İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ HUKUKU. Arş. Gör. Yusuf GÜLEŞCİ

Transkript

1 İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ HUKUKU Arş. Gör. Yusuf GÜLEŞCİ

2 İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ KAVRAMI İş Sağlığı: Bütün mesleklerde çalışanların bedensel, ruhsal ve sosyal yönden iyilik hallerinin en üstün düzeyde tutulması, sürdürülmesi ve geliştirilmesi çalışmalarıdır. İş Güvenliği: Çalışanların işte karşılaştıkları tehlikelerin ortadan kaldırılması veya azaltılması için getirilmiş yükümlülüklere ait teknik kurallarının bütününü anlatır. İş güvenliği daha çok işçinin yaşamına ve vücut bütünlüğüne yönelik tehlikelerin ortadan kaldırılmasını hedef alır

3 İSG GELİŞİMİ Yaşama hakkı en temel hak. Çalışma hakkı yaşamın bütünü içinde yer alan haklardan bir tanesi. Sanayi devrimi ile birlikte fabrikalar kurulmuş çalışma hayatında önemli değişiklikler meydana gelmiştir. İşçiler makineye ve fabrikalara bağlı olarak çalışmaya başlamışlar ve çalışma hayatı daha karmaşık hale gelmiştir. Kadınların çalışma hayatına girmesi de iş kazalarında büyük artışlara neden olmuştur. İşçilerin örgütlü mücadeleye gitmesi Sosyal devlet düşüncesi

4 İşçi sağlığı ve iş güvenliği kavramından iş sağlığı ve güvenliği kavramına doğru bir eğilim yöneliş olmuştur. Dar anlamda İSG: işyerinde işin yapılması sırasında ya da iş ortamı veya çalışma koşulları nedeniyle işçilerin karşılaştıkları bütün risklerin ortadan kaldırılması veya azaltılması için alınması gereken önlemlere yönelik sistemli çalışmalardır.

5 Geniş anlamda İSG: işyeri ve işçi ile sınırlı kalmaksızın, bir işletmenin gerçekleştirdiği faaliyetlerden etkilenen tüm insanların sağlığına ve güvenliğine etki eden tehlikelerin ve tehlikeleri doğuran etkenlerin ortadan kaldırılması veya azaltılması çalışmalarıdır. İşyerinde iş kazası ve meslek hastalıkları dahil olmak üzere çalışanları her türlü riske karşı koruyacak uygun bir iş ortamı oluşturmak. İşin yürütümü nedeniyle oluşan tehlikeler ve sağlığa zarar veren koşullardan çevredekileri de dahil ederek korumak. Alınan önlemler ile aynı zamanda işletmenin ve üretimin güvenliğini de sağlamak.

6 ILO ve WHO tarafından yapılan iş sağlığı tanımı: "her türlü işte çalışanların çalışanların fiziksel, ruhsal ve sosyal yönden tam iyilik durumlarının korunması ve geliştirilmesi, çalışma şartlarından ötürü çalışanların sağlıklarının yitirilmesinin önlenmesi, çalışma sırasında sağlıklarını olumsuz yönde etkileyecek faktörlerden korunmaları, onların fizyolojik ve psikolojik yapılarına uygun bir işe yerleştirilmesi ve bunun sürdürülmesini, özetle işin çalışana, çalışanın da işe uygunluğunun sağlanmasını amaçlar»

7 İSG Önlemlerinin Amacı Kişisel ve toplumsal huzurun sağlanması Herkese tanınmış olan yaşama, çalışma ve sağlık hakkını en yüksek düzeyde garanti altına alacak hukuki, teknik ve tıbbi önlemlerin alınması. İşten kaynaklı tehlikelerin önlenmesi İşin çalışanlara uygun hale getirilmesi İş kazası ve meslek hastalıklarından korunmayı sağlamak.

8 İş Kazası ve Meslek Hastalıkları Kavramları İSG temel hedefi İKSM korunmayı sağlamaktır. İş Kazası kavramı: İş kazasına ilişkin düzenlemelere 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu nda (SSGSSK) hem de 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu nda (İSGK) yer verilmiştir.

9 5510 sayılı SSGSSK nın 13. maddesinde iş kazası şöyle tanımlanmaktadır. İş kazası; a) Sigortalının işyerinde bulunduğu sırada, b) İşveren tarafından yürütülmekte olan iş nedeniyle sigortalı kendi adına ve hesabına bağımsız çalışıyorsa yürütmekte olduğu iş nedeniyle, c) Bir işverene bağlı olarak çalışan sigortalının, görevli olarak işyeri dışında başka bir yere gönderilmesi nedeniyle asıl işini yapmaksızın geçen zamanlarda,

10 d) Bu Kanunun 4 üncü maddesinin birinci fıkrasının (a) bendi kapsamındaki emziren kadın sigortalının, iş mevzuatı gereğince çocuğuna süt vermek için ayrılan zamanlarda, e) Sigortalıların, işverence sağlanan bir taşıtla işin yapıldığı yere gidiş gelişi sırasında, meydana gelen ve sigortalıyı hemen veya sonradan bedenen ya da ruhen özüre uğratan olaydır sayılı İSGK m. 3 te de iş kazasının tanımı yapılmıştır. Buna göre İş kazası: İşyerinde veya işin yürütümü nedeniyle meydana gelen, ölüme sebebiyet veren veya vücut bütünlüğünü ruhen ya da bedenen özre uğratan olayı ifade etmektedir (m. 3/g).

