmelidir.

28 Dikim Tekniğinin Esasları Önemli ayrıcalıklar gösteren kentsel ortalardaki dikim çalışmalarında, başarı açısından dikkate alınması gereken hususlar, aşamaları itibarı ile aşağıdaki gibi sıralanabilir. Öncelikle dikim sahası, dikilecek bitki taksonunun kökleri ve toprak üstü kısımlarının normal gelişimine uygun hacimde olmalıdır. Bu konuda cadde, yol ve meydanlardaki dikimlerin, zaman zaman onarımı gerekebilen kanalizasyon, doğal gaz, su, elektrik gibi alt yapı tesisleri ile havai hatlar ve cadde lambalarından önerilen uzaklıklarda yapılmasına titizlik gösterilmelidir. Özellikle kaplı fidanların her mevsim dikilmeleri mümkün olsa da, fidanların uyku hali ve kök yenileme kapasitelerine uygun olarak, dikim çalışmaları, Ekim-Mart periyodundaki elverişli iklim ve toprak koşullarında gerçekleştirilmelidir.

29 Dikim ortamlarının fiziksel ve kimyasal toprak özelliklerinin bitki yetiştirmeye elverişli olup olmadığı denetlenmeli ve gerekli hallerde ıslah önlemlerine başvurulmalıdır. Dikim çukurları fidan materyalinin büyüklüğüne uygun ebatlarda açılmalıdır. Bu konuda genel dikimler kare şeklinde 3-3,5 m2lik bir yüzey ve 1 m derinliğe sahip çukurlar, yol ağaçlandırmaları için de en az 2 2 m2lik yüzeye sahip 1.5 m derinlikteki çukurlar önerilmektedir. Ayrıca dikim çukurlarının, toprağın havalanması ve topraktaki çeşitli elementlerin okside olması açısından dikimden 2 gün önce açılmış olması faydalı bulunmaktadır. Dikim çukurlarına yerleştirilecek toprak fazla killi ve kalkerli olmamalı, toksik maddeler içermemeli, fidanların başlıca su alımı, havalanma ve beslenme ihtiyaçlarına cevap verebilecek elverişli özelliklere sahip iyi kaliteli bitkisel toprak olmalıdır. Dikim esnasında uygulanılacak gübrelemede inorganik gübreler kullanılmamalı, iyi yanmış ve ölçülü dozdaki (1/4) organik gübre, toprağa karıştırılarak verilmelidir.

30 Açılan çukurlar önce bir miktar hazırlanan toprakla doldurulmalı, bugün üstüne fidanlar, kök boğazı hizası toprak seviyesine gelecek şekilde yerleştirilmeli ve dikim çukurları tabaka tabaka sıkıştırılarak doldurulmalıdır. Islak alanlarda gerekli drenaj önlemleri alınmalı, özellikle yol ağaçlandırmalarında tuzlu, deterjanlı, yağlı ve pis suların kök yayılış sahasına geçmesi bordürler ve diğer önlemlerle engellenmelidir. Dikilen fidanlar rüzgâr etkileri ve çarpmalara karşı büyüklüklerine uygun tekli, ya da üçlü veya dörtlü hereklerle mutlaka desteklenmelidir. Fidanlar dikimden itibaren uygun bir sulama sistemi ya da düzeni ile sulanmalıdır. Kentsel ortamlardaki dikim çalışmaları kapsamında belirtilmesi gereken diğer bir konu da, gelişmiş haldeki ağaç nakilleridir. Özel durum arz eden bu gibi çalışmalarda, yukarıda açıklanan genel kurallar yanında, taşınması düşünülen bitkilerin nitelikleri ve büyüklükleri bakımından nakledilmeye elverişli olup olmadıkları, ağaçlarda nakil öncesinde yapılması gereken hazırlık çalışmaları, mevcut morfolojik yapının ve özellikle dallanmanın nakle değer olup olmadığı, nakil zamanı ve yöntemi, doğru bir şekilde belirlenerek uygulanmalıdır.

