SORUŞTURMA. Nahit Ulvi Akgün

Transkript

1 TT. ei& % î SORUŞTURMA Bir seçki hazırlasanız Orhan Veli nin hangi şiirlerini seçerdiniz? Neden? Nahit Ulvi Akgün Orhan Veli nin Montör Sabri, Bayram, Sol Elim, Şoförün Karısı, Kitabe-i Seng-i Mezar, Güzel Havalar, Ulusion, Söz, Sakal, Giderayak, Eskiler Alıyorum, Tahattur, Altın Dişlim, Şanolu Şiir, Zilli Şiir, Altındağ, Dalgacı Mahmut, Vatan İçin, Kuyruklu Şiir, Gelirli Şiir, adlı şiirlerini seçerdim. Neden mi? Söyleyeyim: O şiirler, hor görülenin, itilenin kakılanın, sıradan rasgele birinin, büyük büyük ülküleri olmayanın, kenar mahalle güzelinin, kiilhanbeyin, sokaktaki adamın, hovardanın, sarhoşun, kapıcının, lağımcının, küçük memurun, silik insanların, kul olmayanın, esriğin, çocuğun dünyasını yansıtan süssüz, duru, söz oyunlarından arınmış, yalansız dolansız şiirler olduğu için. İlk kez Orhan Veli, bu kapıdan da, yukarda anlattığım insanların kapısından da şiire girilebileceğini gösterdiği için. Talip Apaydın Orhan Veli nin-deyim yerinde ise- bir yıkıcı şiirleri vardır, bir de yapıcı şiirleri. Yıkıcı şiirleri daha çok ünlenmiş, üstünde daha çok durulmuştur. Çünkü bir işlevi yerine getirmiştir o şiirler. Eski şiir anlayışını sarsmış, çürük yapıyı yıkmıştır. Onun için önceleri kendisi de, arkadaşları da garip diye adlandırılan yıkıcı nitelikte şeyler yazdılar. Orhan Veli ve arkadaşları asıl ozanlıklarını kanıtlayan şiirlerini sonradan yazdılar. Orhan Veli nin -erken öldüğü için- bu cins şiirleri azdır. Karşı adlı şiirini severim ben. Toplum olaylarına ozanca bir yorumla yaklaşır. Yoğun bir şiir yükü taşır. Ta o yıllardan beri hiç usanmadan okurum. \

2 ÖZEL BÖLÜM: ORHAN VELİ 735 M. Başaran Bir seçki hazırlasam, Orhan Veli nin Vazgeçemediğim, Galata Köprüsü, Dalgacı Mahmut, Anlatamıyorum, Sizin İçin, Karşı, Sere Serpe, Vatan İçin adlı şiirlerini seçerdim. Fakir Baykurt Hazırlanacak seçki de yer genişse çok şiir seçerdim Orhan Veli den. Önce Kitabe-i Seng-i Mezar, Eskiler Alıyorum ile Montör Sabri yi alırdım, başlangıç çalışmalarım örneklediği için. Giderayak la Tren Sesi ni alırdım halkça söyleyişte, dilde üstün özellikler taşıdığı için. Cımbızlı Şiir, Pireli Şiir, Kuyruklu Şiir, Vatan İçin, Karşı, Bedava, İstanbul Türküsü, Altındağ şiirlerini alırdım. Bence bunlar Orhan Veli şiirini dönem dönem en iyi örnekleyen şiirlerdir. La Fontaine çevirileriyle Nasrettin Hoca düzenlemelerinden de en az birer şiir almayı unutmazdım. Örneğin Ambarda Kalan Gelincik le, Timur un Filleri n i... İlhan Berk Dalgacı Mahmut, Güzel Havalar, Galata Köprüsü yle Orhan Veli birden kentsoylu esvaplarını atar, gömleğinin yakasını açar, sokağa çıkar, herkesler gibi konuşmaya, dolaşmaya başlar. Gerçi, Dalgacı Mahmut - ta avareliğini sürdürür ama, bir daha geriye dönüp bakmayacağı bir avareliktir