11 İş Kazasının unsurları: a. Kişi unsuru: İş kazasından bahsedilebilmesi için, 5510 sayılı SSGSSK ve 6331 sayılı İSGK kapsamında olan kişinin kazaya maruz kalması gerekmektedir. b. Kazaya uğrama: İş kazasından bahsedebilmemiz için, kapsamda olan kişinin bir kazaya uğramış olması gerekmektedir. c. Uygun illiyet bağı: 5510 sayılı Kanun anlamında sigortalının ; 6331 sayılı Kanun anlamında çalışanın geçirmiş olduğu her kaza iş kazası sayılmaz. Bir olayın iş kazası olarak değerlendirilebilmesi için uygun illiyet bağının bulunması gerekmektedir. Zira sigortalının uğramış olduğu zarar; olayların doğal akışına göre, faaliyetin beklenilmeyecek bir sonucu ise, o durumda uygun nedensellik bağından söz edilemez

12 d. Zarar meydana gelmesi: Bir olayın iş kazası sayılabilmesi için, o olay sonucu kişinin bedence veya ruhça bir zarara uğramış olması gerekmektedir. Meydana gelen zarar; yaralanma gibi dış organlarda meydana gelen bir arızalanma olabileceği gibi, iç kanama gibi iç organlarda meydana gelen bir arızalanma da olabilir.

13 Meslek Hastalığı 5510 sayılı SSGSSK m. 14 e göre meslek hastalığı, sigortalının çalıştığı veya yaptığı işin niteliğinden dolayı tekrarlanan bir sebeple veya işin yürütüm şartları yüzünden uğradığı geçici veya sürekli hastalık, bedensel veya ruhsal özürlülük halleridir sayılı İSGK na göre meslek hastalığı, mesleki risklere maruziyet sonucu ortaya çıkan hastalığı ifade etmektedir (m. 3/1-l).

14 Unsurları a. Kişi unsuru: Meslek hastalığından bahsedilebilmesi için, 5510 sayılı SSGSSK ve 6331 sayılı İSGK kapsamında olan kişinin meslek hastalığına maruz kalması gerekmektedir. b. Meslek hastalığına maruz kalma: Meslek hastalığı, iş kazasından farklı olarak tamamen mesleki nitelikteki bir rahatsızlıktır. Bir diğer ifade ile iş kazası çalışılan işle ilgisinin bulunması şart olmamasına rağmen; meslek hastalığının yapılan işin sonucu olarak ortaya çıkması zorunludur c. Belirli bir zaman parçası içerisinde meydana gelmesi: İş kazası ani gelişen bir olay sonucunda meydana gelirken; meslek hastalığı, işin nitelik ve yürütüm şartları ya da çalışma yerinin durumu sonucunda dolayısıyla yavaş yavaş ortaya çıkan sağlık bozulmasıdır

15 d. Hastalığın Yönetmelikte yer alması ve belirtilen süre içinde meydana gelmesi: 5510 sayılı Kanun un 14. maddesinin son fıkrasına göre Hangi hallerin meslek hastalığı sayılacağı, iş kazası ve meslek hastalığı bildirgesinin şekli ve içeriği, verilme usûlü ile bu maddenin uygulanmasına ilişkin diğer usûl ve esaslar, Kurum tarafından çıkarılacak yönetmelikte düzenlenir. Maddede belirtilen yönetmelik Çalışma Gücü ve Meslekte Kazanma Gücü Kaybı Oranı Tespit İşlemleri Yönetmeliği dir

16 e. Hastalığın Kurum Sağlık Kurulu raporu ile saptanması: 5510 sayılı SSGSSK ya göre Sigortalının çalıştığı işten dolayı meslek hastalığına tutulduğunun; Kurumca yetkilendirilen sağlık hizmet sunucuları tarafından usûlüne uygun olarak düzenlenen sağlık kurulu raporu ve dayanağı tıbbî belgelerin incelenmesi ve Kurumca gerekli görüldüğü hallerde, işyerindeki çalışma şartlarını ve buna bağlı tıbbî sonuçlarını ortaya koyan denetim raporları ve gerekli diğer belgelerin incelenmesi, sonucu Kurum Sağlık Kurulu tarafından tespit edilmesi zorunludur. f. Zarar meydana gelmesi: İş kazasında olduğu gibi, meslek hastalığında da kişinin bedenen veya ruhen bir hastalık ya da sakatlığa maruz kalması yani bir zarara uğramış olması gerekmektedir

17 İSG Temel İlkeleri İSG tüm çalışanlar için bir haktır. İSG politikaları oluşturulmalıdır. İSG ne yönelik politika ve programların amacı önleme ve koruma olmalıdır. İş kazasına maruz kalan veya meslek hastalığına yakalan çalışanlar için tazminat, rehabilitasyon, tedavi hizmetleri sağlanmalı. Eğitim ve öğretim önemli unsurlardır. Çalışanların, işverenlerin ve yetkili birimlerin görevleri, sorumlulukları ve yükümlülükleri vardır. Denetim mekanizmaları oluşturuşturulmalıdır.

18 İSG Önemi ILO ya göre dünyada her gün ve her yıl 2.3 milyondan fazla çalışan İKM dolayı hayatını kaybetmektedir. Yıllık İK sayısı 317 milyondur. Türkiye de 2012 yılında çalışan iş kazasına, 395 kişi meslek hastalığına maruz kalmış. İş kazası nedeniyle ve meslek hastalığı nedeniyle 173 kişi olmak üzere kişi çalışamaz olmuştur. 745 kişi hayatını kaybetmiştir.

19 Ülke ekonomisi yönünden Çalışanlar yönünden İşverenler yönünden

20 Dünya da İSG Tarihsel Gelişimi ve Uluslararası Mevzuat 155 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği ve Çalışma Ortamına İlişkin Sözleşme ILO Kabul Tarihi: 3 Haziran 1981 Kanun Tarih ve Sayısı: / 5038 Resmi Gazete Yayım Tarihi ve Sayısı: / Madde 1: Bu Sözleşme, bütün ekonomik faaliyet kollarına uygulanır. Bu Sözleşmeyi onaylayan Üye, mümkün olan en erken safhada, ilgili işçi ve işverenlerin temsilcisi olan kuruluşlara danıştıktan sonra, işin gereği olarak önemli özel sorunlar yaratan deniz taşımacılığı veya balıkçılık gibi belirli ekonomik faaliyet kollarını, tamamen veya kısmen uygulama alanı dışında tutabilir.

