Yükleminin Yerine- Türüne - Anlamına Göre Cümleler

Transkript

1 ÜNİTE: KONU: CÜMLE BİLGİSİ Yükleminin Yerine- Türüne - Anlamına Göre Cümleler ÖRNEK SORULAR VE ÇÖZÜMLERİ 1. Aşağıdaki cümlelerden hangisi, yükleminin türüne göre diğerlerinden farklıdır? Çözüm: A) Hepimiz şu günlerde hüzünlü bir dönemdeyiz. B) Bir kaç yıl içinde aramızda büyük bir arkadaşlık gelişti. C) Yeniden yaşayamayız o günleri. D) Bu okulda, bu sınıfta pek çok anılarım oldu. Cümleler yükleminin türüne göre iki bölümle incelenir: 1. Fiil (Eylem) Cümlesi: Yüklemi çekimli fiil olan cümledir. Çekimli fiil sözünden dokuz kipin herhangi biriyle çekimlenmiş ve kişi eki almış fiil anlaşılır. - Bir de ben göreyim onu. (istek kipi) yüklem - Mutlu olmayı kim istemez? (Geniş zaman kipinin olumsuzu) yüklem 2. İsim (ad) Cümlesi: Yüklemi ad soylu sözcük ya da fiilimsi olan cümledir. Adlar, ad soylu sözcükler (sıfat, zamir, zarf, edat, bağlaç, ünlem) tamlamalar, söz öbekleri ve fiilimsiler ek fiil alarak ad cümlesi kurar. - Dilin kemiği yok. - Bu işin sonunda mutlaka ayrılık var. - İnsanoğlunun gelişimi tıpkı arkadaşlıkların gelişimi gibidir. (edat öbeği + ek fiil = yüklem) - Saçları simsiyahtı. Not: 1. var yok sözcükleri yüklem olduğunda isim cümlesi olurlar. 2. İsim ve fiil cümleleri olumsuz yapılarak da ayrılabilir. Cümle -me, -ma ile olumsuz yapılırsa fiil, değil ile olumsuz yapılırsa isim cümlesidir. Bu bilgiler doğrultusunda seçenekleri inceleyelim: B de gelişti (Dili geçmiş zaman) çekimli fiil) yüklem C de yaşamalıyız (Geniş zaman) çekimli fiil yüklem D de oldu (Dili geçmiş zaman) çekimli fiil yüklem A da ise hüzünlü bir dönemdeyiz. (sıfat tamlaması + ek fiil) yüklem 2. Aşağıdaki cümlelerden hangisi, yükleminin yeri bakımından diğerlerinden farklıdır? A) Öğretmenlik önce çocuk sevgisiyle filizlenir. B) Çağımız bilgi çağıdır. C) Yaşamdan tat almasını öğretmelisin önce bana. D) İnsan yavrusunun ilk öğretmeni annesidir. 90 TÜRKÇE

2 Çözüm: Devrik Cümle: Yüklemi cümlenin sonunda olmayan başta veya ortada olan cümledir. - En kötü günlerimde ihtiyaç duydum sana. Devrik cümle yüklem - Yavaş yavaş büyür çocuklar. Devrik cümle yüklem Bu bilgiler doğrultusunda seçenekleri inceleyelim: A, B ve D seçeneklerinde yüklem cümlenin sonunda olduğundan yükleminin yerine göre kurallı, C de ise yüklem ortada olduğundan devriktir. - Öğretmenlik önce çocuk sevgisiyle filizlenir. Kurallı cümle yüklem - Çağımız bilgi çağıdır. (Kurallı cümle) yüklem - İnsan yavrusunun ilk öğretmeni annesidir. Kurallı cümle yüklem - Yaşamdan tat almasını öğretmelisin önce bana. Devrik cümle yüklem Not : Bazı durumlarda cümlenin yüklemi yazılmaz, bu nedenle bu cümlelere eksiltili cümle denir. Örneğin: Karşımızda yemyeşil bir ova 3. Aşağıdaki cümlelerin hangisi anlamca olumludur? Çözüm: A) Nerede olduğunu biliyor değilim. B) Bu dünyada güçsüzlerin şansı yok. C) O ne sinemadan ne tiyatrodan anlar. D) Herkes bu duruma çok üzülüyor. Anlamlarına göre cümleleri dört bölümde inceliyoruz: Olumlu, olumsuz, soru, ünlem cümle Olumlu Cümle: Yüklemi olumlu yargı bildiren cümledir. Fiil cümlesi yüklemin bildirdiği işin yapıldığını veya yapılacağını, isim cümlesi ise bir nesnenin veya durumun var olduğunu gösteren cümledir. - İnsanlar yaşam boyu çeşitli zorluklarla karşılaşırlar. Bu cümle olumludur; çünkü cümlede olumsuzluk eki veya olumsuz sözcük yoktur. - Ali bizimle gelemeyeceğini söyledi. Bu cümle de olumludur, önemli olan yargının gerçekleşmiş olmasıdır. Bu bilgiler doğrultusunda seçenekleri inceleyelim: A da Nerede olduğunu biliyor değilim. (Bilmiyorum). Olumsuz. B de Bu dünyada dayanıksızların şansı yok. Olumsuz, yüklemine göre isim cümlesidir. İsim cümleleri yok değil ve siz le olumsuz yapılır. C de O ne sinemadan ne tiyatrodan anlar. (Hiçbir şeyden anlamaz). Olumsuz D de Herkes bu duruma çok üzülüyor. Olumsuzluk eki veya sözcüğü yoktur. Üzülme eylemi gerçekleşmektedir. 4. Aşağıdaki cümlelerin hangisi biçimce olumsuz, anlamca olumlu bir A) Kendine güveni ve inancı yoktu. B) Hiçbir ressam bir günde ressam olmamıştır. C) Bu soruları yapamıyor değilim. D) İnsan, yaşamı için gerekli koşulları tek başına sağlayamaz. TÜRKÇE 91

3 Çözüm: Olumsuz Cümle: Olumsuz yargı bildiren cümlelerdir. İsim cümleleri yok değil siz ile fiil cümleleri -ma, -me, değil ile olumsuz yapılır. Derslerine çalışmıyorsun. Olumsuz Derslerine çalışıyor değilsin. Olumsuz - Senin için değildi kavgam. Olumsuz - O hoşgörüsüzdü. Olumsuz - Sen yoksun şimdi. Olumsuz Fiil cümlesi İsim cümlesi Yüklemi olumsuzluk eki almadığı halde, olumsuzluk bildiren cümleler vardır. Bu cümlelere biçimce olumlu anlamca olumsuz cümle diyoruz. Ne ne bağlacı cümlenin anlamını olumsuz yapar. - O bu işten ne anlar ki. Anlamaz. - Ne arıyor ne soruyor. Aramıyor ve sormuyor. Yükleminde olumsuzluk eki veya sözcüğü bulunduğu halde, olumlu yargı bildiren cümleler vardır. - Seni sevmiyor değilim. (Seni seviyorum.) - Sana nasıl inanmam ki? (İnanırım.) Şimdi seçenekleri inceleyelim: A da Kendine güveni ve inancı yoktu. (Biçimce ve anlamca olumsuz) B de Hiçbir ressam bir günde ressam olmamıştır. (Biçimce ve anlamca olumsuz) D de İnsan, yaşamı için gerekli koşulları tek başına sağlayamaz. (Biçimce ve anlamca olumsuz) C de Bu soruları yapamıyor değilim. (Yapabiliyorum) Olumsuzluk eki ve sözcüğü bulunduğu için biçimce olumsuz; ama anlamca olumludur. İki olumsuzluk birlikte kullanıldığı için cümle anlamca olumlu olur. 5. Aşağıdaki cümlelerin hangisi ünlem cümlesidir? Çözüm: A) Özgürlük benim için yaşamsal bir değer taşır B) Ne kadar sıkıcı bir adam C) İnsan toplumsal bir varlıktır D) Gençlik insanın en enerjik, en deli dolu çağıdır Ünlem cümleleri sevinç, korku, acıma, şikayet, bıkkınlık gibi duyguları bildiren cümlelerdir. Ünlem cümleleri değişik duygular içerir. Bunlardan birkaçı şöyledir: Sen de aynı duruma düşersin inşallah! (beddua) Bıktım senden! (usanma) Ha, geldiler! (sevinme) Bu bilgilerden hareketle seçenekleri incelediğimizde B de cümle bıkkınlık öfke, yakınma gibi duyguları yansıttığı için ünlem cümlesidir. 6. Aşağıdaki cümlelerin hangisi soru cümlesi değildir? A) İstediklerimi aldın mı B) İnsan arkadaşını arayıp sormaz mı C) Konsere kaç bilet aldın D) Bu elbiseyi kaça aldın 92 TÜRKÇE