bu. Sıcak, insancıl. Dili birden kitaplardan kurtulmuş, çarşıya inmiştir. Kahveler, dörtyol ağızları, kenar mahallelerdir yeri. İlk kez dünyaya geliyormuş gibi de şaşkınlık, hayranlık içindedir. Yeryüzü yeniden yazılmalıdır sanki. Güzel Havalar la da başlar buna. Bin yıldır gelip geçtiği sokaklar değişmiş» ya da birdenbire o sokakları görür olmuştur. Kendini, bir kendini çırılçıpl^ koymaya başlayıştır bu. Kitaplar uzakta kalmıştır. Bir yeryüzü kitabına çahşıyordur. Bir başına. Yeryüzünü ucundan da olsa tutmuştur. Daha tragedyası yazılmamış, daha tragedyasını yüklenmediği bir yeryüzü de ı

3 756 TÜRK DİLİ olsa, bir yeryüzüdür bu: Dili bulunmuş, konumu saptanmış bir yeryüzü. Şimdiye değin seyirci olduğu bu dünyayla sanki hesaplaşmak istiyordur. O- nun için bütün bağlardan kopmak, kendini yeniden kurmak, yeniden varetmek için çırpınır, Galata Köprüsü yle bu tamamlanır gibidir. Gerçi yine seyircidir, ama daha buruk, daha yıkık bir seyirci. Köprüye karışmak, köprüyle birlikte dağılıp gitmek ister gibidir. Başıboşluğundan kurtulmuştur. Bir tragedya adamlığı tavrım takınır, bu tavrını hiç de bırakmayacaktır artık. Kentsoylu esvaplarından bütün bütün sıyrılmış, bir vatandaş urbası giymiştir: Kendi dokuduğu, kendi kestiği, kendi diktiği. Böylece Dalgacı Mahmut, Güzel Havalar, Galata Köprüsü yeryüzüne, o yavaş yavaş akan suların saydam parıltısının vurduğu yeryüzüne yazılır. Bu üç şiirin saçtığı parıltıysa öyle kolay kolay bulanmayacakmış gibi gelir bana. Hikmet Dizdaroğlu Şiir konusunda en güç iş, bir ozandan seçme yapmaktır. Hangi şiirlerini, niçin yeğliyorsunuz öbürlerine? Bunun yanıtı kolay değildir. Sizin beğendiğiniz, ozanın kişiliğini daha iyi yansıttığını sandığınız şiirleri, başkaları seçkilerine almayabilirler. Kimi ozanlar vardır ki,adları anılınca, belleklere yerleşmiş birkaç şiiri anımsamr. Bunları seçerseniz, genel bir beğeniye katılmış olursunuz, kimse de yadırgamaz. Orhan Veli nin de, Kitabe-i Seng-i Mezar dan başlayarak, böyle birkaç şiirini anımsarız hep. Ancak, onları birbiri ardına sıralamakla gerçek bir seçim yaptığımızı sanmıyorum. Orhan Veli, kendi deyişince, boş lakırdı ile yetinmeyen bir ozandı; emeğe saygı gösteren bir ozandı; kolay okunan mısraın kolay yazılır bir şey olmadığını bilenlerdendi. Bundan ötürü de şiirleri arasında bir ayırım yapma yoluna gitmek, insanın kolayca üstesinden gelemeyeceği bir iştir. Ama, üç şiirini seçmek zorunda kalsaydım, değişik özellikleri noktalayan şu parçalan yeğlerdim: Değil (Vazgeçemediğim) şiiri, derinden duyulan bir umarsızlığın özümlenmesidir. Şiirin, konuşma havasına yaslanarak, nasıl etkili olacağını vurgulayan bir örnektir. Destan Gibi nin Yol Türküleri, halk'şiiri geleneğinden yararlanarak çağdaş şiire ulaşan yolun nerelerden ve nasıl geçtiğini göstermesi bakımından ilgi çekicidir.