31 Repikajlı fidanların toprağı ile birlikte sökülmesi ve ambalajlanması

32 Nakledilecek fidanlar önceden hazırlanmalı, topraklı halde söküldükten sonra toprağın dağılmaması için sarılmalıdır.

33 6.4. Dikim Tekniği Dikim tekniğine geçmeden önce, fidanların dikim öncesinde yapılması gerekli bazı çalışmaların hatırlanmasında fayda vardır. Bunlar; Gömü; Dikim işlemleri uzun zamana yayılacaksa, bitkilendirme alanına getirilen topraklı ve kaplı fidanların da gömüye alınması gerekir. Dikim alanına getirilen fidanlar don, rüzgar ve güneş etkilerine karşı muhafazalı bir konumda, süzek toprak koşullarında hazırlanan gömü yerinde bekletilmelidir. Gömü uygulaması fidan köklerinin dikim anına kadar taze kalmasını sağlar, ayrıca kurutucu güneş, rüzgar ve don tehlikelerine karşı korur. Dikim sökümü izleyen en kısa dönemde yapılmalı, bu süre 1 hafta 10 günü geçmemelidir. Fidanlar dikilecekleri yere götürülürken güneşin yakıcı ve kavurucu etkilerinden kökleri korumak gerekir. Bunun için fidanlar ıslak telisler içinde, fidan taşıma kasaları veya sepetleri ile taşınır. Dikimler genellikle durgun dönemde yapılır. Kaplı ve tüplü fidanlar kullanıldığında, sulama imkanı da olursa yaz aylarında ve yılın herhangi bir zamanında da dikim yapılabilir.

34 Fidanların budanması; fidanlar söküldüklerinde uzun köklü olabilirler. Bu köklerin kısaltılması gerekir. Aksi durumda bunlar dikim esnasında kıvrılır ve kök gelişimi olumsuz yönde etkilenerek fidanlar gelişmez. Küçük fidanlarda kök budaması demetler halinde yapılabilirken, daha yaşlı fidanlarda ise tek tek yapılır. Bu budama kazık köklü türlerde yelpaze budama, sığ köklü türlerde çevre budama şeklinde yapılmaktadır. Diğer büyük fidanlarda da kök gövde dengesi için gövdelerde piramidal tepe budaması veya sütunvari tepe budaması yapılır.

35 Yelpaze Budama Çevre budama Piramidal tepe budaması Sütunvari tepe budaması

36 Dikimler, yarma dikimi ve çukur dikimi olmak üzere iki ana yöntem altında gerçekleştirilmektedir. Bu dikim yöntemlerinde ÇIPLAK KÖKLÜ FİDANLAR, TOPRAKLI ve KAPLI FİDANLAR kullanılmaktadır. Çıplak köklü fidanlarda dikim zamanı vejetasyon zamanı ile ilgili olup iyi işlenmiş topraklarda başarılı bir şekilde uygulanabilir. Çıplak köklü fidanlar kullanılan dikim yöntemi yarma ve çukur dikim yöntemleridir. Yarma dikimi yeterli yağışların olduğu yerlerde plantuvar (ayak ve el plantuvarı) ile kurakça yörelerde ise çapa ile yapılır. Yarma dikim daha çok cm boyundaki küçük fidanların dikiminde kullanılır. Kentsel yeşil alan düzenleme amaçlı bitkilendirmelerde mevsimliklerin, çok yıllık otsuların ve soğanlı türlerin dikimi ayrıca önemlidir. Bu çeşit uygulama biçiminde de işlenmiş topraklarda yapılabilen bir uygulama biçimidir.

37

38 İster çıplak, ister topraklı ve isterse kaplı fidan dikimi olsun, çukur dikim yöntemi ile yapılacak dikim uygulamasında çukur dikim tekniği esas itibarıyla 3 aşamadan oluşur. Bunlar; 1. Dikim çukurunun açılması 2. Fidanın yerleştirilmesi ve dikimi 3. Dikim sonrası düzenleme ve önlemler. Dikim işlemine başlamadan önce daha önce toprak hazırlamaya yönelik işlemler dizisinin halledilmesi gerekir. Normal şartlarda fidanlar söküldükleri sıradaki derinlikte dikilmelidir. Dikim çukuru açılırken dikim yerindeki toprağın doğal durumunu korumuş olduğu ve alt ve üst toprak zonları arasında humus ve besin elementleri bakımından belirgin farklılıkların olduğu durumlarda, çukurdan çıkan alt toprak ile üst toprak karıştırılmadan ayrı ayrı konmalıdır. Amaç çukurun doldurulmasında organik madde ve besin içeriği yüksek olan üst toprağın kök gelişim zonuna konularak değerlendirilmesidir.