4 Çözüm: Soru cümleleri iki türlüdür: a) Gerçek soru cümlesi b) Sözde soru cümlesi a) Gerçek Soru Cümleleri: Soru anlamı taşıyan, yanıt almayı ve yanıt vermeyi gerektiren cümlelerdir. - Beni kim aradı? - Olayı sen gördün mü? b) Sözde Soru Cümleleri: Yanıt gerektirmeyen, aslında bir şey sormak için söylenmemiş. Cümlenin anlamını pekiştirmek amaçlı soru biçiminde cümlelerdir. Sözde soru cümlelerinde olumsuzluk, özlem, karşılaştırma, tehdit gibi anlamlar vardır. Şimdi seçenekleri inceleyelim: A, C ve D seçeneklerinde soru anlamı vardır. B de İnsan arkadaşını arayıp sormaz mı? soru biçiminde olduğu halde yanıt gerektirmeyen bir cümledir. kınama anlamı vardır. 7. İnsanlık tarihi, kalem ile kılıcın savaşının tarihi gibidir. Yukarıdaki cümlenin özellikleri hangi seçenekte doğru verilmiştir? Çözüm: A) olumlu fiil devrik B) olumlu isim kurallı C) olumsuz isim devrik D) olumlu fiil kurallı Cümlenin değerlendirmesini yapmak için yükleme bakarız. İnsanlık tarihi, kalem ile kılıcın savaşının tarihi gibidir. Yüklem olumsuzluk eki veya sözcüğü almadığı ve olumlu bir yargı bildirdiği için cümle anlamına göre olumlu dur. gibi edatı ek fiil alarak yüklem olduğu için yüklemine göre isim cümlesi dir. Yüklem cümlenin sonunda olduğu için ögelerinin dizilişine göre kurallı bir cümle dir. 8. Aşağıdaki cümlelerin hangisi söz dizimine göre devrik bir fiil cümlesidir? Çözüm: A) Hayatımın hiç unutulmayacak bir dönemini noktalamaktayım. B) Zıt iki gücün temsilcisi olarak algılamıştım onları. C) Daha önce hiç birbirimizle bütünleşmemiş gibiydik. D) Bundan önce beş senelik bir deneyimim var. Seçenekleri yüklemine ve yükleminin yerine göre inceleyelim: A da Hayatımın hiç unutulmayacak bir dönemini noktalamaktayım. İsim cümlesidir. (adeylem + ek fiil = yüklem) C de Daha önce hiç birbirimizle bütünleşmemiş gibiydik. İsim cümlesidir. (edat + ek fiil = yüklem) D de Bundan önce beş senelik bir deneyimim var. İsim cümlesidir. (isim = yüklem) B de Zıt iki gücün temsilcisi olarak algılamıştım onları. Yüklem( fiil+kip eki) Yüklemi çekimli eylem olduğu için fiil cümlesidir. Yüklemi ortada olduğu için söz dizimine göre devriktir. TÜRKÇE 93

5 1. Aşağıdaki cümlelerin hangisi yükleminin yerine göre farklıdır? A) Hırsızlar evde ne var ne yoksa almışlar. B) Köyden gelen akrabalarını karşıladı. C) Arabaları yol kenarından çekiyorlar. D) Sana söyledim pazardan ne aldığımı. 5. Aşağıdaki cümlelerin hangisi devrik, olumsuz, isim cümlesidir? A) Samanlıkta iğne arıyorsun, bırak bu işi. B) Arkadaşlarına kitaplarını ödünç verdi. C) Spor salonunda saatlerce kalıyor. D) Çocuklar değil bu camları kıranlar. 2. Aşağıdaki cümlelerin hangisi olumsuzluk eki almadığı halde anlamca olumsuzdur? A) Ne sinemaya ne tiyatroya gider. B) Ben de tuhaflıklar yapmıyor değilim. C) Havayı güzel görünce kendini dışarı attı. D) Hava soğuk; ama ben üşümüyorum. 6. Aşağıdaki cümlelerin hangisi kurallı A) Oturma odasını değiştirelim bence. B) Yorgunluktan ayaklarım şişti. C) Aşkın mucizesine inanırım her zaman. D) Deli gibi koşturdum oraya buraya. 3. Aşağıdaki cümlelerin hangisi isim cümlesi değildir? A) İzlediğim film çok kötüydü. B) Sıkıntıdan neredeyse patlayacaktım. C) Ailesi zengin ve iyi kalpliymiş. D) Şimdiki gençler tutumlu değil. 7. Aşağıdaki cümlelerin hangisi eksiltili A) Gökyüzünde yıldızlar parlıyor B) Karşımızda yeni bir yaşam C) Yine yalnızlık ağlattı annemi D) Toplantı salonunda görüşmeler var 4. Aşağıdaki cümlelerin hangisi gerçek soru cümlesidir? A) Nereden duydum bu şarkıyı bilmiyorum B) Hani bize gelecektin, diye sordum C) On yıllık meslek hayatını mı tamamladı D) Ne istediğini bir türlü anlamadım 8. Aşağıdaki cümlelerin hangisi kurallı, fiil cümlesidir? A) Gözleri filmi izlerken dolu dolu oldu annemin. B) Annesine kırlardan çiçek toplamış. C) Evinden dışarı çıkmamış günlerdir. D) Kedi yavrularının her biri birbirinden sevimliydi. TÜRKÇE 94

6 9. Aşağıdaki cümlelerin hangisi fiil cümlesidir? A) Köyde en genç öğretmen bendim. B) Bazı arkadaşların ödevleri eksikti. C) Bu tarlalar bu bölgenin en verimlisiydi. D) Takım maçtan önceki çalışmalarını bitirdi. 14. Sabahları uyandığında memleketini ne kadar özlediğini düşünüyormuş garip adam. cümlesi ile ilgili aşağıdakilerden hangisi yanlıştır? A) Fiil cümlesidir. B) Olumlu cümledir. C) Devrik cümledir. D) Soru cümlesidir. 10. Seni bu konuda desteklemez miyim hiç? cümlesi ile ilgili aşağıdaki bilgilerden hangisi yanlıştır? A) Devrik cümledir. B) Anlamına göre olumsuzdur. C) Fiil cümlesidir. D) Anlamına göre olumludur. 11. Aşağıdaki cümlelerin hangisinin sonuna soru işareti koymak zorunludur? 15. Aşağıdaki cümlelerin hangisi yükleminin türüne göre farklıdır? A) Yarın hava bulutlu olacakmış. B) Bu izlediğin yeni bir film mi? C) Bu çocukları hiç bu kadar mutlu görmedim. D) Dedem sabahları acı bir kahve içerdi. A) Denize nasıl girmezsin anlamadım B) Bu olaylara nasıl katlandım bilmiyorum C) Ne kadar uyuyacağını bana mı soruyor sanki D) Bazı öğrenciler buraya mı geldi 16. Aşağıdaki cümlelerin hangisi devrik, soru, isim cümlesidir? 12. Hayatta başarılı ve mutlu olmak zordur. cümlesinin özellikleri hangi seçenekte doğru sıralanmıştır? A) Anlayışlı değil midir bu konuda? B) Sorunlarına çözüm bulabildin mi? C) Kutlamalar çok mu görkemliydi? D) Sana bunları kim anlattı? A) olumlu kurallı fiil cümlesi B) olumsuz devrik isim cümlesi C) olumlu kurallı isim cümlesi D) olumlu devrik fiil cümlesi 13. Aşağıdaki cümlelerin hangisi olumsuz A) Saçı, dalgalı dalgalı olunca güzel. B) Bize ikram edilen çaylar soğuktu. C) Küs olduğu komşusuyla barışmış. D) Sınavda üç soruyu yapamadım. 17. Aşağıdaki cümlelerin hangisi fiil cümlesi değildir? A) Çocuklar sırasıyla havuza atlıyor. B) Minibüsün şoförü çok sinirliydi. C) Karnımızı şu lokantada doyurduk. D) Vapurdan inip taksiye bindi. TÜRKÇE 95

