BİYOLOJİDE GİRİŞİMCİLİK. Prof. Dr. İsmail H. UĞURTAŞ

Transkript

1 BİYOLOJİDE GİRİŞİMCİLİK Prof. Dr. İsmail H. UĞURTAŞ

2 BİR GİRİŞİMCİ İŞLETME KURARKEN HANGİ ETKENLERİ GÖZ ÖNÜNDE BULUNDURMALIDIR? Sermaye İş bilgisi Yönetim Becerisi Deneyim Eğitim İletişim becerisi Sosyal Çevre Meslektaş ve arkadaş desteği Aile desteği

3 Başarı sağlamak isteyen bir girişimci, piyasa ile ilgili olarak şunları göz önünde bulundurmalıdır; Mal ve hizmetin uygun yer, konumlandırma ve zamanda pazarlanması Talebin yeterli olması Piyasa koşullarının ve ekonominin uygun olması Dağıtım kanallarının yeterli olması Maliyetin ve satış fiyatının iyi olması Marka olması Kalitenin piyasanın istediği özellikte olması Reklam kampanyalarının dikkatli yapılması

4 Girişimci, işletme kurmadan önce nasıl bir çalışma yapması gerektiğini bilmek zorundadır. İşe başlamak için aşağıdaki işlemler sırası ile yapılmalıdır; Talebi saptayabilmek için piyasa araştırması yapılmalıdır. Hangi özelliklerde mal ya da hizmet üretileceğine karar verilmelidir. Mal ve hizmetin üretim aşamaları ve teknolojisi araştırılmalıdır. Mal ya da hizmetin daha farklı fiyata, kaliteye ve maliyete nasıl üretilebileceği ve satılabileceğinin araştırması yapılmalıdır. Üretilecek olan mal ya da hizmetin temel özellikleri araştırılmalıdır. Rakiplerin ürettiği mal ya da hizmetin neler olduğu ve özellikleri araştırılmalıdır. Benzer mal ya da hizmeti üreten işletmelerin başarılarının nedenleri araştırılmalıdır. Üretim ve kapasite planlaması ile ilgili araştırma yapılmalıdır.

5 Üretilecek mal ve hizmetin hedef müşteri kitlesi araştırılmalıdır. Reklam ve dağıtım kanalları araştırılmalıdır. Müşterilerin mal ya da hizmeti hangi kalite ve fiyat özelliklerinden satın alabileceği araştırılmalıdır. Üretim için gerekli makine, iş gücü, toprak, fabrika gibi kaynaklar sağlanmalıdır. Finansal kaynaklarla ilgili planlama yapılmalıdır. İş kurmayla ilgili yasal işlemler araştırılmalıdır. İş planı hazırlanarak test edilmelidir. Fizibilite (yapılabilirlik) araştırması sonuçlarına göre kesin karar verilerek bütün işlemler gözden geçirilmelidir.

6 BİYOLOJİDE GİRİŞİMCİLİK KONULARI Toprak solucanı ile gübreli toprak üretimi Uğur böceği üretimi Bombus arısı üretimi Mantar üretimi (besin olarak) Mantar üretimi (ilaç olarak) İpek böceğinden ipek üretimi Hayvan yemi olarak çekirge ve hamam böceği üretimi Yılan çiftlikleri ve yılan zehri Kurbağa üretimi (besin amacıyla) Kurbağa deri salgısından faydalanma Gammarus üretimi Tahnit işleri Müzecilik

7 YILAN ÇİFTLİKLERİ VE YILAN ZEHRİ ÜRETİMİ

8 Zehirli yılanların dünya genelinde yayılımı. Dünya genelinde 3000 den fazla yılan türü bulunmakta ve bunların 600 kadarı zehirli olmakla birlikte 200 ün üzerinde türde medikal öneme sahiptir.