4 ÖZEL BÖLÜM: ORHAN VELÎ 737 Oaristys (Bütün Şiirleri)'te, Dranas m etkisi apaçık görülüyor. Ama, Orhan Veli, şiire başlayışının ilk evresinde, hangi basamakta olduğunu kanıtlar bu parça ile. Salt bunlar mıdır Orhan Veli yi simgeleyen parçalar? Değil. Daha güzelleri, daha çarpıcı olanları vardır elbet. Nedir, bir sınırlama söz konusu olunca, eğiliminize ve beğeninize uygun düşenleri yeğlemek de sizin hakkınızdır, doğal olarak. Kaldı ki, Orhan Veli nin şiirleri arasında bir uçurum bulunduğu da söylenemez. Mehmet H. Doğan Yapacağım seçmeler, her şeyden önce, hazırlayacağım antolojinin amacına ve oylumuna (hacmine) bağlı olurdu. Türk şiirinin gelişim çizgisini belirlemek amacını taşıyan geniş oylumlu bir antolojiye, Orhan Veli nin Garip öncesi döneminden başlayıp son Yaprak dönemine kadar en belirgin örnekleri alırdım. Örneğin, Hececilerle ilişkisini gösterecek Oaristys ve Masal şiirlerinden sonra, kendinden önceki şiir dilini bütünüyle yadsıyan, konuşma diline ve düzyazıya çok yakın, içeriğin basitleştiği, günlük yaşama indiği şiirler dönemini belirlemek için Yokuş,' Montör Sabri, Karanfil şiirlerini alırdım. Daha sonra Garip ten başlayarak her kitaptan Orhan Veli şiirini, ondaki gelişimi en iyi temsil edeceğini sandığım şu şiirleri seçerdim: Garip: Kitabe-i Seng-i Mezar 1, Illusion, Dedikodu, Karmakarışık. Vazgeçemediğim: İstanbul Türküsü, Değil, Eskiler Alıyorum. Yenisi: Kapalı Çarşı, Tahattur, Denizi Özleyenler İçin, Sere Serpe. Karşı: Galata Köprüsü, Karşı, Sizin İçin, Ayrılış. Son Şiirleri: Kuyruklu Şiir, Cevap, Rahat, Aşk Resmigeçidi. 7 ürk Şiirinden En Güzel Örnekler adlı bir antoloji hazırlamış olsaydım, daha dar kapsamlı olacak olan bu antolojiye ise şu şiirlerini alırdım Orhan Veli nin. Illusion, Tahattur, Dedikodu, İstanbul Türküsü, Kapalı Çarşı, Denizi Özleyenler İçin, Gün Olur, Galata Köprüsü, Karşı, Ayrılış, Dalga.

5 738 TÜRK D tü t Metin Eloğlu Sorunuzu yanıtlarken, öncelikle şuna değinmek gereğini duydum: Ölmüş olsun, olmasın -kabaca bir deyimle- defteri dürülmüş bir sanatçının, hele hele önemi, değeri değişik açılardan, değişik kişilerce saptanmış; ülkesinin şiirinde ilginç, olumlu bir döneme elebaşılık etmiş bir şairin yapıtlarını tek tek anmaktan, diyelim ORHAN VELİ KANIK ı, o çokça sevdiğim Masal, Buğday, Anlatamıyorum, Ayrılış, Dağbaşı, Söz, Güzel Havalar, Gün Olur, Dalgacı Mahmut gibisine şiirlerini seçip tanımlayarak değerlendirmelerden yana değilim... Nedenini de şöyle özetleyeyim: Gayrı, söz konusu şairin tüm sanatsal verileri güldeste leşmiştir de! Hasaıı Hüseyin Bir seçki düzenlemeye kalksaydım, Orhan Veli nin şu şiirlerini seçerdim: 1. Küme: Oaristys, Mahallemizdeki Akşamlar İçin (îlk Şiirleri). 2. Küme: Yolculuk, Meyhane, Tereyağı (îlk Şiirleri); Sol Elim, Kitabe-i Seng-i Mezar I, Kızılcık, Kaside, Söz (Garip); Eskiler Alıyorum (Vazgeçemediğim); Cımbızlı Şiir, Sere Serpe (Yenisi); Vatan İçin (Karşı); Rahat, Delikli Şiir (Son Şiirler). 