21 Madde 4: Her üye, ulusal koşullar ve uygulamaya göre ve en fazla temsil kabiliyetine sahip işçi ve işveren kuruluşlarına danışarak iş güvenliği, iş sağlığı ve çalışma ortamına ilişkin tutarlı bir ulusal politika geliştirecek, uygulayacak ve periyodik olarak gözden geçirecektir. Bu politikanın amacı, işle bağlantılı olan veya işin yürütümü sırasında ortaya çıkan kaza ve yaralanmaları, çalışma ortamında bulunan tehlike nedenlerini mümkün olduğu ölçüde asgariye indirerek önlemek olacaktır. Madde 7: İş sağlığı ve güvenliği ve çalışma ortamı ile ilgili durum; sorunların tespiti, bunların çözümü için etkin metotların geliştirilmesi, öncelikler ve sonuçların değerlendirilmesi amacıyla, ya top yekun, ya da belirli alanlar itibariyle belirli aralıklarla gözden geçirilecektir. Madde 9: İş sağlığı ve güvenliği ve çalışma ortamına ilişkin ilgili mevzuatın uygulanması uygun ve yeterli bir denetim sistemi ile güvence altına alınacaktır. Yürütme sistemi, mevzuat ihlallerine karşı yeterli cezalar öngörecektir

22 Madde 10: Yasal yükümlülüklere uymalarına yardım amacıyla, işverenler ve işçiler için yol gösterici tedbirler alınacaktır. Madde 18: İşverenlerden, gerektiğinde, yeterli ilk yardım düzenlemelerine de kapsayan kazalar ve olağanüstü durumlarla ilgili önlemleri sağlamaları istenecektir. Madde 19: Aşağıda belirtilen hususların sağlanması için işletme düzeyinde düzenlemeler olacaktır. İşverenlerin üstlendikleri yükümlülüklerini yerine getirmeleri için, işçilerin, işlerini yaparken, işverenle işbirliği yapmaları; İşletmedeki işçi temsilcilerinin, iş sağlığı ve güvenliği alanında işverenle işbirliği yapmaları, İşletmedeki işçi temsilcilerine, iş sağlığını ve güvenliğini sağlamak için yeterli bilgi verilmesi ve ticari sırları açıklamamak şartıyla kendilerini temsil eden kuruluşlarla bu bilgilerin istişare edilmesi;

23 İşletmedeki işçi ve temsilcilerine, iş güvenliği ve işçi sağlığı konusunda yeterli eğitim verilmesi, İşletmedeki işçilerin veya temsilcilerinin ve bulunması durumunda, işletmedeki temsilci kuruluşların ulusal yasa ve uygulamaya uygun olarak, işleri ile ilgili iş sağlığı ve güvenliğinin bütün safhalarında incelemelere katılmasının ve bu konularda işverence onlara danışılmasının sağlanması, bu amaçla karşılıklı anlaşma halinde işletme dışından teknik danışmanlar getirebilmeleri; Bir İşçi, hayatı ve sağlığı için ciddi bir tehlike oluşturduğuna ve yakında vaki bulacağına haklı gerekçelerle inandığı herhangi bir durumu, derhal bir üstüne rapor eder; ve işveren bu durumun giderilmesi için gerekli önlemi alıncaya kadar yaşam ve sağlık için ciddi tehlike oluşturmaya devam eden çalışma alanına işçilerin dönmesini isteyemez.

24 161 sayılı Sağlık Hizmetlerine İlişkin Sözleşme ILO Kabul Tarihi: 7 Haziran 1985 Kanun Tarih ve Sayısı: / 5039 Resmi Gazete Yayım Tarihi ve Sayısı: / Uluslararası Çalışma Örgütü Genel Konferansı;İşçinin işinden kaynaklanan rahatsızlık, hastalık ve yaralanmaya karşı korunmasının, Anayasası gereğince, Uluslararası Çalışma Örgütü ne verilmiş görevlerden biri olduğunu işaret ederek, Bin dokuz yüz seksen beş yılı Haziran ayının yirmi altıncı günü, İş Sağlığı Hizmetleri Sözleşmesi, 1985 olarak adlandırılacak olan aşağıdaki sözleşmeyi kabul eder.

25 Madde 2: Her üye, ulusal şartları ve uygulamaları ışığında ve bulunmaları durumunda, en fazla temsil yetkisine sahip işçi ve işveren kuruluşlarına danışmak suretiyle, iş sağlığı hizmetleri konusunda uygun bir ulusal politika geliştirecek, uygulayacak ve periyodik olarak gözden geçirecektir. Madde 5: Her işverenin istihdam ettiği işçilerin sağlık ve güvenliği için sorumluluğu saklı kalmak kaydıyla ve işçilerin iş sağlığı ve güvenliği konusunda katılımının gerekliliği göz önüne alınarak, iş sağlığı hizmetleri, işletmedeki iş risklerine uygun ve yeterli olacak şekilde aşağıdaki görevleri kapsayacaktır. İşyerlerinde sağlığa zararlı risklerin tanımlanması ve değerlendirilmesi; Sağlık üniteleri, kantinler, yatakhaneler ve işveren tarafından bu tür hizmetlerin sunulduğu yerler dahil olmak üzere, işçinin sağlığını etkileyebilecek çalışma ortamında ve iş uygulamalarındaki faktörlerin gözetimi;

26 İşyerlerinin tasarımı, makine ve diğer teçhizatın durumu, bakımı ve seçimi ve çalışma sırasında kullanılan maddeler dahil olmak üzere işin planlanması ve organizasyonu konusunda tavsiyede bulunma, Yeni teçhizatın sağlık açısından değerlendirilmesi ve test edilmesi gibi iş uygulamalarının iyileştirilmesine yönelik programların geliştirilmesine katılım, İş sağlığı, güvenliği, hijyen ve ergonomi, kişisel ve müşterek koruyucu donanım konularında tavsiyede bulunma, İş ile ilişkisi bakımından, işçilerin sağlığının gözetimi, İşin işçiye uygunluğunun geliştirilmesi, Mesleki rehabilitasyon önlemlerine katkıda bulunma, İş sağlığı, hijyen ve ergonomi alanlarında bilgi, eğitim ve öğretim sağlamada işbirliği; İlk yardım ve acil durum tedavi hizmetlerini örgütleme; İş kazaları ve meslek hastalıklarının analizine katılma