9 Her yıl ortalama 2.5 milyon insan yılanlar tarafından ısırılmaktadır ve bunların 'den fazlası ölümle sonuçlanmaktadır. Ancak ısırılmaların bu denli ölümcül olmasına rağmen, yılan zehri birçok hastalık için potansiyel tedavi değerine sahip içeriği bulunan doğal bir biyolojik kaynaktır. Bu sebeple yılan zehirlerinin içerikleri üzerine birçok çalışma yapılmaktadır. Bu çalışmalar birkaç başlık üzerine yoğunlaşmıştır. Bunlar; Toksinlerin yapılarını ve davranışlarını belirlemek, Zehirlenmelerde toksinin etkisini nötralize etmek ve verdiği zararı gidermek için yöntemler geliştirmek, Hücresel ve moleküler seviyedeki normal fizyolojik işlemlerin anlaşılabilmesinde kullanılmak üzere özelleşmiş yöntemler geliştirmek, Toksinlerin yapıları baz alınarak farmasotik ajan prototipleri geliştirmektir.

10 Yılan çiftlikleri; araştırmalarda ve panzehir yapımında kullanılmak üzere, çeşitli türlerde yılanların yetiştirildiği ve bunlardan zehir eldesi yapıldığı işletmelerdir. Aynı zamanda bazı yılan çiftliklerinde öncelikli olarak turistlere yönelik gösterilerde yapılmaktadır. Amerika Birleşik Devletleri, Tayland Çin ve Avustralyada önemli ölçüde yılan zehri üretimi yapılan yılan çiftlikleri bulunmaktadır.

11 Çinde bulunan Zisiqiao köyünde yaşayan insanlar 1980'lerde yılan üretimi işine başlamışlardır. Önceleri üretilen yılanlar yiyecek olarak ve geleneksel çin tıbbında kullanılmaktaydı ancak şu anda köyde yılan üretiminde 800'den fazla insan çalışmakta ve yılda 3 milyon civarında yılan üretilmektedir.

12 Tayland da bulunan Queen Saovabha Memorial Enstitüsünde yılan ve yılan zehri üretimi yapılmaktadır. Aynı zamanda panzehir üretilmekte ve yılan zehirleri üzerine araştırmalarda yürütülmektedir. Ayrıca halka ve turistlere yılanların tanıtıldığı ve zehir sağımınında yapıldığı gösterilerde düzenlenmektedir.

13 Australian Reptile Park, turizm ve eğitime yönelik çalışmakta aynı zamanda yılan ve örümcek zehri üretimi de yapmaktadırlar. Farmasotik şirketleri için önemli miktarlarda yılan zehri sağlamaktadırlar.

14 Yılanlarda zehir başın iki yanında bulunan özelleşmiş tükürük bezlerinde (zehir bezleri) üretilir. Zehir bu bezlerin etrafında bulunan kasların kasılması ile zehir kanalına oradanda zehir dişlerine iletilir. Dişler enjektör görevi görerek zehri ava iletirler. Zehir dişlerinin zarar görmesi durumunda yedekte bekleyen yeni zehir dişleri onların yerini alır.

15 Yılanlardan zehir eldesi, üzerine lateks film gerilmiş olan beherlerin ısırtılması yoluyla gerçekleştirilir ve zehir beherde toplanır. Daha sonra zehir saklanmak üzere kurutulur.

16 YILAN ZEHİRLERİNİN KULLANIM ALANLARI

17 Panzehir üretimi Panzehir üretiminde atlar veya koyunlar kullanılmaktadır. Melbournede bulunan Commonwhealth Serum Laboratuarlarında Percheron cinsi atlar kullanılmaktadır. Bunlar iri yapılı atlar olup ağırlıkları yaklaşık 1 ton civarındadır.

18 Zehir atlara düşük dozlarla düzenli olarak uygulanır. Bu miktar ölümcül dozun oldukça altındadır. Bu süreçte atın vücudunda zehre karşı antikor üretimi gerçekleşir. Yaklaşık ay kadar bu işleme devam edilir. Daha sonra attan bir miktar kan alınarak plazma kısmı ayrılır. Plazma içerisinde bulunan antikorlar panzehri oluşturur. Aynı yılan tarafından ısırılmış hastaya enjekte edildiğinde antikorlar zehri etkisiz hale getirirler.