3. küme: İntihar, Üstüne (İlk şiirleri), Güzel Havalar, Anlatamıyorum (Garip), İstanbul Türküsü, Değil, Giderayak (Vazgeçemediğim), Denizi Özleyenler İçin (Yenisi), Gün Olur, Sizin İçin Bir Duyma da Gör (Karşı); Birdenbire, Mâcera (Son Şiirler). Bunları neden mi seçerdim? 1. kümedekiler, Orhan Veli nin, hece ölçüsüyle yazdığı başarılı şiirlerdir. Seçki okurlarının bunu bilmesi gerekir. 2. kümedekiler, Orhan Veli yi Orhan Veli yapan şiirlerdir. Bunları ben, güreşten önceki perdah a benzetirim; dikkat çekmeye, ilgi toplamaya yarar. 3. kümedekiler, bende Orhan Veli şiirinden kalanları örnekler. Orhan Veli yi 2. kümedeki şiirleriyle tanımaya, sevmeye, anlamaya çalışmak yanlıştır; gerçek Orhan Veli, 3. kümedeki şiirlerdedir. Bunlar, 1. kümedeki şiirlerin soyundandır: Us, duygu ve lirizm vardır bunlarda. Orhan Veli,

6 ÖZEL BÖLÜM: ORHAN VELt 739 dikkatleri 2. kümedeki şiirleriyle çekmiş ve şiirini 3. kümedekilerle söylemiştir. Ceyhun Atuf Kansu Bursa dan Gemlik e geçtiniz mi hiç? Ozana saygılı biri, belki bir belediye başkanı -çok az bulunur böylesi- yol tam denize açılırken şu dizeleri dikmiş oraya: Gemliğe doğru/denizi göreceksin /Salcın şaşırma! Garip in 1945 baskısının ilk şiiridir bu. Orhan Yeli nin en sevdiğim şiiridir. Sakın şaşırma diyor ya, kendi güzel, ozansı şaşkınlığını Türkçenin yoğunluğuyle dile getiriyor. Bu şiirsiz bir Orhan Veli güldestesi, diyelim seçki yapıtı olamaz. Böyle bir seçki yapıtına Orhan Veli nin çocuksu, ozansı şaşkınlığını deyimleyen şiirlerini seçerdim. Orhan Veli şiiri, cumhuriyetin yetiştirdiği ilk kuşağın, birdenbire yaşamayı, yaşamadaki sevinci ve üzüncii bulmasının şiiridir. Gerçekten, sevinç ve üzünç, bir inen bir kalkan çocuk oyunluğunda, Orhan Veli nin şiirlerinde iner, çıkar. Gemlik denizi karşısında duyduğu o sevinç şaşkınlığı, Keşan dan Korııdağı na ve oradan yine birdenbire Saros körfezine baktığında bir üzünç türküsüne dönüşür. Güldesteye bu şiiri de, Yolculuk şiirini de alırım, sevinçle üzünç arasında oynayan o çocuksu, ozansı dengeyi yaşamak için: Ne var ki yolculukta /Her sefer ağlatır beni diye başlayan o özlem şiirini. Yaşama orta yerde, bir ağırlık odağı gibi durur. Ölüm bir uçta, özlem bir uçtadır. Ölüme karşı o çocukça bakışı unutabilir miyim? Yokuş şiirini de alacağım Orhan Veli güldestesine: Bizi evlerimize götürecek olan yol /Böyle yokuş değilse eğer / Ölüm hiç de fena bir şey değil. Bir güneşin, bir gölgenin gidip geldiği o cumhuriyet çocukluğundan Güzel Havalar ı alırım, sonra lllusion u seçerim. Anlatamıyorum daki üzüncün ıhlamur kokulu havasını, Vazgeçemediğim (1945) deki beş şiirle çiçekler donatırım, bir çocuğun el çırpmasına benzer, dün akşamki üzüncünü unutup: Deli eder insanı bu dünya derken. Özlemlerle yüklü, bir türlü kendine varamayan, gizli bir uyanışın içinde sevinç, açık bir uyuşmazlığın ortasında üzünç hep bir dengeyi, bir yaşama trapezini belgeler ozanın gidiş gelişlerini iyice gözler önüne seren şu şiirler: Sakal, İstanbul Türküsü, Kapalı Çarşı, Sizin İçin, Dalgacı Mahmut. Değişimin orta yerinde, kendi şiirinin köprüsünden-galata köprüsünden- Orhan Veli hem geçmişe, hem yarına bakar: Çocuksu şaşkınlığın oyun Türkçesiyle!

