Kenya Toplumu i. Bantu dilleri konuşan gruplar

Transkript

1 Kenya Toplumu i Kenya, Afrika kıtasının dört bir tarafından çok farklı kültürlere sahip insanların yerleştiği bir ülke olagelmiştir. Kenya da 70 e yakın Afrikalı kabile, Hint alt kıtasından Asyalılar, Araplar ve Avrupalılar yaşamaktadır. Ülkedeki her kültürün çeşitli inanışları, gelenekleri, dilleri, yeme alışkanlıkları, sanat, müzik ve dansları vardır. Kenya da yaşayan çeşitli topluluk ve kültürler belli başlı kategoriler altında değerlendirilebilir. Bantu dilleri konuşan gruplar Bugünkü Nijerya ve Kamerun arasındaki bölgelerde ortaya çıktığı düşünülen Bantular orta ve güney Afrika da yaşamaktadır. Kenya da Bantu gruplar ülke nüfusunun üçte ikisini oluşturmaktadır. Bantuların yaşadıkları bölgeler Kenya nın en verimli topraklarının bulunduğu yerlerdir. Bajuni halkı, Somali ve Kenya da Hint Okyanusu kıyılarında yaşar. Balıkçılık ve denizcilik temel geçim kaynaklarıdır. Ana dilleri Swahili diline yakındır. Bajunilerin toplam sayısının 5 ile 10 bin arasında olduğu düşünülmektedir. Bukusu halkı, Kenya nın batı sınırlarındaki Elgon dağı eteklerinde yaşamakta olup, Luhya halkının alt gruplarından birisidir. Poligaminin yaygın olduğu Bukusular geniş aileler halinde yaşamaktadır. Hayvancılık yapan Bukusular için büyük hayvan sürülerine sahip olmak zenginlik kaynağıdır. Yerleşik köylerde yaşayan Bukusular modern yaşam tarzına geçmemişlerdir. Embu halkı, Kenya Dağının güneydoğu eteklerinde yaşamaktadır. Sayıları yarım milyonu bulan Embular tarım ve hayvancılıkla uğraşmaktadır. Geniş aileler halinde yaşamayan Embular hem erkek hem kızlar için sünnet törenleri düzenlemektedir. Bugün Embuların büyük çoğunluğu Hristiyan olmakla birlikte Tanrı Ngai nin Kenya Dağının zirvesinde yaşadığı inancı hala hakimdir. Dahalo halkı, Hint Okyanusu kıyılarında yaşamakta olup, bugün sayıları neredeyse tükenmek üzeredir. Kendine özgü bir yöresi veya birlikte yaşayan bir toplumu olmayan Dahaloların yerel dilini yaklaşık 400 kişinin konuşabildiği sanılmaktadır. İsukhu halkı, Luhyaların alt gruplarından biridir. İsukhular, Batı Kenya da Kakamega ormanları etrafında geniş aileler halinde yaşamakta ve tarımla uğraşmaktadırlar. Kamba halkı, aynı zamanda Akamba olarak bilinir. Orta ve Doğu Kenya da yaşayan Kambaların Kitui, Masaku ve Mumoni olarak adlandırılan alt grupları da vardır. Tarihsel olarak Kambalar, demir silahlar, fildişi, bal birası ve el işi süslemelerde uzmanlaşmışlardır. Savaşma kabiliyetleri nedeniyle İngiliz sömürge yönetimince birçok Kamba askere alınmıştır. Kambalar ayrıca odun işlemeciliği ve çömlekçilikte meşhurdurlar. Gerek tarımla uğraşan gerek göçebe hayvancılık yapan Kambalar mevcuttur. Erkekler ve kızlar için sünnet törenleri düzenleyen Kambalar, geniş aileler halinde yaşamaktadır. Çoğunluğu Hristiyan olan Kambalar arasında Tanrı Mulungu ya olan inanış devam etmektedir. Kikuyu halkı, yaklaşık beş milyon nüfusu ile Kenya nın en büyük kabilesidir. Kikuyular ülkenin orta bölgesindeki geniş platolarda yaşamakta ve tarımla uğraşmaktadırlar. Kenya Dağı bölgesinde yaşayan Embu, Mbeere ve Meru halkı ile akraba oldukları düşünülmektedir. Çoğunluğu Hristiyan olan Kikuyular geleneksel olarak Kenya Dağındaki Ngai isimli tanrıya inanmışlardır. Poligaminin görüldüğü

