YENİDEN YAPILANMANIN EŞİĞİNDE KUR AN KURSLARI

Transkript

1 YECDER KİTAPLARI 4 YENİDEN YAPILANMANIN EŞİĞİNDE KUR AN KURSLARI YECDER IV. ULUSAL DİN GÖREVLİLERİ SEMPOZYUM BİLDİRİLERİ (27 NİSAN İSTANBUL)

2 YECDER / YENİDEN YAPILANMANIN EŞİĞİNDE KUR AN KURSLARI Copyright Yecder, 2014 Bu eserin tüm yayın hakları Yunus Emre Camii Külliyesi Eğitim ve Kültür Derneği ne aittir. Eserde yer alan metin ve resimlerin Yunus Emre Camii Külliyesi Eğitim ve Kültür Derneği nin önceden yazılı izni olmaksızın elektronik, mekanik, fotokopi ya da herhangi bir kayıt sistemi ile çoğaltılması, yayımlanması ve depolanması yasaktır. Kitabın Sahibi Mehmet Keskin / Sarıgazi Yunus Emre Camii İmam Hatibi Yayına Hazırlayan Şadettin Göksu /DKAB Öğretmeni Redaksiyon Ayşe Umurbek/DKAB Öğretmeni Görsel Tasarım Yüksel Yücel ISBN: Yayın Numarası: 3 Basım Tarihi: Nisan 2014 Basım Yeri: Armoni Nüans Görsel Sanatlar ve İletişim Hizmeti San. ve Tic. A.Ş. Yukarıdudullu, Bostancı Yolu Cad. Keyap Çarşı B- 1 Blk. N.24 Ümraniye/İstanbul Tel.: pbx Faks : info@armoninuans.com YECDER Sarıgazi Yunus Emre Camii Külliyesi Eğitim ve Kültür Derneği Meclis Mahallesi, Cemal Gürsel Caddesi, Yunus Sk. No: 2 Sarıgazi Sancaktepe / İSTANBUL Tel: yecdermail@gmail.com

