G7 BASKI STANDARDI VE KALITEYE ETKILERI

Transkript

1 G7 BASKI STANDARDI VE KALITEYE ETKILERI G7 PRINTING STANDARDS AND EFFECTS ON QUALITY ÖZET Ömür MERT 1 Cengiz ŞAHİN 2 Bekir KESKİN 3 Erdoğan KÖSE 4 ISO (Uluslararası Standartlar Organizasyonu) elektrik ve elektronik alanları dışında uluslararası standartlar üzerinde çalışmaktadır. Grafik ve baskı teknolojileri alanında bütün dünyada aynı baskı kalitesini elde etmek için baskı öncesi ve baskı esnasında uyulması gereken standartlar ISO altında toplanmıştır. Ofset baskı ile ilgili standartlar ise başlığı altındadır. ISO İngiltere, Avrupa ve Orta ve Uzak Doğu bölgelerinde kullanılmaktadır. Standart tabaka ve web ofset baskı ve çeşitli kağıt türleri dahil olmak üzere bir dizi baskı standardı sağlar ve Alman baskı araştırma kuruluşu FOGRA tarafından geliştirilmiştir. ABD de web ofset baskı üretimi için SWOP (Web Ofset Yayınları için Teknik Şartname) oluşturulmakta ve kullanılmaktadır. Ayrıca SWOP, ABD de her tür baskı için standart bir CMYK renk profili olarak kullanılır. Diğer bir ABD standardı olan Idealliance GRAcoL G7, ofset baskıyı kapsamakta olup, ISO standardıyla tamamen rekabet etmek yerine, bazı yenilikçi gri dengesi kalibrasyon tekniklerini kullanarak tabanlı profil ve baskı standartlarına ulaşmayı amaçlamaktadır. Bu çalışmada; G7 olarak bilinen ABD standardının etkisi, baskı kalitesi ve standartlar bakımından ele alınmıştır. Anahtar Kelimeler: iso, standart, baskı, kalite, g7 ABSTRACT ISO (International Organization of Standardization) works on all subjects except electrical and electronic fields to create international standards. In the field of graphics and printing technologies, the international standards that needed to be applied pre-press and during the printing are gathered under ISO to get same print quality all over the world. In addition; Standards set for offset printing are specified under ISO is used in the UK, Europe and the Middle and Far East regions. It provides a range of printing standards including standard sheet and web offset printing and various paper types, and it is developed by German printing research organization FOGRA. SWOP (Technical Specification for Web 1 Öğr. Gör., Beykent Üniversitesi,, İletişim Fakültesi, Görsel İletişim Tasarım İstanbul, Türkiye, omurmert25@gmail.com 2 Dr. Öğr. Üyesi, Kastamonu Üniversitesi, Güzel Sanatlar ve Tasarım Fakültesi, Grafik Tasarım Bölümü, Kastamonu, Türkiye, cengizsahin18@gmail.com 3 Öğr. Gör., Hacı Bayram Veli Üniversitesi, Polatlı Sosyal Bilimler MYO, Basım ve Yayın Teknolojileri Programı, Ankara, Türkiye, bekirkeskin2010@gmail.com 4 Prof. Dr., İstanbul Üniversitesi-Cerrahpaşa, Teknik Bilimler MYO, İstanbul, Turkiye, erdogan.kose@istanbul.edu.tr 889

2 Offset Publications) is established and used for web offset printing production in the USA. Also SWOP used as a standard CMYK color profile for all types of printing in the USA. Another US standard, Idealliance GRAcoL G7, covers sheet offset printing, aims to achieve based profiling and printing standards by using some innovative gray balance calibration techniques rather than being completely competitive with the ISO standard. In this study; the impact of the US standard, known as G7, is discussed and explained on print quality and standards. Key words: iso, standard, printing, quality, g7 1. GİRİŞ Basım endüstrisinde yer alan şirketler birçok farklı