2 Kikuyu toplumunda kadınların da ayrıca sevgilileri olmasına müsamaha gösterilmiştir. Geleneksel olarak tarımla uğraşan Kikuyular, günümüzde ticaret ve politikadaki başarıları ile tanınmaktadırlar. Kisii halkı, Kenya nın batı bölgelerinde ve Victoria Gölü kıyılarında yaşamaktadırlar. Tarımla uğraşan Kisiiler, çay ve kahve üretimi sayesinde önemli zenginliklere sahip olmuşlardır. Diğer Bantu halklarından izole yaşayan Kisiiler tarihsel olarak farklı halklarla mücadeleleri ve savaşçı kimlikleri ile tanınmaktadırlar. Çoğunluğu Hristiyan olan Kisiiler, geleneksel inanışlarını da sürdürmektedirler. Erkek ve kızlarda sünnet törenleri düzenleyen Kisiilerde, poligami de görülmektedir. Kuria halkı, Kisiilerle akraba bir topluluktur. Üçte ikisi Tanzanya da yaşayan Kuria halkı, Kenya da ülkenin güneyinde yaşamaktadır. Kurialar tarım, göçebe hayvancılık ve balıkçılıkla uğraşmaktadır. Kurailarda poligami görülmektedir. Luhya halkı, Kenya nüfusunun % 14 ü ile ikinci en büyük kabiledir. Luhyalar, Victoria Gölü kıyılarında ve Uganda sınırındaki bölgelerde yaşamaktadır. 18 adet alt grubu olan Luhyalar, farklılıkları yoğun bir halk olarak görülmektedir. Tarihsel olarak metal işlemeciliği ile bilinen Luhyalar tarımla uğraşmaktadırlar. Erkekler için sünnet töreni düzenlenen ve geniş aileler halinde yaşayan Luhyalarda poligami görülmektedir. Çoğunluğu Hristiyan olan Luhyalar, geleneksel Tanrılarına Were demektedir. Maragoli halkı, Luhyaların bir alt grubudur. Victoria Gölü kıyısında yaşayan Maragoli halkının sayısı iki yüz bin civarındadır. Tarımla geçinen Maragoliler için hayvancılığın da önemli bir yeri vardır. Marama halkı, Luhyaların bir alt grubudur. Uganda sınırında yaşayan Maramalar, Luhyalardan kültürel olarak ayrışmaktadır. Çoğunluğu Hristiyan olan Maramalar sünnet törenleri düzenlememektedir. Meru halkı, Kenya Dağının kuzeydoğu eteklerinde yaşamaktadır. Toplam sayıları bir buçuk milyon olan yedi alt gruptan oluşan Merular, tarımla uğraşmaktadırlar. Erkekler için sünnet töreni düzenleyen Merular, oldukça babaerkin bir toplumdur. Ölülerin kirli olduğuna inanan Merular, ölmek üzere olanları ormanda özel yapılmış kulübelere götürmektedirler. Geleneksel olarak tek tanrılı bir dine inanan Merular tanrılarına Murungu adını vermişlerdir. Tarımla uğraşan Merular, modern dünyada ticaret hayatıyla tanınmaktadırlar. Merular, Somali ve Doğu Afrika da yaygın olarak kullanılan bir uyuşturucu bitki olan khat (miraa) tarımı yapmaktadırlar. Mijikenda halkı, Chonyi, Digo, Duruma, Giriama, Jiban, Kamabe, Kauma, Ribe, Rabai isimli dokuz kabilenin ortak adıdır. Mijikenda dokuz şehir anlamına gelmekte olup, Kenya ve Tanzanya da Hint Okyanusu boyunca uzanan yüksek bölgelerdeki ormanlarda yaşamaktadırlar. Ormanlarının kutsal olduğuna inanan Mijikendaların yaşadığı bölgelere Kaya Ormanları adı verilmekte ve günümüz Kenyasında doğal bir zenginlik olarak korunmaktadırlar. Mijikendalar sünnet törenleri düzenlemektedirler. Pokomo halkı, Tana nehri boyunca uzanan baskın arazilerinde tarımla uğraşmaktadırlar. Pokomolar geleneksel olarak balıkçılık, timsah ve su aygırı avıyla uğraşmışlardır. İmece yapan Pokomolar komünal bir toplum olarak tanınmaktadır. Suba halkı, aslen Ugandalı olup, sayıları 30 binden daha az kalmıştır. Subalar, Victoria Gölünde yer alan Musinga ve Mfangaro adalarında yaşamaktadırlar. Geleneksel olarak su aygırı avcıları olan Subalar, büyük oranda Luo halkı ile karışmıştır.