7 18. Tüm vaktini çalışarak geçirmen doğru değil. cümlesi ile ilgili aşağıdakilerden hangisi yanlıştır? A) Olumsuz cümledir. B) İsim cümlesidir. C) Devrik cümledir. D) Kurallı cümledir. 22. Sırma saçları, masmavi gözleri ile çok hoştu. cümlesi ile ilgili aşağıdakilerin hangisi doğrudur? A) olumlu kurallı isim cümlesi B) olumsuz kurallı isim cümlesi C) olumlu devrik fiil cümlesi D) olumsuz kurallı fiil cümlesi 19. Aşağıdaki cümlelerin hangisi eksiltili A) Yürekler kırık, üzgün şimdi. B) Ağlamalar, iç yakan sesler C) Kanımızı dondurdu bu olaylar. D) Her gün yandık acıyla. 23. Aşağıdaki cümlelerin hangisi isim cümlesidir? A) Kanunlar toplum yaşantısını düzenler. B) Yasal belgeleri bilgisayara kaydediyor. C) Esnaf kapının önünde tavla oynuyor. D) Ordumuzdaki her asker yüreklidir. 20. Aşağıdaki cümlelerin hangisi devrik, isim cümlesidir? A) Anlamadım ne konuştuklarını. B) Ben bu oteli beğenmedim. C) İçeride kimse yoktu. D) Her şeyi vardı insanların. 24. Aşağıdaki cümlelerin hangisi anlamca olumludur? A) Odunları kırıp kömürlüğe doldurmamış. B) Yeni dergileri okumuyor değilim. C) Bu soruların sayısı yeterli değildi. D) Sıcaktan yemek bile yiyemedik. 21. Aşağıdaki cümlelerin hangisi kurallı A) Yeni patlamalar duyuldu buradan. B) Her zaman mutluydu benim ailem. C) Genç kızlar dolaşır sahilde. D) Hanım hanımcık hareketleriyle beğenildi. 25. Aşağıdaki cümlelerin hangisi yükleminin yerine göre farklıdır? A) Telefonu açınca sesini duydum. B) Kapandı tüm kapılar yüzüme. C) Şirketteki tüm işlere bakıyorum. D) Kulağımıza ne hoş melodiler geliyor. 96 TÜRKÇE

8 ÜNİTE: KONU: CÜMLE BİLGİSİ Yapısına Göre Cümleler ÖRNEK SORULAR VE ÇÖZÜMLERİ 1. Aşağıdaki cümlelerin hangisi yapısına göre basittir? Çözüm: A) Romanın konusu ile başlığı arasında ilişki olmalı. B) Bilgiler kalemle yazılıp çoğaltılır. C) Amaçsız, yaşamış olmak için yaşamıyorum. D) İnsanın yeryüzünde kalış süresi çok kısadır. Yapısına göre cümleleri şu şekilde inceliyoruz: Yapısına Göre Cümleler Basit Cümle Bileşik Cümle Sıralı Cümle Bağlı Cümle Girişik B.C. İç İçe B.C. Şartlı B.C Bağımsız S.C. Bağımlı S.C. Bağımsız B.C. Bağımlı B.C. Basit cümle: Bir tek eylem ya da yargı bildiren, tek yüklemi olan cümledir. Cümlede eylem veya yargı sayısı fiil, fiilimsi sayısı kadardır. Cümlede yüklem dışında fiilimsi, koşullu fiil bulunmaz. -Böyle bir ortamda her şeye rağmen farklı olabilmişti. (Basit) Yüklem Bu bilgilerden hareketle seçenekleri inceleyelim. B de yazıp, C de yaşamış, olmak, D de kalış sözcüleri fiilimsidir. Bu nedenle bu cümlelerde birden fazla yargı vardır. Basit değildirler. A seçeneğinde cümle basittir; çünkü içinde fiilimsi yoktur. 2. Aşağıdaki cümlelerin hangisi yapısına göre bileşiktir? Çözüm: A) Arkadaşları tarafından pek sevilmez. B) Yürekleri daralan insanları çok sık görürüz. C) Baştan sona bütün kitaba baktım. D) Saat üç gibi buluşalım. Bir yüklemi olduğu halde birden çok yargı bildiren cümlelere bileşik cümle denir. Yüklemin bulunduğu cümleye temel cümle, anlamca onu tamamlayan yargı gruplarına yan cümle denir. Yan cümlenin içinde fiilimsi ya da tamamlanmış yargı bulunur. Yan cümle temel cümlenin öznesi, nesnesi, zarf tümleci veya dolaylı tümleci olabilir. Bir cümlede ne kadar fiilimsi varsa o kadar yan cümle var. Yan cümle Yan cümle Temel cümle -Balkonda oturan yaşlı kadın /oynayan çocukları / seyrediyordu. Cümlede iki yan, bir temel cümle var. Özne B.li nesne Yüklem Bu bilgiler doğrultusunda seçenekleri inceleyelim. A, C ve D deki cümleler tek yargı bildirdiğinden basittir. B de daralan sözcüğü fiilimsidir. Bu cümle bileşiktir. Yan cümle belirtili nesne görevinde kullanılmıştır. Yürekleri daralan insanları / çok sık görüyoruz. B.li nesne Yüklem Yan cümle Temel cümle 97 TÜRKÇE

9 Bileşik cümleler kendi içinde şöyle ayrılır: a. ki li bileşik Anladım ki gelmeyecek. b. Şartlı bileşik Anlarsa soruları da yapar. c. İç içe bileşik Sana : Gel diyemem. Akşam gelemem, dedi 3. Yeni aldığım kitabı,hiç ara vermeden okudum. Çözüm: Yukarıdaki cümlede kaç tane yan cümlecik vardır? A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 Yan cümleler temel cümleye bağlanıp, onun anlamını bütünler. Taşıdığı yargıyı ancak temel cümle aracılığıyla eksiksiz anlatabilir. Bu nedenle temel cümleye bağlı birden çok yan cümle bulunabilir. -Kitabı okuyunca / tartışalım. Z.T. Y. (Yan cümle) (Temel cümle) -Düzenli çalışarak / sınavı / kazandı. Z.T. B.li n. Y. (Yan cümle) (Temel cümle) Şimdi cümleyi inceleyelim. Yeni aldığım kitabı, hiç ara vermeden okudum. Yan cümle (1) Yan cümle (2) Temel cümle Cümleyi incelediğimizde cümlede iki fiilimsi olduğunu görürüz: aldığım, ara vermeden. Dolayısıyla cümlede iki yan cümlecik vardır. 4. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde yan cümlecik temel cümlenin nesnesi görevindedir? Çözüm: A) Her insan, sevilmeye, ilgiye, dostluğa değerdir. B) Serçeden korkan darı ekmez. C) Yaşlı kadının taşındığını söylediler. D) Soruları çözünce bize gidelim. Birleşik cümle bir temel cümlecikle, bir veya daha fazla yan cümlecikten oluşur. Yan cümlecikler fiilimsilerle kurulur. Yan cümle temel cümlenin öznesi, nesnesi, zarf tümleci veya dolaylı tümleci olabilir. Yan cümlesi, temel cümlelerin bir ögesi olan cümlelere bileşik girişik cümle denir. -Milli piyango da çekilişi / yüreğimizi hoplattı. Yan cümle özne görevinde kullanılmıştır. Özne B.li. n. Yüklem Yan cümle Temel cümle -Yaptığımız gezideki doğal güzellikleri / unutamadım. Yan cümle nesne görevinde kullanılmıştır. B.li nesne Yüklem Yan cümle Temel cümle 98 TÜRKÇE