alanda baskı gerçekleştirmektedir. Basım endüstrisi, kitap, dergi, kataloglar, tabelalar, etiketler, değerli kağıtlar, ambalajlar ve diğer basılabilir birçok alanda uzmanlaşmaktadır. Uzmanlaşmış bu firmaların her biri, baskı yüzeyindeki görüntüleri ve metinleri seri halde üretmek için baskı sitemlerine uygun baskı altı malzemelerini, mürekkeplerini ve teknolojisini kullanır. Basım sektöründe hizmet veren kuruluşların her biri; ölçülebilir, öngörülebilir ve tekdüze bir renk yönetimi sürecinin önemli iş avantajları sağladığını bilir. Hangi baskı metodu kullanılırsa kullanılsın basım endüstrisindeki firmaların büyük bir çoğunluğu kendi baskı renklerinin canlılığına ve kalitesine güvenmektedir. Müşteriler de, renkli baskıyı mümkün olan en yüksek hizmet seviyesi olarak görmektedir, çünkü bazı istisnalar hariç son kullanıcıyı tek renkli baskıdan daha kolay bir şekilde kullanmaya eğilimli kılar. Renk genellikle üstün bir görsel ortamı sağlayıcısı olarak kabul edilmekle birlikte daha fazla zaman ve malzeme kullanımı gerektirir. Renkli baskılar daha maliyetli olmakla birlikte potansiyel olarak daha karlı bir ortam sağlar. Basit bir kavram olmasına rağmen, renkli baskı süreci karmaşık bir üretim mücadelesidir. Bunun nedeni kısmen insan algısındaki öznel farklılıklardan kaynaklansa da bir çok değişkenin baskı sürecini etkilemesidir. Bunlar: Kağıt ve diğer yüzeyler ( renk, parlaklık, yansıtma, gözeneklilik, kimyasal kaplama ve optik görünümü etkileyen diğer özelliklerdeki farklılıklar), Mürekkep veya toner bileşeni ( kullanılan renklendiricinin farklılığı, farklı üretim bandından gelen mürekkepler, farklı üretici firmalarının mürekkepleri arasındaki farklar), Baskı işlemleri tekniği ( tabaka ofset, web ofset, ofset, tifdruk, flekso, serigrafi, vb. gibi kullanılan geleneksel baskı türleri ve mürekkep püskürtmeli, EP, boya süblimasyon, gibi baskı teknikleri), Çevresel, mekanik ve yöntem faktörleridir (nem, sıcaklık, baskı makinesinin sürati, mürekkep akışkanlığı). Baskı teknolojilerinin hangi kombinasyonunun kullanıldığına bakılmaksızın, firma sahibi rengin görsel olarak tutarlı olacağı makul bir beklentiye sahiptir. Bununla birlikte, markalar ve ajanslar giderek daha küresel ve medya yanlısı hale geldikçe, tüm cihazlar ve baskı türleri arasında görsel olarak tutarlı bir renk görüntüsü ve kalitesi gerekmektedir. Uluslararası Aydınlatma Komisyonu nun (CIE) 20. yüzyılın başlarından itibaren yaptığı çalışmalar sonucu renk yönetimi teknolojisi ve standartları önemli ölçüde gelişti. Tüm dünyada renkler bilimsel temelli olarak ölçülebilecek şekilde Uluslararası Renk Konsorsiyumu (ICC) tarafından CIE tabanlı profiller sayesinde renk yönetim sistemi kodlandı. Günümüzde basım işletmecileri ve 890

3 ajanslar renk girişi, çıkışı ve yönetim sistemlerinin hemen hemen tamamında ICC profillerini bir cihazdan diğerine renk karakterize etmek ve çevirmek için standart çerçeve olarak kabul etmiştir [1]. Renk yönetimi sistemi, aygıtlar arasındaki renk farklılıklarını gidererek sonuç olarak çıkan görüntünün renginin nasıl olacağı konusunda emin olunmasını sağlar. Rengin doğru bir şekilde algılanması görüntünün dijital ortamdan baskı sonuna kadar olan süreçte renk kararlarının doğru ve güvenilir olmasını sağlar. Renk yönetimi sayesinde ISO, SWOP ve Japon Renk baskı üretimi standartlarını temel alan baskılar elde edilir. Renk yönetimi sistemi, ton veya