ESKİŞEHİR E YAPILAN TATAR GÖÇLERİ VE ESKİŞEHİR DE OLUŞAN TATAR KİMLİĞİ

Transkript

1 Toplum Bilimleri Dergisi Cemile KARA (*) ESKİŞEHİR E YAPILAN TATAR GÖÇLERİ VE ESKİŞEHİR DE OLUŞAN TATAR KİMLİĞİ abstract Migrations of the Tatar to Eskisehir and Tatar Identity in Eskisehir. Since the sixtennth century, because the Russians began to get stronger and be effective in the region of Crimean and Caucasian, there had been emigrations from these regions to Anatolia. Nonetheless, from the area, in where the Ottoman Empire lost its ground, there had been emigrations to Anatolia also. had been one of the important centers during these emigrations. There are many Tatars among those emigrants, who were settled in. Tatars were down in the dumps early. They tried to have a country in the position of foreigness, want and poverty and, in generel, they became the first founders of the areas that they had settled. In, being an important trade center of central Anatolio, Tatars were the great majority of the popolation., with its center and villages, is a city of us,n which the most Criemean Tatar lives. Tatars had lived their figures, which they had brought from Crimean and Dobruca for a long time. They also exemplified their sorroundings with their assiduity. As a result of emigrations, s population rised to a large extent and also its social and culturel life awaked greatly. key words Tatars, Emigration,, Anatolia, Ottomans Toplum Bilimleri Ocak - Haziran (9) :

2 140 Toplum Bilimleri Ocak (9) Giriş Tarihin değişik zamanlarında çeşitli anlamlarda kullanılmış bir halk adı olan Tatar kelimesi, üzerinde en çok tartışılan ve ortak görüşe varılamayan önemli konulardan biridir. Türk ve Moğol tarihinin kesiştiği yerlerde, mahiyetleri tam olarak bilinemeyen Tatarların ortaya çıkması, Tatarların etnik menşeinin ve Türk tarihindeki rollerinin başlı başına bir mesele olarak tartışılmasına neden olmuştur. Tatar Adı ve Etimolojisi Tatar tarihinin ne zaman ve hangi noktada başladığı, Tatar adına ilk olarak hangi kaynaklarda rastlandığı ya da Moğol-Tatar ayrımı gibi noktalar büyük bir tartışma konusu olup, bu konularla ilgili değişik görüşler öne sürülmüştür. Ancak Tatar kelimesi, on üçüncü yüzyılda Moğol kelimesinin yerine kullanılmış olsa da, Moğolların Tatar olarak adlandırılmasına dair tarihi yanlış yapıldığı, araştırmacılar tarafından fark edilerek Moğol-Tatar ayrımına dikkat çekilmiştir. Bir yandan Tatar tabirinin Orhun Yazıtlarından beri Moğolları değil de bir Türk boyunu ifade ettiği, bu adı taşıyan kabilelerin çok eskiden beri İdil-Ural havzasında yaşadığı ve Türk dünyasındaki Tatar adının da bir Türk boyunu ifade ettiği iddia edilirken, buna karşılık diğer yandan da Moğollar arasındaki Tatar adının bir Moğol boyu olduğu iddia edilmiştir. Sonuçta, Tatar adının son yüzyıllarda, kavmî etnik