10 Şimdi seçenekleri inceleyelim: -Her insan sevilmeye, / ilgiye, dostluğa değerdir. Yan cümle dolaylı tümleç görevinde kullanılmıştır. Özne D.T. D.T. D.T. Y. Yan cümle Temel cümle -Serçeden korkan / darı ekmez. Yan cümle özne görevinde kullanılmıştır. Özne B.li n. Y. Yan cümle Temel cümle -Soruları çözünce / bize gidelim. Yan cümle zarf tümleci görevindedir. Zarf tümleci D.T. Y. Yan cümle Temel cümle Yaşlı kadının taşındığını / söylediler. Yan cümle nesne görevindedir. B.li nesne Y. Yan cümle Temel cümle 5. Aşağıdaki cümlelerin hangisi sıralı bir A) Kimselere söylemeden evlenmiş. B) Sen de benim dediğimi yapsaydın. C) Bu eşyaların çoğu kullanılmış. D) Ben ders çalışıyordum, o müzik dinliyordu. Çözüm: Birbirine virgül veya noktalı virgülle bağlanmış bağımsız cümleler zincirine sıralı cümle denir. Sıralı cümlelerde birden çok yüklem bulunur. Sıralı cümleler iki türlüdür: 1. Bağımsız sıralı cümle: Ögelerden hiçbiri ortak olmayan cümledir. Bağlayıcı öge virgül ya da noktalı virgüldür. Bağlaç değildir. -Kapı açıldı, yaşlı kadın içeri girdi. Ögelerin hiç biri ortak değildir. Ö Y Ö D.T. Y. -Sınıfta iki çocuk vardı; biri çok konuşuyordu. D.T. Ö. Y. Ö. Z.T. Y. Ögelerden hiçbiri ortak değildir; Bu nedenle bağımsız sıralı cümledir. Şimdi seçenekleri inceleyelim: -Kimselere söylemeden / evlenmiş. (Gizli özne: O) Z.T. Y. Yan cümle Temel cümle Bir tek yüklemi vardır ve içinde fiilimsi olduğundan bileşik cümledir. -Sen benim dediğimi / yapsaydın. Ö B.li nesne Y. Yan cümle Temel cümle TÜRKÇE 99

11 Bir tek yüklem vardır ve içinde fiilimsi olduğundan bileşik cümledir. -Bu eşyaların çoğu / kullanılmış. Basit cümle, tek yargı bildirir. Özne Y. -Ben ders çalışıyordum, o müzik dinliyordu. Hiçbir ögesi ortak olmayan bağımsız sıralı cümledir. Ö. B.siz n. Y. Ö. B.siz n. Y. Not : Sıralı cümlenin bölümleri basit cümle veya bileşik cümle olabilir; ama yapısına sıralı cümle denir. Okuma yazma bilmiyor, kurslara katılacak. Sıralı cümle. Birleşik cümle Basit cümle 6. Aşağıdaki cümlelerin hangisi bağımlı sıralı Çözüm: A) Hava iyi olunca pikniğe gideriz. B) Elbisesini annesi giydiriyor, o çıkarıyordu. C) Yağmur dindi, dışarı çıktık. D) Karanlık bastı, korkmaya başladım. 2-Bağımlı sıralı cümlede ögelerden biri ortaktır. Bağlayıcı öge virgül veya noktalı virgüldür. -Bana geldi, / fazla oturmadan gitti. (Gizli özne: O) Y Y O kişi zamiri her iki cümlenin ortak ögesidir. -Onu bana, beni ona anlatır. ( anlatır yüklemi iki cümlede ortaktır.) Y. Şimdi seçenekleri inceleyelim: -Hava iyi olunca / pikniğe gideriz. Bileşik cümledir. olunca fiilimsidir. Z.T. D.T. Y. Yan cümle Temel cümle -Yağmur dindi; dışarı çıktık. İki yüklemi vardır. Ortak ögesi olmayan, bağımsız sıralı cümledir. Ö. Y. Z.T. Y. -Karanlık bastı; korkmaya başladım. İki tane yüklemi olan, ortak ögesi olmayan bağımsız sıralı cümledir. Ö. Y. D.T. Y. -Elbisesini annesi giydiriyor, o çıkarıyordu. B.li n. Ö. Y. Ö. Y. İki tane yüklemi olan, nesneleri ortak, bağımlı sıralı cümledir. 7. Aşağıdaki cümlelerin hangisi bağlı A) Çalışkandı, zekiydi, başarılıydı. B) Oku, düşün, uygula. C) Eşitsizliğe, adaletsizliğe karşı çık. D) Onunla konuşmuyorum;çünkü beni çok kırdı. 100 TÜRKÇE

12 Çözüm: Bağımsız kuruluşta birden çok yargılı anlatımdan oluşan sıralı cümleler birbirine bağlaç ile bağlanırsa bunlara bağlı cümle diyoruz. Bağlı cümlelerde de öge ortaklığı olabilir. -Sen de bilirsin ki o bu işi yapmaz. Cümleler ki bağlacıyla birbirine bağlanmıştır. Ö. Y. Ö. B.li n. Y. 1.cümle 2.cümle Beni seviyor ama bunu bana söylemiyordu. (Gizli özne: O) (Cümleler ama bağlacı ile birbirine bağlanmıştır. B.li n. Y. B.li n. D.T. Y. 1.cümle 2.cümle Bu bilgiler doğrultusunda seçenekleri inceleyelim. Çalışkandı, zekiydi, başarılıydı. Öznesi ortak bağımlı sıralı cümledir. Y. Y. Y. 1.cümle 2.cümle 3.cümle -Oku, düşün, uygula. Öznesi ortak bağımlı sıralı cümledir. Y. Y. Y. 1.c. 2.c. 3.c. -Eşitsizliğe, adaletsizliğe karşı çık. Tek yargı bildirir. Bu nedenle basit cümledir. D.T. D.T. Y. -Onunla konuşmuyorum; çünkü beni çok kırdı. İki cümle çünkü bağlacı ile bağlandığı için bağlı cümledir. Z.T. Y. B.li n. Z.T. Y. 1.cümle 2.cümle 8. Daima ileriye dönük olarak çalışmalıyız. Çözüm: Yukarıdaki cümlenin özellikleri aşağıdakilerin hangisinde doğru olarak verilmiştir? A) basit olumlu kurallı fiil cümlesi B) bağlı olumlu devrik fiil cümlesi C) bileşik olumlu kurallı fiil cümlesi D) sıralı olumlu kurallı fiil cümlesi Daima ileriye dönük olarak / çalışmalıyız. Yapısına göre bileşik tir. Z.T. Z.T. Y. Yan cümle Temel cümle - Olumsuzluk eki ya da sözcüğü kullanılmamıştır. Yargı gerçekleşebilir durumda olduğundan olumlu bir cümledir. Yüklemi sonda olduğundan öge dizilişine göre kurallıdır. - Yüklemi çekimli fiil olduğundan fiil cümlesidir. TÜRKÇE 101