3 Yeniden Yapılanmanın Eşiğinde Kur an Kursları Hayat Merkezli Camilerin İhyası İçin Caminin, Hizmetlerinin ve Yönetiminin Yeniden Yapılandırılması: CAMİ ENCÜ- MENLİKLERİNDEN YÜKSEK İSLAM ŞURASINA 61 Gökhan ERENOĞLU Bu tebliğ 27 Nisan 2013 tarihinde gerçekleştirilen YECDER IV. Ulusal Din Görevlileri Sempozyumu nda sunulmuştur. 62 DKAB Öğretmeni, YECDER Genel Sekreteri, Öncü Eğitimciler Derneği Yönetim Kurulu Başkanı, İstanbul Bayram, Sadi- Ersal, Hayreddin, Vakıflar Dergisi, XX, 415, Ankara Eylül1913 yılında Osmanlı İmparatorluğu ile Bulgaristan arasında imzalanan İstanbul Muahedenâmesi İki Numaralı Ek: Müfütülere ait Mukavelename 1. Madde: Sofya da bir başmüftü bulunacak, başmüftü, Bulgaristan daki müftülerin din ve mezhep işlerinde Meşihat Makamı yani anavatandaki Şeyhülislamlık makamı ile Bulgaristan Mezahip Nezareti nezdinde koordineyi sağlayacaktır. Başmüftü, Bulgaristan vatandaşı müftüler arasından ve yine müftülerin oyları ile seçilecektir. Müftü vekilleri de başmüftüyü seçmede oy kullanacaklardır. Bulgaristan Mezahip Nezareti, başmüftünün seçimini Sofya Türk Sefareti vasıtasıyla Makam-ı Meşihat a, yani Şeyhülislamlığa tebliğ edecek ve Şeyhülislamlık makamınca Bulgaristan başmüftüsüne yetki tanınacaktır. Başmüftü, Ahkam-ı Şer iyye Dairesi nde Bulgaristan müftülerinin muamelatını ve dini müesseselerini, hademe ve vakıf mütevellilerini nezaret ve teftiş altında bulundurmak hakkına haizdir. 2. Madde: Müftüler, Bulgaristan Müslüman müntehipleri tarafından seçilir ve tayin olunur. Başmüftü, seçilen ve tayin edilen müftünün şer an matlup olan evsafa haiz olup-olmadığını tahkik ile, muvafık bulunduğu takdirde fetvaya mezuniyetine ait yetki belgesi verilmesi için Osmanlı İmparatorluğu Şeyhülislamlık makamına arz eder. Bu suretle yeni müftüye yetki tanınmış olur. Müftüler, memuriyetleri dâhilinde ve lüzum görülen yerlerde kendi nezaretleri altında çalışabilecek müftü vekillerine tayin teklifi yapabilirler. Ancak, bu seçimi başmüftüye tasdik ettirmeleri şarttır. 3. Madde: Başmüftü, müftü ve müftü vekilleri ile bunların bürosundaki memur ve müstahdemlerin maaşı, Bulgaristan Hükümeti nce karşılanır ve bu maaşlar onların mevki ve haysiyetleri ve mevkilerinin derece-i ehemmiyetleri nazara alınarak, ona göre tayin olunur. Başmüftülük Teşkilatı, başmüftü tarafından tanzim edilecek bir nizamname ile çalışır. Başmüftü, müftüler ve müftü vekilleri ve bir de bunların maiyetleri, Bulgar memurlarına kanun ve nizamların bahşettiği bütün hukuka haizdirler. 4. Madde: Müftü vekillerinin azilleri, hükümet memurları hakkındaki ahkâma tabidir. Bir müftünün veya müftü vekilinin azli anında, halefinin seçim günü de tayin edilecektir. 5. Madde: Müftüler tarafından verilecek hüccet ve ilamlar, başmüftü tarafından tetkik ve tasdikten sonra icra olunmak üzere ait olduğu daireye tevdi edilecektir. Ahkâm-ı Şer iyye ye muvafık olmadığından dolayı tasdik edilmeyen ilam ve hüccetler, bunları veren müftülere iade olunacak ve dava yeniden tetkik olunacaktır. Ahk(İm-ı Şer iyye ye uymadığı anlaşılan veyahut Bab-ı Fetva ca tetkiki istenen hüccet ve ilamlar, başmüftü tarafından Osmanlı Şeyhülislamlığı na gönderilecektir. Başmüftü tarafından veya Makam-ı Meşihat ca tasdik olunan hüccet ve ilamlar, Bulgar ilgili makamlarınca yürürlüğe konacaktır. Bu takdirde, bu hüccet ve ilamlara Bulgarca bir suret eklenecektir. 6. Madde: Başmüftü, icabında nikâh, boşanma, vasiyet, veraset, tereke, vesiyet, nafaka vesair şer i hususat ile eytam mallarının idaresine müteallik hususların tebligatıyla ilgili vazifeleri de ifa edeceklerdir. Müftüler, Evkaf yani vakıf işleriyle de mükellef olduklarından başmüftünün başlıca vazifelerinden biri de bunların hesaplarını kontrol etmektir. Vakıfların hesabı Türkçe olarak tutulabilecektir. 7. Madde: Başmüftü ve müftüler, Maarif-i Umumiye Meclislerini, İslam mekteplerini, medreselerini teftiş ve lüzum görülen yerlere yenilerinin açılıp, kurulması için lazım gelen teşebbüsatı yapacaklardır. Bulgaristan Hükümeti, Bunlar Maarif-i Umumi ye Kanunu ile tayin olunan nisbet çerçevesinde ve masrafları kendilerine ait olmak üzere Türk ilk ve ortaokulları tesis edecektir. Tedrisat Türkçe olacak, resmî programa uyulacak ve Bulgar lisanının tahsili mecburi olacaktır. Bu okulların bütün masrafları Bulgar Hazinesince karşılanacaktır. Nüvvap, yani Müftü Naip yetiştirmek üzere bir hususi müessese tesis edilecektir. 8. Madde: İslam nüfusunun kalabalık olduğu her yerde, Evkaf-ı İsIamiyye ve tedrisat işleri ile mükellef bir