bir tabir yani soy gösteren bir tabir değil, tarihi kimlik bildiren bir ad olduğu söylenebilir(kamalov, 2007:11; Kerimullin, 1998:27). Tatar adı, kullanıldığı zaman ve mekana göre değerlendirilmelidir. Günümüzde kendilerine Tatar denilen Rusya Müslümanları Moğol değil, ataları Moğol idaresinde yaşamış ve zamanla Moğolları da Türkleştirmiş olan Türklerdir. Günümüzde Tatar adı, Rusya da yaşayan bir kısım Türkler ile Kırım Türkleri için kullanılmaktadır. Türkler ve Moğollar, iki farklı kavim olmakla birlikte, tarih boyunca Moğolların en fazla karışıp kaynaştıkları millet Türkler olup, Türk ve Moğol topluluklarının çok uzun yıllar devam eden birliktelikleri sonucunda Moğol kabileleri, XIII. yüzyılın ikinci yarısından itibaren, bir İslamlaşma ve Türkleşme sürecine girmişlerdir. Moğolların Türkleşme ve İslamlaşmasının en yoğun ve hızlı olarak görüldüğü coğrafyalardan biri de Anadolu coğrafyasıdır. İlhanlı hakimiyetindeki Anadolu da, Moğollar ın XIII. yüzyıldaki istilaları sırasında gelen ve Tatar diye adlandırılan Doğu Türkleri ile, gerçek Tatar olan Moğol boyları yaşamıştır. İşte bu dönemde Anadolu ya gelen ve XIV. yüzyılın sonlarından itibaren Anadolu da, Tatar diye adlandırılan ve tamamen Türkleşmiş olan bu Moğol toplulukları, çoğunlukla bölgesinin de dahil olduğu Orta Anadolu bölgesine yerleşmeyi tercih etmişlerdir (Gül, 2005: ; Togan, 1981:259; Sümer, 1970:24-25).

3 e Yapılan Tatar Göçleri ve de Oluşan Tatar Kimliği 141 Tarihi süreç içerisinde, Cengiz Han döneminden itibaren Asya daki siyasi boşlukları iyi değerlendirerek, çeşitli dönemlerde hemen hemen bütün Türk coğrafyalarına ve Türkistan, Kırım ve Kafkasya gibi bölgelere hakim olan Moğolların kurdukları devletler de kısa süre içerisinde Türkleşmiştir. Altın Orda Devleti bu duruma örnek olarak gösterilebilir. XIII. ve XIV. yüzyıllarda siyasi, iktisadi ve kültürel açıdan sadece Doğu Avrupa nın değil bütün Türk dünyasının en önemli merkezlerinden biri olan Altın Orda Devleti, sahip olduğu güç sayesinde Ruslar ın güneye inmesini engellediği gibi Ruslar üzerinde hakimiyet de kurmuştur. Altın Orda zamanında küçük bir knezlik olan Rusya, Altın Orda nın güçlü olduğu dönemlerde ona bağlı kalmış, teşkilatlanmasını tamamlamış ve Altın Orda nın karışık olduğu dönemlerde ise yayılmacı bir politika izlemiştir. Nitekim Altın Orda nın çeşitli sebeplerle zaman içerisinde zayıflayarak yıkılması, Rusların güçlenmesini ve ilerlemesini kolaylaştırmıştır (Saray, 1989: ; Saydam, 1997:10-11). Kırım ve Kafkasya Üzerindeki Rus Tehdidi Rus Çarlığı, coğrafi konumu itibari ile, önce Karadeniz in kuzeyini ele geçirmek sonra da batıda Boğazlara ve Balkanlar a, doğuda Kafkasya ya hakim olarak güneye inme siyasetini takip etmiştir. Jeopolitik konumu itibari ile Kırım, Rus topraklarının Karadeniz ve Akdeniz havzasına açılmasının tek