19 Bothrops jararaca Bu denli ölümcül zehirlerin tedavide kullanilabileceğine inanmak zor olabilir ancak bu bir süredir yapılmaktadır. İlk olarak, 1949 yılında Bothrops jararaca türünün zehrinden izole edilen maddeler tedavi amaçlı kullanılmıştır. Bu yılanın zehri damarların genişlemesine neden olarak avın kan basıncını düşürürler ve onun hareketlerinin yavaşlamasına veya hareketsiz kalmasına sebep olurlar. Bu zehirden üretilen ilaçlar hastanın kan basıncını düzenlemede kullanılırlar ve ACE (Angiotensin-converting-enzyme) inhibitörleri olarak adlandırılırlar. Örnek olarak Captopril(1975) verilebilir.

20 Bir başka ilaç Malezya çukur başlı engereğinin zehrinden üretilmektedir. Bu yılanın zehri pıhtılaşmayı engelleyerek avın kan kaybından ölmesine neden olmaktadır. Bu zehir kullanılarak üretilen ilaçlar insanlarda damar içi pıhtı oluşumunu engellemektedirler. Trimeresurus sarawak

21 Yılan zehirleri içerisindeki belirli maddeler sadece belirli tip hücreler üzerinde etki göstermektedirler. Bu özelliklerinden dolayı kanser tedavisi alanında yapılan çalışmalarda kullanılmaktadırlar. Şu anda kullanılmakta olan kemoterapi ilaçları, sağlıklı hücre ile tümör hücresi arasında fark gözetmeksizin çalışmaktadırlar. Bu da önemli yan etkilere sebep olmaktadır. Son dönemde yapılan araştırmalar yılan zehri kullanılarak üretilen ilaçlar ile tümör hücrelerini besleyen kan damarlarının yok edilmesine ve bu sayede tümör hücrelerinin öldürülmesine yönelik olarak yürütülmektedir.

22 Birçok nörotoksin sinir aktivitesini bloke edici özelliğe sahiptir. Bu yüzden bazı hastalıkların (örneğin; epilepsi, beyinde yüksek elektriksel aktivitenin görüldüğü bir hastalık) tedavisinde kullanılabileceği düşünülmektedir. Aynı şekilde yılan zehrinde bulunan bir başka madde (nerve growth factor) yeni nöronların oluşumunu sağlamaktadır. Bu da Alzheimer veya benzeri bir hastalığa sahip insanların tedavisinde kullanılabilir.

23 Siyah mambanın zehrinde bulunan ve mambalgin adı verilen bir maddenin merkezi ve periferal sinir sistemlerinde bulunan asit-duyarlı iyon kanallarını (ASICs) baskılayarak ağrı hissini kuvvetli bir şekilde engelleyebildiği keşfedilmiştir. Mambalginlerin morfin kadar kuvvetli ağrı kesiciler olduğu ve morfinin sebep olduğu yan etkileri göstermediği de ayrıca öğrenilmiştir. Mambalginlerden oluşan ağrı kesici ilaçların geliştirilmesine yönelik çalışmalar sürmektedir. Dendroaspis polylepis

24 Yılanlar her yıl binlerce insanı öldürmektedirler ancak bundan çok daha fazlasını kurtarma potansiyeline sahiptirler. Yılan zehri kullanılarak üretilen ilaçlar; İlaç ismi Fonksiyon/Kulanıldığı durum Kaynak Captopril; enalapril ACE inhibitör/yüksek kan basıncı Bothrops jaracusa İntegrilin Platelet çökelme inhibitör/akut koroner dendromu Sisturus miliarus barbouri Aggrastat GPIIb-IIIa inhibitör/miyokardiyal enfarktüs Echis carinatus Ancrod Fibrinojen inhibitör/felç Agkistrodon rhodostoma Defibrase Trombin ve protrombin inhibitör/akut serebral enfarktüs Bothrops moojeni Hemocoagulase Protac Tromboplastin aktivitesi/kanama önlenmesi Protein C aktivatör/hemostatik bozukluk tanısı Bothrops atrox Agkistrodon contortix contortix Reptilase Pıhtılaşma bozukluğu tanısı Bothrops jaraca Ecarin Protrombin aktivatör E. carinatus Exanta Kan inceltici Cobra