4 114 Yeniden Yapılanmanın Eşiğinde Kur an Kursları Problem Alanı Cumhuriyet tarihimizde Tevhid-i Tedrisat Kanunu nun tanzimi ve Şer iye ve Evkaf Vekâleti nin kaldırılmasından bu yana dinî hayatın yönetimiyle ilgili sorunlar ve bu çerçevede çeşitli tartışmalar yaşanmaktadır yılında Ankara da kurulan Meclis Hükümeti, meşihatı Şer iye ve Evkaf Vekâleti adıyla bakanlık birimine dönüştürdü. 3 Mart 1924 tarihinde Şer iye ve Evkaf Vekâleti kaldırılarak yerine, 429 sayılı Kanunla, Başbakanlık bütçesine dâhil ve ona bağlı Diyanet İşleri Reisliği kurulmuştur. Meşihat makamının kaldırılmasıyla ihdas edilen Diyanet teşkilatı hâlâ kurumsal gelişimini tamamlayabilmiş değildir. Diyanet İşleri Başkanlığı cami ve caminin yönetiminde söz sahibi iken dinî yaşantının diğer alanlarında söz sahibi olamamaktadır yılında kabul edilen 633 sayılı Teşkilat Kanunu na göre (m.1), Diyanet İşleri Başkanlığı nın varlık nedenlerinden biri de ibadet yerlerini yönetmek olarak belirlenmiştir. 633 sayılı Kanunun, 1998 yılında güncellenmiş olan Camilerin İbadete Açılması ve Yönetimi kenar başlıklı 35. maddesi de şu şekildedir: cemaat-i İslamiyye seçilecek ve bu cemaatin şahsiyeti maneviyyesi her ahvalde ve bilcümle hükümet makamlarınca tanınacaktır. Her bir yerin evkafı, oradaki Cemaat-i İslamiyye tarafından kanunlar ve Ahkâm-ı Şer iyye ye göre idare olunacağı sebeple, bu cemaatin şahsiyet-i maneviyyesi, sözü geçen evkafın sahibi sayılacak ve itibar olunacaktır. Umumi İslam mezarlıkları ile camiler yanındaki mezarlar, Cemaat-i İslamiyye ye ait vakıf malları sayılacak ve İslam cemaati bunları istedikleri şekilde ve hıfzı s-sıhha kurallarına uygun kullanacaklardır. Emval-i mevkufeden hiçbiri, ait olduğu cemaate bedeli ödenmedikçe hiçbir şekilde kullanılamaz. Bulgaristan da bulunan vakıf emlakinin korunmasına dikkat ve itina olunacaktır. Mücbir bir sebebe bir vakıf bina istimlâk edilecekse, bu binanın kurulu bulunduğu yere nispetle, aynı kıymeti haiz diğer bir arsa gösterilmeden ve bir de bu binanın bedeli ödenmeden buna (yani istimlâke) teşebbüs dahi olunamayacaktır. Mübrem bir sebepten dolayı istimlâk olunacak olan vakıf emlakinin istimlâk bedeli, diğer vakıf emlaklarının tamir ve termiminde kullanılmak üzere cemaat-i Islamiyye ye tevdi ve teslim olunacaktır. 9. Madde: İş bu mukavelenin imzasından itibaren 6 ay müddet zarfında Bulgaristan Hükümeti tarafından başmüftünün de bizzat dâhil olacağı bir hususi komisyon tayin olunacak. Bu komisyon teşekkülünden itibaren üç sene süre içinde mütevelliler veya onlara mensup hak sahipleri tarafından vuku bulacak talepleri tetkik vazifesiyle mükellef bulunacaklardır. Komisyon kararlarını ka bul etmeyecek olan alakalılar, ait oldukları mahalli mahkemelere müracaat edebileceklerdir. İş bu mukavelename Eylül 1913 tarihinde iki nüsha olarak Dersaadet te (yani İstanbul da) tanzim edilmiştir. Devlet-i Aliyye namına Bulgaristan Adına:Talât, Mah mud, Halil. Savof, Naçoviç,Tuşef. )

5 Yeniden Yapılanmanın Eşiğinde Kur an Kursları 115 Cami ve mescitler Diyanet İşleri Başkanlığı nın izni ile ibadete açılır ve Başkanlıkça yönetilir. Hakiki ve hükmi şahıslar tarafından yapıldığı hâlde izinli veya izinsiz olarak ibadete açılmış bulunan cami ve mescitlerin yönetimi üç ay içinde Diyanet İşleri Başkanlığı na devredilir. Buna göre, Diyanet İşleri Başkanlığı nca uygun görülmeyen ve izin verilmeyen bir yerin müslümanların ibadet yeri olarak faaliyette bulunması mümkün olamaz. Fakat ülkemizdeki camilerin büyük çoğunluğu hayırsever kişiler ve dernekler tarafından yani tamamen sivil toplumun organizasyonu ve katkıları ile inşa edilmiş olduklarından, camiye ait arsa da, cami külliyesi (müştemilatı) de özel mülkiyete ait bulunmaktadır. Cami mülkiyeti tapuda özel şahıslar veya dernekler adına kayıtlı olsa da, caminin yönetimi (yani imameti) Diyanet İşleri Başkanlığı na bağlı olmak zorundadır. Yargıtay Hukuk Genel Kurulu 2010 tarihli son kararıyla bu tartışmalara son noktayı koymuştur: Mülkiyeti özel olsa da, kanun gereği camilerin yönetimi Diyanet İşleri Başkanlığı na ait olacaktır. Fakat cami eklentilerinde yer alan külliyenin mülkiyeti gibi yönetimi de elbette malik sıfatıyla cami derneğine aittir. Bu problem ülkenin anayasal sorunlarından birini oluşturmaktadır. Dinî yaşantının birçok alanında yönetim hakkı bulunmayan bir Diyanet İşleri Başkanlığı, Müslümanların taleplerini karşılayamamaktadır. Tarihî Dayanaklar ve Yeni Yapılanma İçin Öneri Burada ortaya koymaya çalıştığım yapılanma modelini Osmanlı Devleti ile Balkan Devletleri arasında gerçekleştirilen 1913 antlaşmalarında bulabiliriz. Balkan Savaşı sonrasında azınlık durumuna düşen Müslüman tebaanın hakları bu anlaşma ile garanti altına alınmış, tabi olacakları yeni devlette dinî yapılanmanın bütün teferruatı İstanbul ve Atina Antlaşmaları nın ek protokollerinde ayrıntılarıyla imza altına alınmıştır. 63 Bu antlaşmalarla azınlık durumuna düşen Müslüman yerleşimlerin- 63 Bayram, Sadi- Ersal, Hayreddin, Vakıflar Dergisi, XX, 415, Ankara-1988.