39 Kentlerde dikim yapılacak toprağın yapısının ve niteliğinin çoğunlukla değiştiği görülmektedir. Bitkilendirilecek alanlar kazı veya dolgular ile veya inşaat artıklarıyla doğallığından uzaklaştırılmış durumdadırlar. Bu nedenlerle toprağın ıslah edilmesi, dikime hazırlanması çok büyük önem taşımaktadır. Bir örnek vermek gerekirse, ABD de yapılan bir çalışmada, Kentlerdeki dikimlerde toprak hazırlığı, çukur açımı, dikim, destekleme ve işçilik giderleri dahil bir fidanın maliyeti 20 dolar ise bunun 19 doları toprağın hazırlanmasına harcanır. denilerek, konunun önemi vurgulanmaktadır. Dikim sırasında çukur yerinin toprağı fidanın sağlıklı gelişebilmesi için büyüklüğüne göre tamamına yakın bitkisel toprakla değiştirilmeli, bunun sağlanamaması halinde ise en kötü şartlarda yine de dikim yerindeki cm lik üst toprağın mutlaka değiştirilmesi gerekmektedir. Dikim yerindeki toprağın ıslahı için bazen toprak takviyeleri yanında toprağın niteliğine göre, örneğin hafif topraklarsa kompost, torf, yanmış ahır gübresi ile ağır nitelikte ise drenaj olanaklarının sağlanması yanında kaba kum ilavesi ile iyileştirme uygulanabilir. Ancak bu şekildeki ıslah işlemlerinin oldukça pahalı çalışmalar olduğu da unutulmamalıdır.

40

41 6.5. Dikim Zamanı Toprak nitelikleri araştırıldıktan, gerektiğinde ıslah edildikten sonra uygun bir dikim zamanı saptanır. Genellikle vejetasyon dönemi dışındaki sonbahardan ilkbahara kadar olan dönem dikimler için uygundur. Topraklı veya kaplı fidan kullanılması durumunda bu dönem daha da genişletilebilir. Özellikle kaplı fidanların her mevsim dikilebilmeleri mümkündür. Bu, bazı özel haller dışında topraklı fidanlar için de geçerli kabul edilebilir. Ancak, fidanların dikim ortamına daha çabuk uyum sağlayabilmeleri ve dikim sonrasında yer değiştirme şokunun etkilerini daha kısa sürede atlatabilmeleri için dikimlerin vejetasyon periyodu dışında yapılması uygundur. Bir dikimin başarısı üzerinde belirleyici rol oynayan ilk koşul, fidanların rejenere kökler vasıtasıyla yeni dikim ortamının toprağı ile fizyolojik temas kurabilmesidir. Çoğu yaprağını döken türlerde fizyolojik olarak kök rejenerasyonun en yüksek düzeye ulaştığı ve dolayısıyla bu temasın en çabuk ve kolay oluştuğu zaman dilimleri genel olarak sonbahar başlangıcı ile kış sonudur. Dikimlerin, kök fizyolojisinin dikim ve transplantasyonlar için en uygun evrede olduğu söz konusu zaman dilimlerinde yapılması, hem tutma başarısının artırılması, hem de dikim şokunun etkilerinin azaltılması bakımından büyük önem taşımaktadır.

