HEDEFLENMİŞ TEDAVİ ALAN HASTALARDA HEMŞİRELİK BAKIMI. Figen BAY Onkoloji Hemşireliği Derneği Gazi Üniversitesi Sağlık Araştırma ve Uygulama Merkezi

Transkript

1 HEDEFLENMİŞ TEDAVİ ALAN HASTALARDA HEMŞİRELİK BAKIMI Figen BAY Onkoloji Hemşireliği Derneği Gazi Üniversitesi Sağlık Araştırma ve Uygulama Merkezi 1

2 Hedeflenmiş Tedavi Uygulamalarında Dikkat Edilecekler Yan Etkiler: Semptomlar Tedavi Önleme 2

3 3 Her zaman kontrol edin! Çünkü,yaklaşımlar ilaçtan ilaca farklı olabilir: Depolama: Buzdolabında saklanır,dondurulmaz Aseptik şekilde sulandırma: Dilue etme Sulandırdıktan sonra stabilite Uygulama Çalkalanmamalıdır (Çünkü bunlar proteindir) İlaca uygun materyal seçimi: IV set tipi filtre kullanımı Premedikasyon:İnfüzyon reaksiyonu riski veya hipersensitivite reaksiyonu Uygulama zamanı Pompa kullanma Extravazasyon (Vezikant olmayan)

4 4 İnfüzyon ve Hipersensitivite Reaksiyonları Cilt ve Tırnak Üzerine Yan Etkiler Hipomagnezemi İnterstisyel Akciğer Hastalığı (ILD) Kardiyak Toksisite Hipertansiyon Proteinüri Arterial Tromboemboli (ATE) Kanama Bağırsak Perforasyonu Yara İyileşmesinde Gecikme Hiperglisemi Hipotroidi Ses Kısıklığı

5 Tanımlar İnfüzyon Reaksiyonları Bazı kemoterapi veya biyoterapi ajanlarında infüzyonu takiben sitokin salımı, buna bağlı olarak lokalize alerjik tepkiler, ateş ve grip benzeri semptomlara yol açar. Reaksiyon genellikle infüzyonun başlangıcında görülür. 24 saat içinde ortadan kalkar. Hipersensitivite Reaksiyonu Antijene (ilaca) ilk maruz kalmadan sonra IgE yoluyla immun yanıt sonucu antikor oluşur Gerçek bir HSR genellikle, kemoterapi ya da biyoterapi ile hastanın ilaca ilk maruz kalması ile ortaya çıkmaz 5

6 İnfüzyon reaksiyonları: Sitokin salınım sendromu semptomlar: Ateş, ürperme, titreme Artralji, myalji, başağrısı, letarji Hiper veya hipotansiyon, bulantı, kusma, prurit, döküntü, ürtiker, taşikardi, tümör ağrısı Derece 1 ve 2: Geçici ateş basması veya titreme, ateş, ürtiker, dispne, Derece 3: Semptomatik bronkospazm Derece 4: Stridor ile anaflaksi, hipotansiyon, bulantı ve kusma 6

7 Hipersensitivite Reaksiyonu Hipotansiyon, kardiyak iskemiye yol açan dengeleyici taşikardi, aritmiler ve kardiyak arrest Hırıltılı solunum, stridor, bronkospazm, laringeal ödem veya hatta solunum arresti ile sonuçlanacak şekilde bronşun mukozal daralması Kızarıklık, ürtiker, genel pruriti içeren etkiler Gastrointestinal etkiler:bulantı, kusma ve diyare Başağrısı, halsizlik, anksiyete ya da kötü bir şey olacakmış hissi gibi nörolojik etkiler ya da kramp 7

8 Profilaktik olarak antipiretik ve antihistaminik sıklıkla önerilir İnfüzyon süresince ve 1 saat sonrasında hayati belirtileri izleyin Ressüsitasyon malzemelerini yakında bulundurun Semptomlar yok olana kadar, hastanın ürperme ve titremesini önleyecek şekilde destekleyici bakımı hazırlayın İnfüzyon reaksiyonları genellikle ilk infüzyon sırasında ortaya çıkar.farklı antikorların reaksiyona yol açacak farklı potansiyelleri vardır. Gerçek hipersensitivite reaksiyonları nadiren bir ilaca ilk maruz kalma sırasında meydana gelir 8