13 1. Aşağıdaki cümlelerin hangisi basit yapılıdır? A) İstanbul dünyanın en güzel şehridir. B) Ülkemiz olimpiyatlara katılmaya başladı. C) Karanlıkta yürümek oldukça zordu. D) Hepimizi aradı, doğum gününe çağırdı. 6. Aşağıdaki cümlelerin hangisi sıralı cümle değildir? A) Cep telefonu almış, kullanmayı bilmiyor. B) Konuşmayı çok sevdiğinden hiç susmaz. C) Yaralar sarıldı, halkın sorunları giderildi. D) Bebekler çok güzeldi, hepsini sevdim. 2. Aşağıdaki cümlelerin hangisi bileşik yapılı cümle değildir? A) Bana mektup yazmayı unutma. B) Dışarı çıkma, yağmur çok yağıyor. C) Işıklar kesilince mumları yaktık. D) Evde yenilikler yapmak istiyordu. 7. Aşağıdaki cümlelerin hangisi bağlı cümle değildir? A) Kar ve yağmur yağışı gittikçe artıyor. B) Dışarıdan tıkırtılar geldi; ama neydi anlamadık. C) Seni hiç sormam veya aramam istersen. D) Kitaplığı temizledi ve kitapları yerleştirdi. 3. Sonunda beni anladı; fakat yanlış anladı. cümlesinin yapısı aşağıdakilerin hangisinde doğru verilmiştir? A) sıralı cümle B) bağlı cümle C) bileşik cümle D) basit cümle 4. Üniversitelerde yapılan eğitimler her zaman denetim altında tutularak izlenmelidir. cümlesinde kaç tane yan cümlecik kullanılmıştır? 8. Aşağıdaki cümlelerin hangisi yapıca farklıdır? A) Kömür ocaklarımızda çalışan işçiler yaralandı. B) Benden özür dilemedikçe onu affetmem. C) Kimseyle konuşmadan geçip masasına oturdu. D) Harp Akademisi bu yılki törenle mezunlara diplomasını verdi. A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 5. Aşağıdaki cümlelerin hangisi yapıca bileşiktir? A) Yanında annesi ve babası vardı. B) Sırnaşık bir kedi ayaklarıma dolandı C) Her konuda becerikli olmayı başarıyor. D) Duvarların rengi koltuklara uymuş. 9. Aşağıdaki cümlelerin hangisi basit yapılı değildir? A) Savaşta pek çok asker öldü. B) Havalar zamanla daha da ısındı. C) Belediye başkanı yapılacak işleri anlattı. D) Ülkenin her yanını, her ilini gezdik. 102 TÜRKÇE

14 10. Aşağıdaki cümlelerin hangisi sıralı cümle değildir? A) Dondurmayı zevkle yedi, bir tane daha aldı. B) Maçta düşmüş, dizi yaralanmış. C) Ocakta yemek var; aman yakmayalım. D) Soğuk soğuk terler dökmeye başladı. 14. Aşağıdaki cümlelerin hangisi bileşik yapılı değildir? A) Okuldaki görevliler sınıfları temizliyor. B) Hayatını kazanmak için uğraşıyor. C) Saçlarını kestirmeden resim çektirdi. D) Hepimiz yorulan ayaklarımızı sandalyeye uzattık. 11. Ailesini hiçbir zaman üzmedi ve onlara her zaman yardım etti. cümlesinin yapısı hangi seçenekte doğru verilmiştir? A) Bağlı cümledir. B) Birleşik cümledir. C) Sıralı cümledir. D) Basit cümledir. 15. Aşağıdaki cümlelerin hangisi bağlı A) Ne güzel yemekler yapmışsınız. B) Tabakları, çatalları masaya dizdi; fakat bıçakları bulamadı. C) Canı her istediğinde parka gidiyordu. D) Bakıcı kadın yine gelmedi. 12. Aşağıdaki cümlelerin hangisi yapıca diğerlerinden farklıdır? A) Halkı boş yere ümitlendirmemek gerekiyor. B) Tutuklama kararı çıkarılınca ortadan kayboldu. C) Hepsini yedim; ama doymadım. D) Bakanlar görüşmelerine devam ediyor. 16. Aşağıdaki cümlelerin hangisi yapıca farklıdır? A) Saçlarının yandan iki örgüsüyle çocuk gibiydi. B) Balıkların çokluğu balıkçıların yüzünü güldürdü. C) Her zamanki gibi çok neşeliydi. D) Okuldaki çocuklara elinden geldiğince yardım ediyor. 13. Aşağıdaki cümlelerin hangisi basit yapılı değildir? A) Daha önce sınava girdim, kazanamadım. B) Sporcular son derece titiz çalışıyor. C) Çocuklar sınıftan dışarı çıkmıyor. D) Halılar göz nuru, halk emeğidir. 17. Yüzündeki güneş lekeleri için doktora gitti. cümlesinin yapısı aşağıdakilerden hangisinde doğru verilmiştir? A) sıralı cümle B) basit cümle C) bağlı cümle D) birleşik cümle TÜRKÇE 103

15 18. İnsanlar gün gelince birbirine güvenmeyi öğreniyorlar. cümlesinin yapısı ile ilgili aşağıdakilerden hangisi doğrudur? A) bileşik cümle B) bağlı cümle C) sıralı cümle D) basit cümle 22. Yağmur çok şiddetli yağıyor, her taraf sel içinde kaldı. cümlesinin yapısı ile ilgili aşağıdakilerden hangisi doğrudur? A) birleşik cümle B) basit cümle C) bağlı cümle D) sıralı cümle 19. Aşağıdaki cümlelerin hangisi sıralı A) Terzi bile kendi söküğünü dikemez. B) Kapıyı açıp baktım, içeride kimse yoktu. C) Derslerinde başarılı olmayı kafasına koymuş. D) Sonunda izlediği filmi beğendi. 23. Aşağıdaki cümlelerin hangisi yapıca bağlı A) Dereyi görmeden paçayı sıvama. B) Cebinden cüzdanı çıkardı; ama cüzdanı boştu. C) Kırmızı halı bu odaya çok yakışmış. D) Annem elmalı turtayı güzel yapar. 20. Aşağıdaki cümlelerin hangisi yapıca bileşik A) Tabloyu evinin en güzel köşesine astı. B) Dayak, çağımızın en ilkel davranışıdır. C) İki ülke liderleri görüşmelere başladılar. D) Telefon, dikkatli kullanılmalıdır. 24. Aşağıdaki cümlelerin hangisi sıralı A) Kostümlerini dolaba tek tek yerleştirdi. B) Tutumlu olmayı başarmak onun için zor. C) Anlamadığı yerleri öğretmenine sordu. D) Tartışmalara katıldı, fikrini söyledi. 21. Aşağıdaki cümlelerin hangisi yapıca farklıdır? A) Kedilerin kuyruklarını çekiyor, canlarını yakıyor. B) Çocuk annesi gelmeyince ağlamaya başladı. C) Günde sekiz saat çalışıyor, yorulmuyor. D) Her görevli işini iyi yapıyor, sorun yaşanmıyor. 25. Aşağıdaki cümlelerin hangisi basit yapılı A) Tanımlanamaz acılar yaşadık. B) Yakın zamanda işlerim azalacak. C) Hasarlı binaları onarmaya devam ediyorlar. D) Sen beni üzdün; ama ben seni affettim. 104 TÜRKÇE