7 740 TÜRK DILI Mehmed Kemal Orhan Veli için bir seçki yapılsa ben, İstanbul u Dinliyorum, Yolculuk, Dalgacı Mahmut şiirlerinin öncelikle alınmasını isterdim. Bu örnekler onun şiir anlayışındaki titizliğini, kaygısını en çok yansıtanlarıdır. Şiire sadeliği getirmek isterken, vazgeçemediği öğelerin neler olduğu bunlarda görülür. Orhan Veli, şiirimizde biçim olarak epeyce yeniliği denemiştir. Ancak, sınıfsal açıdan şiir olayına bakmada gecikmiştir. Bu gecikme, hem o günün koşullarından, hem de kendini buna hazırlamamasından doğmuştur. Arkadaşları için de durum budur. Orhan Veli, son zamanlarda, sınıf açısından bakmayı gözlemişti ama, ömrü yetmedi. Arkadaşları daha sonra daha cesaretli adımlar attılar. Mehmet Salihoğlu Sorunuzu, bir sayı ile sınırlamadığınız için, verilecek yanıt güçleşiyor. Bana sorarsanız, şiirimizi birdenbire çağdaşlaştıran, yeni, diri bir düzeye eriştiren bu şiir devrimcisinin her şiiri, diyesim, 1940 lardan sonra yazdığı her şiiri, bir seçkiye rahatça alınabilir. Ve onu temsil edebilir. Ama genel özelliklerinin benzerliğine karşın her birinin yine de bir özelliği, bir çarpıcılığı olan Orhan Veli şiirinden bir bölüğünü alıp da bir bölüğünü almamaya gönül kolay kolay katlanamaz. Ben bir seçki yapacak olsam hiç değilse adlarını aşağıda belirttiğim şu şiirlerini seçerdim Orhan Veli nin: Buğday, Açsam Rüzgârda, Dedikodu, Kitabe-i Seng-i Mezar, Sevdaya mı Tutuldum, Güzel Havalar, Anlatamıyorum, Söz, Gün Olur, Değil, Giderayak, Eskiler Alıyorum, Altın Dişlim, Bir İş Var, Cımbızlı Şiir, Denizi Özleyenler İçin, Kapalı Çarşı, Ölüme Yakın, Zilli Şiir, Sere Serpe, Dalgacı Mahmut, Altındağ, Sizin İçin, İstanbul u Dinliyorum, Ayrılış, Nutuk, Deniz Kızı, Delikli Şiir. Bunları neden seçtiğime gelince: Yukarda da belirtmeye çalıştığım gibi her şiiri bir atılım gücü taşıyan bu devrimci ozanımızın, şiirimize getirdiği aşağıdaki özelliklerin, yeniliklerin ya biri ya birkaçı birden, bu şiirlerde ayrı ayrı vardır. İlk iki şiir ise geleneksel şiirimize bağlanabilen ve Ahmet Muhip Dranas la Batılı bir çeşniye bürünen yenileşme şiirimiz içinde yeri olabilecek başarılı şiirlerdir. Orhan

8 ÖZEL BÖLÜM: ORHAN VELÎ 741 Veli bu türde de daha birçok şiirler yazmıştır; ne var ki, onun asıl büyük yeri ondan sonra yazdıkları şiirlerle oluşmuş, birinci yeni denilen akımın ustaca örnekleri olarak şiirimizde yerlerini almıştır. Orhan Veli şiirinin başlıca özellikleri: O, geleneksel ozansallığı yıkmıştır. Yaşamla burun buruna gelen yeni bir duyarlık getirmiştir. Yaldızı (sıfat, teşbih, istiare), ölçüyü, uyağı atmıştır. Eski deyişle, vezinsiz, kafiyesiz de şiir yazılabileceğini kanıtlamıştır. Salon beylerinin geçmediği dil sokaklarından, diyesim, halkın dilinden yeni bir şiir dili çıkarmıştır. Ama damıtılmış, belli bir düşünce özüne dayanan değişik bir şiir dili. Kısa bir çerçeve içinde (denilebilir ki), bireysel, toplumsal yaşam öyküleri yansıtmıştır şiirlerinde, Nükte, ince alay, güldürü, başlıca silahları olmuştur. Yalınlık, ama öldüresiye güçlüklerden geçen yalınlık, Orhan Veli şiirinin başlıca niteliklerindendir. Özlü, arı ve durudur onun dili. Ayrıntılardan, fazlalıklardan arınmıştır. Olağanlık içinde vurucu, çarpıcı, olağanüstü bir yalınlıktır o. Herkesin kolayca söyleyebileceği sanısını uyandıran özgün bir ustalık işi. Orhan Veli şiiri duygusalı, duygu sömürgenliğini şiirinden kovmuştur; ama duyguludur, duyarlıklıdır. Eskiyi, köhnemişi yıkmıştır; ama yeni insandan, yeni gelecekten sesler, ışıklar verir. Kurulu düzenin yol açtığı eşitsizlikleri, haksızlıkları açıkça alaya alır. Bunun yanında doğa sevgisi, insan, özgürlük, barış sevgisi çağıl çağıldır şiirinde. Orhan Veli den seçmek güçtür dedim. Hiç bir şiiri, kendisini dışarı bıraktırmak istemez. Özelliği, güzelliği, değişikliği bol olan bir ozandır O. Kimse yerini tutamaz. Şahap Sıtkı Bütün şiirlerini seçerdim derim. İlle birkaç şiirinin adını anmak gerekirse, eh ne yapalım, Illusion, Harbe Giden, Güzel Havalar, Anlatamıyorum u... yeğ tutarım. Berin Taşan Orhan Veli için bir güldeste hazırlasam en başa, Deli eder insanı bu dünya Bu gece, bu yıldızlar, bu koku Bu tepeden tırnağa çiçek açmış ağaç.