9 Eğer hafif ya da orta infüzyon reaksiyonu varsa (Grade 1/2) İnfüzyonu durdur ve doktora bildir Sonraki infüzyonları bu hızın altında ver Eğer şiddetli hipersensitivite reaksiyonu varsa (Grade 3/4) Hemen infüzyonu durdur Doktora bildir IV sıvı başla Vital bulguları al Semptomların yönetimi için tıbbı tedaviyi uygula Kurum acil prosedürleri uygula Tedavinin kesilmesi gerekebilir.. 9

10 Birkaç gün sonra görünür ve 2-3 haftada maksimum düzeye erişir Akne-benzeri olarak adlandırılsa da akne değildir. Eritematöz foliküller papül olarak görünür ve püstüllerde gelişebilir Kaşıntılı olabilir Şiddetli durumlarda bitişik, ağrılı, ülserli lezyonlar Hastaların 5-18% de 3.derece Bazı ilaçlar için, sıklıkla belden üstte alanlarda döküntü olabilir Yüz, boyun, omuzlar, kulak arkası, üst taraf (V şeklinde), saçlı deride, Daha az sıklıkla sırt, karın,kalça, ekstremitelerde Döküntü vücudun herhangi bir bölgesinde de ortaya çıkabilir 10

11 Yoğunluk Acne-like rash Hastaların çoğu Grade 3 akne benzeri rash deneyimlemez Haftalar gerçekte, akne benzeri döküntü için hat düzgün de olsa, hastalar döküntüsüz ve alevli yoğun cilt reaksiyonu olmayan dönemler geçirir Kuru cilt Fissür Tırnak yatağı 11

12 Grade 1 Grade 2 Grade 3 Grade 4 Rash/ deskuamasyon Maküler ya da papüler erupsiyon ya da eşlik eden semptomlar olmaksızın eritem %Maküler ya da papüler ya da prurit ile beraber eritem ya da diğer eşlik eden semptomlar; lokalize dökülme vücudun < %50 Ciddi. Yaygın eritem ya da maküler ya da veziküler erupsiyon >%50 fazlası Yaygın soyulma,ülseratif ya da büllöz dermatit 12

13 Rash Derecesi Grade 1 Grade 2 Grade 3 Grade 4 Tedavi Tedavi gerektirmez ya da Clindamycin jel/losyon Eritromisin jel/losyon Metronidazole jel/krem Salisilik asid alkollü losyon sırt/göğüs Grade 1 önerileri ile kaşıntı varsa birlikte topikal mentol krem ya da oral antihistaminik, Oral tetrasiklin Tedavi ertelenmesi gerekir Akut inflamasyonlu vakalarda fizyolojik solüsyonlarla kompres yapma Oral antihistaminikler Yüksek doz tetrasiklinler Tedaviyi durdurma. Dermatolojiye yönlendirme 13

14 Analjezi. Doz azaltmadan önce dikkate alın Kortikosteroidler Hafif döküntülerde kullanılabilir fakat, akneyi indükleyeceğinden bazı hekimler buna karşıdır. Retinoidler (vitamin A) - Kontrendike Dermatologa yönlendirme Gerektiğinde Topical vitamin K? Oral Antibiotikler? 14

15 15

16 16

17 17

18 18

19 Dag 15 Dag 50 Courtesy of Prof. C-H Koehne, Oldenburg, Germany 19

20 Hastalar kuru ve/veya kaşıntılı cilde sahip olabilir Parmaklarda veya topuklarda fissürler ortaya çıkabilir Tırnak lezyonları da ortaya çıkabilir Saç değişiklikleri Tırnak Değişiklikleri 20

21 Semptomlar Ciltte kuruluk ve kızarıklık Tedavi: Yumuşatıcılar (güçlü ) Egzema: Kuru kortikosteroid krem (1-2 hafta) Islak topikal fusidik asid+ antibiotikler (5 10 gün) 21

22 Semptomlar Parmaklarda, tırnak katlarında ve ayaklarda(topuk) Ağrılı Kuruluk nedenli olabilir Tedavi Propilen glikol 50%(Eubos) (günde 30 dakika) %10 Salisilik asitli krem Hidrokolloid pansumanlar (Comfeel) 22

23 23 Paronişya - pyojenic granülom Semptomlar El ve ayak tırnağında batık gibi Ağrılı Tırnak katlarında inflamasyon Enfeksiyona çok duyarlı Önleme Sıkan ayakkabı giymeme Tırnak yememe Takma tırnak takmama Tedavi Etkili tedavi yok Antiseptik (kloramin, povidon-iyot) NSAID: ağrıyı kontrolü için Kurutucu pasta + antiseptik (chlorhexidine) Gümüş nitrat Oral antibiyotikler Tırnağı çıkarma (kısmi/total)