6 116 Yeniden Yapılanmanın Eşiğinde Kur an Kursları de Cemaat-i İslamiye lerin 64 kurulması, müftü, başmüftü ve encümenlerin, Cemaat-i İslamiler tarafından seçilmesi kanunlaştırılmıştır. Cemaat-i İslamiler, Müslüman halkın ibadet, cami, vakıf malları, miras ve medeni hukukunun yönetiminde tam yetkili kılınmışlardır. Bugün bütün Balkan ülkelerinde Müslümanlar bu yapıların etrafında tutunabilmiş, idari haklarının birçoğunu kaybetmiş olsalar da Cemaat-i İslamiye lerin tüzel kişiliklerinin yasal olarak kabul edilmiş olması nedeniyle hükmi varlıklarını muhafaza etmişlerdir. Cemaat-i İslamiye ler tarafından seçilen encümenler (Cami Encümenlikleri) halkın ihtiyaçlarına cevap vermenin yanında dinî idarenin oluşumuna da doğrudan katılabilmektedirler. Bu yapının Türkiye de Diyanet İşleri Başkanlığı nın yapılanması için tesis edilmesi gerektiğine inanıyorum. Önce yapının nasıl işleyeceğine değineceğim. Cami encümenlikleri (ki bunlar tüzel kişiliğe sahip olacaktır) caminin bulunduğu meskûn mahallin reşit üyelerinin katılımıyla seçilirler. O meskûn mahalde yaşayan herkes encümenlik seçimine katılabilir, 5 ya da 7 kişiden oluşan cami encümenlerini seçer. Cami encümenlikleri bir delege tayin eder. Bu delegeler ilçe ve il müftülerini seçerler. İlçe ve il müftülüklerinin seçimi sırasında ilçe ve il İslam Şuraları da seçilir. İslam Şurası heyeti müftünün icra kolu olarak görev yapar, yürütme ile ilgili kararları müftünün başkanlığında alır. Cami encümenlikleri bugün cami dernekleri dediğimiz yapının bütün işlevini üstlenir. Cami encümenlikleri il, ilçe müftüsüne bağlı ve il, ilçe İslam Şurası nın denetimi altında çalışır. İl, ilçe müftüleriyle başmüftüyü (Diyanet İşleri Başkanı) seçer, bölge İslam Şuraları da Yüksek İslam Şurası nı seçer. Böylece dinî yaşantısını idare etme yetkisini halk kendisi tevdi eder. Bugün zihnimize çok yabancı gelen bu uygulama esasında başkaları ta- 64 Cemaat-i İslamiye lerle ilgili çalışma için bakınız: Yunanistan Sınırları İçinde Bir Azınlık Örgütlenmesi, A. Nükhet ADIYEKE