3 Swahili halkı, Kenya, Tanzanya ve Mozambik te Hint Okyanusu kıyısında (Swahili, Arapça Sahil kelimesinden türemiştir) yaşamaktadır. Kıyıda yaşadıkları cihetle ticaretle uğraşan Swahili toplumu, bölgeye ticaret için gelen Arap ve İranlı tüccarların Afrikalı yerli topluluklarla karışması ile ortaya çıkmıştır. Kıyı bölgesinde dış etkilere her zaman açık olan Swahili dili bugün tüm Doğu Afrika da konuşulan başlıca dil olma özelliğini taşımaktadır. Temeli Bantu olan Swahilice, Arapça ve Portekizce etkileri taşımaktadır. Büyük çoğunluğu Müslüman olan Swahili halkı içerisinde az sayıda Hristiyan da bulunmaktadır. Tachoni halkı, batı Kenya da Luhyaların bir alt grubudur. Geniş aileler halinde yaşayan Tachonilerde poligami görülmektedir. Kadınlar için sünnet törenleri düzenlenmektedir. Taita halkı, güney-doğu Kenya da kendi adları ile anılan ilçede yaşamaktadırlar. Taitalar altı alt gruptan oluşmaktadır ve dilleri Swahilice ile akrabadır. Tarımla uğraşan ancak zenginlik göstergesi olarak hayvan sahibi olmaya devam eden Taita halkı tamamen modernleşmiştir. Günümüzde Taitalar, tarım ve ticaretle uğraşmaktadırlar. Taveta halkı, Tsavo Ulusal Parkı ve Kilimanjaro Dağı arasında bölgede yaşamaktadır. Tavetalar Müslümanlık ile Hıristiyanlık arasında bir dini inanışa sahiptirler. Sayıları 15 bin olan Tavetalar, tarımla uğraşmaktadırlar. Nilotik (Nil Kaynaklı) diller konuşan gruplar Nil kaynaklı diller konuşan gruplar, Kenya da büyük çöküntü vadisi ve Victoria Gölü etrafında yaşamaktadırlar. Geleneksel olarak göçebe hayvancılık ve balıkçılıkla uğraşmaktadırlar. El-Molo halkı, Rendille halkı ile akraba küçük bir gruptur. Turkana Gölü civarında yaşayan El-Molo, balıkçılık, timsah, kaplumbağa ve diğer vahşi hayvanları avlayarak geçimini sağlamaktadır. Diğer topluluklarla karışan El-Molo halkının sayısının günümüzde 4 bin civarında olduğu sanılmaktadır. Kalenjin halkı, yaklaşık üç milyon nüfusu ile Kenya nın en büyük topluluklarından birisidir. Homojen bir kabileden çok, bir dil grubu olarak nitelendirilen Kalenjinler, Kipsigis, Nandi, Marakwet, Pokot, Elgeyo, Tugen isimli alt-grupların bir araya gelmesi ile ortaya çıkmıştır. Sünnet törenleri düzenleyen Kalenjinlerde, geçmişte poligami görülmekteydi. Büyük çoğunluğu Hıristiyan olan Kalenjinler arasında Müslüman ve yerel dinleri takip edenler de görülmektedir. Kenya yı küresel çapta tanıtan başarılı atletler genellikler Kalenjinler arasından çıkmaktadır. Bu nedenle, Kenya nın koşan kabilesi olarak adlandırılmıştır. Luo halkı, Kenya nüfusunun % 12 sini oluşturan en büyük üçüncü kabiledir. Kenya, Tanzanya, Uganda ve Sudan da yaşayan Luolar, on iki alt gruptan oluşmaktadır. Farklı diyalektleri temsil eden on iki alt gurubun tamamına Dholuo dili adı verilmektedir. Geleneksel olarak balıkçılıkla uğraşan Luolar, günümüzde tarım ve hayvancılıkla da geçimini sağlamaktadır. Diğer topluluklardan farklı olarak Luolar gerek erkek gerek kadınlar için sünnet törenleri düzenlememektedir. Poligaminin görüldüğü Luolarda erkekler beş kadınla evlenebilmektedir. Günümüzde Luolar başarılı bilim adamları, doktorlar ve avukatlarla tanınmaktadır. ABD Başkanı Barack Obama nın babası Luo halkına mensuptu. Ogiek halkı, Elgon Dağı eteklerinde yaşamaktadır. Sayıları yaklaşık 30 bin olan Ogiekler ana dilleri olan Akiek dilini artık konuşmamakta, Maa ya da Kikuyu kullanmaktadırlar. Geleneksel olarak avcı-toplayıcı