27 Madde 9: Ulusal hukuk ve uygulamalara uygun olarak iş sağlığı hizmetleri çok disiplinli olmalıdır. Personelin katılımı, yerine getirilecek görevlerin niteliğine göre belirlenecektir. Madde 10: İş sağlığı hizmetlerini sunan personel, 5 inci Madde sıralanan görevlere ilişkin olarak, işveren, işçi ve bulunmaları durumunda bunların temsilcilerinden mesleki anlamda tam bir bağımsızlığa sahip olarak çalışacaklardır. Madde 13: Bütün işçiler, yaptıkları işin ihtiva ettiği sağlık tehlikeleri hakkında bilgilendirileceklerdir. Madde 14: İşveren ve işçiler, çalışma ortamında bulunan ve işçilerin sağlığını etkilediği bilinen ve etkileyebileceğinden şüphe edilen etkenler hakkında iş sağlığı hizmetlerini verenleri haberdar edeceklerdir.

28 89/391 sayılı İşte İşçilerin Sağlık ve Güvenliğinin Geliştirilmesini Destekleyen Önlemler Alınması Hakkında Direktif (AB Direktifi) Avrupa Birliği nin iş sağlığı ve güvenliği alanındaki temel ilke ve kurallarını belirleyen en önemli hukuki çerçeveyi oluşturan bir metindir. Direktife göre, işletmelerde İSG yönetiminin temel amacı, çalışanların güvenlik ve sağlıklarının sürekli olarak iyileşmesini sağlamaktır. Direktif bütün AB ülkelerinde yürürlüğe girmiştir. Direktifin uygulanması, ulusal strateji ve politikalarla desteklenmektedir.

29 Sorunlar İş kazaları daha çok gelişmekte olan ülkelerde daha çok. İş kolları arasında farklılık var.. İşletme büyüklüğü Bazı sosyal grupların daha fazla rsik altında olması

30 Türkiye de İSG Mevzuatının Tarihsel Gelişimi ve Uygulama 1. Cumhuriyet öncesi dönem 2. cumhuriyet dönemi 2003 öncesi 2003 sonrası

31 Cumhuriyet Öncesi Dönem Esnaf kuruluşları Loncalar 1860 tarihli Mecelle Dilaver Paşa Nizamnamesi (1867) (işçi sağlığını koruma ve çalışma koşullarını düzenleme konusunda ilk yazılı belgedir) Maadin Nizamnamesi (1869): madenlerde doktor bulundurma yükümlülüğü, kazaların önlenmesi konusunda mühendislere gerekli önlemleri alma hakkı, iş kazasına maruz kalan işçilere tazminat ödenmesi gibi

32 Cumhuriyet Dönemi 2003 öncesi 151 sayılı Maden İşçisinin Hukukuna Dair Kanun dur. Ereğli Kömür Havzası Maden Ocaklarında Çalışan Amelenin Sıhhi İhtiyaçlarının Teminine Dair Nizamname (1935) 818 s. Borçlar Kanunu (1926) Umumi Hıfzıssıha Kanunu 3008 s. İş Kanunu (1936) 1961 Anayasası 931 s. İş Kanunu / 1475 s. İş Kanunu 5. bölümünde ve 10 maddede iş sağlığı ve güvenliği İş S. G. Tüzüğü (1973)

33 2003 sonrası 4857 sayılı İş Kanunu Çalışanların iş sağlığı ve güvenliği temel ilke olarak kabul edilmiş 50 ve daha fazla işçi çalıştıran işyerlerine iş güvenliği uzmanı ve işyeri hekimi çalıştırma yükümlülüğü getirilmiştir. Çalışmaktan kaçınma hakkı düzenlenmiştir sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu Kabul tarihi: RG Tarihi:

34 Kurumsal Yapı Çalışma ve Sosyal Güvenliği Bakanlığı İş Sağlığı ve Güvenliği Genel Müdürlüğü (İSGGM) İş Teftiş Kurulu Çalışma ve Sosyal Güvenlik Eğitim ve Araştırma Merkezi (ÇASGEM) Sosyal Güvenlik Kurumu (SGK)

35 Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı nın çalışma hayatında İSG yönünden görevleri; çalışanların sağlık ve güvenliğinin sağlanması ile ilgili önlemleri almak, çalışanların iş kazaları ve meslek hastalıklarına karşı sosyal güvenliklerini temin etmek, çalışma yaşamını İSG yönünden denetlemek, İSG ile ilgili istatistikleri tutmak ve çalışanları koruyucu diğer tedbirleri almaktır

36 İş Sağlığı ve Güvenliği Genel Müdürlüğü a) İş sağlığı ve güvenliği konularında, mevzuatın uygulanmasını sağlamak ve mevzuat çalışması yapmak. b) Ulusal politikalar belirlemek, bu politikalar çerçevesinde programlar hazırlamak. c) Ulusal ve uluslararası kurum ve kuruluşlarla işbirliği ve koordinasyonu sağlamak. d) Etkin denetim sağlamak amacıyla gerekli önerilerde bulunmak, sonuçlarını izlemek. g) İş sağlığı ve güvenliği ile iş kazaları ve meslek hastalıklarının önlenmesi konularında inceleme ve araştırma çalışmalarını planlamak, programlamak ve uygulanmasını sağlamak. k) İşyerindeki sağlık ve güvenlik risklerini önlemek ve koruyucu hizmetleri yürütmek üzere görevlendirilecek işyeri hekimleri, iş güvenliği uzmanları ve diğer görevlilerin iş sağlığı ve güvenliği ile ilgili eğitim ve belgelendirme usul ve esaslarını belirlemek. l) İş sağlığı ve güvenliği alanında ölçüm, analiz, teknik kontrol, risk analizi ve değerlendirmesi, eğitim, danışmanlık, uzmanlık hizmetlerini yapmak ve bu tür hizmetleri verecek özel ve tüzel kişi ve kuruluşların niteliklerini belirlemek, yetki vermek, yetkilerini iptal etmek, kontrol ve denetimini sağlamak.