42

43 6.6. Dikim Şekilleri Kentsel alanlarda yapılacak dikimler çok değişik şekillerde yapılabilir. Bu değişiklikler, düzensiz, düzenli ve karışık dikim (katlı dikim) şekillerinden faydalanılarak gerçekleştirilir. Düzensiz dikimlerde belirli bir aralık mesafe söz konusu değildir. Estetik amaçlı bitkilendirmelerde genellikle bu dikim şekli tercih edilir. Düzenli dikimler ise belli geometrik şekle bağlı olarak gerçekleştirilen dikimlerdir. Peyzaj uygulamalarında aralık-mesafeyi etkileyen husus türler arası karşılıklı ilişkilerdir.

44

45

46 6.7. Kent İçi Yol Ağaçlandırmalarında Dikim Tekniği Gerek boylu fidan materyalinin kullanımı, gerekse cadde ve meydanların yetişme ortamı koşullarındaki olumsuzluklar nedeni ile kent içi yol ve meydan ağaçlandırmalarında dikimlerin özel yöntemlerle ve özenli olarak yapılması gerekir. Başarılı bir yol ağaçlandırması yapabilmek için, öncelikle ağaçlandırılacak caddenin durumu ve ağaçlandırılmaya uygunluğu belirlenmelidir. Prensip olarak bir cadde veya yolun ağaçlandırılabilmesi için yolun genişliğinin 5 m. den, kaldırımın genişliğinin de 4 m. den daha fazla olması gerekir. Cadde veya yollardan geçen alt yapı tesislerinin (elektrik, doğal gaz, kanalizasyon, telefon vb.) konumları da dikimler açısından büyük önem taşır. Dikilecek fidanların zarar görmemesi için, genel olarak, fidan dikim yerleri ile alt yapı tesislerinin arasında 3 m. lik bir mesafe bulunmalıdır. Ayrıca fidan dikim yerleri taşıt trafiği ile yaya trafiğini ayıran tretuvar taşından m. içeride olmalı, gelecekte uygulanacak budamalar da dikkate alınarak olgun yaştaki taç gelişimlerine göre binalarla dal uçları arasında en az 2 m. lik bir boşluk kalması öngörülmelidir.

47

48 Daha önce de değinildiği gibi kentsel ekosistemlerin yetişme ortamı özellikleri ağaç yetiştirme açısından çok sayıda olumsuzluklar taşımaktadır. Bu nedenle dikimlerde en az yıllık bir dönemde yerleşme ve beslenme problemleri yaşamamaları için dikim çukurlarının klasik dikimlere göre daha büyük boyutlarda açılması gerekir. Bu nedenle gelişmiş ülkelerdeki kent içi yol ağaçlandırmalarında dikim çukurları için 1.5x1.5x1.5 =3.4 m3, 2x2x2 = 8 m3, 2x2x1 = 4 m3, 3x3x1 = 6 m3 lük ebatlar öngörülmektedir. Dolayısıyla dikim çukurlarının en azından 1x1x1= 1m3 lük küp şeklinde ya da 1 m derinlikte dairesel veya silindirik ebatlarda açılması gerekir. Mümkün olduğu koşullarda dikim çukurlarının ebatlarının artırılması, fidanların gelişimi için şüphesiz daha elverişli yetişme ortamları oluşturacaktır. Ancak, dikim çukurlarının, yaygın bir kök sistemi ile geniş bir tepe tacı geliştirme özelliğine sahip türlerde daha geniş tutularak 4 6 m3 lere çıkarılması zorunlu kabul edilmelidir.