24 Semptomlar Trikomegali uzun kıvırcık büyüme, sert kirpikler Kirpiklerin rengi bozulmuş olabilir Kaşlar incelmiş ve daha sert olabilir Saçlı deri yavaş gelişir ve ince, daha kırılgan ve kıvırcık Yüzde incelmiş saç kılları Alopesi: frontal Tedavi Kirpikleri kesmek gerekebilir İncelmiş yüz kılları alınabilir lazer kullanılabilir 24

25 25

26 26

27 Semptomlar Gözde yaşarma ya da kuruluk, yanma hissi Korneal erozyon Konjonktivit Blefarit Keratit Tedavi Hastalara herhangi bir göz sorunu olduğunda bildirmeleri söylenmeli Kontakt lenslerden kaçınma Ciddi semptomlar doz ayarlaması ya da kesilmesini gerektirir 27

28 Cilt reaksiyonları durum düzelene kadar, doz değişikliği ya da azaltma ile yönetilebilir, bu ilaca spesifik olabilir Hastalar, tedaviyi etkilemeyecek süreyle ilacı bırakmaya ikna edilmelidir 28

29 Parfümsüz nemlendirici Hafif, su bazlı, parfümsüz duş jelleri ya da duş yağları tercih edilmeli Güneş koruyucular Su bazlı kapatıcılar (arzu edilirse) dermatoloji önerisine göre Sıvı makyaj çıkarıcılar kullanma Aşırı kuruluk varsa güçlü nemlendiriciler(örn: Eucerin, Cetaphil, Aquaderm) Hastalara döküntünün geçici olduğunu ve genelde yara olmadan kaybolan yönetilebilir bir durum olduğunu anlamalarına yardım edilmeli. Döküntü ile birlikte duygusal problemleri olan hastalar uzman bir psikolog desteğine yönlendirilmelidir 29

30 Hastalara şunlardan kaçınmalarını tavsiye edin: Güneş ışığı, sert rüzgar,nem Sert deterjanlar Keskin parfümler Kalitesiz makyaj malzemeleri Alkol içeren cilt ürünleri Çok sıkı giysiler ya da döküntü bölgesine sürtünen giysiler Kendi kendine akne tedavisi, Güneş ışığı tüm hedeflenmiş tedavilerde deri reaksiyonlarını artırır. 30

31 Semptomlar Girişimler Tedavi Yorgunluk,mental değişimler,nöbetler uyku hali EKG değişiklikleri, (uzamış Q-T) Sekonder hipokalsemi Grade 2,kas krampları, tetani Mg ++ düzeyini izlenmesi: kan tetkiki Kardiyak izlem: EKG İş, aile ve sosyal yaşam IV/oral tedavi Oral: yüksek doz magnezyum glukonat (diyare) EGFR inhibitörleri kesildikten sonra hızlı iyileşme 31

32 Antibiyotikler akne benzeri rash tedavisinde sıklıkla kullanılır Emilim Kinolone antibiyotikler ( ciprofloxacin ve moxofloxacin gibi) Tetrasiklin antibiyotikler ( tetrasiklin, doxycycline, ve minocycline dahil) Nitrofurantoin (Piyeloseptil) Antibiyotiklerin emilimi, magnezyumla alınırsa azalır. İlaç etkileşimleri nedeniyle magnezyum, antibiyotiklerden 2-4 saat önce ya da sonra alınmalıdır. 32

33 İnterstisyel Akciğer Hastalığı (ILD) nadirdir ama oral EGFR inhibitörlerinde nadiren yaşamı tehdit edici yan etki görülebilir Risk Zayıf performans durumu, Pulmoner fibroz öyküsü Daha önce radyoterapi alan hastalar Genellikle tedavi başlamasını takiben bir ay içinde görülür 33

34 Semptomlar Kuru öksürük Dispne,Takipne, kesik kesik soluma Pamaklarda çomaklaşma, Ateş Egzersizde tolerans azalması gibi solunum semptomlarında kötüleşme.. Tedavi Hemşireler solunum semptomları ile ilgili olarak hastaların şikayetleri konusunda dikkatli olmalı ve sağlık çalışanlarını bilgilendirme konusunda hastaları eğitmelidirler. Eğer İLD doğrulanırsa, ilaç hemen kesilmelidir. İlaca ara verilmeli ve hasta uygun bir şekilde tedavi edilmelidir. Yüksek doz kortikosteroidler ve oksijen desteği gerekebilir 34