16 1. Aşağıdaki cümlelerden hangisi devrik fiil soru cümlesidir? A) İnsan sağ iken bilmezse, ölünce hiç bilmez. B) Başka kimse gelmeyecek mi bu akşam? C) Bunun sonu ne olacak? D) Bana artık dargın değil mi? 6. Aşağıdakilerden hangisi olumsuz, bağlı A) İnsanlar onu pek sevmiyor; çünkü o borçlarını zamanında ödemiyormuş. B) Bu şekil size birdenbire garip görünür ama siz alışırsınız. C) Bu yeni saç şekline bir türlü alışamamıştı. D) Benim doğduğum köylerde ceviz ağaçları yoktu. 2. Aşağıdaki isim cümlelerinden hangisinin yapısı diğerlerinden farklıdır? A) Dilsiz karanlıklarda beliren uykusuzluk, içimden dışarıya akseden karanlıktır. B) İçimde bir sönük ümit yok değildi. C) Mücevher gibi görünüyor. D) O güler yüzlü arkadaşın çok olgun biriydi. 3. Aşağıdaki bağlı cümlelerden hangisi olumlu ve olumsuz cümlelerden oluşmuştur? A) Dinlenmek istiyor;çünkü çok yorgun. B) Gelmedi, zaten beklemiyordum. C) Herkes gitmiş; o, evde yalnız kalmıştı. D) Geldi; fakat çok kalmadı. 4. Aşağıdaki bileşik cümlelerden hangisi diğerlerinden farklı yapıdadır? A) Doğru söyleyen yok mu? B) Ne söylese, doğrudur. C) İnsanın kadri ölünce biliniyor. D) Eve gitmeye karar verdi. 7. Aşağıdaki cümlelerden hangisi birleşik yapılı A) Çamur artıklarından birer pabuç giymiş gibiydi. B) Kitaplar masanın üzerindeydi, onlarla hiçbirinin ilgilenmeyeceği belliydi. C) Şiddetli rüzgar ağaçların dallarını kırıyor, evlerin çatılarını uçuruyordu. D) Evimiz, dereye bakan dik bir yamacın kenarındaydı. 8. Aşağıdakilerden hangisi yapıca basit, devrik bir A) Hayatından eskiden beri şikâyet etmezdi. B) Ona kızmakta gayet haklıydın bence. C) Gördük edebi cedleri bir anda yakından. D) Her sorunun kolay bir çözümü mutlak vardır. 5. Aşağıdakilerden hangisi bileşik, olumsuz A) Başka kimse yok mu burada? B) Öğretim yılı bitmiş, yaz tatili başlamıştı. C) En basit eşyayı öyle biçime getiriyorlar ki mücevher gibi görünüyor. D) İçeri girmeyi kabul etmedi. 9. Aşağıdaki cümlelerden hangisi devrik A) Tartıştıdığımız konu beni ilgilendirmiyor. B) Sen sabahlar kadar tazesin. C) Artık ne soran, ne arayan bulunur. D) Çok mütevazi, sakin bir hayat özlerdi hep. TÜRKÇE 105

17 10. Aşağıdakilerden hangisinde ara cümle vardır? A) Onun bu eski evde, anneannesinin olan yerde, yaşadığını biliyorum. B) Erkenden, çok erkenden kalkmalıyım. C) Bu sorularla başarılı olmamak mümkün değil. D) Adam nefret dolu bakışlarla onu arıyordu. 14. Aşağıdakilerden hangisi ünlem cümlesidir? A) Adamın yakasından tutup bağırmaya başladı. B) Seni kendini bilmez seni! C) Eğlenmek varken eve kim gider şimdi. D) Kızım sana söylüyorum, gelinim sen işit. 11. Aşağıdakilerden hangisi ara sözü olan isim cümlesidir? A) Bu konuda ayrıntılı bir bilgisi yoktu onun. B) Buranın insanlarıyla,hem de hepsiyle, aram iyiydi. C) Burada, sakin ve temiz olan bu kasabada, bir iki yıl daha kalacağım. D) Depremde, 1999 da olanda, her şeyini kaybetmiş. 15. I. Beni ruh gibi saran sonsuzluk dairemsin. II. Sultanımsın susunca, konuşunca kölemsin. III. Sözde, senden kaçıyorum doludizgin atlarla. IV. Hem çalışır, hem okurdu. Numaralanmış cümlelerden hangi ikisi yapıca aynıdır? A) II ve IV B) II ve III C) I ve II D) III ve IV 12. Aşağıdakilerden hangisi eksiltili A) Yarın gelecek misin? B) Çabuk aldığın kitabı yerine koy. C) Sen de benim kadar gerçekleri görüyorsun. D) Hava durgundu; ne dalga fısıltısı, ne yaprak hışırtısı 16. Alın bu sözleri benden, alın bu yüreği artık, utanıyorum yaşamaktan. Bu cümle için aşağıdakilerden hangisi söylenemez? A) Bileşik cümledir. B) Fiilimsi dolaylı tümleç görevindedir. C) Yüklemleri çekimli fiildir. D) Sıralı cümledir. 13. Aşağıdakilerden hangisi gerçek soru cümlesidir? A) Bize ne zaman geleceksiniz B) Bir de onunla karşılaşmayayım mı C) O daha ne istediğini bilmiyor D) Bugünün işini yarına bırakma 17. Seni çağırır yaşlı gözlerim. Yukarıdaki cümlenin olumsuz, soru şekli hangisidir? A) Seni çağırmaz mı yaşlı gözlerim? B) Seni mi çağırır yaşlı gözlerim? C) Seni de çağırır mı yaşlı gözlerim? D) Seni çağırmaz yaşlı gözlerim. 106 TÜRKÇE

18 18. Aşağıdaki cümlelerden hangisi devrik cümle, fiil cümlesi ve olumsuz A) İnsanlar, alışkanlıklarının esiri olan varlıklardır. B) Turna vurmaz kimse, Van Gölü dolaylarında. C) Bilimin kaynağı olan akıl, elbette sanata yabancı kalamaz. D) Sen yoktun ihtiyacım olduğu zamanlarda. 22. Aşağıdakilerden hangisi ara cümlesi olan bir A) Aradan uzun yıllar geçmiş, artık kimse birbirini aramaz olmuş. B) Öğretmen sınıfa girince herkes ayağa kalkar. C) Sözlerime, seçerek konuştuklarıma, içten içe gülüyordu. D) Keşke şu sorular, sınıf geçmeler olmasaydı. 19. Aşağıdakilerden hangisi yapıca sıralı, anlamca olumsuz A) Bana bütün hürriyetlerden önce bilmek, düşünmek, vicdana göre konuşmak mertebelerini veriniz. B) Bir tek kitap yazmak için, yarım kitaplık okuyoruz. C) Hırs, yelkenleri dolduran bir rüzgardır, asla yön belirlemez. D) Kitap okumak insan ruhunu dinlendirir. 23. Aşağıdaki cümlelerden hangisi bileşik A) Yanlış trene bindiyseniz, koridorda ters tarafa yürümenin faydası yoktur. B) Küçük bir aksilik tüm planlarınızı ve emeğinizi bir anda yok edebilir. C) Büyük sevgilerin kalbinde, küçük paylaşımlar vardır. D) Karanlıkta küçük bir ışık yolunuzu gösterebilir. 20. Aşağıdakilerden hangisi basit yapılı isim cümlesidir? A) Bilim konuşur ama bilgelik ona kulak verir. B) Sanat, gerçekleri tanımamıza yarayan yalandır. C) Geç kalan teselli, idamdan sonra bağışlanmaya benzer. D) Bir çocuk belki en büyük şeydir. 24. Aşağıdakilerden hangisi basit yapılı, isim cümlesidir? A) Köpeklerin dudakları değdi diye deniz kirlenmez. B) Tatlı sözler, şiddetli bir öfkeye karşı en etkili ilaçtır. C) İnsanlığı tanımak, insanları teker teker tanımaktan kolaydır. D) Tembellik çoğu zaman sabırla karıştırılır. 21. Aşağıdakilerden hangisi sıralı A) Yemine bakılıp insana inanılmaz; insana bakılıp yemine inanılır. B) Para her şeyi yapar. diyen, para için her şeyi yapar. C) İnsanların çok büyük tutkuları olmasa, çok küçük şeylerle mutlu olabilirler. D) Sıcak kalpli ol ki, vicdanlar düşüncelerine buyur etsin. 25. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde nesnesi ortak bir sıralı cümle değildir? A) Sağlığını çok önemsiyor, her şeyden üstün tutuyordu. B) Ahmet işi zamanında bitirdi ; teslim etti. C) Okulun sıvası dökülmüş, kapıları kırılmıştı. D) Önce ayakkabısını paltosunu çıkardı, sonra tekrar giyip gitti. TÜRKÇE 107