yoludur. XVI. yüzyılın ortalarında yeni bir siyasi güç olarak ortaya çıkan Ruslar, kısa süre içerisinde önemli başarılar elde ederek, Kırım ve Kafkasya bölgelerine hakim olmaya başlamışlardır (İpek, 2006:27). Bu dönemlerde Osmanlı Devleti, bu coğrafya için özel bir politika takip etmeyerek, genel olarak Boğazlar ın ve Karadeniz in güvenliği için, sadece Karadeniz in kuzey sahillerini elinde tutma yönünde bir politika izlemiştir. Osmanlı Devleti tarafından Rusya nın yeterince önemsenmeyişi sonucunda, Rusya daha da güçlenerek Osmanlı Devleti için büyük bir tehlike haline gelmiştir. Altın Orda Devleti nin yıkılması ve ardından zamanla Kırım Hanlığı nın ve bölgenin Rusların eline geçmesi, Osmanlı Devleti nin başta Boğazlar ve İstanbul olmak üzere, bütün topraklarını Rus tehdidine maruz bırakmıştır te Kırım Hanlığı nın kaybedilmesinden sonra Osmanlı Devleti nin doğu ve kuzey sınırlarının güvenliği ancak Kafkasya nın kontrolü ile sağlanabileceği için Osmanlı Devleti, Kafkasya ya daha fazla önem vermeye başlamıştır. Kırım ın kaybını içine sindiremeyen Osmanlı Devleti, Rusya ya karşı harekete geçmişse de tarihleri arasında yapılan Osmanlı-Rus Savaşı sonucunda bölgede önemli bir değişiklik olmamıştır. Ancak Osmanlı-Rus Savaşı sonunda imzalanan Edirne Antlaşması ile Osmanlı Devleti Kafkasya daki bütün haklarından vazgeçmiştir. Böylece Osmanlı Devleti bölgeden tamamen uzaklaşırken, Kafkasya da kendi kaderi ile baş başa kalmıştır. Bundan sonra Rusya, hukuken kendisine ait kabul ettiği Kafkasya yı, fiilen de ele geçirebilmek için her türlü insani duygudan

4 142 Toplum Bilimleri Ocak (9) uzak olarak, hakimiyetini kan ve ateş ile gerçekleştirmek için harekete geçmiştir (Saydam, 1993:27-28). İşgal ve Sürgünler Rusya, Kırım ve Kafkasya da ele geçirdiği yerlerdeki nüfuz ve hakimiyetinin kesinleşmesi için çok yönlü sömürge, iskân ve asimile politikası izlemeye başlamıştır. Takip edilen politikanın esasını; demografik üstünlük sağlamak, bölgenin verimli ekonomik kaynaklarına sahip olmak, Osmanlı Devleti ne taraftar olan kitleyi her ne şekilde olursa olsun bölgeden uzaklaştırmak, Müslüman nüfusun dini ve kültürel değerlerini bozmak ve böylece onların dinamizmini sağlayan bu değerlerden koparılarak Ruslaştırılmasına zemin hazırlamak oluşturmuştur (Saydam, 1993:50). Rusların bölgede kazandıkları her askeri başarı, beraberinde tehciri getirmiştir. Bölgenin gerçek sahipleri olan Müslüman Türkler çeşitli bahanelerle ya Sibirya ya ya da Osmanlı Devleti ne göçe zorlanmışlardır. Sonuçta, 1783 te Kırım ın Rusya ya ilhakından hemen sonra Ruslar ın Kırım ve Kafkasya da ele geçirdikleri bölgelerdeki Müslüman halka karşı uyguladıkları baskı politikaları bu bölgelerden Osmanlı Devleti ne göç hareketlerini başlatmıştır. Kırım ve Kafkasya dan Osmanlı Devleti ne yönelik olarak başlayan göçler, bazen hızlanarak, bazen