37 m) İşyeri hekimi, iş güvenliği uzmanı, diğer teknik ve sağlık personel ile işçilere eğitim vermek için kamu kurum ve kuruluşları, üniversiteler ve Türk Ticaret Kanunu hükümlerine göre faaliyet gösteren şirketler ile ortak sağlık ve güvenlik birimlerini yetkilendirmek, gerektiğinde yetkilerini iptal etmek, hizmetin etkin ve verimli bir şekilde verilip verilmediğinin kontrol ve denetimini sağlamak, işyeri hekimi ve iş güvenliği uzmanının eğitimleri sonundaki sınavları yapmak veya yaptırmak, belgelerini vermek.

38 Çalışma ve Sosyal Güvenlik Eğitim ve Araştırma Merkezi Başkanlığı ÇASGEM'in Amaci: Çalisma hayati ve sosyal güvenlik konularinda ulusal ve uluslararasi düzeyde egitim, arastirma, inceleme,yayin, dokümantasyon ve danismanlik faaliyetlerinde bulunmaktir.

39 Sosyal Güvenlik Kurumu (SGK) İş kazası ve meslek hastalığı kapsamına giren durumlarda SGK, iş kazalarının yol açtığı yaraların onarımını sağlamakta, daha maliyetli olan tedavi veya tazmin işlevi görmektedir.

40 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu Kapsamı Temel Kavramlar

41 Kanunun Gelişimi 4857 sayılı İş Kanunu yürürlüğe girdikten sonra, Kanun un İş Sağlığı ve güvenliği ile ilgili hükümlerinin uygulama esaslarını gösteren yönetmelikler çıkarılırken AB nin İş Sağlığı ve güvenliği yönergeleri esas alınmıştır. ÇSGB tarafında 12 Haziran 1989 tarih ve 89/391/EEC sayılı AB Konsey Direktifi esas alınarak tarihinde yayımlanan İş Sağlığı ve güvenliği Yönetmeliği de bu yönetmeliklerden biridir. Ancak söz konusu Yönetmeliğin önce yürürlüğü durdurulmuş, daha sonra da Danıştay 10. Dairesi nin tarih, 2004/1942 Esas ve 2006/3007 Karar sayılı kararıyla iptal edilmiştir.

42 İSG Tüzüğü hazırlanmış. İş Kanunu nun 5. Bölümü ile 89/391 sayılı Yönerge hükümlerini içeren ayrı bir Kanun un İş Sağlığı ve güvenliği Kanunu çıkarılmasının gerektiği ileri sürülmüştür. Tüzük Taslağı Danıştay tarafından Başbakanlığa iade edilmiştir. İlk Taslak Aralık 2006 tarihinde hazırlanarak sosyal tarafların görüşlerine sunulmuştur. Ancak bu Taslak; sosyal taraflarca ciddi olarak olumsuz yönde eleştirilmiş ve Taslak, ÇSGB tarafından geri çekilmiştir.

43 Bundan sonraki altı yıl içinde konuyla ilgili altı taslak hazırlanmışsa da hiçbir Taslak üzerinde tam anlamıyla bir uzlaşma sağlanamamıştır. 27 Ekim 2011 tarihinde yapılan Üçlü Danışma Kurulu toplantında Temmuz 2010 tarihli İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu Tasarı Taslağı üzerinde madde bazlı müzakerelere başlanmış, ancak yapılan görüşmeler neticesinde Taslağın bazı teknik sorunlar içerdiği anlaşılmıştır. Teknik Komite nin 28 Ekim 2011 tarihinde yaptığı toplantıdan sonra Bakanlık tarafından Kasım 2011 tarihinde bir Taslak hazırlanmış ve sosyal taraflara gönderilmiştir.

44 En son taslak Kasım 2011 tarihinde Bakanlık tarafından hazırlanmış, sosyal taraf temsilcilerinden oluşan bir teknik komite tarafından incelenmiş ve Nisan 2012 tarihinden Meclis e sunulmuştur sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu Kabul tarihi: 20/6/2012 RG Tarihi: 30/6/2012

45 Kanun un Genel Özellikleri 5 Bölüm ve 8 geçici madde olmak üzere toplam 39 maddeden oluşmaktadır. 1. Bölüm: amaç, kapsam, kavramlar 2. Bölüm: işveren & çalışanların görev, yetki, yükümlülükleri 3. Bölüm: iş sağlığı ve güvenliği hizmetlerinin örgütlenmesi ve koordinasyonu 4. Bölüm: çalışma hayatının denetimi, idari yaptırımlar. 5. Bölüm: yönetmelikler, değiştirilen hükümler, ve kademeli olarak yürürlüğe girecek olan hükümler

46 İSG hizmetlerinin hem kamu hem de özel sektör olmak üzere tüm faaliyet alanlarında tüm çalışanları kapsayacak şekilde uygulama alanı geniş tutulmuştur, Çalışanların işle ilgili sağlık ve güvenliğini sağlamak işverenin temel yükümlülüğü kabul edilerek kanun işveren yükümlülükleri üzerine şekillenmiştir, Geçmişteki kuralcı yaklaşımdan uzaklaşılarak önleyici, iyileştirici ve koruyucu önlemleri içeren proaktif yaklaşım esas alınmış ve her işyeri için risk değerlendirilmesi yapılması öngörülmüştür,

47 Tüm işyerlerine işyeri hekimi ve iş güvenliği uzmanı görevlendirme yükümlülüğü getirilmiştir. Çalışanların eğitim ve bilgilendirilmesine de önem verilmiştir. Denetim faaliyetlerinin etkinliğini artıracak düzenlemeler yapılmıştır. İSG hizmetlerinin yerine getirilmesinde devlet desteğinden söz edilmiştir. İdari para cezalarının caydırıcılığı ve etkinliği artırılmıştır.