9 742 TÜRK DİLİ şiirini koyardım. Gürül, gürül, insanı sarsan, allak bullak eden bir şiir. Baştan aşağı yaşama sevinci, coşku. Bir de şu dizeler: Çiçekler gürültüyle açar Gürültüyle çıkar duman topraktan. Ardından İstanbul u Dinliyorum. O zaman 19 yaşımdaydım, aradan geçen 28 yıl sonra yine aynı coşkuyla okuyorum. Yine okurken bir ay doğuyor içimden. Fıstıkları, çamları aralayarak. Birde herhalde yılları arasında yazıldığı için olacak hiç bir seçicinin kitabına almadığı: Ne hoş güzel Tanrım, ne hoş /Maviliklere sefer etmek /Bir sahilden çözülüp gitmek /Düşünceler gibi başı boş dizeleriyle başlayan Açsam Rüzgârda. Burada hemen şunu belirtmek isterim. Seçicilerin çoğunda bir şartlanma var gibi geliyor bana. Şu düzenleyici şu şiiri aldığına göre, demek o şiirde bir iş var, ben de alayım gibi. Halbuki o şiirde bir iş yok. Yukarıya aldığım şiirler beni ilk okuduğum gün gibi sarıyor, alıp götürüyor. Ama bir Kitabe-i Seng-i Mezar ı, Cımbızlı Şiir i, Ciğercinin Kedisi ni aynı şekilde okuyabiliyor muyıım? Orhan Veli nin edebiyatımızdaki yerini belirtirken bu üç şiiri mutlaka alırdım. Çünkü 1945 yılında Hiroşima ya atom bombası atıldığı zaman, Türkiye nin bir kesiminde yaşayan bir kısım insanın hâlâ nasıl yaşadığını, ne ile uğraştığını anlatmak için Cımbızlı Şiir den güzeli olamaz den sonra yurdun çeşitli yerlerinde kasıtlı olarak yangınlar çıkartıp sonra bunun vebalini solculara yıkarak yaratılan baskıyı anlatmak için ciğercinin kedisinden sokak kedisine verilen Cevap ı yazmadan geçmezdim. Ama bu şiirleri Orhan Yeli için düzenlediğim bir güldesteye almazdım. Başka hangi şiirleri alırdım? Tahattur, Masal, Rubai, Giderayak, Birdenbire, Değil, Anlatamıyorum, İstanbul Türküsü, Karşı, Gün Olur. % Turgut Uyar Sakal, Karmakarışık, Yolculuk şiirlerini seçerdim Orhan Veli nin. Neden mi? Belki o zaman genç bir şair olarak içimdeki birtakım duyguları kıpırdattıklarından, belki gerçekten iyi şiirler oluşlarından, belki anı değeri taşıdıklarından. Kendime de açıklayamadığım nedenlerden ötürü seviyorum diyebilirim kısaca.