de yavaşlayarak yıllar boyunca devam etmiştir (Saydam, 1993:50-57; İpek, 2006:28-29; Kırımlı,1996:11). Kırımlıların ya da Tatarların kendi vatanlarından göç etmeleri, Osmanlı Devleti ne yönelik ilk Müslüman göçüdür. XIX. yüzyılın ortalarına kadar, özellikle de 1860 larda yapılan göçlerle Tatarlar Osmanlı Devleti nin çeşitli bölgelerine ve aynı zamanda Rumeli bölgesine de iskân edilmişlerdir. Ancak Rumeli bölgesine yerleştirilen Tatarlar, daha vatanlarından ayrılalı yirmi yıl bile olmadan, artık Bulgaristan ya da Romanya haline gelmiş olan iskân yerlerinde, kendilerini tekrar Hıristiyan idaresi altında bulmuşlardır. Sonuçta, bu insanların çoğu, özellikle de Dobruca ve Bulgaristan a yerleşmiş olan Tatarların büyük bir kısmı ikinci bir hicretle Anadolu ya göç etmişlerdir (Yılmaz, 1999:587; İpek, 1999: ; Halaçoğlu, 1995:29-45; Karpat, 2003:108). Osmanlı Devleti nin Göçmenleri Kabulü ve İskân Politikası Osmanlı Devleti kuruluş döneminden itibaren, bulundukları yerlerde dini, siyasi ve ekonomik baskılarla bunalan insanların sığınağı olmuştur. XIII. ve XIV. yüzyıllarda Bizans ın baskısından kurtulmaya çalışanların sığındıkları Osmanlı toprakları, XV. yüzyıldan başlayarak, Avrupa ve Asya nın mazlum milletlerinin sığınağı olmuştur. Göçmenlerin dini ve vicdani kanaatlerine bakılmaksızın, kendilerine rahat ve huzurlu bir hayat sürmeleri için gerekli ortamı hazırlayan Osmanlı Devleti, Türk-İslam unsurunun mecburi göçe tâbi tutulma politikası karşısında kendisine sığınan göçmenlere, insani duygular başta olmak üzere

5 e Yapılan Tatar Göçleri ve de Oluşan Tatar Kimliği 143 çeşitli sebeplerle kapılarını açmıştır. Osmanlı Devleti, devletin ve göçmenlerin çıkarlarını koruyabilmek, göçe belirli bir sistem kazandırabilmek amacıyla, göç edeceklerle ilgili bazı kriterler belirlemiştir. Osmanlı Devleti göç için koymuş olduğu kriterlere uygun olan her isteği kabul etmiştir. Osmanlı topraklarına gerek deniz, gerek kara ve gerekse demiryolu ile gelmiş olan göçmenler önce geçici iskân bölgelerine daha sonra da sürekli olarak kalacakları yerlere intikal ettirilmişler ve iskân edilirlerken de belirli bir programa uyulmaya çalışılmıştır. Birbirinden tamamen farklı bölgelerden gelen göçmenlerin iskân yerlerini tespit etmede gelenek ve kültürleri önemli bir rol oynamış, göçmenlerden çoğu coğrafi bakımdan genellikle asli vatanlarına benzerlik arz eden yerlerde yerleşmeye çalışmışlardır. İskânlarda öncelikle devlete ait boş arazilerle vakıf arazileri kullanılmıştır. Bu amaçla belirlenen arazilerde ne kadar kişinin iskân edilebileceği kararlaştırıldıktan sonra göçmenlerin de bölgeyi beğenmeleri durumunda iskân yapılmıştır (Sarıcaoğlu, 1999:605; Saydam, 1999: ). Anadolu nun hemen her bölgesine göçmen yerleştirilmiş olmasına rağmen, boş arazilerin fazla olması, ulaşım imkanları ve iklim