48 KANUN UN AMACI KAPSAMI İSTİSNALARI YÜRÜRLÜĞÜ

49 Kanun un Amacı Madde 1 (1) Bu Kanunun amacı; işyerlerinde iş sağlığı ve güvenliğinin sağlanması ve mevcut sağlık ve güvenlik şartlarının iyileştirilmesi için işveren ve çalışanların görev, yetki, sorumluluk, hak ve yükümlülüklerini düzenlemektir.

50 Kanun un Kapsamı Kural: Madde 2 1) Bu Kanun; kamu ve özel sektöre ait bütün işlere ve işyerlerine, bu işyerlerinin işverenleri ile işveren vekillerine, çırak ve stajyerler de dâhil olmak üzere tüm çalışanlarına faaliyet konularına bakılmaksızın uygulanır. Hem kişi olarak hem de işyeri olarak kapsam genişlemiştir. Eski Kanun da (4857 s.k) 50 ve daha fazla işçi çalıştıran işyerleri için geçerli idi.

51 Gerekçe: İş sağlığı ve güvenliğine ilişkin hükümler 4857 sayılı İş Kanunu kapsamı ile sınırlı olup, çalışanların tümünü kapsamamaktadır. Onaylanan uluslararası sözleşmeler ve Avrupa Birliği iş sağlığı ve güvenliği mevzuatına uyum süreci ülkemizdeki farklı statülere sahip çalışanların da mesleki sağlık ve güvenliklerinin korunması için daha kapsayıcı düzenlemelerin yürürlüğe konulması ihtiyacını ortaya koymaktadır. Tasarı Avrupa Birliğinin 1989 yılında kabul ettiği ve sınırlı istisnası dışında bütün çalışanları kapsayan (işçi, memur, kamu görevlisi, gemi adamı, gazeteci, hakim, savcı gibi farklı statülere sahip kişileri "çalışan" olarak tanımlayan) 89/391/EEC sayılı Çerçeve Direktifi ile ulusal ihtiyaçlar esas alınarak hazırlanmıştır.

52 Çalışan: Kendi özel kanunlarındaki statülerine bakılmaksızın kamu veya özel işyerlerinde istihdam edilen gerçek kişi. İşçi, memur, diğer sözleşmeli personel Genç çalışan: Onbeş yaşını bitirmiş ancak onsekiz yaşını doldurmamış çalışanı, Çırak ve stajyerler de kapsamdadır.

53 İstisnalar (2) Ancak aşağıda belirtilen faaliyetler ve kişiler hakkında bu Kanun hükümleri uygulanmaz: a) Fabrika, bakım merkezi, dikimevi ve benzeri işyerlerindekiler hariç Türk Silahlı Kuvvetleri, genel kolluk kuvvetleri ve Milli İstihbarat Teşkilatı Müsteşarlığının faaliyetleri. b) Afet ve acil durum birimlerinin müdahale faaliyetleri. c) Ev hizmetleri. ç) Çalışan istihdam etmeksizin kendi nam ve hesabına mal ve hizmet üretimi yapanlar. d) Hükümlü ve tutuklulara yönelik infaz hizmetleri sırasında, iyileştirme kapsamında yapılan işyurdu, eğitim, güvenlik ve meslek edindirme faaliyetleri. e) Denizyolu taşımacılığı yapan araçların uluslararası seyrüsefer hâlleri.

54 Söz konusu düzenlemelerde (Direktif ve Uluslararası sözleşmelerin hükümleri) hem kamu ve hem de özel sektör olmak üzere bütün faaliyet alanlarına (sanayi, tarım, ticaret, idari işler, hizmet, eğitim, kültür, eğlence vb.) uygulanması vurgulanmaktadır. AB Direktifi, yalnızca, silahlı kuvvetler veya mahalli kolluk kuvvetleri (polis ve jandarma vb.) gibi belirli özel kamu hizmetlerinde veya direktifin hükümleri ile kaçınılmaz bir şekilde çatışan koruma ve önleme faaliyetleri alanlarında uygulanmamaktadır. Diğer yandan bu maddede sayılan istisnalar dışında kalan ve "çalışan" olarak nitelendirilenlerle birlikte, bir mesleği öğrenmek için eğitim gören çıraklar ve stajyer olarak tanımlananlar ile tarımda ve orman işlerinde çalışanların tamamı da kapsama dahil edilmiştir. Kanunun uygulama alanındaki çalışanlar; geçici veya daimi, kısmi veya tam zamanlı çalışan gibi bir ayrıma tabi tutulmamıştır.

55 Bağımsız çalışanlar kapsam dışı, bunlar işçi çalıştırırsa kapsama girer. İş sözleşmesi ile çalışan ev hizmetlileri, TBK kapsamında olacaklardır. TSK, kolluk, MİT in asli faaliyetleri kapsam dışı.