7 Yeniden Yapılanmanın Eşiğinde Kur an Kursları 117 rafından yönetilmek durumunda kaldığımızda talep ettiğimiz, ama yönetim kendi elimizde olunca bütün yetkiyi tekelleştirmek adına reddettiğimiz bir uygulamadır. Bir Müslüman olarak benim seçtiğim kişilerin beni idare etmesini talep etme hakkına ne kadar sahipsem dinî eylemlerin yönetimini de kendi seçtiğim kişilerle gerçekleştirmek hakkım olmalıdır. Konunun laiklikle alakasına gelecek olursak bugünkü yapıdan daha çok laikliğe uyduğu inkâr edilemez. Böyle bir yapının yürütmesinden devlet elini çekmektedir. İnsanlar kendi inançlarını yürütme konusunda daha sivil ve daha özgür olmaktadır. Kendi kurumlarını da bu şekilde oluşturabilmektedirler. Böyle bir diyanet yapılanması hangi işlerle yükümlü olacaktır. Bugün itibariyle mevcut yapının bütün sorumluluklarını devralabilir. Bunun ötesinde esasında eğitim öğretim, vakıf mallarının yönetimi ve ihtiyaç duyulan birçok alanda söz sahibi olabilir. Bu yapıyla beraber ülkemiz içinde Müslüman kimliğine sahip hiçbir birey gayr-ı memnun olmayacaktır. Her türlü mezhep ve farklı yorumlar bu yapı içerisinde yaygınlıkları oranında temsil edilecektir. Bu da mezhep kavgalarının önüne geçecektir. Gerekçe Diyanet in atama yoluyla değil de halkın seçimine dayalı olarak yapılandırılması gereğinin nedenlerini şöyle sıralayabiliriz. Bugün camiler maalesef herkesi kucaklayamamaktadır. En başta farklı mezhepte olanlar, yaşadığı mahallin ibadethanesini, camisini kendisine uzak görmektedir. Camiler kadınlara da uzak kalmaktadır. Bu yolla kadınlar da camileri daha çok benimseyebileceklerdir. İnsanlar camileri dindarların hizmet aldıkları mekânlar olarak görmekte, kendini yeterince dindar göremeyenler de camiden uzak kalmaktadır. Bugün camilerimiz her yaştaki insanın sosyal ihtiyaçlarına cevap

8 118 Yeniden Yapılanmanın Eşiğinde Kur an Kursları verebilecek nitelikte değildir. Bunu sağlayacak yasal dayanakları da yoktur. Bunları cami dernekleri ile yapmaya çalışmakta ancak bugün yaşanan sorunlar ortaya çıkmaktadır. Bugün camiler eğitimin sadece dinî alanıyla ilgilenebilmekte, formel eğitimin tamamen uzağında kalmaktadırlar. Tüzel kişiliğe sahip olacak olan camiler eğitimi bir bütün olarak tasarlayıp dinî yaklaşımla eğitim kurumları oluşturabilecek, insanın uhrevi gelişimi ile dünyevi gelişimini aynı paralelde yükseltme hedefinde olacaktır. Bugün camiler hizmetlerini bulunduğu mahallin bütün ihtiyaçlarına yönelik olarak planlayamamakta, bunu deruhte edecek bir kadro kuramamaktadır. Çünkü cami dernekleri camiden, cami görevlileri dernekten uzaktır, mevcut durum bu hâli teşvik etmektedir. Oysa cami encümenliği sayesinde tüzel kişiliğe sahip camiler bulundukları mahallin en aydın insanlarıyla hizmet vermeye başlayacaktır. Sonuç Günümüzde cami cemaati kendisine danışılmadan gönderilen bir imamın arkasında namaza durmak zorundadır. Oysa hepimiz sevdiğimiz ve liyakatine inandığımız bir imamın önümüze geçmesini isteriz. Modern tabirle söyleyecek olursak bu durum demokrasiye bile aykırıdır. Modern dünya kendi işlerini yürütürken demokrasiden istifade etmekte ama dinî işlerin yürütülmesinde demokratik yaklaşımları saf dışı bırakmaktadır. Oysa dünyevi işlerde otoriterlikten, tek tipçilik ve tekelcilikten daha kötüsü uhrevi işlerde bunu yapmaya kalkmaktır. Yüksek İslam Şurası ve seçilmiş müftüler tarafından yönetilen dinî bir yapı bizi daha özgür kılacaktır. Yüksek İslam Şurası ve bölge şuraları Allah ın emrini (Şura Beynehum) yerine getirmiş olacaktır. Cemaatin sevdiği bir imam cemaatine, halkın seçtiği encümenler halka, caminin seçtiği şura üyeleri ve müftüler camilere daha iyi hizmet edecektir. Bütün bu söylediklerimi imkânsız, dine ters olarak görenlere hatırlatmak isterim; ülkemizin yönetimini kendimiz seçemeseydik de bir zümre tarafından atanan idareciler eliyle mi yönetilseydik?

9 Yeniden Yapılanmanın Eşiğinde Kur an Kursları 119 Cami merkezli bir hayat kurmak zorundayız. Yoksa Mescid-i Nebevi yi mahallemizde kuramayacağız. Cami merkezli bir hayatı kurmak için camilerin tüzel kişiliklerini kurmalıyız (Cami Encümenlikleri Cemaat-i İslamiyeler).