özelliklerinin göçmenlere uygunluğu gibi bazı sebepler yüzünden özellikle, Adapazarı, İzmit, İzmir, Bursa ve Adana gibi bazı bölgelere yoğun iskân yapılmıştır. Tatarların Yöresine Yerleştirilmesi Tarihi, Anadolu nun tarihi kadar eski olan ve Anadolu nun geçirdiği bütün devirleri geçiren, gerek tarıma elverişli geniş ve boş arazilere sahip olması, gerekse de sağladığı ulaşım olanakları dolayısıyla, Anadolu daki ilk yerleşim merkezlerinden birisi olmuştur. XIII. yüzyıldan itibaren özellikle Orta Anadolu da yerleşen, Tatar diye adlandırılan ve tamamen Türkleşmiş olan Moğol topluluklarının yerleştikleri yerler arasında bulunan yöresine Tatarların yerleşimi sadece bu dönemle sınırlı kalmamıştır. Anadolu Selçuklu Devleti nin kuruluşundan itibaren Türkler tarafından ideal bir yerleşim bölgesi olarak seçilen ve çevresi, Osmanlı dönemi de dahil olmak üzere uzun yıllar boyunca bu özelliğini korumuştur. Osmanlı Devleti nin toprak kaybetmeye başlamasından itibaren, özellikle de Osmanlı-Rus Savaşından başlayarak günümüze kadar devam eden bir süreç içerisinde, sınırların dışarısında kalanlar Orta Anadolu da ve çevresine yerleşmeyi uygun ve güvenli görerek, kalabalık gruplar halinde gelerek buraya yerleşmişlerdir. Görüldüğü gibi, XVI. Yüzyıldan itibaren Kırım ve Kafkasya bölgesinde Rusların güçlenmeye ve etkili olmaya başlaması ile birlikte bu bölgelerden ve Osmanlı Devleti nin kaybettiği topraklardan Anadolu ya yönelik olarak yapılan göçlerde de yöresi göçmenlerin yerleştirildiği önemli merkezlerden biri olmuştur. e yerleştirilen bu göçmenler arasında Tatarlar önemli bir yer tutmaktadır. Orta Anadolu nun önemli bir ticaret merkezi olan de Ta-

6 144 Toplum Bilimleri Ocak (9) tarlar, nüfusun büyük bir yüzdesini oluşturmakta olup, köyleri ve şehir merkezi ile en fazla Tatar muhacirinin bulunduğu ilimizdir (Doğru, 2005:221; Karpat, 2003: ). Yöresinde Bulunan Tatar Köyleri yöresine yerleşen Tatarlar, ilk dönemlerde çeşitli sıkıntılarla karşılaşmışlardır. Yabancılık, yokluk ve çaresizlik içerisinde yurt tutmaya çalışmışlar, Yerleşecekleri yerlerin seçiminde titiz davranmaya çalışmışlar ve genelde yerleştikleri köylerin ilk kurucuları olmuşlardır. il ve ilçelerinde bulunan Tatar köyleri şu şekildedir 1 ; merkezde bulunan köyler; Boyacıoğlu, Gökdere, Kalkanlı, Karaçay, Karaçobanpınarı (Tilkipınar), Karagözler ve Kireçköy. Alpu İlçesinde bulunan köyler; Aktepe (Rıfkiye), Çardakbaşı, Çukurhisar, Esence (Şevkatiye-Yellice), Fevziye, Gökçeoğlu, Güroluk (Kızılsuvat-Refahiye), Güneli (Mâmûre), Işıkören (Aziziye-Arapkuyusu), Uyuzhamam, Yeşildon, Beylikavo İlçesinde bulunan köyler; İkipınar ve Sultaniye. Çifteler İlçesinde bulunan köyler; Hayriye (Çıngıllıhöyük), Ilıcabaşı (İhsaniye), Osmaniye (Kuruhöyük), Said Halim Paşa, Yıldızören (Mamuriye-Mecidiye Köprüsü) ve Zaferhamit. Mahmudiye İlçesinde bulunan