56 Yer Bakımından Uygulama İşyeri bazında düzenleme. İşyeri: Mal veya hizmet üretmek amacıyla maddi olan ve olmayan unsurlar ile çalışanın birlikte örgütlendiği, işverenin işyerinde ürettiği mal veya hizmet ile nitelik yönünden bağlılığı bulunan ve aynı yönetim altında örgütlenen işyerine bağlı yerler ile dinlenme, çocuk emzirme, yemek, uyku, yıkanma, muayene ve bakım, beden ve mesleki eğitim yerleri ve avlu gibi diğer eklentiler ve araçları da içeren organizasyonu,

57 Kanun un Yürürlüğü (m. 38) Kanun 20 Haziran 2012 tarihinde kabul edildi; 30 Haziran 2012 tarihinde ise RG de yayımlandı. Kanun un yürürlüğü a) 6 ve 7 nci maddeleri; (m. 6: İş sağlığı ve güvenliği hizmetleri & m. 7: İş sağlığı ve güvenliği hizmetlerinin desteklenmesi) 1) 4857 sayılı İş Kanununun mülga 81 inci maddesi kapsamında çalışanlar (İş K. m. 81: devamlı olarak en az elli işçi çalıştırdıkları işyerlerinde) hariç kamu kurumları ile 50 den az çalışanı olan ve az tehlikeli sınıfta yer alan işyerleri için 1/7/2016 tarihinde, 2) 50 den az çalışanı olan tehlikeli ve çok tehlikeli sınıfta yer alan işyerleri için 1/1/2014 tarihinde, 3) Diğer işyerleri için yayımı tarihinden itibaren altı ay sonra,

58 9, 31, 33, 34, 35, 36 ve 38 inci maddeleri ile geçici 4, geçici 5, geçici 6, geçici 7 ve geçici 8 inci maddeleri yayımı tarihinde 9: Tehlike sınıfının belirlenmesi 31: Belgelendirme, ihtar ve iptaller 33: / 34: / 35: / 36: 38: yürürlük maddesi Diğer maddeleri yayımı tarihinden itibaren altı ay sonra, (30 Aralık 2012)

59 Temel Kavramlar a) Bakanlık: Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığını, b) Çalışan: Kendi özel kanunlarındaki statülerine bakılmaksızın kamu veya özel işyerlerinde istihdam edilen gerçek kişiyi, İşveren adına hareket eden, işin ve işyerinin yönetiminde görev alan işveren vekilleri, bu Kanunun uygulanması bakımından işveren sayılır. e) Genç çalışan: Onbeş yaşını bitirmiş ancak onsekiz yaşını doldurmamış çalışanı, c) Çalışan temsilcisi: İş sağlığı ve güvenliği ile ilgili çalışmalara katılma, çalışmaları izleme, tedbir alınmasını isteme, tekliflerde bulunma ve benzeri konularda çalışanları temsil etmeye yetkili çalışanı, ç) Destek elemanı: Asli görevinin yanında iş sağlığı ve güvenliği ile ilgili önleme, koruma, tahliye, yangınla mücadele, ilk yardım ve benzeri konularda özel olarak görevlendirilmiş uygun donanım ve yeterli eğitime sahip kişiyi,

60 f) İş Güvenliği Uzmanı: Usul ve esasları yönetmelikle belirlenen, iş sağlığı ve güvenliği alanında görev yapmak üzere Bakanlıkça yetkilendirilmiş, iş güvenliği uzmanlığı belgesine sahip, Bakanlık ve ilgili kuruluşlarında çalışma hayatını denetleyen müfettişler ile mühendislik veya mimarlık eğitimi veren fakültelerin mezunları ile teknik elemanı, ı) İşyeri hekimi: İş sağlığı ve güvenliği alanında görev yapmak üzere Bakanlıkça yetkilendirilmiş, işyeri hekimliği belgesine sahip hekimi, ş) İşyeri hemşiresi: 25/2/1954 tarihli ve 6283 sayılı Hemşirelik Kanununa göre hemşirelik mesleğini icra etmeye yetkili, iş sağlığı ve güvenliği alanında görev yapmak üzere Bakanlıkça yetkilendirilmiş işyeri hemşireliği belgesine sahip hemşire/sağlık memurunu, s) Teknik eleman: Teknik öğretmen, fizikçi, kimyager ve biyolog unvanına sahip olanlar ile üniversitelerin iş sağlığı ve güvenliği programı mezunlarını,

61 g) İş kazası: İşyerinde veya işin yürütümü nedeniyle meydana gelen, ölüme sebebiyet veren veya vücut bütünlüğünü ruhen ya da bedenen engelli hâle getiren olayı, ğ) İşveren: Çalışan istihdam eden gerçek veya tüzel kişi yahut tüzel kişiliği olmayan kurum ve kuruluşları, 1) Meslek hastalığı: Mesleki risklere maruziyet sonucu ortaya çıkan hastalığı, p) Tehlike: İşyerinde var olan ya da dışarıdan gelebilecek, çalışanı veya işyerini etkileyebilecek zarar veya hasar verme potansiyelini, r) Tehlike sınıfı: İş sağlığı ve güvenliği açısından, yapılan işin özelliği, işin her safhasında kullanılan veya ortaya çıkan maddeler, iş ekipmanı, üretim yöntem ve şekilleri, çalışma ortam ve şartları ile ilgili diğer hususlar dikkate alınarak işyeri için belirlenen tehlike grubunu, o) Risk: Tehlikeden kaynaklanacak kayıp, yaralanma ya da başka zararlı sonuç meydana gelme ihtimalini,

62 ö) Risk değerlendirmesi: İşyerinde var olan ya da dışarıdan gelebilecek tehlikelerin belirlenmesi, bu tehlikelerin riske dönüşmesine yol açan faktörler ile tehlikelerden kaynaklanan risklerin analiz edilerek derecelendirilmesi ve kontrol tedbirlerinin kararlaştırılması amacıyla yapılması gerekli çalışmaları, h) İşyeri: Mal veya hizmet üretmek amacıyla maddi olan ve olmayan unsurlar ile çalışanın birlikte örgütlendiği, işverenin işyerinde ürettiği mal veya hizmet ile nitelik yönünden bağlılığı bulunan ve aynı yönetim altında örgütlenen işyerine bağlı yerler ile dinlenme, çocuk emzirme, yemek, uyku, yıkanma, muayene ve bakım, beden ve mesleki eğitim yerleri ve avlu gibi diğer eklentiler ve araçları da içeren organizasyonu, i) İşyeri sağlık ve güvenlik birimi: İşyerinde iş sağlığı ve güvenliği hizmetlerini yürütmek üzere kurulan, gerekli donanım ve personele sahip olan birimi, j) Konsey: Ulusal İş Sağlığı ve Güvenliği Konseyini, k) Kurul: İş sağlığı ve güvenliği kurulunu,