25 Kan damarlarında yağ birikmesi sonucunda damar tıkanıklıkları meydana gelir. Eğer bu damar koroner damar ise kalp krizine neden olur. 25

26 Yılan zehrinde bulunan, kanın pıhtılaşmasını engelleyen ve kan damarlarını açan enzimler, kalp ilaçlarının yapımında kullanılmaktadır. 26

27 Viperidae ve Crotalidae zehirlerinin bir kısmı kanın pıhtılaşmasını hızlandırıcı etki gösterir. Vipera russelli ve Bathrops atrox un zehirindeki toksinler damar daraltıcı olarak kullanılır ve kan koagulasyonunu aktive eder. Şiddetli kanamalarda bu toksinler kanamayı durdurmak için kullanılır. Kobra yılanlarında bulunan sitotoksik maddelerin tümörlerin büyümesini engellediği belirlenmiştir. 27

28

29 Diğer zehirlerin kullanım alanlarından örnekler Afrika söğütlerinden elde edilen kombretastatin adlı madde göğüs, prostat ve akciğer kanserlerinde tümöre giden kan damarlarında kan akışını engelleyerek tümörün ölmesini sağlar. 29

30 Clostridium botulinum adındaki bakterinin ürettiği bir zehir olan botulinus, sinirler ile kaslar arasındaki bağlantıyı kestiği için çocuk felcinin tedavisinde kullanılmaktadır. 30

31 Botilinum toksin A düşük konsantrasyonlar halinde deri altına enjekte edildiğinde yaşlılık belirtilerinden kırışıklıkların azalmasına neden olmaktadır. Botox, ince uçlu iğnelerle kas içine zerk edilir. Uygulama süresi yaklaşık 10 dakikadır. Etkisi 3-7 gün sonra görülü ve 3-6 ay sürer. 31

32 Arothron hispidus ve Tetrodotoxin Tetrodotoxin de tıpkı batrachotoxin gibi sinirlerde impuls akışını engellediğinden, tectin adlı ağrı kesicinin yapımında kullanılmaktadır. 32

33 Epipedobates tricolor ve epibatidine Ekvador da yaşayan zehirli bir kurbağa türü olan Epipedobates tricolor, derisinde epibatidine zehrini taşımaktadır. Bu zehirden elde edilen ağrı kesici morfinden 200 kat daha kuvvetlidir. 33

34 TİCARİ OLARAK SATILAN BAZI HAYVAN ZEHİRLERİ Bir Fransız şirketi olan Latoxan; 119 tür yılan 6 tür kurbağa 31 tür akrep 8 tür örümcek 4 tür farklı eklembacaklıya ait zehir satmaktadır. 34

35 13 MAYIS 2005 AKŞAM GAZETESİ İstanbul'da bir istihbaratı değerlendiren Kaçakçılık İstihbarat ve Narkotik Gümrük Muhafaza Müdürlüğü ekipleri, yılan zehri satmak istedikleri öğrenilen kişilerle alıcı gibi davranarak temas kurdu. Şişli'de buluşma yerinde yapılan operasyonda, gümrük muhafaza görevlilerine satılmak istenen 790 tüp yılan zehri ile Osmanlı dönemine ait 2 adet sikke ele geçirildi. Ele geçirilen yılan zehrinin ilaç sanayinde kullanıldığı ve tahmini değerinin 100 bin YTL olduğu öğrenildi. 4 kişi gözaltına alındı. Aynı haber aynı tarihte Zaman gazetesinde de yayınlandı. 35

36 12 ARALIK 2001 TARİHLİ YENİ MESAJ GAZETESİ İzmir den gelen alıcı konumundaki.. ve daha önce de bu suçlardan sabıkalı, aracı konumundaki, Nahçıvan dan yurda kaçak olarak sokulan yaklaşık 2 bin 500 tüp yılan zehri, ile kıskıvrak yakalandı. Piyasa değeri 1,5 trilyon lira olan yılan zehri ile birlikte yakalanan biri muhtar 3 kişinin, emniyet müdürlüğündeki sorgusu sürüyor. (Olay Kars ta gerçekleşiyor.) 36