köyler; Akyurt (Lütfiye), Fahriye (Pakırye- Pakırey), Güllüce (Hayriye), Hamidiye, Mesudiye (Taşlıhöyük), Şerefiye, Tokathan ve (Tokatmecidiye) Seyitgazi İlçesinde bulunan köyler; Aksaklı, Değişören (Örenlik) ve Yenikent (Hamdiye-Reşadiye-Canköy). Sivrihisar İlçesinde bulunan köyler; Karakaya, Ortaklar (Aziziye), Paşakadın (Burhanettin) ve Yaverören (Yaverviran). Kırım Savaşı ndan sonra Tatar Muhacirler için de oluşturulan köyleri tablo halinde şu şekilde gösterebiliriz 2 ; Köyün Adı Boyacıoğlu Gökdere Kalkanlı Karaçay Karaçobanpınar Köyün Eski Adı Tilkipınar Bağlı Olduğu İlçe Kuruluş Tarihi 1890 Nüfus (İlk) Nüfus (1967) Nüfus (2007) hane

7 e Yapılan Tatar Göçleri ve de Oluşan Tatar Kimliği 145 Karagözler Kireçköy Aktepe Rıfkiye Alpu Çardakbaşı Alpu Çukurhisar Alpu Esence Şevkatiye Alpu Fevziye Alpu Gökçeoğlu Alpu Güroluk Kızılsuvat- Refahiye Alpu Güneli Mamure Alpu Işıkören Aziziye- Arapkuyusu Alpu Uyuzhamam Alpu Yeşildon Alpu İkipınar Beylikova Sultaniye Beylikova 1891 Hayriye Çıngıllıhöyük Çifteler Ilıcabaşı İhsaniye Çifteler Osmaniye Kuruhöyük Çifteler 1895 Said HalimPaşa Çifteler Yıldızören Mamuriye-Mecidiye Çifteler Köprüsü Zaferhamit Çifteler hane Akyurt Lütfiye Mahmudiye Fahriye Pakırye-Pakırey Mahmudiye Güllüce Hayriye Mahmudiye Hamidiye Mahmudiye Mesudiye Taşlıhöyük Mahmudiye hane Şerefiye Mahmudiye Tokathan Tokatmecidiye Mahmudiye Aksaklı Seyitgazi Değişören Örenlik Seyitgazi Yenikent Hamdiye-Reşadiye- Seyitgazi Canköy Karakaya Sivrihisar Ortaklar Aziziye Sivrihisar Paşakadın Burhanettin Sivrihisar hane Yaverören Yaverviran Sivrihisar li yıllara kadar sönük bir kasaba görünümünde olan de, demiryolunun açılması ile ulaşım imkanlarında sağlanan kolaylığın etkisi ile ve

8 146 Toplum Bilimleri Ocak (9) yoğun göçmen iskânı sonucunda, hem nüfus artışı sağlanmış, hem de hızlı bir gelişme süreci başlamıştır. Tarihsel süreç içerisinde yaşanan savaşlar ve sıkıntılar sonucunda büyük göç dalgaları ile yüz yüze gelmiş ve nüfusunda önemli derecede artışlar gözlenmiş olan de de göçmenlerin ilk olarak şehir merkezine yerleştirilmelerine pek sıcak bakılmamıştır. Ancak, göçmenlerin bilgi ve becerilerine göre iskânları gerekli olduğundan, yüksek memur, esnaf, ilmiye sınıfına mensup olanlar ile zanaatkâr olan göçmenlerin mesleklerini yapabilmeleri için şehir ve kasabalara yerleştirilmelerine izin verilmiştir. Fakat zamanla göçmen sayısının artması, tarımla uğraşmayan ve şehir hayatına alışmış olan göçmenlerin yerleştirildikleri köylerden ayrılarak şehir merkezlerine göç etmeye başlamaları neticesinde bir süre sonra, göçmenlerin şehir merkezlerine iskânına izin verilmiştir. Özellikle 1877 Osmanlı-Rus Savaşı ndan sonra e gelen göçmenlerin bir kısmının Porsuk Nehri nin karşı sahiline yerleştirilmeye başlaması ile birlikte, şehir kuzeye doğru genişlemeğe başlamıştır ve böylece