63 m) Ortak sağlık ve güvenlik birimi: Kamu kurum ve kuruluşları, organize sanayi bölgeleri ile Türk Ticaret Kanununa göre faaliyet gösteren şirketler tarafından, işyerlerine iş sağlığı ve güvenliği hizmetlerini sunmak üzere kurulan gerekli donanım ve personele sahip olan ve Bakanlıkça yetkilendirilen birimi, n) Önleme: İşyerinde yürütülen işlerin bütün safhalarında iş sağlığı ve güvenliği ile ilgili riskleri ortadan kaldırmak veya azaltmak için planlanan ve alınan tedbirlerin tümünü, d) Eğitim kurumu: İş güvenliği uzmanı, işyeri hekimi ve diğer sağlık personelinin eğitimlerini vermek üzere Bakanlıkça yetkilendirilen kamu kurum ve kuruluşlarını, üniversiteleri ve Türk Ticaret Kanununa göre faaliyet gösteren şirketler tarafından kurulan müesseseleri,

64 İŞVEREN YÜKÜMLÜLÜKLERİ

65 Genel Olarak Çalışanların sağlık ve güvenliğini sağlayıcı her türlü önlemi almak ve uygulamasını denetlemek, Risk değerlendirmesi yaparak mesleki riskleri belirlemek ve önlemek, İş güvenliği uzmanı ve işyeri hekimi görevlendirerek ya da dışarıdan hizmet satın alarak, çalışanların İSG hizmetlerini sağlamak, Çalışanlara eğitim verilmesini ve bilgilendirilmesini sağlamak, Çalışanların görüşlerinin alınmasını ve katılımlarını sağlamak, Acil durumlara ilişkin çalışmalar yapmak, İSG organizasyonunu ve örgütlenmesini sağlamak, Sağlık gözetimi ile ilgili çalışmalar yapmak, Mevcut durumun iyileştirilmesi için sürekli çalışmalar yapmak

66 Her Türlü Önlemi Alma ve Uygulanmasını Denetleme Yükümlülüğü TBK m. 417/2: «İşveren, işyerinde iş sağlığı ve güvenliğinin sağlanması için gerekli her türlü önlemi almak, araç ve gereçleri noksansız bulundurmak; işçiler de iş sağlığı ve güvenliği konusunda alınan her türlü önleme uymakla yükümlüdür».

67 İSGK m.4: (1) İşveren, çalışanların işle ilgili sağlık ve güvenliğini sağlamakla yükümlü olup bu çerçevede; a) Mesleki risklerin önlenmesi, eğitim ve bilgi verilmesi dâhil her türlü tedbirin alınması, organizasyonun yapılması, gerekli araç ve gereçlerin sağlanması, sağlık ve güvenlik tedbirlerinin değişen şartlara uygun hale getirilmesi ve mevcut durumun iyileştirilmesi için çalışmalar yapar. b) İşyerinde alınan iş sağlığı ve güvenliği tedbirlerine uyulup uyulmadığını izler, denetler ve uygunsuzlukların giderilmesini sağlar. c) Risk değerlendirmesi yapar veya yaptırır. ç) Çalışana görev verirken, çalışanın sağlık ve güvenlik yönünden işe uygunluğunu göz önüne alır. d) Yeterli bilgi ve talimat verilenler dışındaki çalışanların hayati ve özel tehlike bulunan yerlere girmemesi için gerekli tedbirleri alır.

68 (2) İşyeri dışındaki uzman kişi ve kuruluşlardan hizmet alınması, işverenin sorumluluklarını ortadan kaldırmaz. (3) Çalışanların iş sağlığı ve güvenliği alanındaki yükümlülükleri, işverenin sorumluluklarını etkilemez. (4) İşveren, iş sağlığı ve güvenliği tedbirlerinin maliyetini çalışanlara yansıtamaz.

69 Risk Değerlendirmesi Yapma Yükümlülüğü

70 Risk Değerlendirmesi Yapma Yükümlülüğü Çalışan sayısı ve tehlike sınıfı ayrımı yapılmaksızın tüm işverenler risk değerlendirmesi yapmakla yükümlüdürler. Bu yükümlülüğün temeli 161 sayılı ILO Sözleşmesine dayanmaktadır. madde 1: «Her işverenin istihdam ettiği işçilerin sağlık ve güvenliği için sorumluluğu saklı kalmak kaydıyla ve işçilerin iş sağlığı ve güvenliği konusunda katılımının gerekliliği göz önüne alınarak, iş sağlığı hizmetleri, işletmedeki iş risklerine uygun ve yeterli olacak şekilde aşağıdaki görevleri kapsayacaktır. İşyerlerinde sağlığa zararlı risklerin tanımlanması ve değerlendirilmesi»

71 Risk ve Risk Değerlendirmesi Kavramları Tehlike: İşyerinde var olan ya da dışarıdan gelebilecek, çalışanı veya işyerini etkileyebilecek zarar veya hasar verme potansiyelini Risk: Tehlikeden kaynaklanacak kayıp, yaralanma ya da başka zararlı sonuç meydana gelme ihtimalini, Risk değerlendirmesi: İşyerinde var olan ya da dışarıdan gelebilecek tehlikelerin belirlenmesi, bu tehlikelerin riske dönüşmesine yol açan faktörler ile tehlikelerden kaynaklanan risklerin analiz edilerek derecelendirilmesi ve kontrol tedbirlerinin kararlaştırılması amacıyla yapılması gerekli çalışmaları Risk analizi ise toplanan bilgi ve veriler ışığında belirlenen risklerin; işletmenin faaliyetine ilişkin özellikleri, işyerindeki tehlike veya risklerin nitelikleri ve işyerinin kısıtları gibi faktörler ya da ulusal veya uluslararası standartlar esas alınarak seçilen yöntemlerden biri veya birkaçı bir arada kullanılarak analiz edilmesi, yani alınması gerekli tedbirleri belirlemek için incelenmesi ve değerlendirilmesidir