renk dengesi sorunlarıyla kaydedilen görüntüyü düzeltmez. Görüntülerin güvenli bir biçimde son çıktı bağlamında değerlendirebileceği bir ortam sağlar. İnsan gözünün görebildiği tüm renklerin baskı sistemleri yolu ile elde edilmesi mümkün değildir. Ancak gözün gördüğü renk evrenine yakın değerler elde edilmeye çalışılır. Her aygıtın çalışabildiği kendine ait bir renk uzayı mevcuttur ve çeşitli renk modelleri bulunmaktadır. Renk modeli değerler arasındaki ilişkiyi saptayarak renk uzayı içinde sayısal bir değer ile anlam kazanması sağlanır. CIE Lab gibi bazı renk modelleri, insanların renkleri algılamasıyla doğrudan ilişkili olduğundan sabit renk uzayına sahiptir. Bu modeller aygıttan bağımsız olarak tanımlanır. RGB, HSL, HSB, CMYK vb diğer renk modelleri ise birbirlerinden çok farklı renk uzaylarına sahiptir. Bu modeller ilişkili oldukları renk uzayı veya aygıta göre değiştiğinden aygıta bağımlı olarak tanımlanırlar [1]. Renk uzaylarının farklı olması sebebiyle basılacak işler farklı aygıtlarda çalışıldığında istenilen rengin dışında sürpriz sonuçlarla karşılaşılabilir. Renk değişimlerinin sebebi yazılım uygulamalarının rengi tanımlama biçimi, kullanılan ekranların kalibrasyon ayarlarının uyuşmaması, kullanılacak baskı altı malzemesinin türü vb. olabilmektedir. 2. BASKI KALİTESİNİN OLUŞTURULMASI Basım sanayide teknolojik gelişmelerin hızlı yaşandığı çağımızda üretimin iyileştirilmesi ve hızlanması anlamında etkilenmiştir. Bu gelişim sayesinde sektör içinde rekabet seviyesi üst düzeye çıkmış olup ortaya çıkan mamulün maliyetinin yanı sıra kalitesinin de göz önüne alınması gerekliliği doğmuştur. Bu etkileşim, müşteri ve mamulün son kullanıcısının beklentilerini karşılayabilmek adına sektörü kalite ve verimlilik kriterleri anlamında da üst düzey rekabetçi bir seviyeye çıkarmalıdır. Basım sektöründe kaliteyi etkileyen birçok unsur bulunmaktadır. Bu etkenler ürünün ortaya çıkmasında kullanılan mamul veya yarı mamul maddelerin yanı sıra çevresel, mekanik, fiziksel ve yöntemsel faktörlerdir. Bunların yanı sıra kullanılan malzemelerin birbirlerine ve baskı tekniğine uygunluğu göz önünde bulundurulmalıdır [2-6] ISO normu Kısa adı ISO olan Uluslararası Standartlar Organizasyonu, ISO ya üye olan bütün ulusal yapılanmaları içeren dünya çapında bir federasyondur. Aynı konuda çalışan teknik komite bulunduğu sürece ISO ya üye her ulusal yapılanmanın sözü geçen komitede temsil edilme hakkı vardır. İster resmi, ister özel bütün uluslararası kuruluşlar, ISO ile uyum içinde olduğu sürece standartların geliştirilmesine katkıda bulunabilirler. 891

4 Teknik komitelerin asıl işi uluslararası standartlar hazırlamaktır. Taslak olarak hazırlanmış uluslararası standartlar, teknik komitelerce önce üyelerin oyuna sunulur. Herhangi bir uluslararası standardın yayınlanması, üyelerin % 75 kabul oyuyla mümkündür. ISO normu beşer yıllık periyotlarla yeniden gözden geçirilerek gerekli görüldüğü takdirde bazı güncellemeler yapılabilmektedir. ISO nun matbaa sektöründe ofset baskı teknolojisi için geliştirmiş olduğu standardizasyonun kodu dir [4, 7, 8] ISO de Ofset Baskı İçin Belirlenen Bazı Kriterler Ofset baskı tekniğinde kaliteli bir baskı için gerekli olan unsurların başında kağıt gelmektedir. Ofset baskıda kullanılan bazı baskı altı malzemesi için belirlenen Lab değerleri Tablo 1 de belirtildiği gibidir [9,10]. Tablo 1. Standart kağıtların L*a*b* değerleri