49

50 Kentsel ortamların toprakları çoğu zaman bitki yetiştirilmesi için gerekli fiziksel ve kimyasal özelliklerden yoksundur. Bu nedenle dikim çukurlarının doldurulmasında özel olarak hazırlanmış dikim harcının kullanılması gerekir. Dikim harcı, hafif tekstürlü bitkisel nitelikli toprağa 1/3 1/4 oranında yanmış çiftlik gübresi karıştırılarak hazırlanabilir. 4 kısım üst toprak + 2 kısım kum +3 kısım çam kabuğundan oluşan karışımı 1/1 oranında proje sahasının orijinal toprağı ile karıştırarak ta hazırlanması mümkündür. Bir diğer alternatif ise, 1/3 üst toprak + 1/3 kaba ya da dişli kum + 1/3 torf ile hazırlanan karışımdır. Dikimlere geçmeden önce, drenaj güçlüğü yaşanan ağır tekstürlü topraklarda dikim çukurlarının daha derin açılarak tabanına çakıl tabakası yerleştirilmesi kök çürümelerinin engellenmesi bakımından önemlidir. Dikimler, fidanların kök boğazı hizaları toprak yüzeyi seviyesine gelecek şekilde yapılmalıdır. Bununla birlikte, zamanla dikim harcındaki oturmaları dikkate alarak fidan büyüklüğüne göre 3 5 cm. derin dikim yapılabilir. Kaplı fidanlarda dikimden önce kökler kontrol edilmeli, kap ortamının dışına çıkarak spiralize olmuş ve havalanma etkisiyle kurumaya yüz tutmuş olanlar budanmalıdır. Topraklı fidanlarda da kök balyasını saran materyal dikkatlice sökülmelidir. Dikim çukurları önce yeterli yükseklikte dikim harcı ile doldurulmalı ve fidanlar dikim çukurlarının merkezine dik bir şekilde yerleştirilmelidir. Çukur kenarlarına da dikim harcı bir defada doldurulmamalı, etap etap sıkıştırılarak yerleştirilmelidir.

51

52 Cadde ve meydan ağaçlandırmalarında kök yayılış ortamlarının yeterli düzeyde su alımı, drenajı ve havalanabilmesi için, kök boğazından itibaren en az 2 3 m2 lik bir alan sert zemin elemanları ile kaplanmaksızın açık yüzeyler olarak bırakılmalıdır. Kare veya dairesel şekillerde bırakılacak bu alan, yaya sirkülasyonunun yoğunluğuna göre metal veya beton ızgaralarla (genellikle 1.2 m.x 1.2 m. boyutlarında) kaplanabileceği gibi, uygun ortamlarda kısa boylu çalılar ya da yer örtücü türlerle bitkilendirilebilir. Ayrıca dikilen fidanların su alımı ve kök havalanma koşullarının iyileştirilmesi yanında ilerleyen yıllardaki gübreleme ihtiyaçlarının da kolayca karşılanabilmesi için, bir ucu fidan dibinde açıkta bırakılacak şekilde dikim çukurunun tabanına perfore boruların da yerleştirilmesi öngörülmelidir. Aynı amaç için dikim esnasında daimi besleme bacalarının tesisi yoluna da gidilebilir. Bu durumda tepe izdüşümünün altına yeterli derinlikte (genellikle 1 m.) dairesel olarak yerleştirilen perfore borular yer yer dikey bağlantılarla zemin yüzeyi ile ilişkilendirilir. Daimi besleme bacaları meydan ağaçlandırmalarına daha uygun gelen bir sistemdir.

53

54 Kent içi yol ağaçlandırmalarında dikim aralıkları, kullanılan türlere ve caddelerin genişliklerine göre 6 15 m. arasında değişir. Yaygın olarak kullanılan aralıklar, 6 10 m. dir. Dar cadde ve yollarda küçük hacimli tepe tacına sahip türlerle yapılan dikimlerde minimum, geniş cadde ve bulvarlarda büyük hacimli tepe tacına sahip türlerle yapılan dikimlerde de maksimum değerleri esas almak gerekir. Geniş cadde ve bulvarlarda büyük hacimli tepe tacına sahip türlerle yapılan ağaçlandırmalarda, geniş dikim aralıkları ilk yıllarda boşluklara neden olur ve beklenen etki sağlanamaz. Bunu gidermek için fidan aralarına geçici dikimler yapılabilir. Geçici olarak dikilen fidanların kalıcı dikimlere zarar vermemesi için periyodik budamalarla tepe tacı gelişimleri kontrol altında tutulmalı ve kalıcı dikimler yeterli gelişme düzeyine ulaştıktan sonra sökülmeli ya da başka amaçlarla kullanılmak üzere transplante edilmelidir. Kaldırım genişliklerinin uygun olduğu koşullarda yayaların gölgelenme ve diğer beklentilerine yönelik olarak tek sıralı yol ağaçlandırmaları çift sıralı dikimlere dönüştürülebilir.

55