35 Kardiyotoksisite Tedavi öncesi temel kardiyak değerlendirme yapılmalıdır. Tedavi süresince, kardiyak fonksiyon izlenmelidir. Erken evre meme kanseri olan hastalarda tedavi süresince üç ayda bir, tedavi bittikten sonra 6,12 ve 24. aylarda kardiyak değerlendirme yapılmalıdır. Asemptomatik kardiyak disfonksiyonu olan hastalar daha sık izlenmelidir. (örn: her 6-8 haftada bir) Herceptin SmPC

36 Tedavi süresince kan basıncını izleyin Eğer kan basıncı yükselirse, oral antihipertansif tedavi gerektirebilir Grade 3 hipertansiyonlu hastalarda (>180/110 mmhg) ve yaşam tarzındaki değişikliğe rağmen kan basıncı düşmeyen 2. aşamadaki hastalarda (>160/100 mmhg) veya Grade 1 (>140/90 mmhg) durumlarında hemen tedavi önerilir 36

37 Anti-VEGF tedavisi alan renal tutulumu olan ya da hipertansiyonlu hastalarda meydana gelir. Tedavi öncesinde proteinüri kontrol edilmeli Protein seviyeleri >2g/24 saat ise tedavi ertelenebilir. Eğer nefrotik sendrom gelişirse tedavi kesilebilir. 37

38 ATE (Arteriyal Tromboembolik Olay) Belirtileri ve semptomları ile ilgili hastalara eğitim verilmelidir. Göğüs ağrısı Nefes alamama Mat, mavimsi, soğuk cilt Uyuşma Karıncalanma Kas güçsüzlüğü veya paralizi 38

39 Azalmış platelet üretimine bağlıdır Kolay morarma ve burun kanaması olarak görünür (epistaxis) Hastalar, kanama riskine karşı uyarılmalı ve temel ilk yardım teknikleri konusunda tavsiyelerde bulunulmalıdır. Bayılma,baş dönmesi,10-15 dk. durmayan kanama durumunda hasta sağlık çalışanına başvurması için eğitilmelidir. 39

40 GI tutulumu olan kanserli hastalarda daha fazla görülür (ör kolorektal, over, pankreatik kanser). Bevacizumab ve temsirolimus tedavilerinde görülür Hastalara bağırsak perforasyonunun belirti ve semptomları konusunda eğitim verilir Yeni ve kötüleşen karın ağrısı Dışkıda kan Konstipasyon ve/veya kusma Ateş 40

41 Hastalara en son cerrahi müdahale tarihi sorulur. En son yaraları inceleyin Bu tedaviyi alacak hastalar cerrah tarafından bilgilendirilmelidir Yara iyileşmesini düzenli olarak takip edin Tedavi ve cerrahi işlem arasındaki süreye dikkat edin 41

42 Ses kısıklığı/ farenjit Ağzı çalkalayın ve düzenli olarak gargara yapın Hipotiroidizm Düzenli olarak kan TSH seviyesini takip edin Gerekirse tiroid ilaçları reçetelenebilir Diyare Loperamide tedavi seçeneğidir Tedavi öncesinde diyare olduklarında almaları gereken tabletler konusunda hastalara eğitim verilmelidir. Eğer diyare görülürse, hastalar (genelde günde başlar): Loperamid 2 x 2 mg almalı, her yumuşak dışkılama sonrasında 2 mg (10tablet/gün) saat süreyle,diyaresiz 12 saat geçene kadar devam etmelidirler. 42

43 Hasta: Aşırı susama Volüm artması/sık idrar yapma durumlarını iletmelidir. Tedaviden önce ve tedavi sırasında serum glikoz düzeyini takibi Oral antidiyabetik, insülin başlama ya da dozunu arttırma yönünde uyarma 43

44 1 Hedeflenen terapilerin kullanımı ve uygulanması ilaca özgüdür ve eğitim gerektirir 2 Hedeflenen terapilerin yan etkileri genelde hafif ve ortadır ve zamanla çözülür 3 Yan etkilerin hemen tanılanması ve ele alınması önemlidir 44

45 4 Risk altındaki hastaları belirlemek ve yan etkilerin boyutunu tarif etmek için değerlendirme önemlidir 5 Yan etkilerin önlenmesi ve yan etkilerin tayininde hasta eğitimi önemli bir rol oynar. 6 Spesifik yan etkilerin tedavisi ve önlenmesi ile ilgili çalışmalar hergün gelişmektedir. Bu nedenle hemşirelerin literatürü yakın takip etmeleri önemlidir. 45

46 46