10 ÖZEL BÖLÜM: ORHAN VEI.İ 743 Ayrıca, bu üç şiirin Orhan Veli nin şiir dünyasını, insan kişiliğini çok iyi yansıttığına inanıyorum. Muzaffer Uyguner Bir seçki hazırlasaydım, Orhan Veli nin hangi şiirlerini seçerdim? Varlık Yayınevi nin Türk Klasikleri dizisinde yayımlanan Orhan Veli Kanık adlı küçük kitabımıza onun şiirlerinden bazılarını seçmiştim. Soruda, şiir sayısı sınırlanmadığı için soruyu yanıtlamak bu bakımdan hem kolay, hem de zor. Orhan Veli'ııin şiir yaşamında bazı dönemler var. Bu nedenle, her şeyden önce, bu dönemlerde yazdığı şiirlerden örnekler verilmesi gerekir. Aksi halde, Orhan Veli nin şiirinin her yönünü görebilmek olanağı yoktur. Orhan Veli, şiire, o günlerdeki şiirin havası içinde girmiştir. Bu dönemde yazdıkları hiç de yabana atılacak şiirler değildir o çağ için. Orhan Veli, bir Fiirk ve İslâm olarak, büyüklerinden dinlediklerinin etkisi altındadır o günlerde ve bu etkilerin izleri görülür şiirlerinde. Bu etkiyi ve çocukluk anılarını damıtıp koyduğu bazı şiirleri seçmek gerekir. Bu nedenle Oaristys, Ebabil ve Eldorado yu almakta yarar görürüm. Orhan Veli, yeni bir döneme başlar ve bu dönem, süregelen şiirimize bir tepkidir. Bu şiir anlayışında bütün süsler, simgeler, imgeler atılmış ve şiir yalın bir söyleyişe yönelmiştir. Halk söyleyişine dönük, halkın belirli bir tabakasındaki insanları şiire sokma eğilimi genişlik kazanır. Montör Sabri, Fena Çocuk Ağaç, Kuş ve Bulut, Robenson, Rüya, Bayram, Şoförün Karısı bu amaçla seçilmelidir. Bu dönemde, kendi kişisel dertlerini şiirleştirdiği Gemilerim, Güzel Günler yanında Anlatamıyorum ile Deli Eder İnsanı adlı şiirler de unutulmamalıdır. Orhan Veli, bir ara halk şiirinin havasından yararlanmak yoluna girmiştir. Bu dönemi yansıtmak üzere İstanbul Türküsü nü seçer ve Destan Gibi adlı kitabından da uygun bir bölümü aktarırdım. Denizi Özleyenler İçin de bu anlayış içinde değerlendirilmelidir sanırım. İstanbul u Dinliyorum ile Galata Köprüsü de burada düşünülmelidir. Orhan Veli nin toplumsal şiir anlayışına dönük olarak yazdıkları arasından ise Kapalı Çarşı, Zilli Şiir, Altındağ, Kuyruklu Şiir ile Cevap alacağım şiirler arasındadır. Bütün bunlara ek olarak da Sere Serpe, Sizin İçin, Karşı, Dalgacı Mahmut, Bedava, Vatan İçin ve Birdenbire vazgeçemeyeceğim şiirler arasındadır.

11 744 TÜRK DİLİ Orhan Veli nin başarılı çevirileri de olmuştur. Ben, yukarıda andığım kitabıma bunlardan da örnekler koymuştum. Sanırım, onlardan da seçmeler düşünülmek gerekir. Nevzat Üstün Bir seçki hazırlamak gerçekten zor bir iş. Benim için üç kuralı var bu işin, a) Tarih açısından soruna bakmak, b) Şairin halk katından benimsenmiş şiirlerini göz önünde bulundurmak, c) Özel beğeni hakkımı kullanmak. Ne var ki, her zaman aynı sonuçlara ulaşmak güçtür. Sizin sevdiğiniz bir şiir halk katından benimsenmemiş olur. Halkın üstüne bastığı bir şiiri de siz önemsemeye bilirsiniz. Orhan Veli için de geçerlidir bütün bunlar. Bütün sakıncalarına karşın, bir seçki hazırlasaydun Orhan Veli den şu şiirleri alırdım. Masal, Yokuş, Oktay a Mektuplar, Çok Şükür, Sol Elim, Kitabe-i Seng-i Mezar, Ne Kadar Güzel, Anlatamıyorum, İstanbul Türküsü, Tahattur, Bir İş Var, Kapalı Çarşı, Sere Serpe, Sucunun Türküsü, Gün Olur, İstanbul u Dinliyorum, Hürriyete Doğru, Karşı, Vatan İçin, Birdenbire. Orhan Veli salt duyguların şairidir. Toplumsal sorunların en somutu bile Orhan Veli de salt duygudan geçer. Yukarıda adlarım yazdığım şiirler, azaltılabilir de çoğaltılabilir de, bu seçki de O na ayrılmış olan shyfa sayısına bağlıdır. Kişisel Arşivlerde İstanbul Belleği Taha Toros Arşivi * *