ISO :2004 Kağıt Tipi Standart Kağıtların L*a*b* Değerleri ISO :2004 Tanımlanan Gramaj L* a* b* Sınıflandırma 1 Beyaz Parlak Kuşe 115g/m FOGRA 39L 2 Beyaz Mat Kuşe 115g/m FOGRA 39L 3 Parlak Kuşe, LWC 70g/m FOGRA 28L 4 1.Hamur, Beyaz Ofset Kağıdı 115g/m FOGRA 29L 5 1.Hamur, Sarımtrak Ofset Kağıdı 115g/m FOGRA 30L Zemin Densite Değerleri ( Mürekkep Yoğunluğu) Zemin densite değerlerinin sağlıklı bir şekilde ölçülmesi için zemin ton alanlarının her birinin ölçülmesi ve kağıt cinslerine göre yoğunlukların ISO tarafından tespit edilmiş olan sınırlar içinde olması gerekmektedir. CMYK renklerinin her birinin ölçülmesi için %100 zeminler oluşturulmalıdır. Zemin ton sahası bulunmayan trikromi baskılarda yoğunluk ölçmek mümkün değildir. Tablo 2 de renklerin kağıt türlerine göre zemin yoğunluğu değerleri görülmektedir [9-11]. Tablo 2. Kağıtlara göre zemin ton densitesi değerleri ISO Zemin Ton Densitesi Kağıt Tipi 1 Kağıt Tipi 2 Kağıt Tipi 3 Kağıt Tipi 4 Kağıt Tipi 5 Siyah (B) 1,85 1,75 1,75 1,25 1,20 Cyan (C) 1,55 1,45 1,43 1,00 1,00 Magenta (M) 1,50 1,40 1,33 0,95 0,95 Sarı (Y) 1,45 1,25 1,26 0,95 0,90 892

5 Gri Dengesi ( Renk Balansı) Baskıda cyan, magenta ve sarı renklerinin eşit oranda üst üste geldiği bölgelerde gri renk oluşmaktadır. Bu eşit yoğunluktaki CMY tramlarından oluşan grilikle, aynı yoğunluktaki siyah rengin oluşturduğu nötr grinin birbirine benzeyip benzemediğinin kontrolüdür. Baskıdaki hata yoksa, üç rengin verdiği grilik, siyahın tek başına oluşturduğu nötr griye tam olarak benzerlik gösterir. Gri balans değeri incelenirken basılan materyal üzerinde bulunan Şekil 1 de görülen alan üzerinden tespit yapılması gerekir [9-11]. 3. G7 Şekil 1. Gri denge alanı [11] G7, öncelikle ofset baskı, masaüstü yazıcı veya mürekkep püskürtmeli yazıcı gibi herhangi bir baskı sistemine uygulanabilen gri görünümün bir belirtisidir. G7, grinin iki ana görsel özelliğini, yani tonlamayı (açıklık ve kontrast) ve dengeyi tanımlar. G7, mürekkep, baskı altı malzemesi veya baskı teknolojisinden bağımsız olarak, herhangi bir baskı veya baskı sistemini ortak bir görünüme ayarlamak için kullanılabilen evrensel bir kalibrasyon metodolojisidir. G7 ile ilgili en önemli nokta, CMYK renk evreni ile baskı gerçekleştiren herhangi bir baskı sistemine uygulanabilirliğidir. Birden fazla sistemde kullanıldığında, her biri tamamen farklı baskı süreçlerine sahip olsa bile, diğer kalibrasyon ayarları ve standartlara göre görsel olarak birbirine daha çok benzer bir sonuç üretebilir. Bu ortak görsel görünüm olarak adlandırılır. Örneğin G7 kullanılarak üretilen bir plastik torba ve G7 kullanılarak üretilen katlanabilir bir karton benzer ton değerlerine ve gri dengeye sahip olur. Bu, birçok baskı yöntemi ve tekniği arasında benzer sonuçlara sahip olunabileceği anlamına gelir. Bu ortak G7 ton değerleri ve gri dengesi sayesinde gerçekleşmektedir. G7 den önce bu ortak görsel görünümün elde edilmesi için çok zorlu bir süreç gerektirirken aynı zamanda birçok farklı prova ve renk düzeltme seti gereksinim duyulur. Geleneksel baskı kalibrasyon yöntemleri, TVI (ton değer artışı) eğrilerine dayanmaktadır ve birden fazla baskı tekniğinde kullanılamazlar. G7 den kaynaklanan ortak görsel görünüm renk reprodüksiyonundaki tüm değişkenleri kontrol edemese de, sonuçlar şaşırtıcı derecede iyidir [12]. G7 baskı altı malzemesine bağlıdır. Bu, G7 gri renginin baskı altı malzemesinin rengine uyarlandığı anlamına gelir. Örneğin, mavi bir kağıt üzerindeki gri, sarı veya nötr bir kağıt üzerinde olduğundan daha mavi bir hedef değere veya hedef değerine sahip olacaktır. G7 deki gri denge hedefleri için sabit değerler yoktur ve baskı altı malzemesine göre uyarlandığından gri her zaman doğal görünür [12]. 893