19 1. I. Denize düşen yılana sarılır. II. Ayağını yorganına göre uzat. III. El elden üstündür. IV. Akacak kan damarda durmaz. Yukarıdakilerden hangileri yapılarına göre bileşik A) I ve IV B) II ve IV C) II ve III D) II ve I 2. Teyzemin konuşurken ağlamaya başladığını yüzüne bakınca anladım. Yüzünün dinginliğini değiştirmeyen gözyaşları boynunu ıslatarak akıyordu. Paragrafta kaç tane yan cümlecik vardır? A) 3 B) 4 C) 5 D) 6 3. Güzele bakmak sevaptır. cümlesinin özelliği aşağıdakilerden hangisinde verilmiştir? A) basit, kurallı, fiil B) birleşik, kurallı, isim C) birleşik, kurallı, fiil D) basit, kurallı, isim 6. Kayadan taraçalar üzerine oturup uzun uzun Manavgat Şelalesi ni dinleyiniz. Karşınızdaki binlerce beygir kuvveti boşuna köpürüyor ve şimdi bir tahta su değirmenini çeviriyor. Bu şelale, beyaz kuvvetin en zengin kaynaklarından biri olabilir. Yukarıdaki paragrafta aşağıdaki cümlelerden hangisinin örneği yoktur? A) Basit cümle B) Bağlı cümle C) Bileşik cümle D) Sıralı cümle 7. Aşağıdaki soru anlamı olan cümlelerden hangisi yapıca basittir? A) Küçük, bir bardak su verir misin? B) Beklediğim haber gelmeyecek mi acaba? C) Dostun attığı taş baş yarar mı? D) İnsanlar bilmeyerek yaptıkları hatalardan sonra nasıl davranmalıdırlar? 8. Aşağıdakilerden hangisi bağlı 4. Aşağıdaki cümlelerden hangisinde birden çok yargı vardır? A) Arkadaşlarımın çoğu tatile gitti. B) Geçen gece korkunç bir sallantıyla uyandık. C) Odanın sobası sönmüştü. D) Sevil uzun boylu değildi. A) Herkes gitmiş, evde yapayalnız kalmıştı. B) Geçen gün sizi gücendirdim. dedi. C) Ona böyle bir soru sorulur mu hiç? D) Bu şekil size birden bire garip görünür; ama alışırsınız. 5. Aşağıdakilerden hangisi öznesi ortak sıralı A) Bu işte bir gariplik, bir anormallik var. B) Eve gittim, kimseyi bulamadım. C) Ben ders çalışıyordum, o gezmeye gitmişti. D) Dün akşam yemekte sizdeydik. 9. Aşağıdakilerden hangisi öznesi ortak bir sıralı A) Herkes gitmiş, o ise evde yapayalnız kalmıştı. B) Çocuklar neşeyle oynuyor, biz onları seyrediyoruz. C) Onu bu alışkanlığından vazgeçirmek için çok uğraştı, başaramadı. D) Gönlümde açmadan solan bir gülsün. 108 TÜRKÇE

20 10. Aşağıdaki cümlelerden hangisi yapısına göre diğerlerinden farklıdır? A) Küçük damlalar doldurmaz mı koca nehirleri? B) Dileyeceğiniz küçük bir özür, kırılan bir kalbi ısıtabilir. C) Küçük gülümsemelerle başlar attığımız kahkahalar. D) Koca bir gemiyi batırmaya yeter küçük bir delik. 14. Aşağıdaki cümlelerden hangisi yapısı bakımından diğerlerinden farklıdır? A) Seni anlatacak bir söz bulamadım. B) Bizim için şarkı söylemesini istedim. C) Dil giderse gönül gider; gönül giderse kimlik yok olur. D) Bilenler, bilmeyenlere anlatsın. 15. Aşağıdaki cümlelerden hangisi yapısına göre basit, yüklemine göre fiil cümlesidir? 11. Aşağıdaki cümlelerden hangisi basit yapılı, olumlu bir cümle değildir? A) Sizi bekleyecek kimseniz de mi yok? B) Artık uzak bir anıdır huzur ve sükun. C) Bir gün hayal meyal hatırlarsın eski zamanları. D) Bir kalın perdeydi geceler mutsuz, buruşuk. A) Ölüm kalım savaşı veriyoruz. B) Bir millete milli birlik duygusu aşılamanın en kestirme yolu eğitimden geçer. C) Ben eğitimden şikayetçi olmayan birine rastlamadım. D) Eğitimin amacı insanı, kendisi ve toplumu için değer yaratacak düzeye getirmektir. 16. Bilerek mi almadın giderken başının yastıkta bıraktığı çukuru 12. İstanbul yoktu sen olmasaydın. cümlesi ile ilgili hangisi doğrudur? A) Soru cümlesi B) Ünlem cümlesi C) Olumlu cümle D) Olumsuz cümle Bu cümlenin yapısı ve anlamı ile ilgili aşağıdakilerden hangisi doğrudur? A) basit ünlem B) bileşik soru C) sıralı soru D) bileşik olumlu 13. Az bulunan bir çiçektin şiir bahçemde benim. cümlesinin özellikleri aşağıdakilerden hangisine uygundur? A) birleşik olumlu devrik isim cümlesi B) basit olumsuz kurallı isim cümlesi C) birleşik soru devrik fiil cümlesi D) basit ünlem devrik fiil cümlesi 17. Aşağıdaki cümlelerden hangisi se sa şart kipiyle çekimlenerek oluşan şartlı bileşik A) Bu kitabı haftaya geri vermek üzere alabilirsin. B) Seni çağırdım ; çünkü sana ihtiyacım var. C) Beni dinlemezsen, anlatmam. D) Bense hep seni çiziyorum, kağıtlara duvarlara. 109 TÜRKÇE

21 18. Aşağıdaki cümlelerden hangisi bileşik yapılı bir soru cümlesidir? A) Söylediklerinizin tersine çevrilmesi için ne yapılmalı? B) Türkiye nin bilim alanındaki geleceğini oldukça iyi görüyorum. C) Şimdi nerdesin, nasılsın, yine güzel misin? D) Bazıları mutluluğu nedense yalnız parada arıyor. 19. Aşağıdakilerin hangisinde yan cümlecik, temel cümleciğin dolaylı tümleci görevindedir? A) Yirmi dört sene önce küçücük bir çocuktum. B) Ölürcesine yaşanır bu şehirde sevgi. C) Kardeşini öpmeden evden çıkmaz. D) Benimle konuşmayışına bir anlam veremedim. 22. Aşağıdakilerden hangisi eksiltili cümle değildir? A) Az veren candan, çok veren maldan B) El ile gelen düğün bayram C) Borç ödemekle, yol yürümekle D) Güvenme varlığa, düşersin darlığa. 23. Güneşi balçıkla sıvamak elimde değil; Erdiğim sırları söylemek mümkün değil. Aklım düşüncenin derin denizlerinden Bir inci çıkar ki delmek elimde değil. Bu dizelerle ilgili aşağıdakilerden hangisi söylenemez? A) Bileşik isim cümlesi vardır. B) Özne görevinde kullanılan yan cümlecik vardır. C) Ek fiilin olumsuzluğuyla yapılan yüklem vardır. D) Bağlı, fiil cümlesi vardır. 20. Aşağıdakilerden hangisi eksiltili A) Ne kötü bir dünya bu; sevgisiz, acımasız Yaşarken dolu dizgin, ölüvermek apansız B) Sen,en güzel yerinde olsan bile yaşamın Alırlar, götürürler bir yerlere zamansız C) Bütün bu sevdiklerin, dostların, yakınların Koyup giderler seni orada yapayalnız D) Bir adam düştü Galata Kule sinden Bu adam benim oğlumdu. 24. Merhametsiz karanlık içindeyim. Ne zaman güneş doğacak bilmiyorum. Mavi denizlere mor dağlara karşı Bildiğim bir şarkı var onu söylüyorum. Bu dizelerde aşağıdakilerden hangisine örnek yoktur? A) İsim cümlesi vardır. B) Kurallı fiil cümlesi vardır. C) Yan cümlecik nesne görevindedir. D) Birleşik cümle vardır. 21. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde yan cümlecik vardır? A) Tut ki bir yelkenliyiz şimdi bu denizlerde. B) Sakın ağlama ve bir şey söyleme bana. C) Korkunç bir yalnızlıkla baş başa kalan adama yazıktır. D) Bana bir ölüm gibi sessizliğin kalırdı. 25. Sileceklerin kederli müziği susmuştu. Güneş pırıl pırıl ve geometrik bir dünyada sol pencerenin kelebek camından bakmak üzereydi. Billur gibi berrak, açık, sessiz ülke bize sırlarını teslim et! Üzerlerinde su damlacıkları, ağaçlar açık seçik birer ağaçtılar. Yukarıdaki paragrafta kaç tane bileşik yapılı cümle vardır? A) 4 B) 3 C) 2 D) TÜRKÇE