4 olan Ogiek toplumu günümüzde çevrelerindeki gruplara uyum sağlayarak tarım ya da hayvancılıkla uğraşmaktadırlar. Masai halkı, Kenya da Tanzanya sınırındaki bölgelerde yaşamaktadır. Maa dili konuşan Masailer Kenya nın dünyada en iyi tanınan kabilesidir. Yarı göçebe Maasailer, geleneksel hayat tarzlarını sürdürmektedirler. Odundan topuzları, kırmızı battaniyeleri ve boncuktan el işleri ile bilinen Masailer, kan ve süt içmekte, Enaki adıyla anılan tanrıya inanmaktadırlar. Oromo halkı, büyük oranda Etiyopya da yaşamakta olup, Kenya da ülkenin kuzeyindedirler. Oromolar yarı yarıya Hıristiyan ve Müslümandırlar. Pokot halkı, Kalenjinlerin bir alt grubudur. Baringo Gölü ve Charangani tepelerinde yaşamaktadırlar. Hayvancılıkla uğraşırlar. Erkek ve kadınlarda sünnet törenleri görülür. Diğer taraftan, Kitale tepelerinde bulunan Pokotlar, tarım ve hayvancılıkla uğraşmaktadırlar. Samburu halkı, Kenya nın kuzeyinde yaşayan Masailerle akraba bir gruptur. Yarı-göçebe olan ve geleneksel inanışlarını sürdüren Samburular, geleneksel hayat tarzlarını devam ettirmektedirler. Sünnet törenleri düzenleyen Samburularda poligami görülmektedir. Turkana halkı, Kenya nın kuzeyinde kendi adlarıyla anılan gölün etrafındaki bölgelerde yaşamaktadırlar. Turkanaların kuzey ve güney diyalektleri farklı özellikler taşımaktadır. Geleneksel yaşam tarzlarını sürdüren Turkanalarda sünnet törenleri yapılmamakta ancak poligami görülmektedir. Evlilik ilk çocuğun yürümeye başlamasına kadar geçerli sayılmaz. Geleneksel inanışlarını sürdüren Turkanalar Tanrılarını Akuj olarak adlandırmaktadırlar. Kuşitik diller konuşan gruplar Kuşitik gruplar, Kenya nın kuzey, kuzey doğu ve doğu bölgelerinde yaşamaktadırlar. Geleneksel olarak göçebe olan kuşitik gruplar, büyükbaş - küçükbaş ve deve hayvancılığı yapmaktadırlar. Gabbra halkı, Kenya nın kuzeyinde yaşamaktadır. Cesurlukları ile bilinen Gabbra halkı Müslümandır ve poligami geniş bir şekilde görülmektedir. Rendille halkı, Kenya nın kuzeydoğusunda Kaisut Çölü olarak bilinen bölgede yaşayan yarı göçebe bir toplumdur. Rendillelerin temel geçim kaynağı deve hayvancılığıdır. Samburularla akraba olan Rendilleler büyük oranda Hıristiyan olup, aynı zamanda geleneksel inanışlarını sürdürmektedirler. Rendille halkı, büyük köyler oluşturarak yaşamaktadır. Orma halkı, Tana nehri boyunca ve Kenya nın kuzeydoğusunda kurak bölgelerde göçebe hayvancılıkla uğraşmaktadır. Kenya da sayıları yaklaşık 65 bin olan Ormalar daha çok Etiyopya da yaşamaktadır. Somali halkı, Kenya da Somali sınırındaki kuzeydoğu bölgesinde yaşamaktadır. Kenya da yaklaşık yarım milyon Somali bulunmaktadır. Kenya daki Somaliler genellikle Ogaden ve Ajuran alt gruplarından gelmektedirler. Müslüman olan Somalilerde kadınlar için sünnet törenleri düzenlenmektedir. Kenyalı Asyalılar Kenya da Asyalılar, Hint alt kıtasından (Pakistan, Hindistan, Sri Lanka) gelmektedirler. Kenya-Uganda demiryolunun inşası amacıyla 20 nci yüzyılın sonunda İngilizler tarafından getirilen Asyalılar,

5 demiryolu inşasının sona ermesi ile birlikte ülkelerine geri dönmemişler ve Kenya da işyerleri açmalarına izin verilmiştir. Günümüzde kent yaşamının ayrılmaz bir parçası haline gelen Asya toplumunun sayıları yaklaşık 50 bin civarındadır. Kenya nın en başarılı işadamları Asyalılardan çıkmaktadır. Kenyalı Araplar Kenya da Hint Okyanusu kıyısı boyunca yaşayan Araplar, tarihsel olarak ticaretle uğraşmaktadırlar. İngiliz sömürge döneminden önce bölgeye Umman, Yemen ve İran dan gelen tüccarların torunlarının oluşturduğu Arap toplumu, Swahili kültürünün de en önemli kaynağı sayılmaktadır. Kenyalı Avrupalılar Kenya da Avrupalıların büyük çoğunluğu İngiliz dir. Ülkenin bağımsızlığının ardından sayıları oldukça azalan İngiliz yerleşimciler, tarım ve ticaretle uğraşmaktadırlar. i Kenya Turizm Bakanlığının katkıları ile hazırlanan Kenya 2012 Rehberindeki bilgiler esas alınmıştır.