6 Şekil 2. G7 Renk Eğrisi [12] G7 metodu, G7 görünüm spesifikasyonunu Şekil 2 deki gibi basit bir CMYK mürekkep veya toner eğrileri kullanarak bir kalıp pozlama makinesinin veya dijital baskı makinesinin RIP inde elde eder. ICC profilleri kullanılmadan herhangi bir cihazın dijital veya analoğunun, ortak evrensel bir gri dengesinin üretilmesini sağlar. Bununla birlikte, G7 ofset baskı profiline olan ihtiyacı azaltsa da, diğer baskı teknolojilerindeki ICC renk yönetiminin yerini almaz, çünkü GRACoL ve SWOP profilleri ofset baskı tekniğini baz almaktadır [12]. Şekil 3 de üsteki üç görüntü, üç farklı baskı teknolojisi kullanılarak herhangi bir kalibrasyon olmaksızın basılmıştır. Alttaki görüntüler ise aynı baskı teknikleri ile bu defa G7 kalibrasyonu kullanılarak basılmıştır. İkinci baskıda gri tonları ve geliştirilmiş renkli alanların düzeltildiği görülmektedir. Ancak sarı golf topundaki farklılıklar G7 nin gerçek bir renk yönetim sistemi olmadığını göstermektedir. Renklerin tam olarak eşleştirmesi için aynı zamanda ICC renk yönetimi de ihtiyaç duyulmaktadır [12]. Şekil 3. Farklı baskı sistemlerinde elde edilen gri dengesi [12] 894

7 3.1. Standart GRACoL ve SWOP profilleri GRACoL ve SWOP, Referans Baskı Profilleri olarak tanımlanmaktadır. Basımevi müşterileri ve tasarımcıları, hangi baskı tekniği veya baskı makinesinde baskı yapılacağını tam olarak bilmediklerinde bile bu referans baskı profillerini rahatlıkla kullanabilirler. Özel baskı profili oluşturma yükünü azaltmak ve ofset baskı tedarikçileri ile baskıyı gerçekleştirenlerin daha etkili bir şekilde çalışmasını sağlamak için 2006 yılında, Idealliance tarafından ofset baskı (GRACoL2006) ve web ofset baskı (SWOP2006) için iki renk üretim spesifikasyonu yayınlamıştır. Ücretsiz ICC profilleri ( veya kaynak karakterizasyonu verileri) olarak kullanılabilen GRA- CoL ve SWOP profilleri orijinal olarak -ISO standartları kullanılarak yapılan tirajlı baskıların incelenmesi sonucu standart mürekkep, kağıt ve G7 olarak bilinen yeni bir kalibrasyon yönteminin ortalaması alınarak oluşturulmuştur. G7 de CG7 ve ISO merkezli ek referans baskı koşulları yer alır. G7 nin temel rolü, prova baskıların da bile baskı kalıbına ait eğrileri kullanarak ortak bir görünüme göre ayarlayarak, orijinalin basılmasından önce bile standartlaştırılmış, tekrarlanabilir bir ton değeri ve gri dengesi elde etmektir. G7 nin avantajı ISO standartları kullanılarak gerçekleştirilen bir baskının değerlerinin G7 prova baskı değerleri ile aynı ortak görünüme kalibre edilebilmesidir. Bu nedenle pahalı, zaman alan özel profil oluşturmaya ihtiyaç kalmadan aynı kapsamlı GRACoL veya SWOP profilleri kullanılabilmektedir [12]. 