şehir merkezine yerleşmeler de başlamıştır. Ancak, göçmenler şehir merkezlerine iskân edilirken, birbirleri ile dayanışma içinde bulunabilmeleri ve ihtiyaçlarının daha kolay belirlenebilmesi amacıyla mümkün olduğunca toplu halde iskân edilmelerine dikkat edilmiştir (Tunçdilek, 1954:203; Saydam, 1993:128; İpek, 1999:161; Halaçoğlu, 1995: 108). Tatar muhacirleri de 1900 lü yılların başlarından itibaren yoğun bir şekilde şehir merkezi civarlarına iskân edilmeye başlamışlardır. de merkeze bağlı Hacı Seyyit, Hoşnudiye, Hayriye, Hacı Ali Bey, İhsaniye, Yeni Mahalle, Hamidiye (Zincirlikuyu), Mamure, Ömer Ağa, M. Kemal Paşa ve Işıklar Mahallesi gibi mahalleler, muhacirler tarafından oluşturulan mahallelerdendir (Elbir, 1971:2). Sonuç Osmanlı Devleti ekonomik ve siyasî açıdan sıkıntılı ve zor günler yaşadığı XIX. Yüzyılda, kaybettiği topraklardan kendi topraklarına yönelik büyük bir göç dalgası ile karşı karşıya kalmıştır. Balkanlar dan, Kırım dan ve Kafkasya dan Osmanlı Devleti ne sığınan Türk ve Müslüman kitleler, Osmanlı Devleti nin uyguladığı iskân politikası neticesinde Anadolu, Orta Doğu ve Rumeli deki Osmanlı topraklarına yerleştirilmişlerdir. Osmanlı Devleti ne sığınan göçmenler, yeni yerleştirildikleri bu topraklara maddî ve manevî kültür unsurları ile birlikte gelmiş olup, her göçmen grubu kendi yöresinde yaşattığı gelenekleri, dili, aile yapısı, geleneksel hukuk kuralları, inanç sistemleri ile beraber Osmanlı topraklarında yeni bir hayata başlamıştır. Osmanlı Devleti ne yönelik bu göç dalgalarıyla birlikte, Osmanlı toplumunun sosyo-kültürel yapısı da kendisine yabancı olan bu unsurlarla kaynaşmaya çalışmıştır. Bu temas kimi zaman kültürler arasında etkileşim ve uyum sürecine girerken, kimi zaman da çatışma ile sonuçlanmıştır.

9 e Yapılan Tatar Göçleri ve de Oluşan Tatar Kimliği 147 Kısacası Rumeli, Kırım ve Kafkasya göçmenleri Osmanlı Devleti nin sosyo-kültürel yapısında önemli etkilere yol açmıştır (Tavkul, 2001:33-54). Osmanlı Devleti ne yönelik bu göç dalgalarıyla birlikte gelerek, Osmanlı iskân politikası çerçevesinde yöresine de yerleştirilen Tatar muhacirleri, günümüze kadar kendi geleneksel kültürlerini sürdürmenin yanı sıra, yerli halktan da etkilenip veya onları da etkileyerek, yaşamlarını sürdürmüşlerdir. Kırım dan, Kafkasya dan, Balkanlar dan gelerek e yerleşen muhacirlerin oluşturduğu kültürel doku, de öylesine kökleşmiştir ki meselâ, günümüzde Mutfağı denilince, ilk olarak çibörek akla gelmektedir. de son dönemde Kırım Kültür Evi nin oluşturulması ve benzeri faaliyetlerin artması, de oluşan kültürel dokuyu, birlikte ve kardeşçe yaşamayı, örf ve âdetlere saygıyı göstermesi açısından büyük önem taşımaktadır. Kırım, Kafkasya ve Dobruca dan getirdikleri âdetleri uzun süre devam ettiren Tatarlar, çalışkanlıklarıyla da yaşadıkları çevreye örnek