22 1. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde fiilimsi yoktur? A) Televizyondaki yayınları çok da beğenmiyorum. B) Denize giren çocuklar çok neşeliydi. C) Onu tanıdıkça daha da seveceksin. D) Yaşamak insan içindir, tadına varalım. 5. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde edat yoktur? A) Sahilde akşama doğru ateş yaktık. B) Ömrümde bu kadar güzel yer görmedim. C) Biraz daha sakin davranmalısın. D) Tanımamış gibi davranıyordu beni. 2. Aşağıdaki cümlelerin hangisi fiil cümlesidir? A) Soğuk hava tüm yurtta etkiliydi. B) Kapıya geldiğinde elinde bir buket gül vardı. C) Duvarları açık yeşile boyattık. D) Hırsız sakallı ve yaşlı biriydi. 6. Bütün işlerini bana yaptırdı. Bu cümledeki fiilin çatısıyla ilgili olarak aşağıdakilerden hangisi söylenebilir? A) etken geçişli B) edilgen geçişli C) edilgen geçişsiz D) ettirgen geçişli 3. Aşağıdaki cümlelerin hangisi anlamca olumlu, biçimce olumsuz A) Ben de bu tür yemekleri sevmiyor değilim. B) Ablam üniversiteyi kazanınca çok sevindim. C) Saçlarını kestirince çok güzel oldu. D) Hiç böyle güzel yer görmedim. 7. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde sözde özne vardır? A) Treni az önce kaçırdık. B) Otobüsten inince eşyalar birbirine karıştı. C) Bizden adres soruldu. D) Bizi sevgiyle karşıladılar. 4. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde soru sözcüğü zarftır? A) Neden bu kadar üzgünsün? B) Ne almayı istiyorsun buradan? C) Takımların başarısını onayladı mı? D) Sen mi yardım edeceksin bana? 8. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde geçişsiz bir fiil vardır? A) Yazılarında yazım hatası yapıyor. B) Trafik kurallarına uymuyor. C) Romanı üç ayda bitirdi. D) Bu mesleği kendisi seçmişti. TÜRKÇE 111

23 9. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde yan cümlecik, temel cümleciğin öznesidir? A) Başını önüne eğen öğrenci utancından kıpkırmızıydı. B) Zavallı adamı düşündükçe gözlerim yaşarıyor. C) Okunmuş dergileri biriktiriyorum. D) Ders çalışmadıkça başarılı olunmaz. 13. Aşağıdaki cümlelerin hangisi olumsuz, devrik, isim cümlesidir? A) Güzel değil böyle bir davranış. B) Önümüzde upuzun bir yol vardı. C) Televizyonların hepsi haberle yayınlarını kesti. D) Çocukluk dönemi sağlıklı yaşanmalıdır. 14. Aşağıdaki cümlelerin hangisi yapıca basittir? 10. Aşağıdakilerin hangisi devrik bir isim cümlesidir? A) Ömrüm yollarını gözlemekle geçti hep. B) Dev aynasında görürdü hep kendini. C) Bir bahar akşamı rastladım size. D) Güzel kalbiydi bize onu sevdiren. A) Toprakla uğraşmayı çok seviyordu. B) Beni almadan sinemaya gittiler. C) Direkler sırayla sokağa dikildi. D) Belediye başkanı, çalışmalara ara verdi. 15. Aşağıdaki cümlelerin hangisi yükleminin türüne göre farklıdır? 11. Geçen akşam karşı konulmaz bir şiir okuma arzusu duydum. Yukarıdaki cümlenin özellikleri aşağıdakilerin hangisinde doğru olarak verilmiştir? A) devrik olumsuz fiil B) devrik olumlu fiil C) kurallı olumsuz fiil D) kurallı olumlu fiil A) Öğrencilerin hepsi çok cesurdu. B) Komşular bizi çok severdi. C) O bir beyaz yürekli annedir. D) Yol çok ıssız ve sakindi. 16. Aşağıdaki cümlelerin hangisi yapıca farklıdır? A) Sen herkesi çağır, ben gelirim. B) Kalbinin kırılmasını hiç istemezdim. C) Altın gibi bir kalbi olduğunu biliyorum. D) Şehitlerimiz için saygı duruşunda bulunduk. 12. Aşağıdakilerden hangisi, basit bir cümle değildir? A) Kentin ara sokaklarından birisinde yürüyorum. B) Evin eşyasını hep birlikte kamyona yükledik. C) Adam sabahleyin hemen evden çıkar. D) Karar vermeden iyice düşünmelisin. 17. Sıralamayı doğru yapmadığı için bir üniversiteye yerleştirilemedi. cümlesi ile ilgili hangisi yanlıştır? A) Birleşik cümledir. B) Olumlu cümledir. C) Kurallı cümledir. D) Fiil cümlesidir. 112 TÜRKÇE

24 18. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde nesne vurgulanmıştır? A) Petrol fiyatlarına yine zam geldi. B) Uzun bir yolculuğun ardından seni buldum. C) Hükümet, çalışmalarını televizyonda açıkladı. D) Kurul, olimpiyata katılacak sporculara rapor verdi. 22. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde isim-fiil yoktur? A) Ankara ya varınca haber vermeyi unutma. B) Annesine haber vermeden sokağa çıktı. C) Kızını büyütmek, okutmak istiyor. D) Beni anlamayışına çok üzüldüm. 23. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde adlaşmış sıfat - fiil kullanılmıştır? 19. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde özneyüklem uyumu yoktur? A) Perdeler akşam olunca tek tek çekiliyorlar. B) Yüzünün gülümsemesi hepimizi mutlu etti. C) Başarılı olanlara madalyaları verildi. D) Ailece bunlara çözüm aradık. A) Bahçeyi çeviren tellerden zor geçtik. B) Kızarmış ekmek kokusu burnuma geldi. C) Mutlu yaşayanlar işlerinde başarılı olurlar. D) Sararan yapraklar rüzgârla yere dökülüyordu. 24. Aşağıdaki cümlelerin hangisi bileşik yapılı, isim cümlesidir? 20. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde farklı öge vurgulanmıştır? A) Kapıya gelen dilenciye para verdim. B) Erikler ağaçlarda ne güzel duruyor. C) Okulların açılmasına çok az kaldı. D) Yasaklara uymadığından cezalandırıldı. A) Gökyüzünün maviliğine akarak Savruldu sonsuza ışık hızım. B) Bana bu kadar açık söylemedi Güzel olduğunu yaşamanın C) Uğraşma boşuna şiir yazamazsın Bu kadar maviyken gökyüzü D) Kanın ve gözyaşının çiçeklediği Yurt sevgisidir dokuduğum 25. Aşağıdaki cümlelerin hangisi bağlı 21. Yolculuğa çıkarken, yanımıza aldıklarımızı annem kontrol etti. cümlesinde hangi öge yoktur? A) özne B) nesne C) zarf tümleci D) dolaylı tümleç A) Geceye eşlik eden sessizlikler gibi kırık döküktü. B) Bir süre oturmuş televizyona dalmışım; ama ayağa kalktığımda ne seyrettiğimi unutmuşum. C) Gölgeli camda biri belirdi, beni görür görmez kayboldu. D) Kitabı aklımdan çıkarayım, eski hayatıma huzurla dönebileyim. TÜRKÇE 113