4. SONUÇ G7 standardı incelendiğinde tek başına bağımsız bir kalite standardı olmadığı görülmektedir. G7 standardı temel olarak ISO ile belirlenmiş olan baskı standartlarını daha hızlı ve daha kolay yakalayarak kaliteli baskıyı daha az zaman kaybı ile elde edebilmeyi hedeflemektedir. Bunu sağlamanın en temel yolu olarak da gri dengesinin hızlı ve basit bir şekilde elde edilmesinden geçtiğini öngörmektedir. Baskı kalitesini gri dengesinin yakalanması ile birlikte tüm baskı sistemlerinde elde edilebileceği tespit edilmiştir. G7 ile oluşturulan profil ile tüm baskı tekniklerinde aynı kalitenin elde edilebileceği ortaya konmuştur. Her baskı için ayrı renk profilleri oluşturmak yerine tek bir renk profili ile tüm baskı tekniklerinde aynı gri dengesinin oluşturulması ile benzer renk kalitesinin oluşturulması hedeflenmektedir. RGB dosyalarını değiştirmek, CMYK dosyalarını değiştirmekten her zaman daha kolay olmuştur. Televizyondan elde edilen görüntü, bir web sayfası görseli veya bir video görselindeki RGB tam olarak aynı olmasa bile genellikle birbiri ile uyumludur. Bunun nedeni, tüm video görüntüleme aygıtlarının RGB renk evrenini aynı RGB değerlerinden üretmesi ve genel olarak 2,2 gama ile paylaşmasıdır. Bu sayede siyah-beyaz görüntüler RGB renk evrenini kullanan sistemlerin hangisinde görüntülenirse görüntülensin birbirleriyle aynı görünmektedir. Ancak bunu CMYK renk evrenini kullanan baskı sistemleri için söyleyebilmek mümkün değildir. Birbirinden farklı teknikler ve farklı içeriklere sahip mürekkep kullanıyor olmaları bunun en temel sebeplerindendir. G7 baskılar arasındaki farklılıkları gidermek için ofset baskıdaki gri dengesi ve ton farklılıkları üzerine bir araştırma gerçekleştirmiştir. Bu araştırmanın sonucunda elde edilen veriler doğrultusunda herhangi bir baskı sisteminde aynı değerleri yakalayabilmek için bir yöntem oluşturmuştur. 895

8 KAYNAKÇA 1. Köse, E., Renk Yönetiminde Kullanılacak Dijital Prova Sistemleri ve Monitör Görüntülerindeki Seçim Kriterlerinin Belirlenmesi, Doktora Tezi, Gazi Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Ankara, 24-30, 39 (2006) 2. Büyükpehlivan, G., Bilgisayar Kontrollü Baskı Sistemlerinin Kalite Faktörlerinin Tesbiti, Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul, (2008). 3. Hacıoglu, E., Web Ofset Baskıda Karşılaşılan Baskı Problemlerinin Çözümü ve Kalite Kriterlerinin Oluşturulması, Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul, (2002). 4. Özcan, A., Oktav, M., Kağıt Gözenekliliğinin Baskı Mürekkebinin Emilmesine Etkisinin Tespiti, 7. Uluslararası Boya, Vernik, Mürekkep Ve Yardımcı Maddeler Sanayi Kongresi ve Fuarı, İstanbul (2008). 5. Köse, E., Şahinbaşkan, T., Mat Kuşe Kağıtlarda Zamana Bağlı Kuruma Değişimlerinin Yapay Sinir Ağlarıyla Modellenmesi, Expert Systems With Application, 37: (2010). 6. Köse, E., Ofset Baskı Tekniğinde Renk Yayılması ve Sapmasının Farklı Kağıtlar Üzerinde Değerlendirilmesi, Teknoloji, 9(4): (2006). 7. Ünal, H., Oğuz, M., Ofset Baskıda ISO Standardının Uygulanmasında Dikkat Edilmesi Gereken Kurallar ve Önemi, II. Uluslararası Matbaa Teknolojileri Sempozyumu, (2003). 8. Şahinbaşkan, T., Ofset Baskı Sistemi İçin ISO (2004) Standartlarına Uygun Renk Yönetim Sisteminin Kurulmasında Dikkat Edilmesi Gereken Hususlar, II. Uluslararası Matbaa Teknolojileri Sempozyumu, (2007). 9. Kansu, N., Köse, E., Ofset Baskı Teknolojisi, İlke Yayınevi, Ankara, 1-6, 77-80, , , (2008). 10. Uğur, E., Renk Bilgisi ve Renk Yönetimi, Kuşbakışı Yayınevi, İstanbul, , (2007). 11. İnternet : MEGEP, Kalıp Çıkış Makineleri Hazırlığı, program_modul/modul_pdf/213gim198.pdf ( ). 12. İnternet : IDEALLIANCE, The Value of G7 to Print Service Providers, idealliance.org/wp-content/uploads/2017/01/idea_whitepaper_g7_printproviders_02.pdf ( ) 896