olmuşlardır. Ancak yeni nesil Tatar gençlerinin, Tatar âdetlerini unutmaya yüz tutması sonucunda derneklerin yaptıkları çalışmalar ve sosyal faaliyetler artmaya başlamıştır. Notlar (*) Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Genel Türk Tarihi Doktora Öğrencisi. cemileshn@yahoo.com.tr 1 de bulunan Tatar köyleri hakkındaki bilgiler, Kırım Türkleri Kültür Yardımlaşma ve Spor Kulübü Derneği ile Kazan Tatarları Kültür Yardımlaşma Derneği ni ziyaretim sırasında edindiğim bilgi ve belgelerden derlenerek hazırlanmıştır. 2 Araştırmacı-yazar Erol Canarslan Bey in özel arşivinden yararlanılmıştır. Kaynaklar Doğru, Halime; XVI. Yüzyılda ve Sultanönü Sancağı,, Elbir, H.Tevfik; 57 Mahallesiyle, 1.baskı,, Gül, Muammer; Doğu ve Güneydoğu Anadolu da Moğol Hakimiyeti, 1.baskı, İstanbul, Yeditepe Yay., Halaçoğlu, Ahmet; Balkan Harbi Sırasında Rumeli den Türk Göçleri ( ), 2. baskı, Ankara, TTK Yay.,1995. İpek, Nedim; Rumeli den Anadolu ya Türk Göçleri, 2. baskı, Ankara, TTK Yay., İpek, Nedim; İmparatorluktan Ulus Devlete Göçler, 1.baskı, Trabzon, Serander Yay., Kamalov, İlyas; Avrasya Fatihi Tatarlar, 1.baskı, İstanbul, Kaknüs Yay., Karpat, Kemal; Osmanlı Nüfusu ( )Demografik ve Sosyal Özellikleri, çev. Bahar Tırnakçı, 1.baskı, İstanbul, Tarih Vakfı Yurt Yay., Kerimullin, Ebrar; Tatarlar İsmimiz ve Kimliğimiz, çev: Zeynep Sarıışık, 1.baskı, İzmir, İrfan Kültür ve Eğitim i Yay., Kırımlı, Hakan; Kırım Tatarlarında Milli Kimlik ve Milli Hareketler ( ), 1.baskı, Ankara, TTK Yay., 1996.

10 148 Toplum Bilimleri Ocak (9) Saray, Mehmet; Altın Orda, İslam Ansiklopedisi, C.II, Türkiye Diyanet Vakfı Araştırma i Yay., İstanbul, 1989, s Sarıcaoğlu, Mehmet Esat; İskân-ı Muhacirin İ ane Pulları (Osmanlı Devleti nin Göçmen Harcamalarında Uyguladığı Bir Finansman Yöntemi), Osmanlı Ansiklopedisi, C.IV, Yeni Türkiye Yay., Ankara, 1999, s Saydam, Abdullah; Kırım ve Kafkasya dan Yapılan Göçler ve Osmanlı İskân Siyaseti ( ), Osmanlı Ansiklopedisi, C.IV, Yeni Türkiye Yay., Ankara, 1999, s Saydam, Abdullah; Kafkasya da Bağımsızlık Mücadeleleri ve Türkiye, Trabzon, T.C. Karadeniz Teknik Üniversitesi Kafkasya ve Orta Asya Ülkeleri Uygulama ve Araştırma i, Saydam, Abdullah; Kırım ve Kafkasya Göçleri ( ), 1. baskı, Ankara, TTK Yay., Sümer, Faruk; Anadolu da Moğollar, Selçuklu Araştırmaları Dergisi, C.I, Ankara, 1970, s Tavkul, Ufuk; Osmanlı Devleti nin Kafkas Muhacirlerinin Kölelik Kurumuna Yaklaşımı, Bilig- Türk Dünyası Sosyal Bilimler Dergisi, S.17, Ankara, 2001, s Togan, Zeki Velidî; Umumi Türk Tarihine Giriş, 3.baskı, İstanbul, Enderun Kitabevi, Tunçdilek, Necdet; Orta Sakarya Vadisi nin İktisadi Tarihi Hakkında, İ.Ü. İktisat Fakültesi Mecmuası, C.XVII, İstanbul, , s Yılmaz, Mehmet; XIX. Yüzyılda Osmanlı Devleti nin Muhaciri İskân Politikası, Osmanlı Ansiklopedisi, C.IV, Yeni Türkiye Yay.,Ankara, 1999, s